T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI COĞRAFYA ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
KADINHANI (KONYA) İLÇESİ’NİN
BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYASI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
YRD. DOÇ. DR. NURİ İNAN
HAZIRLAYAN ALİ İBRAHİM AYDIN
ÖZET
İnceleme sahası, Konya il merkezinin 58 km. kuzeybatısındadır. Güney ve kuzey kesimleri dağlık, orta kesimleri genelde ova özelliği gösteren sahada en yaygın olarak, Miosen-Pliosen yaşlı karasal çökeller ve göl kireçtaşları görülür. Sahanın ana morfolojik ünitelerini ise, özellikle ovalık sahalar, aşınım yüzeyleri ve dağlık alanlar oluşturur.
İnceleme sahasının iklimi; yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve kar yağışlıdır. Yıllık ortalama yağış miktarı 438,4 mm., yıllık sıcaklık ortalaması ise 10,8 °C olarak belirlenmiştir. Başlıca akarsuları; Kestel Deresi, Yeniçıktı Deresi, Çaldere Suyu, Kökez Deresi, Suçıktı Deresi, Bostanlık Deresi, Kolukısa Deresi ve Çubuk Deresi’dir.
İnceleme sahasında görülen başlıca toprak tipleri; kırmızı kestane renkli topraklar, kahverengi topraklar, alüvyal topraklar ve kırmızı kahverengi topraklardır. Sahanın hakim bitki örtüsü ovalık kesimleri kaplayan steplerdir. Dağlık kesimlerde ise kara çam, ardıç ve meşe ağaçlarına rastlanır.
Son nüfus sayımında (2000) Kadınhanı İlçesi’nin nüfusu 41 844 kişi olarak belirlenmiştir. Nüfusun % 35,4’ü şehirde, % 64,6’sı kırsal kesimde yaşamaktadır.
İlçe, Raziye Hatun'un yaptırmış olduğu han etrafında 1256 yılından itibaren oluşmaya başlamıştır. 1467 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun hakimiyetine girmiş, 1880 yılında belediye teşkilatı kurulmuştur. Sait Paşa’nın arpalığı olması nedeniyle 1914 yılında “Saideli” adıyla ilçe olmuş, 1935 yılında ise adı "Kadınhanı" olarak değiştirilmiştir.
Kadınhanı İlçesi’ndeki ekonomik faaliyetlerin başında tarım gelir. En çok arpa ve buğday yetiştirilir. Hayvancılık faaliyeti ise tarımdan sonra gelmektedir. Sahanın iklim şartlarından dolayı en çok küçük baş hayvancılık yapılır. Büyük baş hayvan sayısı da artmaktadır.
İlçede sanayinin geliştiği söylenemez. İlçede, yöre halkına geçim kaynağı sağlayan bir tekstil fabrikası, bir tuğla fabrikası, iki un fabrikası, bir yem fabrikası ve Altınova T.İ.M. bulunmaktadır. Kadınhanı ve çevresi, tanıtımı yapıldığı takdirde doğal ve tarihi zenginlikleri ile önemli bir turizm potansiyeline sahiptir.
ABSTRACT
Research site is on 58 km of the northwest of the centum Konya. North and south part of the research site is mountainous and middle parts generally show plain feature. Miosen-Pliosen, aged terrestrial precipitates, lake limestone and vulcanite are widely seen. The main morphological units of the site consist of especially, plain areas, worn out surfaces and mountainous areas.
In research area, climatic conditions prevail that the summers are hot and dry and the winters cold and snowy. It has been determined that the amount of annually average fall was 438.4 mm and annually average temperature, 10.8 ºC. The major streams in research site are: the brook Kestel, the brook Yeniçıktı, Çaldere water, the brook Kökez, the brook Suçıktı, the brook Bostanlık, the brook Kolukısa and the brook Çubuk.
In research site, it has been observed that there exist chestnut colored soils, brown soils, alluvial soils and reddish brown soils. The dominant vegetation in the site is steppes covering plain areas. In mountainous parts, black pine, juniper, and oak trees are met.
According to the data of the year 2000, it has been determined that the population in the district Kadınhanı was 41,844. 35.4 % of the population has been living in the urban area, 64.6 % rural area.
The district has begun to form, from 1256, around a khan built by the directions of Raziye Hatun. In 1467, it was ruled by Ottoman State and municipality organization has been established in 1880. Because it was earlier exploited as an easy income and comfort by The Pasha Sait, it has become a district named “Saideli”. In 1935, it’s name has been changed into Kadınhanı.
The principal economic activity in Kadınhanı is agriculture. Barley and wheat are mostly grown. Due to the climatic condition in the area, a stock rising for sheep goats are mostly carried out. The number of cattle has also been increasing. In the site, it cannot be said that the industry is improving.
In the district, there are one textile plant, one brick plant, two flour plant and Altınova TİM (agricultural enterprise), which are means of subsistence for local people. Kadınhanı and its vicinity, provided that its well presentation is performed, have an important tourism potential.
İÇİNDEKİLER
ÖZET ...i
ABSTRACT ... ii
İÇİNDEKİLER ... iii
ŞEKİLLER LİSTESİ ...vi
TABLOLAR LİSTESİ... viii
FOTOĞRAFLAR LİSTESİ... xii
KISALTMALAR...xiv
ÖNSÖZ ...xv
GİRİŞ ...1
1. İnceleme Sahasının Yeri ve Sınırları ve Başlıca Coğrafi Özellikleri...1
2. Araştırmanın Amacı...6 3. Önceki Çalışmalar...6 4. Materyal ve Metot...8 4.1. Materyal ...8 4.2. Metot...9 BİRİNCİ BÖLÜM 1. FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ ...10 1.1. Jeolojik Özellikler...10 1.2. Jeomorfolojik Özellikler ...11 1.3. İklim Özellikleri...13 1.3.1. İklim Elemanları ...15 1.3.1.1. Sıcaklık ...15
1.3.1.1.1. Don Olaylı Günler ...16
1.3.1.2. Basınç ve Rüzgârlar ...16 1.3.1.2.1. Basınç...16 1.3.1.2.2. Rüzgar...16 1.3.1.3. Nem ve Yağışlar ...19 1.3.1.3.1. Nispi Nem ...20 1.3.1.3.2. Yağış ...20
1.3.2. Yağış Etkinliği ve İklim Tipi ...22
1.3.3. Su Bilançosu ...23
1.4. Hidrografik Özellikler...24
1.5. Toprak Özellikleri...29
İKİNCİ BÖLÜM
2. BEŞERİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ...35
2.1. NÜFUS ...35
2.1.1. Nüfus Artışı...35
2.1.2. Nüfusun Özellikleri...38
2.1.2.1. Kentsel Nüfus ve Kırsal Nüfus ...39
2.1.2.2. Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı...43
2.1.2.3. Nüfusun Cinsiyet Oranı ...47
2.1.2.4. Aile Büyüklükleri ...48
2.1.2.5. Nüfusun Eğitim Durumu ...50
2.1.2.6. Nüfusun Sağlık Durumu ...55
2.1.2.7. Nüfusun Asayiş Durumu ...57
2.1.2.8. Nüfusun İş Gücü Durumu...60
2.1.2.9. Nüfusun Özürlülük Durumu ...62
2.1.3. Nüfus Hareketleri...63
2.1.3.1. Doğum ve Ölüm Oranları ...63
2.1.3.2. Göçler...64
2.1.4. Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunlukları ...66
2.1.4.1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu ...67
2.1.4.2. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu ...70
2.1.4.3. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu ...72
2.2.YERLEŞME ...75
2.2.1.Yerleşme Tarihi ...75
2.2.2. Yerleşme Şekilleri...78
2.2.2.1. Kırsal Yerleşmeler ...79
2.2.2.1.1. Köy Yerleşmeleri...79
2.2.2.1.1.1. Kuruluş Yerlerine Göre Köyler ...79
2.2.2.1.1.2. Ormana Göre Köyler ...81
2.2.2.1.1.3. Yükselti Basamaklarına Göre Köyler ...82
2.2.2.1.1.4. Yüz Ölçümü Büyüklüklerine Göre Köyler...83
2.2.2.1.1.5. Yerleşme Dokularına Göre Köyler ...84
2.2.2.1.1.6. Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Köyler...85
2.2.2.1.1.7. Tarım Arazisine Göre Köyler ...87
2.2.2.1.2. Belediye Örgütlü Köy Yerleşmeleri (Kasaba)...88
2.2.2.1.3. Köy Altı Yerleşmeleri...90
2.2.2.2. Kentsel Yerleşmeler...92 2.2.2.2.1. Kadınhanı Şehri ...92 2.2.2.2.1.1. Şehirsel Fonksiyonlar ...92 2.2.2.2.1.1.1. Hizmet Fonksiyonu...93 2.2.2.2.1.1.2. Yönetim Fonksiyonu...93 2.2.2.2.1.1.3. Ticaret Fonksiyonu ...93
2.2.2.2.1.1.4. Sağlık Fonksiyonu ...94
2.2.2.2.1.1.5. Kültürel Fonksiyonlar ...94
2.2.2.2.1.1.6. Tarım Fonksiyonu...95
2.2.2.2.1.1.7. Sanayi Fonksiyonu...95
2.2.2.2.3. Yerleşmelerde Mesken Tipleri ...95
2.2.2.2.3.1. Köy Meskenleri...96
2.2.2.2.3.2. Şehir Meskenleri ...100
2.2.2.2.4. Yerleşmelerin Eski ve Yeni Adları...100
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ ...101
3.1. TARIM...101
3.1.1. Araziden Yararlanma Durumu...102
3.1.2. Başlıca Tarım Ürünleri ...104
3.1.2.1. Tahıllar...104 3.1.2.2. Endüstri Bitkileri...106 3.1.2.3. Yem Bitkileri ...109 3.1.2.4. Sebzecilik...109 3.1.2.5. Meyvecilik ...111 3.2. HAYVANCILIK ...113 3.2.1. Küçük Baş Hayvancılık ...113
3.2.2. Büyük Baş Hayvancılık ...115
3.2.3. Kümes Hayvancılığı ...118
3.2.4 Arıcılık ...119
3.2.6. Balıkçılık...119
3.2.6. Altınova Tarım İşletme Müdürlüğü...120
3.3. ORMANCILIK ...121 3.4. MADENCİLİK...121 3.4.1. Endüstriyel Hammaddeler ...121 3.4.2. Metalik Madenler...122 3.5. SANAYİ ...123 3.5.1. Gıda Sanayi...123
3.5.2. İnşaat Malzemeleri Sanayi...123
3.5.3. Tekstil ve Dokuma Sanayi...124
3.6. ULAŞIM ...124 3.7. TİCARET ...129 3.8. TURİZM ...129 SONUÇ...133 ÖNERİLER...136 KAYNAKLAR ...138 BÜLTENLER ve RAPORLAR ...141 FAYDALANILAN HARİTALAR...143 FOTOĞRAFLAR ...144
ŞEKİLLER LİSTESİ FİZİKİ COĞRAFYA BÖLÜMÜNE AİT ŞEKİLLER
Şekil 1. İnceleme Sahasının Lokasyon Haritası... 2
Şekil 2. İnceleme Sahasının Topoğrafya Haritası... 4
Şekil 3. Ortalama, Ortalama Yüksek ve Ortalama Düşük Sıcaklıkların Aylara Dağılışı...16
Şekil 4. İnceleme Sahasının Yıllık Rüzgar Gülü. ... 19
Şekil 5. Yıllık Ortalama Yağışın Aylara Dağılışı (1975-2006). ... 21
Şekil 6. Yağışın Mevsimlere Dağılışı (1975-2006) ... 23
Şekil 7. Kadınhanı’nın Su Bilançosu Diyagramı (Thornthwait’e göre) ... 23
Şekil 8. Kestel Deresi ve Yeniçıktı Deresi’nin Aylık Ortalama Akım Değerleri. ... 25
Şekil 9. Topkaya Göleti Girişi Aylık Ortalama Akım Grafiği (1977-2000)... 28
Şekil 10. İnceleme Sahasının Toprak Haritası ... 32
BEŞERİ COĞRAFYA BÖLÜMÜNE AİT ŞEKİLLER Şekil 11. Sayım Yıllarına Göre Kadınhanı’nın Nüfus Değişimi (1927-2007)... 38
Şekil 12. Kadınhanı’nda Şehirsel ve Kırsal Nüfusun Sayım Yıllarına Dağılımı (1927-2007).40 Şekil 13. Kadınhanı İlçe Merkezinin Nüfus Piramidi (2000). ... 45
Şekil 14. Kadınhanı’nda Şehirsel Nüfusun Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2000). .. 46
Şekil 15. Kadınhanı İlçe Merkezinde Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (2000)... 62
Şekil 16. İnceleme Sahasının Nüfusun Dağılış Haritası (2000)... 69
Şekil 17. Kadınhanı İlçesi’ne Bağlı Yerleşmelerin Aritmetik Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılımı (2000)... 70
Şekil 18. Kadınhanı İlçesine Bağlı Yerleşmelerin Tarımsal Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılışı (2006). ... 72
Şekil 19. Kadınhanı İlçesine Bağlı Yerleşmelerin Fizyolojik Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılışı (2000). ... 74
Şekil 20. Kadınhanı’ndaki Köylerin Kuruluş Yerlerine Göre Dağılımı. ... 80
Şekil 21. Kadınhanı’ndaki Köy Yerleşmelerinin Ormana Göre Konumları... 81
Şekil 23. Kadınhanı’ndaki Köy Yerleşmelerinin Yüz Ölçümü Büyüklüklerine Göre Dağılışı... 84
Şekil 24. Kadınhanı’ndaki Köy Yerleşmelerinin Yerleşme Dokularına Göre Dağılışı ... 85
Şekil 25. Kadınhanı’nda Köy Yerleşmelerinin Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılışı.86 Şekil 26. Kadınhanı’nda Köy Yerleşmelerinin Tarım Arazisine Göre Konumları... 87
Şekil 27. İnceleme Sahasındaki Köy Altı Yerleşmelerinin Dağılış Haritası ... 91
Şekil 28. Kadınhanı’nda Köy Yerleşmelerinin Mesken Tipleri... 97
Şekil 29. Kadınhanı’nda Köy Yerleşmelerindeki Meskenlerin Çatı Örtüleri. ... 98
Şekil 30. Kadınhanı Köylerinde Mesken Planları (Konurören Köyü)... 99
EKONOMİK COĞRAFYA BÖLÜMÜNE AİT ŞEKİLLER Şekil 31. Kadınhanı’nda Arazinin Verimlilik Sınıflarına Göre Dağılışı (2006)... 101
Şekil 32. Kadınhanı’nda Ekili-Dikili Alanların Ürünlere Göre Dağılışı (2005)... 103
Şekil 33. Kadınhanı’nda Tahıl Üretimi (2005). ... 105
Şekil 34. Kadınhanı’nda Baklagil Üretimi (2005). ... 106
Şekil 35. Kadınhanı’nda Endüstri Bitkileri Üretimi (2005)... 109
Şekil 36. Kadınhanı’nda Sebze Üretimi (2005)... 111
Şekil 37. Kadınhanı’nda Meyve Üretimi (2005). ... 112
Şekil 38. Kadınhanı’nda Küçükbaş Hayvan Varlığı (2005). ... 115
Şekil 39. Kadınhanı’nda Büyükbaş Hayvan Varlığı (2005). ... 118
Şekil 40. Kadınhanı’nda Kümes Hayvanları Varlığı (2005)... 119
TABLOLAR LİSTESİ FİZİKİ COĞRAFYA BÖLÜMÜNE AİT TABLOLAR
Tablo 1. Güneşlenme Sürelerinin Aylara Dağılışı (1975-2006)... 14
Tablo 2. Ortalama, Ortalama Yüksek ve Ortalama Düşük Sıcaklıkların Aylara Dağılışı (1975-2006). ... 15
Tablo 3. Ortalama Sıcaklıkların Mevsimlere Göre Dağılımı. ... 16
Tablo 4. Don Olaylı Günlerin Aylara Dağılımı (1975-2006)... 16
Tablo 5. Ortalama Aktüel Basıncın Aylara Dağılışı (1975-2006)... 17
Tablo 6. İnceleme Sahasının Aylık Rüzgar Frekansları (1975-2006). ... 18
Tablo 7. Aylık Ortalama Rüzgâr Hızları (1975-2006). ... 19
Tablo 8. Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılımı (1975-2006). ... 20
Tablo 9. Ortalama Yağışın Aylara Dağılımı (1975-2006). ... 20
Tablo 10. Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Dağılışı... 21
Tablo 11. Kadınhanı’nın De Martonne (1923) Formülüne Göre İklim Tipi. ... 22
Tablo 12. Kadınhanı’nın Su Bilançosu Tablosu... 23
Tablo 13. Kestel Deresi Aylık Ortalama Akım Değerleri (1991-1992). ... 25
Tablo 14. Yeniçıktı Deresi Aylık Ortalama Akım Değerleri (2005-2006). ... 25
Tablo 15. Topkaya Göleti Girişi Aylık Ortalama Akım Değerleri (1977-2000)... 27
BEŞERİ COĞRAFYA BÖLÜMÜNE AİT TABLOLAR Tablo 16. Sayım Yıllarına Göre Kadınhanı’nın Nüfus Değişimi (1927-2007). ... 36
Tablo 17. Kadınhanı’nda Şehirsel ve Kırsal Nüfusun Sayım Yıllarına Göre Durumu (1927-2007) ... 40
Tablo 18. Kadınhanı İlçesi’ndeki Yerleşmelerin Nüfus Değişimleri (1975-2007). ... 42
Tablo 19. Kadınhanı’nda 1985-2000 Yılları Arasında Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı. .. 43
Tablo 20. Kadınhanı’nda Şehir ve Köy Nüfusunun Cinsiyete Göre Dağılımı (1985-2000). 44 Tablo 21. Kadınhanı İlçe Merkezinde Şehirsel Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2000)... 45
Tablo 22. Kadınhanı’nda Şehirsel Nüfusun Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2000). 46 Tablo 23. Kadınhanı İlçesi’ndeki Aile Büyüklüklerinin Yerleşmelere Göre
Dağılımı (2000)... 49
Tablo 24. Kadınhanı İlçesi’nde Ortalama Hane Halkı Büyüklüğü (2000)... 49
Tablo 25. Kadınhanı İlçe Merkezinde Hane Halkı Büyüklüğüne Göre Hane Halkı Sayısı (2000). ... 50
Tablo 26. Kadınhanı İlçe Merkezinde Sayım Yıllarına Göre Nüfusun Öğrenim Durumu (1985-2000). ... 50
Tablo 27. Kadınhanı İlçe Merkezi’nde Nüfusun Cinsiyete Göre Öğrenim Durumu (2000).... 51
Tablo 28. Kadınhanı İlçe Merkezi ve Kasabalardaki İlköğretim Okulları. ... 53
Tablo 29. Kadınhanı İlçesi Köylerinde Yer Alan İlköğretim Okulları... 53
Tablo 30. Kadınhanı İlçesi’ndeki Liseler. ... 54
Tablo 31. Kadınhanı İlçesi’ndeki İlköğretim ve Liselerde Branş Bazında Öğretmen Açıkları.. 54
Tablo 32. Kadınhanı İlçesi’ndeki Sağlık Kurumları ve Mevcut Durumları (2007). ... 56
Tablo 33. Kadınhanı İlçe Merkezinde Şahsa Karşı İşlenen Suçlar (2003-2007)... 58
Tablo 34. Kadınhanı İlçe Merkezinde Mala Karşı İşlenen Suçlar (2003-2007)... 59
Tablo 35. Kadınhanı İlçe Merkezinde İşlenen Toplam Olay Sayısı (2003-2007)... 59
Tablo 36. Kadınhanı İlçe Merkezinde Faal Olan ve Olmayan Nüfus Miktarı (12-64+Yaş arası) (2000). ... 60
Tablo 37. Kadınhanı İlçe Merkezinde Nüfusun İşgücü Durumuna Göre Dağılımı (2000)... 60
Tablo 38. Kadınhanı İlçe Merkezinde Faal Olmayan Nüfusun Gruplandırılması (12-64+ Yaş Arası), (2000)... 61
Tablo 39. Kadınhanı İlçe Merkezinde Çalışan Nüfusun Sektörel-Cinsiyet Dağılımı (2000).. 61
Tablo 40. Kadınhanı İlçesine Bağlı Yerleşmelerin Aritmetik Nüfus Yoğunlukları (2000). . 68
Tablo 41. Kadınhanı İlçesine Bağlı Yerleşmelerin Aritmetik Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılımı (2000)... 68
Tablo 42. Kadınhanı İlçesine Bağlı Yerleşmelerin Tarımsal Nüfus Yoğunlukları (2006).... 71
Tablo 43. Kadınhanı İlçesine Bağlı Yerleşmelerin Tarımsal Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılımı (2006)... 72
Tablo 44. Kadınhanı İlçesine Bağlı Yerleşmelerin Fizyolojik Nüfus Yoğunlukları (2000). 73 Tablo 45. Kadınhanı İlçesine Bağlı Yerleşmelerin Fizyolojik Nüfus Yoğunluklarına
Göre Dağılımı (2000)... 73 Tablo 46. Kadınhanı’ndaki Köylerin Kuruluş Yerlerine Göre Sınıflandırılması. ... 79 Tablo 47. Kadınhanı’ndaki Köy Yerleşmelerinin Ormana Göre Konumları. ... 81 Tablo 48. Kadınhanı’ndaki Köy Yerleşmelerinin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı.... 82 Tablo 49. Kadınhanı’ndaki Köy Yerleşmelerinin Yüz Ölçümü Büyüklüklerine
Göre Dağılışı. ... 84 Tablo 50. Kadınhanı’ndaki Köy Yerleşmelerinin Yerleşme Dokularına Göre Dağılışı... 85 Tablo 51. Kadınhanı’nda Köy Yerleşmelerinin Ekonomik Faaliyet Kollarına
Göre Dağılışı. ... 86 Tablo 52. Kadınhanı’nda Köy Yerleşmelerinin Tarım Arazisine Göre Konumları. ... 87 Tablo 53. Kadınhanı’ndaki Aktif Köy Altı Yerleşmeleri ve Bağlı Olduğu Köyler (2007)... 90 Tablo 54. Kadınhanı’ndaki Köy Yerleşmelerinin Mesken Tipleri... 96 Tablo 55. Kadınhanı’ndaki Köy Yerleşmelerindeki Meskenlerin Çatı Örtüleri. ... 97 Tablo 56. Kadınhanı’ndaki Yerleşmelerin Eski ve Yeni Adları. ... 100 EKONOMİK COĞRAFYA BÖLÜMÜNE AİT TABLOLAR
Tablo 57. Kadınhanı’nda Arazinin Verimlilik Sınıflarına Göre Dağılımı (2006)... 101 Tablo 58. Kadınhanı’nda Arazinin Kullanım Şekli (2006). ... 102 Tablo 59. Kadınhanı’nda Ekili-Dikili Alanların Ürünlere Göre Dağılımı (2005)... 103 Tablo 60. Kadınhanı’nda Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanları ve Üretiminin Yıllara
Göre Değişimi (1998-2005). ... 105 Tablo 61. Kadınhanı’nda Baklagil Ürünlerinin Ekim Alanları ve Üretiminin Yıllara
Göre Değişimi (1998-2005). ... 105 Tablo 62. Kadınhanı’nda Endüstri Bitkilerinin Ekim Alanları ve Üretim Yıllarına
Göre Değişimi (1998-2005). ... 107 Tablo 63. Kadınhanı’nda Bazı Sebze Türlerinin Ekiliş Alanları ve Üretim Yıllarına
Tablo 64. Kadınhanı’nda Meyve Türlerine Göre Ağaç Sayısı ve Üretim Miktarlarının
Yıllara Göre Değişimi, Yüzdesi (1998-2005)... 112
Tablo 65. Kadınhanı’nda Küçükbaş Hayvan Varlığının Türlere Göre Dağılımı, Yüzdesi (1998-2005)... 114
Tablo 66. Kadınhanı’nda Büyükbaş Hayvan Varlığının Türlere Göre Dağılımı, Yüzdesi (1998-2005)... 116
Tablo 67. Kadınhanı’nda Kümes Hayvancılığının Türlere Göre Dağılımı, Yüzdesi (2002-2005)... 118
Tablo 68. Kadınhanı’nda Kovan Sayısı ve Bal üretimi (2001-2005)... 119
Tablo 69. Kadınhanı İlçesi’nin Orman Varlığı, Serveti ve Yapılan Çalışmalar... 121
FOTOĞRAFLAR LİSTESİ
Foto 1. Beykavağı Göleti Civarında Bozdağlar Formasyonu’na Bir Örnek
(Beykavağı Köyü). ... 145
Foto 2. Bağrıkurt Formasyonu’na Ait Metamorfik Şistlere Bir Örnek (Osmancık Kasabası). ... 145
Foto 3. Ulumuhsine Formasyonu’na Ait Kireçtaşlarına Bir Örnek (Saçıkara Köyü)... 146
Foto 4. Topraklı Formasyonu İçerisindeki Kaliş (Kalsiyum Karbonat)’lere Bir Örnek (Başkuyu Kasabası)... 146
Foto 5. Jura-Kretase Yaşlı Kireçtaşları (Pusat Köyü)... 147
Foto 6. Karstik Mağaralara Bir Örnek (Saçıkara Köyü)... 147
Foto 7. Karstik Kuyulara Bir Örnek (Kızılkuyu Köyü)... 148
Foto 8. Atlantı Sulama Kanalı’ndan Bir Görünüm (Atlantı Kasabası Güneyi)... 148
Foto 9. Yer Yer Tahrip Haldeki Atlantı Sulama Kanalı’ndan Bir Görünüm (Altantı Kasabası Güneyi)... 149
Foto 10. Beykavağı Göleti’nin Doğu’dan Görünümü.(Beykavağı Köyü)... 149
Foto 11. Osmancık Göleti’nin Güneydoğudan Görünümü (Çeşmecik Köyü Kuzeyi) ... 150
Foto 12. Su Temini İçin Alüvyon Sahada Yapılan Sondaj Çalışması (Atlantı Kasabası Kuzeyi) ... 150
Foto 13. Bulgurpınarı Köyü Kuzeydoğusundaki Sumaklı T.’de Ardıç Ağaçları ve Sığ Kırmızı Kestanerengi Topraklar ... 151
Foto 14. Kırmız Kestane Rengi Topraklardan Bir Görünüm (Demiroluk Köyü)... 151
Foto 15. Beykavağı Göleti’nin Batı Kıyılarında Yer Alan Kara Çam Ormanları (Beykavağı Köyü) . ... 152
Foto 16. Kadınhanı İlçe Merkezindeki Eski Hükümet Konağı ... 152
Foto 17. İnceleme Sahasındaki Toplu Yerleşmelere Bir Örnek (Saçıkara Köyü)... 153
Foto 18. Adağı Mevkii’ndeki Meyve Bahçelerinden Bir Görünüm (Başkuyu Kasabası) ... 153
Foto 20. Kırsal Kesimde Yapı Malzemesi Olarak Kerpicin Kullanıldığı Meskenler
(Hacıoflazlar Köyü) ... 155
Foto 21. Kırsal Kesimde Yapı Malzemesi Olarak Kerpiç ve Taşın Kullanıldığı Meskenler (Bulgurpınarı Köyü)... 155
Foto 22. Mera Hayvancılığı Şeklinde Yapılan Küçük Baş Hayvancılık. ... 156
Foto 23. Mera Hayvancılığı Şeklinde Yapılan Büyük Baş Hayvancılık (Kökez Merası, Kökez Köyü)... 156
Foto 24. Hacı Eyüp Çiftliği Mevki’indeki Çiftliklerden Bir Görünüm (Mahmudiye Köyü) ...157
Foto 25. Kirse Sırtı Mevkii’ndeki Mermer Yatağı (Şahören Köyü)... 157
Foto 26. Kökez Köyü’nün 4 km. Güneydoğusunda Yer Alan Kökez Höyüğü ... 158
Foto 27. İnceleme Sahasında Bulunan Roma Dönemi’nden Kalma Aslan Figürü... 158
Foto 28. Kızılkuyu Köyü’nde Yer Alan ve Hangi Dönemden Kalma Olduğu Bilinmeyen Mezarlık ... 159
Foto 29. İlçeye Adını Veren Hanın Restore Edilmeden Önceki Batı Cepheden (Giriş) Görünümü ... 159
Foto 30. Restore Edilen Hanın Batı Cepheden (Giriş) Görünümü ... 160
Foto 31. Restore Edilen Hanın Doğu Cepheden Görünümü ... 160
KISALTMALAR B : Belediye
BM : Bucak Merkezi ÇP : Çok Programlı
DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü
DMİGM : Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
DSİ : Devlet Su İşleri DÜÇ : Devlet Üretme Çiftliği E : Doğu
Ha : Hektar
İÖO : İlk Öğretim Okulu
KGM : Karayolları Genel Müdürlüğü
MYO : Meslek Yüksek Okulu N : Kuzey
PANKOBİRLİK: Pancar Kooperatifleri Birliği PTT : Posta Telefon Telgraf
PET : Potansiyel Evapo Transpirasyon S : Güney
SM : Sağlık Memuru
T : Tepe
TC : Türkiye Cumhuriyeti
THY : Türk Hava Yolları
TİGEM : Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü TİM : Tarım İşletme Müdürlüğü
TMMOB : Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği
TMO : Toprak Mahsulleri Ofisi
TOKİ : Toplu Konut İdaresi Başkanlığı W : Batı
ÖNSÖZ
Bu çalışmada, Kadınhanı İlçesi’nin sosyal, ekonomik ve coğrafi özelliklerinin açıklanılmasına çalışılmıştır.
Yöreyi tanıtan eserlerin fazla olmaması nedeniyle, ön çalışmalarda ve bilgi toplama aşamasında bazı sıkıntılar yaşanmıştır. Ancak, toplanan tüm bilgiler titizlikle değerlendirilerek bu çalışma ortaya çıkartılmıştır. Bu çalışmanın, ilçe ile ilgili olarak yapılacak olan ekonomik ve fiziki planlamalara katkı sağlayacağı düşüncesindeyim.
Bu çalışmanın seçilmesinde ve çalışmamın her aşamasında yardımlarını esirgemeyen sayın danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Nuri İNAN’a, gerektiğinde her
türlü yardımda bulunan, yanlışlarımın doğrusunu gösteren sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT’e ve sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Ayhan AKIŞ’a,
bizleri yetiştirerek bu günlere gelmemizi sağlayan tüm öğretmenlerime, değerli dostum Musa KARAKURT’a, D.S.İ. IV. Bölge Müdürlüğü Rasatlar Şube Müdürü Adnan BAŞARAN Bey’e, Kadınhanı Halk Eğitim Müdürü Lütfi ÖZKUL Bey’e ve resmi dairelerde yardımını esirgemeyen tüm çalışanlara teşekkürü bir borç bilirim.
Ali İbrahim AYDIN KONYA-2007
GİRİŞ
1. İnceleme Sahasının Yeri ve Sınırları ve Başlıca Coğrafi Özellikleri
İnceleme sahası, Konya İli’ne bağlı 31 ilçeden birisi olup, Konya il merkezinin 58 km. kuzeybatısında yer almaktadır. Güneyinde Selçuklu İlçesi; doğusunda Sarayönü İlçesi; batısında Ilgın İlçesi; kuzeyinde Yunak İlçesi; kuzeydoğusunda Cihanbeyli İlçesi bulunur (Şekil 1). Yüz ölçümü 1 127 km² (D.İ.E., 1998) olup, ilçe merkezinin rakımı 1 128 m.’dir.
İnceleme sahası, kuzey-güney istikametinde bir uzanış göstermekte olup, kuzey-güney uzunluğu kuş uçuşu olarak 80 km.’dir. Batı-doğu istikametindeki genişlik ise hayli kısadır ve en dar yerinin kuş uçuşu uzunluğu 18 km.’dir. Güney ve kuzey kesimleri dağlık olup, orta kesimler genelde ova özelliği göstermektedir.
İnceleme sahasının güneyindeki Aydalçatağı T. (2058 m.), Arıtaşı T. (1753 m.), Dellal T. (1515 m.), Kartal T. (1392 m.); kuzeybatısındaki Dede T. (1382 m.); kuzeyindeki Sivri T. (1291 m.) inceleme sahasının en yüksek kesimlerini oluşturmaktadır (Şekil 2).
Kuzeydeki Sarıkaya ve Örnekköy’ün kuzeyinden başlayan ilçe sınırı, buradan güneye doğru kuzey-güney istikametinde ilerler. İlçe sınırının batı kolu, Altınova T.İ.M.’in batısında güneybatı istikametinde bir çıkıntı yaparak, 45º’lik bir açıyla doğuya yönelir ve buradan güneye doğru ilerler. Dede T.’nin batısından geçerek, Kodaman T.’nin güneyinden 60º’lik bir açıyla doğuya yönelir. Ilgın İlçesi’nin Düğer Köyü’nün doğusundan geçen sınır, Konurören Köyü’nün batısında güneybatı istikametinde bir çıkıntı yaptıktan sonra, Gedik Mevkii’nde güneydoğuya yönelerek, Dede T. ve Çeşmecik Köyü güneyinden doğuya, oradan da ilçe sınırının en güneyindeki Aydalçatağı T.’si (2058 m.) güneyinden Selçuklu ilçe sınırına ulaşır.
İlçe sınırının doğu kolu ise, düzgün bir hat halinde güneye doğru ilerler. Sarayönü İlçesi’ne bağlı Gözlü T.İ.M.’in batı sınırından geçtikten sonra, Baçcı Sırtları’nda (1000 m.) güneybatı istikametinde hafifçe iç bükey bir yay çizerek tekrar güneye yönelir. Bayramlı Köyü ile Sarayönü İlçesi’ne bağlı Yenicekaya Köyü arasından geçen sınır, Eşekçibeli T.’sini ve daha güneydeki Arıtaşı T.’sini (1753 m.) de içine alarak güneye ilerler ve Keçiyatağı Sırtları’nın güneyinden Selçuklu ilçe sınırına ulaşır.
İnceleme sahasında Paleozoik’ten Kuaterner’e kadar geçen süre içerisinde oluşmuş formasyonlar bulunmaktadır. Bunlar içerisinde en yaygın olanları, Miosen-Pliosen yaşlı karasal çökeller ve göl kireçtaşlarıdır.
İnceleme sahasının başlıca yüzey şekillerini, özellikle ovalık sahalar, aşınım yüzeyleri ve dağlık alanlar oluşturmaktadır. Ovaların geniş yer kaplamasının nedeni ise, sahada kuvvetli akarsuların bulunmamasıdır. Zayıf olan akarsular, arazileri yeterince parçalayamamış, böylece ovalar, platolardan daha geniş yer kaplamıştır.
İnceleme sahasının iklimi, İç Anadolu karasal iklimi görüntüsündedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Yıllık ortalama yağış miktarı 438,4 mm., yıllık sıcaklık ortalaması ise 10,8 °C olarak belirlenmiştir.
İnceleme sahası, İç Anadolu Kapalı Havzası’nda yer aldığı için, dağlık kesimlerden kaynağını alan akarsular, kısa mesafede ova tabanına ulaşarak göl, bataklık ve sazlıklar meydana getirmekte ve sularını kapalı havza içerisinde bırakarak denize ulaşamamaktadır. Ayrıca, inceleme sahasında engebe fazla olmadığı için, yüksek kesimlerden kaynağını alan fazla akarsu yoktur. Kestel Deresi, Yeniçıktı Deresi, Çaldere Suyu, Kökez Deresi, Suçıktı Deresi, Bostanlık Deresi, Kolukısa Deresi ve Çubuk Deresi inceleme sahasının başlıca akarsularıdır. Bunlardan Kestel Deresi, Çubuk Deresi, Yeniçıktı Deresi ve Kökez Deresi daimi, diğerleri ise geçici akarsulardır. Bu akarsuların debileri, Nisan ve Mayıs aylarında görülen kırkikindi (konveksiyonel) yağışlarından dolayı artmakta, Eylül-Ekim aylarından itibaren azalmaktadır. İnceleme sahasında doğal oluşumlu göl yoktur, ancak D.S.İ. IV. Bölge Müdürlüğü tarafından sulama amaçlı olarak inşa edilmiş olan Beykavağı Göleti, Osmancık Göleti ve Topkaya Göleti bulunmaktadır.
Genel bir ifadeyle, inceleme sahasının güney kesimlerindeki dağlık alanlarda kırmızı kestane renkli topraklar; Altınova T.İ.M. ile Pusat Köyü arasındaki sahada kahverengi topraklar; Atlantı Kasabası’nın çevresinde alüvyal topraklar; diğer kesimlerde ise kırmızı kahverengi topraklar görülür (Şekil 10). İklim özelliği nedeniyle topraklarda tuzluluk, drenaj ve en önemlisi rüzgâr erozyonu sorunu vardır.
İnceleme sahasının hakim bitki örtüsü, ovalık kesimlerde stepler; dağlık kesimlerde ormanlardır. Stepleri oluşturan en yaygın türler; geven, yavşan otu, kekik, çayır üçgülü, çoban yastığı, gelincik ve sığır kuyruğudur. Ormanları oluşturan türler ise; kara çam, ardıç ve meşelerdir.
Son nüfus sayımı (2000) verilerine göre, Kadınhanı İlçe merkezinin nüfusu 14 816, köy ve kasabalarla beraber Kadınhanı İlçesi’nin toplam nüfus 41 844 kişidir. İnceleme sahası içerisinde 1 şehir, 4 kasaba, 1 bucak merkezi, 36 köy yerleşmesi olmak üzere toplam 42 devamlı yerleşim birimi vardır. Köylerin bir kısmı birden fazla mahalle yerleşmelerinden meydana gelmiştir. İnceleme sahasındaki eski yapılar tek katlı kerpiç, taş ve tuğla iken; yeni yapılar daha fazla katlı, modern olup, genelde toplu yerleşme hâkimdir. Sahada ayrıca, çiftlik, ağıl ve yayla gibi köy altı yerleşmeleri de mevcuttur.
İlçe, klasik Roma Dönemi’nde Pira adıyla anılmış ve uzun süre Doğu Roma İmparatorluğu’nun (Bizanslıların) egemenliğinde kalmıştır. Daha sonra Selçuklu Devleti’nin hakimiyetine giren Kadınhanı ve çevresi, savaşta üstün başarılar gösteren Sait ismindeki bir beye arpalık olarak verildiğinden, Kadınhanı’nın çevresi "Saideli" olarak anılmıştır. Selçuklular Devri’nde Raziye Hatun’un 1223 yılında yaptırmış olduğu han etrafında 1256 yılından itibaren oluşmaya başlayan ilçe, Karamanoğulları zamanında vilayet merkezi olarak idare edilmiş, 1467 yılında Konya ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu’nun hakimiyetine girmiştir. 1880 yılında belediye teşkilatı kurulmuş, Sait Paşa’nın arpalığı olması nedeniyle 1914 yılında “Saideli” adıyla ilçe olmuştur. 1935 yılında ise Raziye Hatun’un yaptırmış olduğu taş handan dolayı adı "Kadınhanı" olarak değiştirilmiştir.
Kırsal kesimindeki ekonomik kaynakların yetersizliği, eğitim imkanlarının kısıtlılığı gibi nedenlerden dolayı ilçe dışına göçler olmaktadır. Bu göçler genelde Konya, İstanbul, İzmir, Söke, Aydın, Antalya ve Osmaniye şehirlerine olmaktadır. Nüfus genelde, ovalık alanlardaki su kaynaklarının etrafında ve güneydeki dağlık kesimlerde toplanmıştır. Suyun olmadığı ovalarda ise kilometrelerce bir tek yerleşim yerine bile rastlanmamaktadır.
Kadınhanı İlçesi’ndeki ekonomik faaliyetlerin başında, yüzey şekillerinin genelde sade bir özellik göstermesinden dolayı tarım gelmektedir. Ekili-dikili alanların büyük bir kısmı tahıl ziraatına ayrılmıştır. En çok arpa yetiştirilmektedir. Bunu buğday, baklagiller ve yem bitkileri izlemekte olup, ilçede bir de TMO yer almaktadır. Sulanabilen alanlarda ise şeker pancarı, mısır ve ay çiçeği tarımı yapılmaktadır. Ancak, şeker pancarına uygulanan kota nedeniyle şeker pancarı
üretimi hayli azalmıştır. Ovalık alanlarda kuraklığın şiddetli olduğu yerlerde nohut, mercimek ve kimyon tarımı yapılmaktadır. İhtiyacı karşılayacak kadar meyve ve sebze türleri yetiştirilmektedir. Ancak, ilçede sulak arazi çok az olduğundan ve taban suyundan fazla yararlanılamadığından dolayı, sebzeciliğin ekonomik bir getirisi yoktur. Sulanabilir alanlarda elma, kiraz, vişne, armut, kayısı ve erik gibi meyveler yetiştirilmektedir.
İlçede hayvancılık faaliyeti tarımdan sonra gelir ve en fazla küçük baş hayvancılık yapılır. Karasal iklimin bitki örtüsü olan bozkırların sahada geniş yer kaplaması küçük baş hayvancılığın gelişmesine olanak sağlamıştır. Küçük baş hayvan olarak en fazla koyun (Karaman Koyunu) beslenir. İlçenin güney kesiminde yayla hayvancılığı şeklinde büyük baş hayvancılık; ovalık kesimlerde ise besi ve ahır hayvancılığı şeklinde büyük baş hayvancılık yapılmaktadır. Devlet desteğinden ve teşvikinden dolayı büyük baş hayvan sayısı artmakta, küçük baş hayvan sayısı ise azalmaktadır. Ayrıca ilçenin kuzey sınırları içerisinde yer alan Altınova T.İ.M.’de de, damızlık küçük baş ve büyük baş hayvan üretimi yapılmaktadır.
İlçede, yöre halkına geçim kaynağı sağlayan bir tekstil fabrikası, bir tuğla fabrikası, iki un fabrikası, bir yem fabrikası ve Altınova T.İ.M. bulunmaktadır. 1993-1994 eğitim-öğretim yılında açılan Kadınhanı MYO ise ilçeyi ekonomik yönden azda olsa hareketlendirmiştir. Kadınhanı ve çevresi, tanıtımı yapıldığı takdirde doğal ve tarihi zenginlikleri ile önemli bir turizm potansiyeline sahiptir.
2. Araştırmanın Amacı
Bu çalışmamızda, Kadınhanı İlçesi’nin doğal, beşeri ve ekonomik kaynakları araştırılarak, ilçe ile ilgili olarak gelecekte yapılacak olan beşeri, ekonomik ve fiziki planlamalara katkı sağlamak hedeflenmiştir.
3. Önceki Çalışmalar
Kadınhanı İlçesi ve yakın çevresi ile ilgili yapılan çalışmalar, daha çok yörenin jeolojik oluşumu, maden yatakları, bitki toplulukları, tarihi yapıları ve kültürel özellikleri üzerine olmuştur. Saha ile ilgili yapılmış olan çalışmalar, kronolojik bir şekilde aşağıda sıralanmıştır.
Göktunalı (1957), “Beyşehir, Seydişehir, Ilgın, Kadınhanı, Doğanhisar Bölgelerinde Linyit İhtiva Eden Neojen Havzaların Özellikleri” adlı çalışmasında, adı geçen sahalardaki linyit oluşumları hakkında bilgiler vermiştir.
Çetin (1972), “Kadınhanı-Söğütözü (Dırağan) Köyü Civarındaki Bakır ve Cıva Sahalarına Ait Kısa Jeolojik Not” adlı çalışmasında, adı geçen sahada bakır, kurşun ve cıva oluşumu ve bu oluşumların rezervi ile dağılımı hakkında bilgiler vermiştir.
Güzel (1983), “Sarayönü-Kadınhanı (Konya) Dolayının Hidrojeoloji İncelemesi” adlı çalışmasında, Kadınhanı İlçesi’ndeki yer alan farklı kayaç türlerinin yer altı suyu oluşumundaki rollerini belirtmeye çalışmıştır.
Özgüner (1984), “Konya Ilgın-Kadınhanı Yöreleri Kömür Prospeksiyon Etüdü” adlı çalışmasında, Ilgın-Kadınhanı Yöresi’nde kömür oluşumunu ve kömürün oluştuğu stratigrafik seviyeleri belirtmeye çalışmıştır.
Özgüner-Büyüktemiz-Demirci (1984), “Konya-Kadınhanı Yöresi Tuğla-Kiremit Etüdü” adlı çalışmalarında, yörede kurulması planlanan tuğla-kiremit fabrikası için ham madde analizi ve rezerv tespiti yapmışlardır.
Güzel (1985), “Sarayönü ve Kadınhanı Dolayının Yer Altı Suyu Bilançosu” adlı çalışmasında, Kadınhanı Ovası’na düşen yağışları, havzanın veya akiferlerin belirli dönemlerde kazandığı ya da kaybettiği su miktarını ortaya koymaya çalışmıştır.
Keser (1987), “Tarihi, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Kadınhanı” adlı eserinde, her yönüyle Kadınhanı İlçesi’ni tanıtmaya çalışmıştır.
Eren (1993), “Konya Kuzeybatısında Bozdağlar Masifinin Otokton ve Örtü Birimlerinin Stratigrafisi” adlı çalışmasında, Konya kuzeybatısındaki Bozdağlar Masifi’nin otokton konumlu metamorfik birliği ile masifin örtü birimlerine ilişkin stratigrafik özelliklerini ortaya koymaya çalışmıştır.
Eren (1996), “Ilgın-Sarayönü (Konya) Güneyinde Bozdağlar Masifi’nin Stratigrafisi ve Jeoloji Evrimi” adlı çalışmasında, çeşitli jeolojik dönemlerde oluşmuş yaşlı tortul ve volkanik kayaçların oluşum evrelerini belirtmiş, bunların zaman içerisinde hangi değişikliklere uğradıklarını ortaya koymaya çalışmıştır.
Karakuzu (1997), “Kadınhanı Halk Anlatıları Üzerine Bir Araştırma” adlı çalışmasında, Kadınhanı halkının anlattığı fıkra, masal, efsane, halk hikayeleri gibi anonim eserler hakkında bilgiler vermiştir.
Baba (1998), “Kadınhanı (Konya) Yöresi Ballarında Polen Analizi” adlı eserinde, ilçenin farklı yerlerinde yapılan incelemeler neticesinde, yöredeki balların polen yapıları hakkında bilgiler vermeye çalışmıştır.
Kurt-Arslan (1999), “Kadınhanı (Konya) K'ca Zengin Metatrakiandezitinin Jeokimyası ve Petrojenezi: Devoniyen Volkanizmasının Gelişimi” adlı çalışmalarında, Kadınhanı’ndaki yeşil şist-mavi şist fasiyesinde gelişen metamorfik ve metamagmatik kayaçlar hakkında bilgiler vermişlerdir.
Küçüködük-Şanda-Göktepe (1999), “Selçuk Üniversitesi Alaaddin Keykubat Kampüs-Kadınhanı-Derbent Arasında Kalan Bölgenin Vejetasyonu” adlı çalışmalarında, adı geçen yörenin bitki toplulukları, yayılış alanları ve özellikleri hakkında bilgiler vermişlerdir.
Altınsapan-Parla (2002), “Kadınhanı” adlı çalışmalarında, ilçeye adını veren Kadınhanı’nın kim tarafından, ne zaman yapıldığı ve yapısal özellikleri hakkında bilgiler vermişlerdir.
Erdoğan (2004), “Kestel (Kadınhanı-Konya) Ormanlarının Makrofungusları” adlı çalışmasında, Kestel (Beykavağı) ormanlarında bulunan mantar grupları ve yetişme özellikleri hakkında bilgiler vermiştir.
Kadınhanı çevresi ile ilgili araştırma yapmış kişiler arasında Lahn (1949), Topkaya (1953), Erol-Tüfekçi (1993), (Kitapçıoğlu) Gümüştepe (1994), Değer (1996), Eren-Kurt (2000) ve Eren (2004)’de yer almaktadır.
4. Materyal ve Metot 4.1. Materyal
Araştırmanın ana materyalini, Kadınhanı İlçesi’ndeki köylere uygulanan anket çalışması sonucu elde edilen birincil veriler oluşturmuştur. Bunun yanında, inceleme sahasına ait yazılı kaynaklar taranmış, gerekli dokümanlar toplanmış ve notlar çıkartılmıştır. Daha sonra, Harita Genel Komutanlığı’nın inceleme sahası ile ilgili 1/100.000 ölçekli topografya haritasının K-28, K-29 ve L-28, L-29 nolu
paftaları; Konya İl Özel İdare Müdürlüğü’nün 1/100.000 ölçekli toprak haritasının ilgili paftaları; M.T.A.’nın 1/100.000 ölçekli jeoloji haritalarının ilgili paftaları; Konya Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü’nün 1/250.000 ölçekli yol durum haritası; D.İ.E.’nin istatistik bültenleri; D.S.İ. IV. Bölge Müdürlüğü’nün yer altı ve yer üstü sularına ait seviye ve akım rasatları; D.M.İ.G.M.’nin rasat değerleri çalışmanın hazırlanma aşamasında kullanılmıştır. Ayrıca, Kadınhanı İlçesi ve yakın çevresi üzerine hazırlanan makale, tez, rapor gibi eserlerden de yararlanılmıştır. Bunların dışında, tarım, sağlık, eğitim, emniyet vb. konularda, ilçedeki ve ildeki ilgili müdürlüklerden istatistiksel veriler temin edilmiştir.
4.2. Metot
Hazırlanan taslak anket formu, inceleme sahasındaki bir kaç köye uygulanmış, bu uygulama sonucu ortaya çıkan aksaklıklar doğrultusunda gerekli değişiklikler yapılarak ankete son şekli verilmiştir. Bu form, belediye başkanı, muhtar, azalar, yaşlılar, din görevlisi ve öğretmenler ile yapılan görüşmeler neticesinde doldurulmuştur.
Anket formu ile bilgiler toplanmasının yanında, İlçeye 2006 yazında ve 2007 ilkbaharında olmak üzere, farklı tarihlerde bir çok kere gidilerek gözlem yoluyla da bilgiler toplanmıştır. Gözlem yolu ile köylerin kuruluş yerleri, yükseltileri, tarım arazisi ve ormana göre konumları, yerleşme dokuları, ekonomik faaliyetleri tespit edilmiştir. Bunların yanında, köy altı yerleşmeleri, mesken şekilleri ve bunların düzenlenme şekilleri de tespit edilmiştir.
İnceleme sahasında bazı coğrafi unsurların fotoğrafları çekilerek, mülakat ve gözlem sonucu elde edilen bilgiler sağlamlaştırılmıştır.
Çalışmamızın son bölümünde, toplanan verilerle, coğrafya biliminin ilkelerine sadık kalınarak tezin yazım aşamasına geçilmiştir. Bu doğrultuda metin kısımları, tablo, şekil, fotoğraf, grafik, istatistiksel veriler, form vb. unsurlarla desteklenen tez çalışması bu günkü haline getirilmiştir.
BİRİNCİ BÖLÜM
1. FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ 1.1. Jeolojik Özellikler
İnceleme sahasını ve yakın çevresini oluşturan araziler, farklı jeolojik zamanlarda oluşmuş formasyonları ihtiva etmektedir. Bu formasyonlar ise, birden fazla deformasyona uğramış kayaçlardan oluşmaktadır.
İnceleme sahasının ana litolojik birimlerini, Paleozoik ve Neojen yaşlı kalkerler teşkil etmektedir (Çetin, H., 1972).
İnceleme sahasının tabanında, Silürien-Alt Karbonifer yaşlı gri, beyaz renkli yer yer dolomitleşmiş kristalize kireçtaşlarından oluşan Bozdağ Formasyonu yer alır (Foto 1). Bu formasyonun üzerinde, Devonien-Alt Permien yaşlı gri, kahve, yeşil renkli fillit, şist (Foto 2), matakonglomera ve metakumtaşı ardalanmasından oluşan Bağrıkurt Formasyonu bulunmaktadır. Bu formasyonların üzerinde, bu formasyonları keserek dayk, sil şeklinde yerleşen Karadağ Metamagmatikleri yer alır. Bu formasyon, Devonien-Alt Permien yaşlı olup, yeşil renkli ve porfirik doku özelliği gösterir. Bütün bu formasyonların üzerine diskordan (uyumsuz) olarak Üst Permien-Trias yaşlı Bahçecik Formasyonu yerleşmiştir. Bahçecik Formasyonu, mor ve açık kahve renkli fillit, metakumtaşı ve metakonglomeralardan oluşmaktadır. Bahçecik Formasyonu mor rengiyle, inceleme sahasında diğer birimlerden kolayca ayrıt edilebilmektedir (Öztaş, S., 2003).
Bahçecik Formasyonu üzerine, Ertuğrul Formasyonu ve Kızılören Formasyonu konkordan (uyumlu) olarak gelmektedir. Dolomitlerden yapılı olan Kızılören Formasyonu, üzerine gelen Lorasdağı Kireçtaşı ile yanal ve düşey geçişilidir. Jura-Kretase yaşlı olan Lorasdağı Kireçtaşı, beyaz gri renkli kireçtaşlarından oluşmaktadır. Lorasdağı Kireçtaşı üzerine ise Hatip Ofiolitli Karışığı tektonik olarak yerleşmiştir. Üst Kretase yaşlı olan Hatip Ofiolitli Karışığı, koyu yeşil renkli toprağımsı serpantinitler ve kahve-kırmızı renkli çörtlerden oluşmaktadır. Hatip Ofiolitli Karışığı üzerine Ulumuhsine Formasyonu açılı diskordan olarak gelmektedir. Üst Miosen-Pliosen yaşlı olan Ulumuhsine Formasyonu’na ait birimler, kireçtaşı (Foto 3), onkolitli kireçtaşı, marn ve çamurtaşı ardalanmasından oluşur (Yıldırım, F., 1999).
Ulumuhsine Formasyonu üzerinde ise diskordan (uyumsuz) bir şekilde Üst Pliosen-Kuaterner yaşlı Topraklı Formasyonu gelmektedir. Bu formasyon, tutturulmammış çakıl, kum, kil ve yer yer tutturulmuş kumtaşı, killi kumtaşlarından oluşmuştur. Kuzeye doğru mostraları süreklidir. Formasyon içerisinde kaliş (Foto 4) oluşumlarına rastlanması, Üst Miosen-Alt Pliosen zaman aralığında olduğu gibi, Üst Pliosen ve sonrasında da iklimin oldukça sıcak ve kurak olduğunu belgelemektedir. (Öztaş, S., 2003).
İnceleme sahasındaki dere yataklarında Kuaterner yaşlı güncel alüvyon oluşumları gözlemlenir. Bunlar, gri ve sarı renkli ince taneli Pliosen depolarının üzerine az da olsa açısal bir diskordansla oturmaktadır. Alüvyon, tutturulmamış kaba ve ince taneli sedimanlardan oluşur. İri taneli sedimanlar, su akıntılarının şiddetli olduğu zamanlarda birikmiştir. Killer ve ince taneli sedimanlar ise, sellenme ve su akıntılarının olmadığı durgun ortamlarda depolanmıştır (Özgüner-Büyüktemiz-Demirci, 1984). Alüvyon kalınlığı D.S.İ.’nin açtığı sondajlarda 15-20 m. ye ulaşır (Güzel, A., 1983, s. 36).
1.2. Jeomorfolojik Özellikler
İnceleme sahasının bu günkü morfolojik görünümünü kazanmasında, Oligosen’de başlayan, Miosen ve Pliosen’de de devam eden tektonik hareketler ile, Kuaterner’in Pleistosen döneminde değişimli olarak görülen iklim salınımları etkili olmuştur.
Kadınhanı İlçesi sınırları içinde ovalık ve dağlık sahalar dikkati çeken başlıca jeomorfolojik unsurlardır. Bunların yanında, karst ve flüviyal topografyaya ait jeomorfolojik birimler de yer alır.
Dağlık alanlar, inceleme sahasının kuzeyinde ve özellikle güneyinde yer almaktadır. İnceleme sahasının kuzey kesiminde yer alan Sivri T. (1291 m.), Yuvarlak T. (1286 m.); orta kesimlerde yer alan Partılıdede T. (1105 m.); batıda yer alan Bilelik T. (1122 m.) ve Dede T. (1382 m.) sahanın önemli yükseltilerdir (Şekil 2). İlçe, genelde kuzey-güney yönünde bir uzanış göstermekle birlikte, orta kesimlerinde yükselti azalarak ova karakteri arz etmektedir. İlçenin güneyini ve güneydoğusunu kaplayan Bozdağlar üzerinde belli başlı tepeler bulunmaktadır. Bunlar; Aydalçatağı T.
(2058 m.), Arıtaşı T. (1753 m.) ile Kartal T. (1392 m.)’dir. Bu tepeler, inceleme sahasının en yüksek kesimlerini meydana getirirler (Şekil 2).
Dağları oluşturan tabakaların temelleri, şist ve kuvarsitler ile yer yer kalkerlerden oluşmuştur. Şist ve kuvarsit, metamorfizma sonucu meydana gelen, aşınmaya karşı oldukça dayanımlı kayaçlar olduğundan reliefin yüksek kesimlerini oluşturmuştur (Aydalçatağı T. 2058 m.).
İnceleme sahasının doğusundaki Taşlı T.’de dar alanda andezit taşları mostra vermiş durumdadır (Güzel, A., 1983, s. 37).
Kuzeydeki Sarıkaya ve Örnekköy dağlık kütlesinin temelinde Üst Miosen ve Pliosen yaşlı ayrılmamış karasal kırıntılar ve bunların üzerinde Üst Kretase yaşlı ofiolitik melanj; Saçıkara ve Pusat çevresinde yer yer Kretase ve Jura-Kretase yaşlı mermer, rekristalize kireçtaşları (Foto 5) yer alır. İnceleme sahasında yükseltileri 1150-2050 m.’ler arasında değişen tepeler bulunmaktadır. Bunlar genelde ilçenin güney kesiminde toplanmıştır.
Kadınhanı ilçe merkezinin güneydoğusunda, güneyinde ve güneybatısında yer alan tepelerden Aydalçatağı T. (2058 m.), Arıtaşı T. (1753 m.), Dellal T. (1515 m.), Kartal T. (1392 m.), Sivri T. (1285 m.) ve Taşlı T. (1162 m.) kıvrımlı strüktürler açısından dikkat çekmektedir. Bu dağlık arazilerde, Üst Paleozoik yaşlı şistler ve Permien yaşlı metamorfik kayaçlardan oluşan mermerler bulunmaktadır. Ayrıca buralarda, bakır ve kurşun yataklarının bulunuşu, yer yer volkanizmanın da etkili olduğunun göstergesidir. Batı-doğu doğrultusundauzanan bu dağlar1150-2050 m.
yüksekliğindedir. Tersier sonunda meydana gelen Alp-Himalaya Orojenezi ile oluşan bu kıvrım dağları, dış kuvvetlerin etkisiyle zamanla aşınarak gerçek yüksekliklerini kaybetmiş ve günümüzde orta yükseklikteki dağ görünümü kazanmışlardır. Dağ yamaçlarında yer yer, akarsu aşındırmasıyla oluşmuş olan vadilere rastlanır. Bu vadilerin oluşmasında, fillat ve kireçtaşının farklı derecede aşınmaları ve dağlardaki kırılmalar etkili olmuştur. Bu vadiler içerisinde akan akarsular, taşıdıkları taş, çakıl, kil gibi materyalleri, eğimin azaldığı dağ eteklerine biriktirerek küçük birikinti konileri oluşturmuşlardır.
İnceleme sahasının orta kesimini ise, ovalar ve aşınım yüzeyleri kaplamaktadır. Alt-Orta Miosen, Türkiye’de, sıcak-nemli iklim koşulları altında
deniz seviyesine oldukça yakın ve hemen hemen tüm Anadolu genelinde geniş bir yontukdüzün (peneplenin) oluştuğu bir dönemdir. Oligosen’den bu yana dış etken ve süreçlerin düzenleyici etkisine açık olan sahada, bu döneme ait aşınım yüzeyleri dikkati çekmektedir (Erol-Tüfekçi, 1993, s. 4). Bu aşınım yüzeyleri, inceleme sahasında yer yer ovalık sahalarla çakışmaktadır. Bu ovalık sahalardan en önemlisi Kadınhanı Ovası’dır.
Kadınhanı Ovası, Neojen’de göl safhasını geçirdikten sonra, Alp Orojenezi’nden etkilenerek yükselen dağlık sahalardan aşınıp gelen malzemelerin bu sahayı doldurmasıyla oluşmuştur. Karasal şartların hakim olduğu ovalık kesim, Yeniçıktı Deresi, Suçıktı Deresi ve Bostanlık Deresi tarafından hafifçe yarılmış ve ova karakterine dönüşmüştür. Kadınhanı Ovası’nın eğim değeri kuzey-güney arası % 15 civarındadır (Konya Valiliği, 2003).
Ovalık alanlardaki yükseltileri ise, münferit tepeler ve höyükler oluşturmaktadır.
İnceleme sahasında dikkati çeken en önemli karstik unsurlar, mağaralar ve kuyulardır. Karstik mağaraların en güzel örneklerine Saçıkara Köyü’nde (Foto 6), karstik kuyuların en güzel örneklerine ise Kızılkuyu Köyü’nde (Foto 7) rastlanır.
1.3. İklim Özellikleri
İklim, coğrafi çevrenin şekillenmesini ve insan yaşamını çok yakından kontrol eden bir etmendir. Kayaların ufalanması, yer yüzünü işleyen dış kuvvetlerin dağılışı, etki şekilleri ve etki süreleri iklimin kontrolü altındadır.
Akarsuların tipleri ve rejimleri; göllerin dağılışı; göl sularının kimyasal özellikleri; doğal bitki örtüsünün tür, miktar ve biçim yönünden dağılışı; insanların yer yüzüne dağılışı; tarım, hayvancılık, sanayi, ticaret ve turizm faaliyetleri hep iklimin kontrolü altındadır (Erol, O., 1991, s. 1-2). Bu çerçevede, Kadınhanı İlçesi’nin iklim özelliklerini ortaya koymak, çalışmamızın ilerleyen bölümlerindeki beşeri ve ekonomik coğrafya olaylarının anlaşılmasına yardımcı olacaktır.
Kadınhanı’nın iklim özelliklerinin belirlenmesinde, D.M.İ.G.M.’den temin edilen Ilgın İlçesi’ne ait uzun yılların rasat değerleri kullanılmıştır.1
Kadınhanı ve çevresinin ikliminin ortaya çıkmasında planeter ve coğrafi faktörlerin etkileri görülmektedir.
Planeter faktörlerden olan güneşlenme süresi, Ocak ayından Temmuz ayına kadar sürekli artış gösterir. Maksimum güneşlenme Temmuz ayındadır. Daha sonra azalmaya başlayan güneşleme süresi, Eylül ayından Ekim ayına geçişte büyük düşüş gösterir. Aralık ayında ise minimum seviyeye iner (Tablo 1).
Tablo 1. Güneşlenme Sürelerinin Aylara Dağılışı (1975-2006).
Aylar O Ş M N M H T A E Ek. K A Y. O. Saat, dakika 3,16 4,30 5,58 7,01 8,46 10,48 11,44 11,05 9,16 6,37 4,41 3,15 7,15
Kaynak: D.M.İ.G.M., 2006.
Kadınhanı ve çevresinin iklim karakterinin ortaya çıkmasında karasallık, yükselti, yer şekilleri, hava kütleleri ve güneşlenme süresi etkili olmuştur.
Kadınhanı, İç Anadolu Bölgesi’nde bulunması dolayısıyla karasallık derecesi yüksek bir yerdedir. Çünkü, bölgenin kuzeyindeki Kuzey Anadolu Dağları ve güneyindeki Toroslar Dağları deniz ikliminin iç kısımlara girmesini önlemektedir. Ayrıca Kadınhanı, denizden 1 128 m. yüksekliktedir.
İklim tiplerinin belirlenmesi bakımından kontinentalite derecesi çok önemlidir. Bu hususta en çok kullanılan “Conrad” formülüne göre Kadınhanı’nın
% 37,4’ünün karasal, 62,6’sınınokyanussal olduğu hesaplanmıştır(Değer, O., 1996, s. 18).
Kış mevsiminde Asor Yüksek Basıncı’nın güneye kayması ve Doğu Avrupa üzerindeki basıncın termik nedenlerle yükselmesi neticesinde, basınç gradyanı Akdeniz’e doğru olur. Yani Akdeniz Havzası, bir konverjans sahası halini alır. İzlanda çevresinden gelen gezici alçak basınçlar, Akdeniz’e sokulan soğuk hava nedeniyle dikey kararsızlığa ve depresyonların gelişmesine yol açarak fırtına ve bol yağışlara neden olur. Buna göre kışın, Kadınhanı çevresi kontinental polar (cP), maritim polar (mP) ve maritim tropikal (mT) hava kütleleri ile batı yönlü depresyonların etkisinde kalır. Kontinental polar (cP) ve maritim tropikal (mT) hava
1 Kadınhanı ilçesinde meteoroloji istasyonu bulunmadığından, ilçeye en yakın olması ve ilçenin havza
şartlarına sahip olmasından dolayı D.M.İ.G.M.’den temin edilen Ilgın İlçesi meteorolojik verileri kullanılmıştır.
kütleleri karşılaştıkları zaman genellikle kar yağışları görülür. Ayrıca Sibirya antisiklonunun etkileri kışın buralara kadar sokulur (Değer, O., 1996, s. 17).
Yaz mevsiminde maritim polar (mP) ve kontinental polar (cP) hava kütleleri kuzeye çekilir ve Türkiye tropikal hava kütlelerinin etkisi altına girer. Kadınhanı çevresinde de çok kuru ve çok kararlı kontinental tropikal (cT) hava kütleleri etkilerini gösterir. Bu nedenle sahada yazlar yağışsız geçer (Değer, O., 1996).
1.3.1. İklim Elemanları
Bir yerin iklimini, yıllık sıcaklık, basınç, rüzgar, nemlilik ve yağış gibi elemanların uzun yıllar etkili olması ortaya çıkarır. Bu elemanlara iklim elemanları denir. Bir sahadaki iklim elemanlarının mevsimlere, aylara göre gösterdiği değişmeler, bunların dağılışları ile bu dağılışta etkili olan faktörler, o sahadaki iklim özelliklerini oluşturur (Duru-Aksoy-Olgun, 2001).
1.3.1.1. Sıcaklık
Kadınhanı’nda yıllık ortalama sıcaklık 10,8 ºC olarak belirlenmiştir. Bu değer, Kadınhanı’nın yakın çevresinde yer alan merkezlerin yıllık ortalama sıcaklarından yaklaşık olarak 1ºC kadar düşüktür (Konya 11,5 °C, Akşehir 11,8 °C). Aylık ortalama sıcaklık eğrisinin yıl içerisindeki gidişatı incelendiğinde, en soğuk ayın -0,1 ºC ile Ocak ayı, en sıcak ayın ise 22,2 ºC ile Temmuz ayı olduğu görülür (Tablo 2, Şekil 3). Aylık ortalama sıcaklığın yıl içindeki seyrine bakıldığında, Ocak ayından Temmuz ayına kadar sürekli bir artış, Temmuz ayından itibaren de sürekli bir düşüş dikkati çekmektedir (Tablo 2, Şekil 3).
Tablo 2. Ortalama, Ortalama Yüksek ve Ortalama Düşük Sıcaklıkların Aylara Dağılışı (1975-2006).
Aylar O Ş M N M H T A E Ek. K A Y.O.
Ort. Sıcaklık °C - 0,1 1,1 5,1 10,5 14,8 19,0 22,2 21,6 17,0 11,6 5,8 1,7 10,8 Ort. Yük. Sıc. °C 4,7 6,4 11,2 16,8 21,4 25,9 29,5 29,5 25,5 19,6 12,5 6,5 17,5 Ort. Düş.Sıc. °C - 4,3 - 3,4 - 0,3 4,4 7,8 10,8 13,3 12,7 8,9 5,0 0,6 - 2,4 4,4
Kaynak: D.M.İ.G.M., 2006.
Ortalama yüksek sıcaklık eğrisinin yıl içerisindeki gidişatı incelendiğinde, sıcaklığın Ocak ayından Temmuz ayına kadar sürekli bir artış göstererek, Temmuz’da ve Ağustos’ta 29,5 ºC’ye ulaştığı görülür. Ağustos ayından itibaren sürekli olarak düşen sıcaklıklar, Aralık ayında 6,5 ºC’ye iner (Tablo 2, Şekil 3).
Ortalama düşük sıcaklıkların ise Kış boyunca 0 ºC’nin altına düştüğü görülür (Tablo 2, Şekil 3). -10 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 O Ş M N M H T A E Ek K A Aylar Sıcaklık (°C)
Ort. Sıc. Ort. Yük. S. Ort. Düş. S.
Şekil 3. Ortalama, Ortalama Yüksek ve Ortalama Düşük Sıcaklıkların Aylara Dağılışı.
Sıcaklığın mevsimlere dağılışı incelendiğinde, en soğuk mevsimin 0,9 ºC ile Kış, en sıcak mevsimin ise 20,7 ºC ile Yaz olduğu görülür (Tablo 3). Sonbahar mevsimindeki sıcaklık ortalaması, İlkbahar mevsimindeki sıcaklık ortalamasından yüksektir (Tablo 3). Bunun nedeni, yaz mevsiminden çıkılmış olmasıdır.
Tablo 3. Ortalama Sıcaklıkların Mevsimlere Göre Dağılımı. Mevsimler
Kış İlkbahar Yaz Sonbahar Y.O. 0,9 °C 10,1 °C 20,7 °C 11,5 °C 10,8 °C 1.3.1.1.1. Don Olaylı Günler
İncele sahasında Haziran, Temmuz ve Ağustos ayları dışındaki dönemde don olaylı gün yaşanmıştır. Don olaylı toplam gün sayısı 99,2 gündür. Don olaylı gün sayısının fazla olmasında, yükselti (1 128 m.) ve karasallık etkili olmuştur. Yıl içerisinde don olaylı günün en fazla olduğu ay Ocak ayıdır (23,2 gün). Bu ayı Şubat ayı (20,6 gün) ve Aralık ayı (18,8 gün) izler (Tablo 4).
Tablo 4. Don Olaylı Günlerin Aylara Dağılımı (1975-2006).
Aylar O Ş M N M H T A E Ek K A Y.T.
Gün Sayısı 23,2 20,6 16,9 3,3 0,4 - - - 0,1 3,2 12,7 18,8 99,2 Kaynak: D.M.İ.G.M., 2006.
1.3.1.2. Basınç ve Rüzgârlar
Hava basıncı ve rüzgarlar, önemli iklim elemanlarıdır. Hava basıncı, yükseltiye, yer çekimine, sıcaklığa ve dinamik etkenlere göre değişir. Rüzgarlar, atmosferdeki basınç farkından oluşan yatay yönlü hava hareketleridir. Yüksek basınç merkezinde sıkışan hava, alçak basınç merkezine doğru hareket eder. Bu hava hareketine rüzgar adı verilir (Aras, S ve Diğ., 2000).
1.3.1.2.1. Basınç
Kadınhanı’nda ortalama basınç 898 mb. olarak tespit edilmiştir. En yüksek basınç ve en düşük basınç arasındaki fark 5 mb.’dır. Yıl içerisindeki en düşük basınç ortalamasına 895,8 mb. ile Nisan ayında, en yüksek basınç ortalamasına ise 900,8 mb. ile Ekim ayında rastlanır (Tablo 5). Kasım ayından itibaren başlayan basınç azalması, Nisan ayına kadar devam eder. Mayıs ayında artan basınç, Eylül ayına kadar düşüş gösterir.
Tablo 5. Ortalama Aktüel Basıncın Aylara Dağılışı (1975-2006).
Aylar O Ş M N M H T A E Ek K A Y.O.
Mb. 899,1 897,6 896,4 895,8 897,1 897,0 895,9 896,6 898,9 900,8 900,4 899,9 898,0 Kaynak: D.M.İ.G.M., 2006.
1.3.1.2.2. Rüzgar
Kadınhanı’nda rüzgarların yıl içindeki ortalama esme sayıları incelendiğinde; Ocak ayında en yüksek frekansa 23,2 ile SW yönlü rüzgar sahiptir. Bunu 22,8 ile S ve 15,9 ile NNW takip eder. Ocak ayında en düşük frekansa 4,1 ile ENE yönlü rüzgar sahiptir. Şubat’ta en yüksek frekans 19,6 ile SW yönlü rüzgara aittir. Bunu 16,6 ile WSW ve S, 14,7 ile SE takip eder (Tablo 6).
Mart ayında da en yüksek frekansa 23,4 ile SW yönlü rüzgar sahiptir. En düşük frekansa ise 4,9’luk değeriyle ENE yönlü rüzgar sahiptir. Nisan ayında en yüksek frekansa 26,2 ile SW yönlü rüzgar, en düşük frekansa ise 4,5 ile ENE yönlü rüzgar sahiptir. Mayıs ayında da 20,5’lik değerle SW yönlü rüzgar en yüksek frekansa sahip iken, aynı ayda en düşük frekanslı yön yine ENE (5,7) olmuştur (Tablo 6).
Haziran ayında yüksek frekansa sahip yön 23,6’lik değerle N’dir. En düşük frekans ise 5,1 ile SSW yönlü rüzgar sahiptir. Temmuz ayında da N, 22,4’lik değeri ile en yüksek frekanslı yöndür. Bu ayda en az frekansa sahip yön 6,7 ile SSW’dir. Ağustos ayında, bir önceki ayda olduğu gibi en yüksek frekansa sahip olan yön 18,5 ile N’dir. En düşük frekans ise, 5,7 ile W yönüne aittir (Tablo 6).
Eylül ayında en yüksek frekansa sahip olan yön 17 ile NNW’dir. En düşük frekanslı yön ise 6,4 ile W’ye aittir. Ekim ayında en yüksek frekans 16,3 ile SW’ye geçmektedir. En düşük frekanslı yön ise 5,9 ile SSW’ye aittir (Tablo 6).
Kasım ayında en yüksek frekansa sahip yön 21,3’lük değerle SW’dir. En düşük frekanslı yön ise 5,6 ile WNW’ye aittir. Aralık ayında en yüksek frekansa sahip yön 21,2’lik değerle SW’dir. En düşük frekanslı yön ise 3,2 ile ENE’ye aittir (Tablo 6).
Tablo 6. İnceleme Sahasının Aylık Rüzgar Frekansları (1975-2006).
Yönler O Ş M N M H T A E Ek K A Y.O. N 13.0 8.2 10.7 12.4 15.2 23.6 22.4 18.5 14.8 13.9 13.3 10.3 17.6 NNE 8.0 6.6 8.9 9.0 10.3 15.6 17.7 16.8 13.1 9.8 9.6 7.1 13.2 NE 4.8 6.5 9.3 8.8 9.7 14.7 18.8 15.2 15.0 12.8 9.5 7.2 13.2 ENE 4.1 4.0 4.9 4.5 5.7 8.0 9.3 9.1 7.1 8.8 6.2 3.2 7.4 E 7.5 6.5 6.0 4.7 7.5 6.4 8.8 10.1 8.0 11.0 9.3 6.3 9.2 ESE 10.5 8.3 9.7 8.6 9.8 6.6 9.9 12.4 12.0 14.2 13.9 12.3 12.8 SE 14.7 14.7 13.6 9.9 12.6 8.2 11.9 9.8 13.9 15.0 15.6 16.5 15.6 SSE 12.8 10.3 9.2 6.8 9.2 8.1 9.2 9.4 7.9 9.4 12.8 17.9 12.3 S 22.8 16.6 14.8 11.8 13.1 9.2 10.2 12.9 11.0 10.4 15.1 21.1 16.9 SSW 14.2 14.6 11.4 10.8 8.7 5.1 6.7 7.5 7.3 5.9 9.6 17.4 11.9 SW 23.2 19.6 23.4 26.2 20.5 12.3 9.0 14.1 11.1 16.3 21.3 21.2 21.8 WSW 11.6 16.6 19.1 22.9 13.0 8.0 7.9 7.5 12.2 14.4 15.4 18.7 16.7 W 5.9 7.8 10.1 12.2 11.9 10.4 8.4 5.7 6.4 8.5 6.8 7.4 10.5 WNW 8.4 9.0 11.2 9.7 14.6 13.0 9.9 11.6 10.2 9.0 5.6 5.9 11.8 NW 14.7 14.0 15.7 15.6 18.7 22.1 19.8 17.9 14.4 15.5 9.4 13.4 19.1 NNW 15.9 12.8 13.9 11.9 15.2 22.4 21.2 17.5 17.0 13.7 12.4 13.0 18.6 Kaynak: D.M.İ.G.M., 2006.
Rubinstein formülüne göre; inceleme sahasında birbirinden farklı iki hakim rüzgar yönü ve frekansı olduğu tespit edilmiştir. I. yön S’den 39,4° W istikametindedir. Diğer bir ifade ile W’den 50,6° S yönündedir. II. yön W’den 29,3° N istikametinde, ya da N’den 60,7° W yönündedir.
Şekil 4. İnceleme Sahasının Yıllık Rüzgar Gülü.
Kadınhanı’nda aylık ortalama rüzgar hızına ait en üst değer 2,1 m/sec. ile Nisan ayına, en alt değer ise 1,3 m/sec. ile Ağustos, Eylül ve Ekim aylarına aittir. En yüksek ve en düşük ortalama rüzgar hızları arasındaki fark 0,8 m/sec.’dir. İlkbahar, rüzgar hızının en fazla olduğu mevsim olup, bunu Kış ve Yaz mevsimleri izler (Tablo 7).
Tablo 7. Aylık Ortalama Rüzgâr Hızları (1975-2006).
Aylar O Ş M N M H T A E Ek K A Y.O. m/sec. 1,6 2,0 2,0 2,1 1,6 1,5 1,5 1,3 1,3 1,3 1,6 1,7 1,6
Kaynak: D.M.İ.G.M., 2006 1.3.1.3. Nem ve Yağışlar
Yağışın oluşabilmesi için, zeminden buharlaşan suyun atmosferin üst katmanlarında soğuması ve soğuyan havanın nispi (bağıl) nem oranının % 100’ü geçmesi gerekmektedir.
1.3.1.3.1. Nispi Nem
Kadınhanı’nda ortalama nispi nem miktarlarının aylara dağılışı incelendiğinde; nispi nemde Ocak ayından Ağustos ayına kadar sürekli düşme, Eylül ayından Aralık ayına kadar sürekli yükselme gözlemlenmektedir. Nispi nemin en yüksek olduğu aylar % 74 ile Aralık ve Ocak ayları, en düşük olduğu aylar ise % 54 ile Temmuz ve Ağustos aylarıdır (Tablo 8).
Tablo 8. Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılımı (1975-2006).
Aylar O Ş M N M H T A E Ek K A Y.O.
% 74 70 65 62 62 58 54 54 58 65 70 74 63 Kaynak: D.M.İ.G.M., 2006.
Kadınhanı’nda ortalama bulutlu gün sayısı yıllık 188,9 gündür. Bulutlu gün sayısının en fazla olduğu ay 20,9 gün ile Mayıs, en düşük olduğu ay ise 9,8 gün ile Ağustos’tur (D.M.İ.G.M., 2006).
Kadınhanı’nda açık günlerin yıllık toplamı 118,1 gün, kapalı günlerin yıllık toplamı ise 58,5 gündür. Açık günlerin en fazla olduğu ay 21 gün ile Ağustos, en az olduğu ay ise 3,6 gün ile Aralık’tır. Kapalı günlerin en fazla olduğu ay 11 gün ile Aralık, en az olduğu ay ise 0,2 gün ile Ağustos’tur (D.M.İ.G.M., 2006).
Sisli gün sayısının yıllık toplam 14,2 gündür. Sisli günlerin en fazla olduğu ay 5,4 gün ile Aralık, en az olduğu ay ise 0,1 gün ile Nisan’dır. Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında ise sise rastlanmamaktadır (D.M.İ.G.M., 2006).
1.3.1.3.2. Yağış
Kadınhanı, yıllık ortalama 438,4 mm. yağış almaktadır. Ancak, ilçenin en kuzey kesiminde yağış değerleri oldukça düşer. Bu sahada yer alan Altınova T.İ.M.’in 1996-2006 tarihleri arasındaki rasatlarına göre, bu kesimdeki yıllık ortalama yağış miktarı 335,6 mm.’dir.
Kadınhanı’nda en fazla yağışlı ay 57,1 mm. ile Nisan, en az yağışlı ay 10,3 mm. ile Ağustos’tur. Yağış miktarı Nisan’dan Eylül’e kadar düşer, Eylül’den itibaren tekrar artmaya başlar (Tablo 9, Şekil 5).
Tablo 9. Ortalama Yağışın Aylara Dağılımı (1975-2006).
Aylar O Ş M N M H T A E Ek K A Y.O. mm. 39,2 37,2 44,7 57,1 50,7 34,0 14,8 10,3 15,0 43,4 42,4 49,6 438,4
0 10 20 30 40 50 60 O Ş M N M H T A E Ek K A Aylar Yağış (mm)
Şekil 5. Yıllık Ortalama Yağışın Aylara Dağılışı (1975-2006).
Yağışın mevsimlere dağılışına bakıldığında; en fazla yağış 152,5 mm. ile İlkbahar mevsiminde (% 34,8), en az yağışın ise 59,1 mm. ile Yaz mevsiminde görülmektedir (% 13,5). İlkbahar ayından sonra en fazla yağış Kış mevsiminde (% 28,7) ve Sonbahar mevsiminde (% 23) görülür (Tablo 10, Şekil 6).
Tablo 10. Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Dağılışı.
Mevsim İlkbahar Yaz Sonbahar Kış
mm. 152,5 (% 34,8) 59,1 (% 13,5) 100,8 (% 23) 126 (% 28,7) 23% 13% 35% 29% İlkbahar Yaz Sonbahar Kış
İlçedeki yağışlar incelendiğinde, yağışların kışın genelde kar, ilkbahar ve sonbaharda ise yağmur şeklinde olduğu görülmektedir. İlçede yağan yağmurların büyük bir kısmı, ilkbahar mevsiminde görülür. Bu yağışlar, halk arasında “kırkikindi” yağışları olarak bilinen konveksiyonel (yükselim) yağışlardır. Bu tür yağışlar genelde sağanak şeklinde olup, dolu olaylarına da rastlanabilmektedir. İlkbahar’dan sonra en fazla yağış Kış mevsiminde görülür. Bu yağışlar, oluşum bakımından cephe (depresyon) yağışlarıdır.
İnceleme sahasında yıllık yağışlı gün sayısı 97,4 gün, ortalama kar yağışlı gün sayısı 26,1 gün, kar örtülü gün sayısı 36 gün, sisli gün sayısı 14,2 gün, dolulu gün sayısı 2,2 gün, kırağılı gün sayısı 65,2 gün, orajlı gün sayısı 16,5 gün olarak tespit edilmiştir (D.M.İ.G.M., 2006).
1.3.2. Yağış Etkinliği ve İklim Tipi
Yağış etkinliği ile ilgili olarak iklim tiplerinin tespitinde pek çok formüller ileri sürülmüş olmasına rağmen, bunlar arasında Köppen (1918-1928), De Martonne (1942),
Thornthwaite (1948) ve Erinç formülleri daha çok kullanılmaktadır.
De Martonne'nin yıllık kuraklık indisi formülüne göre; Kadınhanı’nın kuraklık indisi 23’tür. Bu değere göre Kadınhanı, yarı nemli iklim sahasında yer almaktadır. Kadınhanı’nda Aralık, Ocak, Şubat ve Mart ayları nemli; Nisan, Mayıs ve Kasım ayları yarı nemli; Haziran ve Ekim ayları yarı kurak; Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları ise tam kuraktır (Değer, O. 1996), (Tablo 11).
Türkiye’nin koşullarını en iyi yansıtan Erinç’in yağış etkinlik indisi formülüne göre; Kadınhanı’nın yağış etkinlik indisi 25’tir. Bu değere göre Kadınhanı, yarı nemli iklim sahasında yer almaktadır, ancak yarı kurak iklim sahasına da çok yakındır.
Thornthwaite’a göre de Kadınhanı, yarı kurak-az nemli iklim sahasında yer almaktadır.
Tablo 11. Kadınhanı’nın De Martonne (1923) Formülüne Göre İklim Tipi.
AYLAR O Ş M N M H T A E Ek K A Y.O.
