İZMİR BÖLGESİ KOYUNLARINDA KAN SERUMU BAKIR (Cu), DEMİR (Fe), TOTAL DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ (TDBK) VE ÇİNKO (Zn) DÜZEYLERİNİN ARAŞTIRILMASI

(1)

ve.ml.l>t.'r~.(l9'f7),13.i : 141-1:-6

iZMiR BÖLGESi

KOYUNLARıNDA

KAN SERUMU

BAKıR

(Cu)

,

DEMiR (Fe)

,

TOTAL DEMiR BAGLAMA KAPASiTESi (TDBK) VE ÇiNKO (Zn)

DÜZEYLERiNiN

ARAŞTIRILMASI·

AliMuhtar Tiftik' Selma(Ç ı nar) Doğanay2

T

he lnv

esti gati on o

f

Co

pper

(

C

u

)

, lron

(

Fe), Totallron Bindin

g C

a pacity

(

T l llC)

and

Z

n l

evels o

f

Blood

Se

ru m

o

f th

e

Ewe

s

in

ızmir

Regi

on

Summary: In thisresea rchdesignedter determi ningOu.Fe.T ct aliron binding capacity(rIBC) andZn eveısolb100d serum olthe heall.hy ewes grazedinthe meadows inızmirRegion .a total ol250 unitsol blood -sam pl es, being !rom atleast ıo ewes ineachherd ,wer e collectedIrom diHer enl 15herd sbelongingtovariou s villagesol some different ccunnesof ızmir(Karşıyaka. Seferihisa r.Torbalı. Kemalpaşa, Urla) Altereliminated serathatehcwehaemo lyses, cop

-per (Cu). Iron (Fe).Total Iron Binding Capacity (rIBC) and Zinc levels were analyzedby atcmi c absorpticn spect-rophotometerin 210sera.ln the assessrn ents reec ectto seru mCu. Fe.TIBC and Zn leves,consi de rable diversities

-being al p-c0.01ıevels-fromthe stat istic al point of view were obse rve d betweentheavera ge values ofthe ccunüee

and herds Although there were considerable differencestrorn county to county.th eaverag e vafues ol tn ese ccunties and herds that indicated the Ioweeıvaluesin respect s of iron and zinecentenis. were foundtobeeithersimilar to or

justoverthe norma l value s. Therete re. itcan be statedthaıthemeadows of th e ccunnesinquesticn sarericheno

-ugh in the elerrentsinvesti gate d, and so,there isnoneedter adding those elementsin toewesration s. Inthe resull.

of the assessmentconsi derin gonlythecopp ercontenı.the averageserum

co

pper-levet

of th eewes

tr

om

Torbalı Co

-unty of ızmirwas found toberemarkably lowe r, with areıe ofp<O.01. than thosetromothe rcounties.ThisIevells ac

-tually towe rthan thehmits ol normal value s.The averageveıues ol only one amongthe be-osinTorbal ı and 54.5 4%

rate of the entireewes when considered the individu al veıues. havebeenIound to be tow er than the deficiencyIimit.

Under thelight of alltheeelindings,tak ing apart the fact thatno soü and plant analyses wer e execute d dur ingther e-search. we can elaim that the meadowsenandpıamıeveısin this countylackin coppe rand theranoneol those ani

-mals grazing almeadowsare req uiredtobereint c rcedwith coppercentent.

Key wc rde:Serum. ewes. iron (Fe).coppe r(Cu).zine(Zn).

Özet: izmir bölgesinde merada otlayan sağlıkh koyu nlarda serum bakır (Cu), demir (Fe), tot al demir ba!JIama ka -pasıtesi (TDBK) ve Çinko (Zn)seviyelerinintespit edilmes ininplanlandığıbu çahşmada , Izmi rinfarklıilçelerinin(

Kar-şıyaka. Selerihisar,Torbalı. Kemalpaşa.Urla)değişi kköylerinden.her birsürüden enaz 10koyun dan olmak üzere 15 sürüden toplam 250 adet kanömeOitoplandı.Hemolizlil erayrıldıktansonra kalan 210adetserumda Cu.Fe. TDB Kve Zn düze yleri AtomikAbsorbsiyon Spe ktroto tometreain de tayin edildi. Serumbakır,demir, dem irba(;ılamakapasitesi ve

çınkodüzeyleriyönündenyapılande?;ıerlendirmele rdeilçelerve sürüterin ortalama değ erleri arasında istatis tikselaçı

danceo.öı düzeyindeanlamlılarklılıklartespit edildi.Ilçelerarasındaönemli farklılıklarolmakla ber aber. Fe ve Zn y

ö-nunden en dUşuk değere sahip ilçe ve sürüterin ortalama değerlerinin. normal değerl erlebenzer veya üstünde

bu-lunmasından dolay ı, bu ilçelerin meraların ın bahsed ilen elementler yön üeden yeterli olabileceği ve dolayısı ile

rasyonlar a bu elementlerinilaves inegere kolmadığ ısöylen ebilir.Bakıryönündenyapı landeğe rlendi rmedeise,To rba lı

ilçesinin ortalama serum bakır düzey idiğer ilçel erden p<0.01 ora nı nda anlamlıolarak du ş uk bulun du?;ıu gibi, normal

deqenenn de all.sını rı ndabulu n muştur.Torb alı' da kibirsürünün ortalamasıvekoyunların% 54.54 'ünün serum Cu de -ğerlerinoksanlı ksını rı n ın altı n datespit edi lmişt ir. BütünbubulgularIŞ I?;ıı alt ında, bitkive toprakana liziyapılmamakla

beraber. bu ilçe mera bitkive toprak düzeylerinin bakıryön ünden nok san olduğunu ve meradaotlaya nhayvanla rın

rasycnlannabakıryönündentakviyeyapıl mas ının gere kliliğisöylenebi lir.

Anahta rkelimeler. Koyun. serum, Demir (Fe), Bak ır(Cu), Çinko (Zn).

<ieli ıTarihi:2ı.ı2.199(,

.:Aynıisimli,k,k lıı ratezin denözetlenmiştir.

i.s_O.TırFakültesi.BiyukimyaAnabil imDalı.KI)NYA.

(2)

nı-Tl K.I X X·'jANAY

Giriş

Yetiştiricilikte yüksek verim elde edilebilmesi

için verim özelliklerine göre rasyon beztrlanması.

günlük vitamin, mineral ve iz element ihtiyaçlannın lam olarak karşılanması gerekir. Vitamin ve mi-neraller, verimin artırılması yanında koyunlarda ve

diğer canl ı lürlerinde hastalıklara karşı direncinin

artırılması yönünden de büyük önem arzeder (S

u-liman veark 1988,KeenveGraham 1989. Graham

ve ark 1994). Iz elementler,özellikle ko-faktör

rol-leriyle metallo enzimlerin fonksiyonları yönünden

önemlidirler ve noksanhklarında çeşitli patalojik ve

biyokimyasal bozukluklar şekillenir, ölümler ortaya çıka r (Freiden 1978,Harris veRayton 1978).vaje

ve Galdes (1984), çinkonun metabolik öneme

sahipyaklaş ı k200 metallo-enzimin komp enenti cl-duğunu ve bu güne kadar en az 50 Zn-enzimin

izoleedildiğini bildirmişlerdir.

Hayvanlarda plazma bakır ve çinko ve demir

düzeyleri rasyonun Cu ve

zn

ve Fe içeriği ile iliş

kilidirve gıdasal alımların azalması ile plazma dü

-zeyleridüşer. (Gipp ve ark 1974,Mastersve Moir 1983,White ve Martin 1988,Zubay 1988,Keen ve

Graham 1989,Kuna ve ark 1989,Ryssen ve Brad

-field 1992). Uzun süre düşük muhtevalı rasyonla

beslemede bütün türlerde tüm kan Cu ve Zn SEr

viyeterinde düşmeler gözlenir (Ersoy ve Bayşu 1986, Keen ve Graham 1989). Günlük demir ih -tiyacı bitkisel ve hayvansal gıdalarla karşılanmakla beraber canl ılar ihtiyaçlarını , çok az oranda suda

bulunan demirden de karşuarlar.Ivötker ve ark 1984,Kaneka1989,Keen ve Graham 1989).

Zannetti ve ark (1992), koyunlarda Zn n

ok-sanlığını n mera Zn durumunabağlı olduğunu,

vea-ları dağ merasına giden koyunlarda deri lezyonları şekillendiğini, kışları ise avaya dönüld üğünde bu

semptomların düzeldiğini bildirmişlerdir. Mastersve

Moir(1983), düşük çinko muhtevalı resyonla bes·

lenenkoyunlardaanaraksişekillendiğinive bunların kontrollerden% 25 daha az yemtükettiğini, ayrıca

doğan kuzuların gelişimlerinin de normallerden düşük olduğunu bildirmişlerdir.

Yurdumuzun değişik yörelerinde bakır no k-sanlığı na bağlı olarak kuzularda enzootik ataksişe killendiğive ekonomikkayıplaranedenolduğu,

bas-talık insidansınınbölgeleregöredeğiştiği, kanbakır düzeyinin 50 !lg/dl'nin altına düşmesinin ise teşhis Tablo1.Koyunlardakan Cu,Fe,TDBKveZn normaldeğe rle ri

Bakır (~!1d) Fe(Jıgldl) TDBK(~gld') 101t96~gldl 166-222~gldl 80·120~gldl 70-196~gldl 58-ı60~gldl 193.7 ±18 ~gld' 14-3111moVl 26-51~molll 9.4·19IJmolll 70.89±1.91~gldl 80-117~gld l 9.3-14.3 IJmolll Literatür Alt mt aşveFidancı l993 Bayşuve ark1984 BildikveÇamaş1990

•

Çamaş1979 ErsoyveBayşu 1986 Kaneko1989 KoperveZamorsky 1990 Özcanve ark.1971 .Pasl ranave ark1991 Ryssen ve Braetlield1992 Tiftik1996 Töreve ark 1975

(3)

iınıir nm~l'liiKoyunlar mdaKanSer um u.. .

için bir kriter olduğu bildirilmiştir (Bayşu ve ark 1984,Ersoy veBayşu 1986).

Sürüler aras ı plazma bakır düzeylerindeki farklılıklar. Rysse n ve Bradfield (1992)'8göre farldı beslenme ve meradan farklı oranlarda ya -rarlanmay a bağlıd ı r. Serum bakır düzeyi sürü o r-talamaları normalolsa bile ferdi değerlerden ba

-zıları düşük bulunabilir (Serpek ve ark 1989, Ryssen ve Bradtieki 199 2).KoyunlardaplazmaCu ve Zn değerleri üzerine yaptıkları araştuma ne-ticesinde Ryssen ve Bradfield (1992), koyunlardan

bazıları nda tespit edilen düşük değerlerin marjinal

yetersizliğiyansıtamayaeağın ı bildirmişlerdir.

Koyunlarda kan Cu. Fe.TDBK ve Zn normal

değerle riTablo1'desu nu l muşt u r.

Matery alveMetot

ızmir bölgesinde 5 ilçenin (Karşıyaka, Se -lerihisar. Torbal ı. Kemalpaşa. Urta) değişik k öy-lerinden, ırk ayrımı gözetmeksizin. her bir sürüden en az 10 koyundan olmak üzere 15 sütöde n top -lam 250 adet kan örneği Ağustos ve Eylül ayları

arasında toplandı. Kan örneği alı nan koyunlardan 15 tanesi 7-8 yaş. 6 tanesi de 1 ve aşağı olmak üzerekalanların yaş sını rlarıgenellikle2-6arasında

idi.

Orneklerinin serumları çıkartı ldı. hemolizli olan -lar ayrıldı ve geriye kalan toplam 210 adet he

-molizsiz serum, serum saklama tüpleri içinde ana-lizekadar -21"C'demuhafaza edildi.

Hemolizliler ayrıld ı ktan sonra 20 merinos, 40

sakız, 9 kıvı rcık ırkı ile, 54 merinos x karaman kır ması, 50 merinos

x

sakız kırması ve 37 kıvı rcık

x

sakız kırması olmak üzere 210 adet serum ör -neğininanalizigerçekleştirilmişoldu.

SerumCu.Fe.TDBK ve Zndüzey leriSP9 Pye Unicom Atomik Absorb siyon Spektrofotometresinde Perkin -Elmer kataloğunda önerilen yöntemlerle tayin edildi.

Ölçüten parametrelerin istatiksel yönde n d

e-ğerlendirilmesinde Least

S

quares.

varyans analizi ve korelasyon testl eri kullan ı ldı. (Düzgüneş ve ark 1987).

Bulgular

Koyunlarda serum Cu. Fe, TDBK ve Zn dü -zeyleri üzerineilçeve gebelikdurumlarını n etki m ik-tarlarının incelendiğiLeast Squa res Testi sonuçla rı Tablo 2, ilçelere göre sürüterin dağılımları ile in -celenen parametrelerin sürü ortalamaları da Tablo 3.'de,sunulmuştur.

Tablo 2.lrceıenenparametrelerin ortalama deQerleri ve ilçelere göre daQılımile gebelikdurumlarınınbu parametreter e

etkimiktarları

Ince lenen Faktörler o

C,

Fe TDBK Zo

}lWdl }lWdl }lg/d ı }lg/d ı il de~ eri 210 109.31 265.83 417.50 184.22 Ilçeler /(F) (36.71,' (144.8)"· (168.7)"· (18.81" Karşıyaka 5' 28.548 -118. ı g<! -222.256 -22.7JC Urla 28 ·9.28b 100.37b 205.658 _{_}₁_.₃c Selerihisar 22 -19.26b 169.628 ₁₅₃_.23b ₂₇_.l6b Torbalı 55 -36.3ıt -25.09c 38.33c -55.3gd Kemalpaş a 5' 36.31a -126.71d -174.9r:l 52.638 Gebelikdurumu! (F) (0.27) (3.85)"· (0.23) (0.17) G

=

Gebe 159 ·0.39 .17.5ao 1.63 3.90 GO

=

Gebede~il 25 2.48 ·a.63b 6.04 -0.28 YD

=

Yeni do~um 23 -7.06 38.758 ₁₇_.₂₄ _-₆_.₁₄ A

=

Aıı k 3 4.98 ·12.55b -24.92 2.52

IJ.:Beklenenortalamanınhesaplanmasındakullanılande~er.

(4)

nı-T1K ıx x'iANAY

Tablo3.bç eleregöresürelerin daQılımlveincelenenparametrelerinsürCiortalama ları

ilçe Sürü No koyunsayısı

i

,

k

C

,

Fe TDBK Zn

ııgtdl lig/dt lig/di lig/di Karş ıya ka

i

14

MK

147.4t1 0.4 130.0±6 .2 185 .7±12.7 197.6±18.5

ii

20

M

K

134.818.8 128.014.1 205.015 .2 158.3±13.3

iii

10

MK

129.115.2 130.0±7.3 194.O±€i.O 146.117.6

I

V

10

MK

135.815.1 148.0± 13.6 198.O±€i.3 164.419.9 Urla

V

8

M

S

104.0±8 .8 323.81 2 6.3 549 .4±94.1 204.0±14.2

VI

20

M

S

96.7±4.0 362.5±6.8 599.0±18.5 184.3±18.9 Setersusar

V

ii

22

M

S

88.5±2 .3 427.311 0.8 571.4114.3 223.2112.2 Toıbalı Viii 13

K

S

85.8±11.4 229.1±14.9 429.2±4 3.0 141.3±8.1

I

X

13

KS

76.3±11.5 218 .5±15 .3 429.2±38.7 126.3±12.8

X

20

M

68.819 .6 268.3±27.8 467.Q±36.9 150.2±12.0

X

I

9

K

33.6±3 .9 272.2±34.9 550.O±€i.7 94.88±6 ,5 Ke ma lp aşa

X

ii

15

S

139.1±6.7 136.1±2 .6 245.3t6.6 289.1±15.4 XIII 10

S

125.3±9 .2 132.0±7.8 288.0±9.5 276.6±30.5

X

IV

15

S

159.6±6 .1 111.313.6 220.Q±5.5 212.Ot12.9

XV

11

K

S

152.2±4.9 13 5.5±6.9 227.3±6 .8 201.4t17.7

M:MenncaMK:Merinosx Karaman K:Kıv ırc ık KS:Kıvırc ıkxSakız S:Sakız MS:MerinosxSakı z

Kan örneği toplanan her ilçede bütün ırkıarın bulunmamasından dolayı ırklar ile ilçeler arasında

bağı mlılık şekillenmiş. ırkların ilçelerdeki

or-ıalamalara etki payları hesaplanamamıştır. Bu ne-denle. ölçülen parametrelerin. ilçe gözetm eksizin,

ırkıara göre ortalama değerleri Tablo 4'te s

u-nulmuştur. Irklardaki farklılıkları n ı n ortaya k

o-nulmasında, bakım-beslenme gibi faktörlerde

bir-örneklilik olmad ığından, değerlendirmeler bölgedeki sürülerhakkındabilgisa hibiol u n mas ıyönündendir.

Tablo4.Ölçülenparametrelerinmeera göredaQı lımları(li g/di).

k

n

C,

Fe TDBK Zn

Merinos (M) 20 68.5t2.Sc 268.Ot34.9b 467.0±6.7 b 150.2±7.1c

Sa kı z (S) 40 143.2±9 .Sa 125.8±15.2d 246.5± 11.9d 257.1±12 .1a

Kıv ırcık (K) 9 33.6t7.9d 272.2±3. 1Sb 550.0±5 .8a 94.9±9 .0d

Mer.x Karaman(MK) 54 137.2t4.5a 13 2.618 .8d 197.0±25.2d 167.4±6.6c

Mer.xSakız(MS) 50 94.2t4.4b 354. 8t27.9o. 60 0.7±36.9o. 204.1±11.8b KıvırcıkxSakız(KS) 37 102 .2t3.9b 201. 1t3.Sc 369. 2±4.2c 153.9±1.5c

F 22.98· · 96.88· · 33.78· · 120.79'·

•• :p<0.01, a.b :Aynısutundafarklıharftaşıyan değerlerdekifarkhhklarönemlidir Butun koyunlarda ölçülen parametreler

ara-sındaki ilişkilerin d~ğerlendiri'diği korelasyon testi sonuçları Tablo 5, kan örneği toplanan çeşitli il

-çelerdeki koyunlannserumCu.Fe.TDBKveZn dü-zeylerin e göre dağılım oranları ise Tablo 6.7,8ve

(5)

iımirlıö1ı:.l."siKoyunlarındaKanxcrumu...

Tablo5.Ölçülen parametrelerin korelasyonkatsayısı(r)değerleri

Cu

F.

TDBK " :p<O.Ol

F.

-0.55" TDBK -0.69" 0.8 1" Zo 0.39" -0.035 -0.13

Tablo 6. KoyunlarınserumCu düzeylerinegöreilçeleredağılı moran ları

ilçeler o 50~9'd\'dendüşük 50-100~9'd'arası 100-150~9'dl arası150-200~g'dl arası 200Ilgldı'denbiıyUk

Karşıyaka 54 "lo9.25 "lo64.81 "lo20.37 %5.5

Una 28 "lo67.85 "lo28.57 %3.57

Selerihisar 22 % 81.81 %18.18

Torbalı 55 '%54.54 %20.0 "lo21.81 %3.63

Kemalpaşa 51 %3.92 % 52.94 %43.13

Tablo 7.Koy u nlar ınserum Fe düzeylerine gôreilçeleredağı lım oranla rı

ilçeler o 100 100-150 150·200 200-250 250-300 300-400 400

~gld l'de n ~9"dl ~gldl

.

gi"

ıı9"dl ~9"dl ~gldrd en

dü ş ük arası aras ı arası aras ı arası büy ük

Karşıyaka 54 %3.70 "lo70.37 % 24.07 %1.85

u

na

28 %2.57 % 85.71 %10.71

Selerihisar 22 % 31.81 ·1. 68.18

Torbalı 55 "lo 10.90 %34.54 % 16.36 % 5.45 % 18.18 %14.50

Kemalpaşa 51 "lo3.92 %72.0 %23.52

Tablo8.KoyunlarınserumTDBKdüzeylerinegöre ilçeleredağılımoranları

Ilçeler n 100-200~9"dl arası 200-300~gldlarası 300-400~9'dIarasl 400-SOO~g'dlarası 500ııgldt'oenbüyiik

Karşıyaka 54

Urta 28

Sel erihisar 22 Torbalı 55 Ke ma lpaşa 51 '%35.18 %1.96 %64.81 % 25.45 % 8'6.27 %1.81 %11.76 %9.09 %5.45 -;'. 100 %90.90 %67.27

Tablo9.Koyu nlarınserum Zndüzeylerine göreilçeleredağılımoranla rı

Ilçeler n 50~g1dl'd8n düşlık 50-100~9'dl arası 100-150Ilg'dı arası150-200~g'dl arası 200Ilglol'oen büyük Karşıyaka 54 Urla 28 Selerihisar 22 Torbalı 55 Kemalpaşa 51 %1.81 %18S %4.54 %18.18 151 % 46.29 % 50.90 %9.80 %31.48 %75.00 "'-. 22.72 %25.45 %15.68 % 20.37 %25.00 %72.72 %3.63 %75.40

(6)

rırru;Di l('iANAY

Tartışmave So nuç

Ortalama serum Cu, Fe, TDBK ve

zn

dü -zeyleri:

ızmirbölgesinde toplam 210 koyunda 109.31 Ilgldlolarak tespit edilen (Tablo 2) ortalama serum

bakır düzeyi, 60 ile 160 Ilgldl arası nda bildirilen (Tablo 1) normaldeqerlerte uyumlu olarak bulundu. Buna mukabil 265.83 IJ..gldl olara k bulunan o r-talama serum demir ve 417.50 Ilgldl olarak bu

-lunan total demir bağlama kapasitesi düzeyleri (Tablo 2)koyu nlar için 70 ile239~ıgldlsuurıana ra-sında verilen kan demir ve 236-334 ~tgldı arasında gösterilen TDBKdeğeı1erinden(Tablo1)dahayük -sekolarakbulunmuştur. 184.22 j.1g1dl olara k tespit

edilen (Tablo 2) ortala ma serum çinko düzeyi ise 76 ile140 ~ıg/dl arasındabildirilen (Tablo 1) normal

değerlerden yüksek, Koper ve 2amorsky (1990)

'ninbildirdiği 272-433 j.1g/dl'lik düzeydenisedüşük olarakbulunmuştur.

llçeleregöredeğerlend irme:

lIçelere göredağ ılımı nortalamaserumCu,Fe, TDBK veZndüzeylerineolan etkisi istati stikselaçı dan p<O.01 düzeyind e önemli bulunmuştur (Tablo

2)

Bakı r yönünden yapılan değerlendinnede;

Karşıyaka ve Kemalpaşa'daki koyunlarınortalama

bakı r düzeyleri genelortalama ve diğer ilçelerden

önemlioranda (p<O.01) yüksektir.Urla, Seferibisa r ve Torbalı ilçelerinde ki koyunların ortalama bakır

düzeyleri ise genelorta lamadan önemli (p<O.Ol)

oranda düşuk ve etki payları da sı rasıyla -9.28,

-19.26ve -36.32olarakbulunmuştur(Tablo2). Bu Oç ilçeden sadece Torbalı'nın ortalama bakı rdüzeyindeki düşüklükdahabelirgindir veTor -balı'da kan örneği toplanan 4 sürünün' sı ras ı y la 85.8±11.4, 76.31:11.5, 68.8±9.6 ve 33.6±3.9 j.1g/dl olarak tespit edilenortalama bakır düzeylen diğer

bUtOn sürülerden de düşuk bulunmuşt ur{Tablo 3).

Ilçelerde serum bakır düzeylerine göre koyunları n

dağılım yüzdeteriincelendiğinde (Tablo 6), diğeri l-çelerde hiçb ir koyunu n bu sınır alt ında bu -lunmamasına rağmenTorbalıilçesindekikoyunların

% 54.54'unün noksanl ık sı nı rı alt ı ndaolması bu i

l-çenin mera bakır düzey indeki düşüklük ihtimalini

düş ündürme kt edir.

Fe ve TOBK yönünden yapılan

de-ğerlendirmede; etki paylanndan hesaplandığınds

UOO'da 366.2 ve 623.15 Jlgldl ve Sele rihisa r'da da 435.45ve 570.73j.1g1dlolarak bulunan Fe ve TDBK

düzeyleri, genel ortala ma, ve normal değerlerden

(Tab lo 1) yüksek olduğ u gibi, diğer ilçelerd en de Onemlioranda (p<0.01)yüksektir Elkipay ı negatil ola n ilçelerden Torbalı'n ın 240.74 ve 455.83 Jlgldl

ola rak hesapla nan ortalamaserum Fe ve TDBKdu -zeyi de Tablo t'de verilen normal değerlerden yUk-sekbulunmuştur.

Etki payları negatif olandiğer iki ilçenin Fe ve

TOBK ortalama düzey i (Karşıyaka: 147.64 ve

195.25 ı.ıg/dl, Kemalpaşa : 139.12 ve 242.53 ı.ıgldl) diğer ilçelerde n önemli (p<O.Ol ) oranda düşük o l-makla beraber veri len normal değerlerle (Tablo 1)

uyumludur.

Çinko(Zn)yönünde nyapılan değerlendirmede;

Kemalpaşa ilçesindeki koyunları n ortalama serum

çinko düzeyl eri 52.83 etki payı ile diğer bütün il -çelerden istatistiksel açıdan p<0.01 düzey inde an

-lamlı olarak yüksek bulunmuştur. Ilçeler arasında

Torbalı'da 128.83 ı.ıgldl olarak tespit edilen en düşük (p<0.01) serum çinko düzeyinin, Araş tmc ılarea (Ersoy ve Bayşu 1986 , Pastrana ve ark 1991, Altıntaş ve Fidancı 1993, Tif1ik,1996) 76-140

~g1dl sımrtan arası nda bildiril en normal çinko

de-ğerleriyle uyumlu olduğu tespit edilmiştir. K o-yunların ilçelere göre dağı l ı m oranları (Tablo 9)i n-celendiğinde, bakırdakidağılımınaksineTorbalı'daki koyunlardan sadece bir tan esinin (% 1.81) serum Zndeğerinin 50Ilgldl sınırının altında kaldığı, büyük çoğunluğunun ise(% 50.9) 100-1 50 ı.ıgldl sın ı n ara-sında old uğuqörülmektedir.

lrklara göredeğerlendirme:

Serumbakır değerleri incelendiğinde; Sakızve

MerinosxKaraman melezi erin sı rasıyla 143.219.6ve

137.214 .5 j.1g1dl olan Cu düzeyl eri diğer bütün ırk

lardan istatistiksel yönde n önemli (p<O.01) d

e-recede yüksek olduğU bulunmuştur (Tab lo 4). In· celenen ırklar aras ı nda düşük değerlere sahip olan

Merinosların Cu düzeyinin (68.5±2.6 pg/dı) ereş tmcrlarca (Ersoyve Bayşu 1986 , Keen ve Graham 1989) bildirilen noksanlık sını rından biraz yükse k. Kıvırcık rrkmm Cu düzeyini n ise (33.6±7.9 IJ..g/dl) noksanlık smmnm altında kalmış olduğu tespit

(7)

edil-iwıir Uii!ı.:ı'I'jKnyıı nlıırınd..K..nSer umu.••

miştir. Kıvırc ık ırkında tespitedilen serum bakırdü

-zeyi Serpek (1983)'in kıvırcı k ırkında bildinniş ol-duğu 83.4±1.83 \lg/dl'lik değerden de düşük bu

-lunmuştur.

Kıvı rcık ırkı koyunları n teşkil elliği sürü Of-talamasın ın Ersoy ve Bayşu (1986) ile Keen ve

Graham (1989) tarafı ndan noksanlık sınırı olarak

bildirilen 50 ~ıgldl'lik düzeyin altında ve 33.6±3.9

olarak bulunması ilk bakışta ırka ait bir düşüklük

gibi göze çarpsa da. ilçedekidiğer ırkıann da kan

bakırdüzeylerinin. normalin altında olmamakla b

e-raberdüşükoluşu . budüşüklüğün ırktançok ilçeye ait bir özelliği yansıtl ığ ı, ilçe meraları ile ilgili olma

ihtimalini,akla getirmektedir.

Serum Fe ve TDBK yönünden yapılan

in-celemede ırklar arasında önemli (p<O.01) i s-tatistiksel farklı lıklar tespit edi lmiştir. En düşük

serum demir ve TDBK düzeyleri Sak ız ırkı ve Me

-rinosxKaraman melezIerindebulunmuşolmakla be-raber (Tablo 4) bu düzeyler verilen normal

de-ğerlerle (Tablo 1) uyumludur. Diğer ırk ve

melezlerdekideğerlerisenormaldeğerlerdendaha yüksektir.

Çinkoyönündenyapılanincelemede,Sakız ile

MerinosxSakız melezierinin sırasıyla 257.1±12.1

ve 204.7!11.8 IJgtdlolarak tespit edilen ortalama

serum çinko düzeyleri Ersoy ve Bayşu (1986),

Pastrana ve ark (1991), Altıntaş ve Fidancı (1993)

ileTiflik (1996)'inbildirmiş olduğu değerlerden

yük-sek olarak bulundu.Kıvırcık ırkı ndaistatistikselaçı

dan anlamlı (p<O.Ol) en düşük düzey (94.9±9.0

IJgldl) olarak tespitedilenserumçinkodeğerininde

normaldeğerler (Tablo 1) sınırı içinde olduğu g öz-lendi.

Kan örnekleri aynı bakım, beslenme, yaş ve

çevre şa rtlarına sahip olmayan sürüterde n t

op-lanması, farklı bölge mera ve bitki bakır d

ü-zeylerinin farkl ı olmas ı ve bu farklılı ldann plazma

seviyelerinietkileyen en büyükfaktörolması [Tôre

ve ark 1975, Çamaş 1979, Pastrana ve ari< 1991,

Khali!i ve ark 1993McDowel ve ark 1993) elde edi

-len bulguların tamamıyla ırkıara ait değerler olarak

algılanamayacağın ı ortaya koyar. Nitekim, en

düşük serum Cu ve

zn

düzeylerine sahip koyun

uktanmn. ortalama .deqeri diğer ilçelerden daha

düşük olan Torbalı'da, en düşük serum Fe ve 153

TDBK düzeylerine sahip Sakız ırkı ve Merinos x

Karaman sürülerinin düşük ortalamaya sahip

Kar-şıyaka ve Kemalpaşa'da yoğunlaşması (Tablo 2ve 3)yukarıdakigörüşüdoğrulamaktadır.

Gebelikdurumlarınagöredeğerlendinne:

Sadece serum Fe düzeyleriüzerinegeberikdu

-rumu olarak incelenenfaktörlerinistatistikselaçıdan

p<O.01düzeyindeönemlietkiye sahipolduğutespit

edilmişlir(Tablo 2). Gebetik durumu olarak in-celenen dörtözellikten biri olan "yeni doğum"

yap-mış koyunlarda 304.58 Jlg/dl olarak bulunan o

r-talama serum demir düzeyi diğer üç özellikten

istatistiksel açıdan önemli (p<O.Ol) oranda yüksek

bulunmuştur.

Araştırıcıların (Ersoy ve Bayşu 1986, Bildik ve

Çamaş 1990,Pastrana ve ark 1991,Alt ıntaş ve F

i-dancı 1993,Tiftik1996) bildirdiği normal değerlerle

uyumlu olmalda beraberdiğerlerine göre en düşük

serumdeğerleriise, gebe ve atık yapan koyunlarda tespitedilmiştir.

Demirin büyüme, gelişme ve eritrapoiezis ile

il-gilifonksiyonları ve gebeliktedemir ihtiyacında artış

olduğu yönünden düşünüldüğünde (Noms veScott

1962,Keen ve Graham 1989, Smith 1989,Wenzlaff

ve Erhardl 1990, Curry ve ark 1990, Turgut 1995),

fetal gelişimle ilgili olarak muhtemelen gebelerde

büyüyen yavrunun demir ihtiyacının karşılanması,

gebe koyun larda diğerlerinden daha düşük değerin

çıkmasını n nedeni olabilir. Ancak Curry ve ark

(19~O)' nm bildirmiş olduğu gebelerde metemat

serumdemir düzeylerinde yükselişefetal düzeylerin

eşlik etmediği ve gebeliğin son 1/3 döneminde

demir düzeylerinde art ış olduğu bilgisi ile ge·

belerden elde edilen düşük demir düzeyleri ıezat

teşkiletmektedir.

Bakır yönünden baktldıqmda. istatistiksel açı

dan önemsiz olmakla beraber endüşük serum Cu

değerlerinin yeni doğum yapanl arda tespit edilmiş olmas ıTöreve ark(1975)tarafından bildirilmiş olan serum bakır düzeylerinin doğumdan 1 ay sonraya

kadar azalma eğiliminde olacağ ı bilgisiyle uy

um-ludur.

Paremetreler arasındakiilişikiler.

Bayşu (1975),yaptıklan deneme sonucundave diğerlerine etten, koyunlarda serum bakırve demir

(8)

l1t-11K.I)(1( ; AN A Y

düzeyleri arasında negatif ilişki bulunduğunu bil

-dirmiştir. Benzer şekilde. sunulan araştı rmada da

bütün koyunla rda n elde edilen serum bakır d

ü-zeyleri ile demir (r=-o.55) ve total demir bağlama kapasitesi (r= -0.69) arasında p<O.01 düzeyinde önemli negatif korelasyon tespit edilmiş (Tablo 4) olmas ı Bayşu (1975)'nun bildirdiğiyle benzero la-rakbulunmuştur.

Theilve Calverı (1978),iseyukarıda açıklanan negalif ilişkinin tam aksi olarak aşırı bakır verilen koyunlarda plazma Fe düzeyler i ile transternnin

doyum oranlarında artış olduğunu, fazla oranda

bakır verilmesi nin plazma demir düzeylerinde artış

sağladığını ancak, Fe depoları üzerinde etkili ol

-madığınıbildinnişlerdir.

Corrigal ve ark (1976) ile Lamand ve Levteux (1981). akut ve kronik çeşitli enfeksiyonlarda k o-yunlarda serum bakır düzeyle rindeki artışa çinko düzeyle rinde azalmaların eşlik elliğini bil -dirmişlerdir. Sunulan araştırmada ise,herhangi bir

hastalık olmayan. normal şartlardaki koyunların serumbakırve çinkodüzeyleriarasındap<O.01d ü-zeyinde önemli pozitif korelasyon tespit edilmiştir

[Tablo 4).

Bakır emilimi rasyonda ki bakı nn kimyasal fo

r-mundan etkilenir. Buna ilav eten rasyon un Zn

dü-zeyi başta olmak üzere birçok faktör bakı r emi-Iimine etkilidir ve emilimin azalmasında rol alı rlar (Ghergariu 1978.Sayiorve Leach 1980, Smith ve Bidlack 1980, Yen 1984, Brem ve ark 1991 ). Bu

durum serum Cuve

zn

düzeyleriarasında negatif

bir ilişki bulunabileceği ihtimalini düş ündütür. Yu

-karıda açıklanan rasyondaki

zn

düzeylerinin Cu emilimini azaltıcı etkiye sahip olduğu bilgisinina k-sine Turnerve ark(1987),ise irwitrodenemeler so-nucunda Zn düzey inin Cu emilimi üzerinde bir e t-kiye sahip _o_{l mad}_ığ_ını da tespit _e_tmişlerdi_r_. Bu sonuçlara bakarak çalışmada

zn

ve Cu düzeyleri arasında tespit edilen pozitif korelasyonun, m e-ralardaki bakı r ve çinko düzeyl erini yansıttığı söy

-lenebi lir. .

Sonuç olarak, incelenen bütün parametrelerin

ilçelerdeki durumlarına bakıldığında; demir yö

-nünden Karşıyaka ve Kemalpaşa, çinko yön ünden

de Kemalpaşa ve Torbalıda diğer ilçelere göre i s-tatistikselaçıdanönemli(p<O.01)düşüklükbulunsa

da budeğerlerinnormal sın ırlar içinde kaldığı tespit

edildi.

Torbalı'da tespit edilen ortalama bakır düzeyi

diğer ilçelerden istatistiksel açıdan anlamlı (p<0.01) oranda düşük olmakla beraber, bu ilçedeki bir s ü-rünün ortalama değerinin noksanlığı yansılacakde

-recede düşük bulunması öneml i bir bulgu ola ra k

gözlend i.Budurumagöre,sadece Torbalıilçesinde meraları n ve meralarda otlayan hayvanların bakır yönünd en takviye edilmesi gerekliliği söylenebilir.

Ayrıca ızmiryöresi sanayisinin işletmelerinin ilçelere göre dağılımı ve sanayiye bağlı çevre kiniliginin mera, mera bitki örtüsü ve toprak element dü-zeylerine etkilerinin incelen mesinin yaranı olacağ ı söylenebilir.

Kaynaklar

Alt ıntaş., A.. Fidanc ı, U. A.(1993). Evcil hayvanlarda ve

insanda kanın biyokimyasal normal değerler i.

A.O.Vet.Fak.Der9..40(2).173·186.

Beyşu. N(1975). Enzootikataksininprofilaksisiamacıyla bakır verilen koyunlar-dakandademır . sodyum ve p o-tasyumyönünden araştırmalar. F.O.Vet. Fak. Oerg, 2. 246-260.

Bevşu.N; Dündar,Y.• Bayrak. S. (1984). Koyun ve ku -zulardakanbakır değerleri arasındaki il i şki ve bunun di-agnostik önemi.Do~aBilim Oerg.•1.17-23.

Bildik.A.,Çamaş,H. (1990).Van Ercisyöresisı ğ ı rve ko

-yunlarının kanserumlarındademirve totaldemirba~lama

kapasrteside~erlerininbelirlenmesi üzerine biraraştırma.

Y.Y.O.v eI.Fak.Derg..t.t,53·58.

Brem. J.J.. Pochon. 0.0.. Roux, J.P., Mussart De C., (1991).Ferrokineuc studiesinexpeerrentaı sheep given excees molybdenum. Veterinaria(BuenosAires) 72 (5). 229-239.

Corrigal, W., Dalgamo,A.C., EwenL.A., Williams,RB. (1976). Modulation of plasma copper and zinc c cn-centratcnsby disease status inruminants.vet.Rec.,99, 396-397.

Curry,S.C., Bond. G.R, Raschke, R, Teltez. O" Wig. gins. D. (1990). An evine model of matemeliron po

-isoning in pregnancy.Ann Emerg Med Jun 19. 632·638.

Çamaş, H.(1979). Ankara ili dahilindeki bazı köylerde halk elinde bulunan normal Akkaramankoyunlarının kan

(9)

In n irn; )ı ı.:~·s l KoyunlarmdaKanSeru nı"...

serumu bakıt değeri üzerinde çalı şmalar.'A.O'vel.Fak.,

Yay.351,la\ahanZooteknikAraşt ırmaEnst BasımSer -visi.

Düzgün eş,O..Kesici.T..Kavuncu.O.•Gurbuz,F.(1987).

Araştırma ve Deneme metouan (Istatistik metotları 11),

A.O.ZiraatFak.Vayınno:1021/29 5 .

Ersoy, E., Beyşu, N, (1986). Biyokimya. A-ü'Veteriner Fak.Yay.,Ankara.

Freıden. E.(1978).Modesol metal metabolism in

mam

-mals,ln"Trace Element Metabolism in Man and Aninals"

Ed by M.Kirchgessner, Proceedings ol the 3rd In

-tem atic nal $ymposium Freising, Fed.Red.ol Germany,

8-t5.

Gberqanu. S. (1978). Some taeters allecting the in

-eldence ol swayback in tarres. 500, in 'Trace Element Metabolism in Man and Aninals· Edby M.Kirchçessner,

Proceedings ol the 3rd International Symposium, Ar

-beitskreislür Tierernahrungslo rschung Weihenstephen . Gipp, W.F" Pond,W. G., Kalftelz,F.A.,Tosker, J. S.. Van Jerroen. D. R., Krook,L. andVisik,W. J.(1974).

Ettect ol dietary copper. iron andaskorbic ac idleveis

on haemotology. bloodand tissuecopper, iron and zinc coneentration and 64Cu and 59Fe metabolism in young

pigs.J.Nutr.•t04,532-41.

Graham. T. W.• Thurmond, M. C.• Mohr, F..C., H olm-berq,C A.. Anderson,M. L, Keen. C. L. (t994)

Re-lationships between maternal and fetal liver copper.

iron, mangenese and zinc concentrati ons and letal de -velopment in California Holstein dairy cows. J.

Vet.Diagnostic lnvestigahon.6,77-87.

Hams. E. D. and Bayte n.J.K.(t 978). Regülatory

as-peetsol coppe rin metaboli sm. in "Trace Element Me

-tabolism in Man and Aninals" Ed by M. xırcbçessner.

Proceedings ol the 3rd International Symposium Fre

-isın g . Fed.Red.ol Germany.19-2 1.

Kaneko, J.J. (1989). Appendixes. In "Clinical Bi

-ochemistryol domestic Animals"Ed.by J.J.Kaneko,pp

-877-901. Academic Press,Inc.,New Vork.

Keen. C.L, Graham. T.W.(1989).Trace Eıerrems. In"

Clinical Biochemistry of demesuc Animals" Ed. by

J.J.Kaneko. pp 753 -784, Academic Press,Inc., New York

Kha1ili,M.,lindgren.E,Varvikko (1993). A survey olmi

-neral status ol soil, leeds and canfe in the selale

et-hiopion highlandsJ L Trace Elements Tropical Animal Healt & Production,25,193-20t.

Koper,J.,Zamorsky,R. (1990). The coneentration ol zinc

and magnesium Ileece of ewes and their progenyIrom a

larm in vicinity of Bydgoszcz. Medycyna Veterynaryjna.

46,355-357.

Kuna, ş

.

Atlı , M.. Ince. A. T. (1989). Vücut Sıvı larında A.A.S.ile Zn, Cu ve Mg Analizleri.Fırat Oniversitesi Derg, (SaQhk Bilimleri), 2 (1-2),53-67.

lamand, M., levieux, D (1981). Ellect ol inl ection on

plasma revers ol copper and zinc in ewes.Annates-d

e-gecherchee-vetennaees.12,133-136.

Masters,D.G.,Moir,R.J. (1983).Eif ectol zincdeliciency on the pregnant ewe and developing foetus. British

-J.Nutr., 49,365-372.

McDowel ,LR.,Conrad,J.H., Glen HelTbry,F (1993). Mi

-neralsfor grazing ruminants in trepe atregions. Animal

Scienee Dep Center lor Tropical Agricultur University of Florida, second edition.lab.congress catalog cardn um-ber 92-76027

Norris.L.C.,Scott,M.L(t 962).Proteinscerbonhvoreıes. tets.liber,mineralsand water in poultry teedinq.93-125.

In"Dise ases Poultry· Fourth Ed.,Eds. Biester,H.E.and scwerte. L.H. lowa State Univerc ity pres, Ames, lowa,

U.SAXIII+1103

Özcan,C., Şendil,Ç. ,Bayşu,N, (1971). GecikmiJil lormda

enzootikataxie'likuzularüzerindekuratrttedavidenemesi

A.O.vet.Fak.Derg.,XViII,375-382.

Pasuana .R., McDowell, L.A., ConradJ.H.and Wilkinson

N.S. (t 991). Mineralstatus ofsbeecinthepara-reregion of Colombia.l t.Trace minerals. Sma ıı Ruminant Re·

search.s.za-aa.

Ryssen, J. B. J. Van, Bradfield, G. D. (t 992). An as

-sessment ol the selenium. copper and zinc status ol

sheep on cu" ivated pastures in the Natal Midlands.Jc

-umat ol the South AlricanVeterinaryAssociation, 63 (4).

t56-1 61.

Sayler. W. W., leac h, R. M. (1980). Intracetlular dist

-rubition ol copper and zinc insheep: Elfect of age and

di-etaryreversol the metals.J.Nutr.,110,448-459.

Serpek.S.(1983).Koyunkan serumlarında bakır, vese· rüloplazmin konsantrasyonları üzerinde araştırmalar.

1.0.

Vet. Fak. Derg.,9,1 ,47-64.

Serpek,B.,Beşemar. N., Soysal, S.(1989).Konya ilive çevresinde yetiştirilen koyunlarda hipokuprozis tanısı ve tedavisi amacıyla serum serüloplazmin k

onsantras-yonlarının saplanması.l.O.Vet. Fak.Derg.,15.2,1-7,

Smith, J.E. (1989). Iron metabolism and its disease.In

(10)

n...

i1KO<X"ıAN AY

~Clinical Biochemis ı ry of dc rrestc An imals~ Ed.by

J.J.Kaneko,Academic Press,Inc.,New York

Smith,C.H.and Bidlac k,W.R.(1980). Interrelat ion of di-etary ascorbic acid and irononthe tissue distrubitionof

ascorbic acid, iron and copper in fema le guinea pigs. J.Nutr., 110,1398-08.

Su1iman, H. D., Abdelrah im, A.I..Zakia, A.M., S

hom-men, A. M. (1988). linc deficienc y in sheep; field

cases. Trop.Anim.HealthProd.,20,47-51.

Thei!, E.C., Calvert,K.T. (1978) The enect ofcopper excess on tren metabeliarn in shee c. Bıccnemc et Jo-urnal.170,137-143.

Tiftik. A.M. (1996). Klinik Biyokimya.Mimoza Yayın lar ı Sağl ı kBiL.Diz.,Konya.Konya.

Töre,

t.

R.,BaşıbliyiJk,M.,Ası, T. (1975). Sultansu yu

z

o

-ctekni araştı r ma enstausü koyunları nda serum bakır

değerleri konusunda çalışmalar. F.O.Vet. Fak. Derg.,2, 106-114.

Turgut,K. (1995). Veter iner Klinik Labcratwar Teşhis. ÖzelBaskı, Kony a.

Turner, J.e., Shanks, V., Osbarn, P.J., Gow eer, S.M. (1987). Copper abso rption in sbeep. COI1ll Biochem Physiol,86,147-150.

Vallee, B, L. Galdes, A. (1984). The meteacele

-chemistryofzmcenzymes.Adı/.Enzymol., 56, 283-30.

Völker,l.,Weiser, H.,Schulze,J.andStreltf K.(1984). Ascorb ic acid and iren metabolism in pigs.91-101. In

"Ascorbc acidin demestk emmals" Eds.,i.Wegger,F.J.

Tagwerker,J.Moustgaard.Roya l Danish Agri.soc., C

o-penhagen .

WenzlaH, O.. Erha rdt, G. (1990). Ettect of parenterally administerediron dextran on eryth rccyte paeameters and growth rete in larrbs of ditterent breed s. Berliner und

MünchenerTier:trztlicheWochensch rift103 (7),239-244.

White,C.L.,Martin,G.B. (1988). Some pathologicaland

productivity eHects ol zinc deficiency in the ram. Pt o-ceedi ngs of the NutrilionSociety of Australia,13,86. Yen, J. T.(1984).Ascorbic acidinteracnon withecn.co

p-per.selenium and vitamin E.42-49. In "Ascorbic acid in domestic animats " Eds., i. Wegger , F.J. Tagwerker, J.

Moustgaard.Royal Danis h Agri.soc.,Copenhagen. Zann etti, G., Martelli, P., Bonati, L., Carro anmi, G. (1992).Clinical observat ions on zinc-esscciatedskin di -seases insheep.Dbiett ivieDocume nti Veterinari 13(6). 59·66.

lubay, G. (1988). Biocherrastry. Second ed.MacMiIlan