T.C.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DÜZCE YÖRESİNDE YAYILIŞ GÖSTEREN LAMIACEAE FAMİLYASINDAN İKİ TÜRÜN (Leonurus quinquelobatus Gilib. ve Stachys thirkei C.Koch)
ANTİMİKROBİYAL AKTİVİTELERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR
DENİZ TUNALI ERKAN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BİYOLOJİ ANABİLİM DALI
DANIŞMAN
PROF. DR. BAŞARAN DÜLGER
T.C.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DÜZCE YÖRESİNDE YAYILIŞ GÖSTEREN LAMIACEAE FAMİLYASINDAN İKİ TÜRÜN (Leonurus quinquelobatus Gilib. ve Stachys thirkei C.Koch)
ANTİMİKROBİYAL AKTİVİTELERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR
Deniz TUNALI ERKAN tarafından hazırlanan tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından Düzce Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı’nda YÜKSEK
LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Tez Danışmanı
Prof. Dr. Başaran DÜLGER Düzce Üniversitesi
Jüri Üyeleri
Prof. Dr. Başaran DÜLGER
Düzce Üniversitesi _____________________
Doç. Dr. Ersin KARABACAK
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi _____________________
Yrd. Doç. Dr. Nevin İNCE
Düzce Üniversitesi _____________________
BEYAN
Bu tez çalışmasının kendi çalışmam olduğunu, tezin planlanmasından yazımına kadar bütün aşamalarda etik dışı davranışımın olmadığını, bu tezdeki bütün bilgileri akademik ve etik kurallar içinde elde ettiğimi, bu tez çalışmasıyla elde edilmeyen bütün bilgi ve yorumlara kaynak gösterdiğimi ve bu kaynakları da kaynaklar listesine aldığımı, yine bu tezin çalışılması ve yazımı sırasında patent ve telif haklarını ihlal edici bir davranışımın olmadığını beyan ederim.
26 Ocak 2018
TEŞEKKÜR
Yüksek lisans öğrenimim boyunca ve bu tezin planlanmasından hazırlanmasına kadar tüm süreçlerde desteğini esirgemeyen, bilgi birikimi ve tecrübeleriyle beni yönlendiren, çalışmamı bilimsel temeller ışığında şekillendiren çok değerli hocam Düzce Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. Başaran DÜLGER’e en içten dileklerimle teşekkür ederim.
Tez çalışmam boyunca değerli katkılarını esirgemeyen Sayın Yard. Doç. Dr. Görkem DÜLGER’e de şükranlarımı sunarım.
Bitki materyalinin teşhis edilmesinde yardımcı olan Sayın Uzm. Serdar ASLAN’a teşekkürlerimi sunarım.
Tezimin arazi çalışmalarını yürütürken bana eşlik eden eşim Yusuf Aydın ERKAN’a, çalışmalarım süresince gösterdiği sabır ve anlayıştan dolayı oğlum Ahmet Akif ERKAN’a teşekkür ederim. Ayrıca eğitim hayatımın tüm aşamalarında maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen, beni yetiştiren ve bugünlere gelmemi sağlayan annem Meliha TUNALI’ya ve babam Rüştü TUNALI’ya, başladığım her işte beni yüreklendiren ve motive eden ablam Dilek YILMAZ’a teşekkür ederim.
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ŞEKİL LİSTESİ ... VII
ÇİZELGE LİSTESİ ... VIII
KISALTMALAR ... IX
SİMGELER ... X
ÖZET ... XI
ABSTRACT ... XII
1.
GİRİŞ ... 1
1.1. ARAŞTIRMADA KULLANILAN BİTKİLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ. ... 3
1.1.1. Lamiaceae Familyası ... 3
1.1.1.1. Stachys Genusu ... 3
1.1.1.2. Leonurus Genusu ... 5
1.2. STACHYS VE LEONURUS GENUSUNA AİT BİTKİLERİN ANTİMİKROBİYAL ETKİLERİ ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR ... 6
1.2.1. Stachys Genusuna Ait Bitkilerin Antimikrobiyal Etkileri Üzerine Yapılan Çalışmalar ... 6
1.2.2. Leonurus Genusuna Ait Bitkilerin Antimikrobiyal Etkileri Üzerine Yapılan Çalışmalar ... 23
2.
MATERYAL VE YÖNTEM ... 25
2.1. MATERYAL ... 25
2.1.1. Çalışmada Kullanılan Bitki Türleri ... 25
2.1.2. Çalışmada Kullanılan Test Mikroorganizmaları... 28
2.1.3. Çalışmada Kullanılan Çözücüler ... 28
2.1.3.1. Etanol ... 28
2.1.3.2. Kloroform ... 28
2.1.3.3. Etil Asetat ... 29
2.2.1. Bitki Ekstraktlarının Hazırlanması ... 29
2.2.2. Mikroorganizmaların ve Disklerin Hazırlaması ... 30
3.
BULGULAR VE TARTIŞMA ... 31
3.1. ARAŞTIRMA BULGULARI ... 31
3.1.1. Stachys thirkei Bitkisinin Antibakteriyel Aktivitesi ... 31
3.1.2. Stachys thirkei Bitkisinin Antifungal Aktivitesi ... 33
3.1.3. Leonurus quinquelobatus Bitkisinin Antibakteriyel Aktivitesi ... 34
3.1.4. Leonurus quinquelobatus Bitkisinin Antifungal Aktivitesi ... 36
3.2. TARTIŞMA ... 37
4.
SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 53
5.
KAYNAKLAR ... 55
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa No Şekil 2.1. Stachys thirkeibitkisinin arazideki genel görünüşü, (Orijinal). ... 26 Şekil 2.2. Stachys thirkeibitkisinin çiçek durumunun yakından görünüşü, (Orijinal). . 26 Şekil 2.3. Leonurus quinquelobatus bitkisinin arazideki genel görünüşü, (Orijinal) ... 27 Şekil 2.4. Leonurus quinquelobatus bitkisinin çiçek durumunun yakından görünüşü,
(Orijinal) ... 27 Şekil 3.1. Stachys thirkei bitkisine ait ekstraktların Pseudomonas aeruginosa ATCC
27853 üzerinde oluşturduğu inhibisyon zonları 1:etanol ekstraktı; 2:kloroform ekstraktı; 3:etil asetat ekstraktı. ... 48 Şekil 3.2. Stachys thirkei bitkisine ait ekstraktların Candida albicans ATCC 90028
üzerinde oluşturduğu inhibisyon zonları 1:etanol ekstraktı; 2:kloroform ekstraktı; 3:etil asetat ekstraktı. ... 48 Şekil 3.3. Stachys thirkei bitkisine ait ekstraktların Candida parapsilosis üzerinde
oluşturduğu inhibisyon zonları 1:etanol ekstraktı; 2:kloroform ekstraktı; 3:etil asetat ekstraktı. ... 49 Şekil 3.4. Leonurus quinquelobatus bitkisine ait ekstraktlarn Klebsiella oxytoca
ATCC 8724 üzerinde oluşturduğu inhibisyon zonları 1:etanol ekstraktı; 2:kloroform ekstraktı; 3:etil asetat ekstraktı. ... 49 Şekil 3.5. Leonurus quinquelobatus bitkisine ait ekstraktların Yersinia pestis ATCC
19428 üzerinde oluşturduğu inhibisyon zonları 1:etanol ekstraktı; 2:kloroform ekstraktı; 3:etil asetat ekstraktı. ... 50 Şekil 3.6. Leonurus quinquelobatus bitkisine ait ekstraktların Candida glabrata
ATCC 90030 üzerinde oluşturduğu inhibisyon zonları 1:etanol ekstraktı; 2:kloroform ekstraktı; 3:etil asetat ekstraktı. ... 50 Şekil 3.7. Leonurus quinquelobatus bitkisine ait ekstraktların Candida parapsilosis
ATCC 22019 üzerinde oluşturduğu inhibisyon zonları 1:etanol ekstraktı; 2:kloroform ekstraktı; 3:etil asetat ekstraktı. ... 51 Şekil 3.8. Leonurus quinquelobatus bitkisine ait ekstraktların Cryptococcus
neoformans ATCC 32045 üzerinde oluşturduğu inhibisyon zonları
1:etanol ekstraktı; 2:kloroform ekstraktı; 3:etil asetat ekstraktı. ... 51 Şekil 3.9. Leonurus quinquelobatus bitkisine ait ekstraktların Debaryomyces
hansenii DSM 70238 üzerinde oluşturduğu inhibisyon zonları 1:etanol
ÇİZELGE LİSTESİ
Sayfa No Çizelge 2.1. Çalışmada kullanılan bitkilere ait lokalite bilgileri. ... 25 Çizelge 3.1. Stachys thirkei bitkisine ait ekstraktların ve bazı standart
antibiyotiklerin antimikrobiyal aktivitesi. ... 46 Çizelge 3.2. Leonurus quinqelobatus bitkisine ait ekstraktların ve bazı standart
KISALTMALAR
AK Amikacin 30
ATCC American Type Culture Collection AX
CBB
Amoxicillin 25
Çanakkale Botanik Bahçesi Herbaryumu
CCM Czechoslovak Collection of Microorganisms, Brno, Czechovakla
CLT Clotrimazole 10
ÇİD Çoklu ilaç direnci
DCM Diklormetan
DSM Deutsche Sammulung von Microorganismen,
Grisebachstrasse 80-3400 Göttingen, Germany
FEP Cefepime 30
FLU Fluconazole 25
GC Gas chromatography
GC/MS Gas chromatography/mass spectrometry MBC Minimal Bakterisidal Konsantrasyon MFC Minimum Fungisidal Konsantrasyon
MHA Mueller Hinton Agar
MHB Mueller Hinton Broth
MIC Minimum Inhibitory Concentration
MRSA Methicillin Resistant Staphylococcus aureus
NCCLS The National Committee for Clinical Laboratory Standards NCTC National Collection of Type Cultures
Nt Test edilmedi
P Penicillin 10
S Streptomycin 10
TE Tetracycline 30
SİMGELER
α Alfa β Beta γ Gama δ Delta CHCl₃ KloroformCH3COOCH2CH3 Etil asetat
C2H6O Etil alkol
C2H5OH Etil alkol
dk. Dakika
E Etanol
EA Etil asetat
EtOAc Etil asetat
EtOH Etanol g Gram K Kloroform M Metre mg/mL Miligram/mililitre mL Mililitre mm Milimetre μg Mikrogram μg/disc Mikrogram/disk μL Mikrolitre µL/disk Mikrolitre/disk
ÖZET
DÜZCE YÖRESİNDE YAYILIŞ GÖSTEREN LAMIACEAE FAMİLYASINDAN İKİ TÜRÜN (Leonurus quinquelobatus Gilib. ve Stachys thirkei C.Koch)
ANTİMİKROBİYAL AKTİVİTELERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR
Deniz TUNALI ERKAN Düzce Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
Danışman: Prof. Dr. Başaran DÜLGER Ocak 2018, 68 sayfa
Bu çalışmada, Düzce ilinden toplanan Stachys thirkei C.Koch (Lamiaceae) ve Leonurus
quinquelobatus Gilib. (Lamiaceae) bitkilerinden elde edilen etanol, kloroform ve etil
asetat ekstraktlarının Pseudomonas aeruginosa ATCC 27853, Escherichia coli ATCC 25992, Salmonella typhimurium CCM 5445, Klebsiella oxytoca ATCC 8724, Proteus
vulgaris ATCC 8427, Yersinia pestis ATCC 19428, Staphylococcus aureus ATCC
6538P, Enterococcus faecalis ATCC 29212, Bacillus cereus ATCC 11778 ve Listeria
innocua ATCC 33090 bakteri kültürleri ve Candida albicans ATCC 90028, Candida glabrata ATCC 90030, Candida parapsilosis ATCC 22019, Cryptococcus neoformans
ATCC 32045 ve Debaryomyces hansenii DSM 70238 maya kültürlerine karşı antimikrobiyal aktiviteleri disk difüzyon yöntemiyle araştırıldı. Çalışmada Stachys
thirkei bitkisinden elde edilen ekstraktların tüm mikroorganizmalar üzerinde yüksek bir
antimikrobiyal etki göstererek, 6,33-19,42 mm arasında inhibisyon zonu oluşturduğu gözlendi. Bitkinin en yüksek antimikrobiyal aktivitesi etil asetat ekstraktında
Staphylococcus aureus ATCC 6538P (19,42 mm) bakterisine karşı gözlendi. Çalışmada Leonurus quinquelobatus bitkisinden elde edilen ekstratların tüm mikroorganizmalar
üzerinde 6,06-21,34 mm arasında inhibisyon zonu oluşturduğu gözlendi. Bitkinin en yüksek antimikrobiyal aktivitesi etanol ekstraktında Candida parapsilosis ATCC 22019 (21,34 mm) maya kültürüne karşı belirlendi. Bitki türlerinin diğer bazı mikroorganizmalara karşı farklı seviyelerde antimikrobiyal aktivite gösterdikleri gözlendi.
Anahtar sözcükler: Antimikrobiyal aktivite, Leonurus quinquelobatus, Stachys thirkei.
ABSTRACT
THE STUDIES ON ANTIMICROBIAL ACTIVITIES OF TWO SPECIES FROM THE FAMILY LAMIACEAE (Leonurus quinquelobatus Gilib. ve Stachys thirkei
C.Koch) DISTRIBUTED IN DÜZCE REGION
Deniz TUNALI ERKAN Duzce University
Graduate School of Natural and Applied Sciences, Department of Biology Master’s Thesis
Supervisor: Prof. Dr. Başaran DÜLGER January 2018, 68 pages
In this study, ethanol, chloroform and ethyl acetate extracts obtained from Stachys
thirkei C.Koch (Lamiaceae) and Leonurus quinquelobatus Gilib. (Lamiaceae) collected from Düzce province were investigated for their antimicrobial activities against the bacterial cultures; Pseudomonas aeruginosa ATCC 27853, Escherichia coli ATCC 25992, Salmonella typhimurium CCM 5445, Klebsiella oxytoca ATCC, Proteus
vulgaris ATCC 8427, Yersinia pestis ATCC 19428, Staphylococcus aureus ATCC
6538P, Enterococcus faecalis ATCC 29212, Listeria innocua ATCC 33090 and yeast cultures Candida albicans ATCC 90028, Candida glabrata ATCC 90030, Candida
parapsilosis ATCC 22019, Cryptococcus neoformans ATCC 32045, Debaryomyces hansenii DSM 70238 by disc-diffusion method. The extracts obtained from Stachys thirkei have shown a strong antimicrobial activities against on all tested microorganisms
used in this study whith inhibitions zones of 6,33-19,42 mm. The highest antimicrobial effect has observed against Staphylococcus aureus ATCC 6538P (19,42 mm) in the ethyl acetate extract. The extracts obtained from Leonurus quinquelobatus have shown a potential antimicrobial activities against on all tested microorganisms with inhibition zones of 6,06-21,34 mm. The highest antimicrobial effect of the plant has determined against Candida parapsilosis ATCC 22019 (21,34 mm) in the ethanol extract. It is determined that the plants on the other microorganisms used in the study have shown the antimicrobial effects on the different levels.
1. GİRİŞ
İnsanlığın varoluşundan bu yana bütün toplumları etkileyen en önemli problemlerden biri enfeksiyöz hastalıklardır. İlk antibiyotik olan penisilinin Alexander Fleming tarafından bulunması, bakteriyel enfeksiyonların tedavisinde devrim niteliğindedir. Fleming’in 1929’da gözlemlediği ve Chain ve Flarey’in 1940’da Penicillium notatum küfünden elde ettiği bir maddenin bakteriler üzerine öldürücü etkisinin belirlenmesi ile antibiyotikler üzerindeki çalışmalar artış göstermiş, Domagk’ın 1935 yılında sulfonamidleri tedavide kullanmasıyla antibakteriyel tedavi gelişme safhasına girmiştir [1]. Yeni antibiyotiklerin bulunması açısından 1940-1962 yılları arasındaki dönem “altın çağ” olarak tanımlanmaktadır [2].
Antibiyotiklerin keşfi ile birlikte eş zamanlı olarak, bakterilerin bu ilaçlara karşı direnç kazanabileceği ve gerekli önlemlerin alınmaması durumunda mevcut antibiyotiklerin enfeksiyon hastalıklarının tedavisinde etkisini kaybedeceği, dolayısıyla insanlığın antibiyotik öncesi dönemle yeniden karşılaşabileceği öngörülmüştür. Penisilini keşfeden Alexander Fleming, 1945 yılında Nobel ödülünü alırken yaptığı konuşmasında, “laboratuvar ortamında bakterilerin kendilerini öldürmeye yetmeyen dozlarda penisiline belirli bir süre maruz kalmaları durumunda penisilin direnci kazanacaklarını ve aynı durumun vücutta da geçerli olduğunu” belirtmiştir. Bu öngörü günümüzde gerçeklik kazanmış ve eskiden beri kullanılmakta olan birçok antibiyotik bugün etkisiz kalmıştır [1]. İlk olarak 1979 yılında rapor edilen antibiyotik direnci, son yıllarda ise dünya çapında bir problem haline gelmiştir [3]. 1900’lü yılların son çeyreğinde Acinetobacter baumanii, Stenotrophomonas maltophila, Pseudomonas
aeruginosa, Staphylococcus aureus ve enterokok grubu bakterilerin hastane
enfeksiyonlarından sık izole edilen patojenlerde düşük oranda çoklu ilaç direnci (ÇİD) gösteren suşlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Önceleri hastanelerde ortaya çıkan çoklu ilaç direnci gösteren suşlar daha sonra topluma ve çevreye yayılmaya başlamış, bu yeni suşların sebep olduğu hastane, toplum ve hayvanlarda klasik antibiyotik tedavisine cevap vermeyen yeni enfeksiyonlar tüm dünyada yüksek morbidite ve mortalitenin sebebi haline gelmiştir [1].
Yeni buluşların azaldığı 1962 yılı ile 2000’li yılların başına kadar olan dönemde kimya endüstrisinin ürettiği antimikrobiyaller devreye girmiştir. Yapılan çalışmalarda, antibiyotiklerin büyük oranda uygun kullanılmadığı gösterilmiştir. Genel olarak son 20 yıla bakıldığında ise; yoğun ve uygun olmayan kullanım sonucu antibiyotiklere karşı direnç artmış, yeni antibiyotiklerin bulunması ve kullanıma girmesi ise her geçen gün yavaşlamıştır [2].
En önemli bakteriyel patojenler arasında direnişin ortaya çıkması, dünya çapında insanları etkileyen önemli bir halk sağlığı tehdidi olarak kabul edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü, antibiyotik direncini 21. yüzyılın en önemli üç halk sağlığı tehdidinden biri olarak adlandırmıştır [4]. Bakteriyel patojenlere karşı çok sayıda araştırılmamış ilaç hedefleri bulunmakta ve yeni ajanların aranması hayati önem taşımaktadır [5]. Dünya çapında antibiyotik direncinin ortaya çıkması ve yayılmasını önlemek için alınabilecek önlemler arasında yeni antimikrobiyal stratejilerin ve antibakteriyel ajanlar araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin teşvik edilmesi bulunmaktadır [6]. Direncin biyokimyasal ve genetik temelini anlamak, direncin ortaya çıkmasını ve yayılmasını önleme stratejileri tasarlamak çok ilaca dirençli organizmalara karşı yenilikçi terapötik yaklaşımlar geliştirmek için büyük önem taşımaktadır [4].
Son yıllarda doğal kaynaklı ilaçlarda görülmeyen veya az olan yan etkilerin sentetik ilaçlarda dikkati çekecek kadar fazla olması insanları tekrar bitkilerle tedaviye yöneltmiştir [7]. Bitkilerin hastalıkları iyileştirme gücüne olan inanç neredeyse insanın var olduğu döneme kadar uzanmaktadır. Bitkilerin farklı formlarının, lapa haline getirilerek açık yaralara sürülmesi, kaynatılarak suyundan faydalanılması veya direk gıda olarak tüketilmesi şeklindeki uygulamalara insanlık tarihi boyunca rastlanmıştır [8], [9]. Dünyada, binlerce yıldır, sınırsız sayıda bitki ve ekstraktları hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Bitkilerin hastalıkları iyileştirme gücü ile ilgili bilgiler, kültürler arasında tarihler boyunca aktarılmıştır. Bitkiler, türüne, konsantrasyonuna ve bileşenlerine bağlı olarak bakteriler, funguslar ve virüsler üzerine antimikrobiyal etkilere sahiptirler. Bitki kaynaklı ilaçlar mikroorganizma orijinli hastalıkların tedavisinde büyük umut kaynağı olmuştur. Araştırmacılar bitkilerin kimyasal bileşimlerini ortaya çıkarıp, antimikrobiyal mekanizmasını çözmeye çalışmaktadırlar [8]. Kimya bilimi ve teknolojinin gelişmesiyle bitkilerde bulunan insan sağlığına faydalı
fitokimyasallar tespit edilerek drog haline getirilmekte ve insanların hizmetine sunulmaktadır [10].
Yapılan bu çalışma ile, Düzce ilinden toplanan Stachys thirkei C.Koch (Lamiaceae) ve
Leonurus quinquelobatus Gilib. (Lamiaceae) bitkilerinin söz konusu açığı kapatabilecek
bir ilaç hadefi haline gelip gelemeyeceğine bakılmış bitkilerin antimikrobiyal aktiviteleri incelenmiştir. Böylece, ülkemizde ve dünyada insanlar tarafından çeşitli hastalıkları tedavi etmek amacıyla kullanılan ve ülkemizin önemli potansiyel zenginlik kaynaklarından olan doğal bitkilerin tıbbi ve ekonomik olarak değerlendirilmesi, artan antibiyotik direnci problemine alternatif çözümler getirilmesi amaçlanmıştır.
1.1. ARAŞTIRMADA KULLANILAN BİTKİLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ
1.1.1. Lamiaceae Familyası
Lamiaceae familyası yükseklik ve habitat yönü ile her yerde yetişebilen taksonları barındıran, tür sayıları bakımından oldukça büyük bir familyadır. Dünyada 245’e yakın genus ve yaklaşık 7886 türe sahip olan familya, Türkiye’de de yaklaşık 46 genus ile temsil edilmektedir. Başta Akdeniz Bölgesi olmak üzere tropik ve subtropik alanlarda geniş yayılış gösteren bu kozmopolit familya üyeleri genellikle yüksek miktarda ve farklı bileşimlerde uçucu yağa sahip aromatik bitkilerdir [11]-[13].
1.1.1.1. Stachys Genusu
Lamiaceae familyasının en büyük genuslarından biri olan Stachys L. dünyada yaklaşık olarak 375 türe (421 takson), Türkiye’de 89 türe (118 takson) sahip olup, 51 takson ülkemiz için endemiktir [13], [14]. Endemik taksonlar çoğunlukla Akdeniz Bölgesi’nde yayılış göstermektedir [15]-[17]. Genus ülkemizde 2 alt genus, 15 seksiyon, 13 alt seksiyon ile temsil edilmektedir [11], [16], [18]. Dünyada 40 türe sahip olan
Eriostomum (Hoffmanns. & Link) Dumort. seksiyonu Türkiye’de 23 tür (34 takson)
bulundurmaktadır [17].
Genusun antioksidan [19]–[30], antiproliperatif [22] ve [31], sitotoksik [32], antiinflamatuar [25] ve [33]–[37], antimutajenik [38], insektisit [31] ve anti-Leishmania [39] özellikleri literatürde bildirilmiştir.
Stachys genusu Çin, Polonya, İsveç, Ukrayna ve İngiltere’de besin kaynağı olarak
kullanılmaktadır [40]. Yumruları Tibetliler tarafından haşlanarak ya da tavada pişirilerek tüketilmektedir [40], [41]. Azerbaycan ve Sırbistan’da çay olarak, Sırbistan, Karadağ ve Mısır’da kurutulup gıdalar üzerine serpilerek tüketilmektedir. Güney ve güneydoğu Polonya’da Stachys palustris L. bitkisinin yumruları genellikle kurutularak
ve toz haline getirilerek çorba veya ekmek hamuruna eklenerek ya da çiğ olarak atıştırmalık şeklinde tüketilmektedir [40]. Stachys aculeolata Hook.f. Etiyopya’da dağ nyalası ve sığır yemi olarak kullanılmaktadır [42]. Etnobotanik özellikleri açısından çok önemli olan Stachys genusu halk ilacı olarak kullanılmaktadır [43]. Stachys türleri, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu Yunanistan, İtalya, Balkan ülkeleri ve Lübnan gibi Akdeniz ülkelerinde potansiyal antimikrobiyal özellikleri nedeniyle tüketilmektedir [40]. Genusa ait taksonlar İran geleneksel tıbbında menstruasyon ağrıları, gastrodini, enfeksiyon, astım ve romatizmal hastalıkların tedavisinde [40], menoraji ve cilt hastalıklarının tedavisinde, antibakteriyel özellikleri nedeniyle [44], bakteriyel enfeksiyonlar, romatizmal ateş ve diğer iltihaplı durumların tedavisinde [45] kullanılmaktadır. Stachys byzantina C.Koch enfekte yaralar ve kesiklerde, Stachys
turcamanica Trautv. ayak iltihabı, diş ağrısı, bronşit, grip; Stachys lavandulifolia Vahl
ateş, spazm, gastrodini, dispepsi, sedatif olarak; Stachys germanica L. gastrodini, ağrılı
adet görme; Stachys schtschegleevii Sosn. ex Grossh. ve Stachys inflata Benth. astım,
romatizma, bulaşıcı hastalıklar, gripte tedavi edici olarak kullanılmaktadır [46]. Kuzey ve Orta Avrupa’da tıbbi amaçlı özellikle yaraların iyileşmesinde kullanılmaktadır [47]. İtalya’da anti-kataral, ateş düşürücü ve yara iyileştirici özellikleri nedeniyle halk tıbbında kullanılmaktadır [48].
Genusa ait taksonlar ülkemizde Çanakkale Bayramiç’te [49], Sivas Gülören’de ve Ortaköy’de [50] ve [51], Tunceli Pertek yöresinde Dere, Günboğazı, Kayabağ, Mercimek, Sürgüç, Ulupınar, Yeniköy mevkilerinde [52], Gümüşhane’de [53], Nevşehir’de ve Ürgüp ilçesinde [54] ve [55], Karaman’da [56], Manisa’da ve
Alaşehir’de [57] ve [58], Rize’de [59] ve [60], Bingöl’de [61], Balıkesir’de [62],
Erzincan ili Ergan Dağı’nda [63], Karaman Sarıveliler’de [64], Doğu Anadolu Bölgesi’nde [65], Bilecik ili Osmaneli ilçesinde [66], Malatya Akçadağ Kürecik’te [67], Konya Hadim ilçesinde [68] ve [69], Antalya Gündoğmuş ilçesinde [69] etnobotanik kullanıma sahiptir. Anadolu etnobotaniğinde çay olarak kullanımın önemli bir nedeni türlerin esansiyel yağ bileşimidir [40]. Stachys türleri ellerdeki yaraların [70], astım
hastalığının [43], [50], [51], mide rahatsızlıklarının [43], [49], [52], [53], [59], [60], [65], [67], [68], [70], karın ağrılarının [57], [58], [62], [65], baş ağrısının [52], [71], hemoroitin [59], [60], soğuk algınlığının [61], [62], [65]–[67], adet bozukluklarının, üst solunum yolları hastalıklarının [66], grip hastalığının [53], [61], [62], kalp hastalıklarının [52], öksürüğün [53] ve [65], boğaz iltihaplarının [63], diyabet hastalığının [54] ve [55], eklem iltihapları, tümör, bronşit, dizanteri, epilepsi ve sinir sistemi hastalıklarının [43], ve romatizma hastalığının [54], tedavisinde kullanılmaktadır. Ayrıca türler vücut direncini arttırılması, halsizliğin giderilmesinde, böbrek taşının düşürülmesinde [53], göğsün yumuşatılmasında [54], yüksek şekerin düşürülmesinde [58], kolesterolün düşürülmesinde [54] ve [58] ve tansiyonun yükseltmesinde [63] kullanılmaktadır. Uykusuzluk probleminin giderilmesinin [61] ve [66], yanı sıra ateş düşürücü [52] ve [65] ve sakinleştirici etkisi nedeniyle de [61] halk tarafından kullanılmaktadır.
Çalışmamıza konu olan Stachys thirkei bitkisi de ülkemizde antimikrobiyal özellikleri nedeniyle çay olarak tüketilen türler arasındadır [40]. Türkiye-Bilecik ilinde Osmaneli ilçesinde halk arasında kestere yöresel adıyla bilinen Stachys thirkei türünün toprak üstü kısımları kaynatılarak çay şeklinde içilmekte ve gastrointestinal hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır [72]. Bitkinin kan basıncını düzenleme gibi tıbbi amaçlarla kullanımına rastlanılmıştır [70]. Kuzeybatı Türkiye'de Çanakkale ve Balıkesir illeri arasındaki doğal sınırı oluşturan Kazdağı’nda Derenti, Hacılar ve Karakoca köylerinde çay olarak isimlendirilen bitkinin kök ve çiçekleri kan basıncını düzenlediği için halk tarafından kullanılmaktadır [73].
1.1.1.2. Leonurus Genusu
Leonurus genusu dünya üzerinde 24 tür ile temsil edilmektedir. Ülkemizde ise 4 türü
doğal yayılış göstermektedir [13].Son on yıldır yapılan deneysel ve klinik çalışmalar,
Leonurus L. genusuna ait bazı türlerin farmakolojik etkilere sahip olduğunu, sistemik
hastalıklar üzerinde etkisi olduğunu, koroner kan akışını arttırdığını, kalp fonksiyonunu iyileştirdiğini, trombosit agredasyonunu inhibe ettiğini göstermiştir [74]. Genusun anti-kanser [75] ve [76], anti inflamatuar, analjezik ve antibakteriyel [77]–[79], uterus kasılmalarını arttırıcı [77]–[80] özellikleri literatürde bildirilmiştir. Çin’de “Motherwort” adıyla bilinen Leonurus japonicus Houtt. bitkisi dünyaca tanınan insan hastalıklarını tedavi etmek için kullanılmaktadır [81]. Çin tıbbında Leonurus sibiricus L.
bitkisinin tohumları afrodizyak özellikleri nedeniyle, kurutulmuş olarak lohusa ve menstrual hastalıklarda genel bir ilaç olarak reçete edilmektedir [78].
Leonurus türleri jinekolojik ilaç olarak [82], kadın hastalıkları [83] ve [84], düzensiz
menstruasyon [83]–[85], amenore [84], dismenore (sancılı adet) [83], [86], [87], doğum sonrası kanama [84] ve [87], lökore, Raynaud fenomeni, kısırlık [83] tedavisinde etnobotanik kullanıma sahiptir. Genusa ait türler ayrıca yaraların iyileşmesinde [77] ve [88], deri enfeksiyonlarında [88], sedef, uyuz hastalıkları ve kronik deri döküntülerinde [78] ve [79] tedavi edici olarak halk tarafından kullanılmaktadır. Genusa ait türler ödem [84], [85], [87], nefrit [85], kronik romatizma [78] ve [79], eklem ağrıları [88], kemik hastalıkları, karaciğer hastalıkları, felç, anorexia, sarılık ve karın ağrıları [83] tedavisinde kullanılmaktadır. Türleri yorgunluğun giderilmesinde ve enerji eksikliğinde [83] halk tarafından kullanılan genus, kan dolaşımını artırıcı [85] ve [86], diüretik [86], kardiyotonik [89], hipotansif ve sedatif [90] özellikleri nedeniyle de etnobotanik kullanıma sahiptir.
Çalışmamıza konu olan ve beş aslan kuyruğu yerel adıyla bilinen Leonurus
quinquelobatus bitkisi veterinerlikte etnobotanik öneme sahip olup kalp dolaşım sistemi
hastalıklarında teropatik etkiye sahiptir [14], [91]. Ayrıca sedatif ve hipotansif ajan olarak kullanılmaktadır [90].
1.2. STACHYS VE LEONURUS GENUSUNA AİT BİTKİLERİN
ANTİMİKROBİYAL ETKİLERİ ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR
1.2.1. Stachys Genusuna Ait Bitkilerin Antimikrobiyal Etkileri Üzerine Yapılan Çalışmalar
Cezayir’in kuzeydoğusundan toplanan iki bitkinin antioksidan, antikolinesteraz ve antimikrobiyal aktiviteleri araştırılmıştır. Stachys guyoniana Noë ex. Batt. bitkisinin toprak üstü kısmının metanol ekstraktının kullanıldığı çalışmada antimikrobiyal aktivite
Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella heidelberg, Klebsiella pneumonia, Enterobacter aerogenes ve Morganella morganii
belirlendiği çalışmada bitkinin bakterilerin büyümesini orta düzeyde inhibe ettiği saptanmıştır [19].
Güney Kore’de geleneksel bir pazardan satın alınan Stachys sieboldii Miq. bitkisinin yaprak, sap ve yumrusuna ait etanol ve metanol ekstraktlarının antioksidan ve antimikrobiyal etkileri araştırılmıştır. Escherichia coli, Salmonella typhimurium, Vibrio
parahaemolyticus, Bacillus cereus, Clostridium perfringens, Listeria monocytogenes ve Staphylococcus aureus bakterileri ile Candida albicans mayasının kullanıldığı
çalışmada en iyi inhibisyon zonları yaprak ve yumrunun metanol ekstaktlarında ve kökün etanol ekstraktında Salmonella typhimurium bakterisinde ölçülmüştür [20]. İran-Semnan eyaletinden toplanan Stachys lavandulifolia Vahl bitkisinin çiçeklerinin metanol ekstraktının antimikrobiyal etkisi Staphylococcus aureus, Streptococcus
agalactiae, Bacillus cereus, Listeria monocytogenes, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Proteus mirabilis, Salmonella enteritidis, Salmonella typhi ve Pseudomonas aeruginosa bakterileri üzerinde araştırılmıştır. Mikrodilüsyon yönteminin
kullanıldığı çalışmada bitkinin bakteriler üzerinde orta düzeyde aktivite gösterdiği saptanmıştır [92].
İran-Alborz eyaletinden toplanan üç bitki türünün çiçekli toprak üstü kısımlarının esansiyel yağlarının Gram negatif Escherichia coli ve Gram pozitif Staphylococcus
auerus bakterilerine etkisi araştırılmıştır. Tüp dilüsyon yönteminin kullanıldığı MIC ve
minimum bakteriyosidal konsantrasyon (MBC) değerlerinin tesbit edildiği çalışmada taranan bitkiler arasında yer alan Stachys lavandulifolia Vahl türünün antibakteriyel etkiye sahip olduğu saptanmıştır [93].
Türkiye-Mersin ili Namrun Kalesi civarından toplanan, Mersin ve civarı için endemik olan Stachys rupestris Montbret & Aucher ex Benth. bitkisinin çiçekli toprak üstü kısımlarından elde edilen uçucu yağın patojen bakteri ve maya türlerine karşı antimikrobiyal özellikleri mikrodilüsyon duyarlılık testleri ile ortaya konmuştur. Çalışmada yağın bakterilere kıyasla test edilen Candida türlerine karşı daha etkili olduğu görülmüştür [12].
Stachys byzantina C.Koch, Stachys cretica L. subsp. mersiaea (Boiss.) Rech.f. ve
Stachys cretica subsp. smyrnaea Rech.f. bitkilerinin su, etil asetat ve metanol
aktivitelerinin belirlenmesi için de agar kuyu difüzyon yöntemi kullanılmıştır. Bitkilerinin su ekstraktları kullanılan bakterilere karşı antibakteriyel etki göstermemiştir. Etil asetat ve metanol ekstraktlarının en yüksek antibakteriyel etkinliklerini farklı bakteriler üzerinde gösterdiği saptanmıştır. Stachys byzantina,
Stachys cretica subsp. mersiaea ve Stachys cretica subsp. smyrnaea etil asetat
ekstraktlarının en yüksek antibakteriyel aktivitesi sırasıyla Yersinia enterolitica,
Yersinia enterolitica ve Salmonella typhimurium bakterilerinde; metanol ekstraktlarının
en yüksek antibakteriyel aktivitesi ise sırasıyla, Shigella sonnei, Shigella sonnei ve
Salmonella typhimurium bakterilerinde tespit edilmiştir [94].
Türkiye-Mersin ilinden ağustos ayında toplanan Stachys pseudopinardii R.Bhattarcharjee & Hub.-Mor. yapraklarından elde edilen etanolik ekstraktların antimikrobiyal aktiviteleri karmaşık idrar yolu enfeksiyonlarına yol açan patojenler üzerinde disk difüzyon ve mikrodilüsyon yöntemi ile araştırılmıştır. Çalışmada ekstraktların Enterococcus faecalis ve Proteus mirabilis bakterilerine karşı antimikrobiyal aktivite gösterdiği belirlenmiştir [95].
Doğu Azerbaycan'daki Mishudagh bölgesinden nisan-haziran tarihleri arasında generatif ve vejetatif iki fazda toplanan Stachys lavandulifolia Vahl bitkisinin kök, yaprak, yaprak sapı ve çiçek bölgelerinin su, etanolik ve metanolik (%80) ekstraktlarının antimikrobiyal etkileri Staphylococcus aureus, Escherichia coli ve Pseudomonas
aeruginosa üzerinde mikrodilüsyon yöntemi ile araştırılmıştır. Su ekstraktının
antibakteriyel etkisinin olmadığı, etanolik ve metanolik (%80) ekstraktların ise incelenen mikroorganizmaların standart suşlarına karşı inhibisyon etki gösterdiği gözlenmiştir. Bitkinin Gram pozitif bakterilere Gram negatif bakterilere göre daha etkili olduğu saptanmıştır. Ayrıca çiçeklerinin etanolik ekstraktının, köklerin alkolik ekstraktından, generatif aşamada toplanan bitkinin toprak üstü kısımlarından alınan ekstraktların diğer aşamaya göre incelenen bakterilere karşı daha yüksek antimikrobiyal etkinliği olduğu tesbit edilmiştir. Bitkinin çiçeklenme döneminde etanolik ekstraktının en iyi antimikrobiyal etkilere sahip olduğunun belirlendiği çalışmada Staphylococcus
aureus en duyarlı mikroorganizma olarak tesbit edilmiştir [96].
Türkiye-Siirt ilinin farklı ilçelerinden toplanan üç Stachys türünün antimikrobiyal özellikleri karşılaştırılmıştır. Stachys balansae Boiss. & Kotschy subsp. balansae, Stachys mardinensis (Post) R.R.Mill ve Stachys megalodonta Hausskn. & Bornm. ex.
P.H.Davis subsp. mardinensis R.Bhattacharjee türlerine ait metanol ekstraktlarının kullanıldığı çalışmada antimikrobiyal aktivite Gram negatif Escherichia coli ve Gram pozitif Staphylococcus aureus bakterileri üzerinde MIC değerleri tesbit edilerek belirlenmiştir. En iyi aktivite Stachys megalodonta subsp. mardinensis türünde
saptanmıştır [97].
Türkiye-Kütahya ve Eskişehir illerinde belirlenen lokalitelerden toplanan Stachys annua (L.) L. subsp. cilicia (Boiss.) R.Bhattacharjee, Stachys setifera C.A.Mey subsp. lycia
(Gand.) R.Bhattacharjee, Stachys sosnowskyi Kopell., Stachys tmolea Boiss., Stachys cretica subsp. anatolica Rech.f. ve Stachys iberica M.Bieb. subsp. iberica var. densipilosa Bhattacharjee türlerinin etanol, aseton ve hekzan kullanılarak hazırlanan
ekstraktlarının çeşitli mikroorganizmalar üzerine etkileri araştırılmıştır. Çalışmada Gram pozitif olarak Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Bacillus
cereus, Gram negatif olarak ise Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa ve Proteus vulgaris bakterileri kullanılmış, antimikrobiyal etkinlik MIC ve disk difüzyon yöntemi
ile araştırılmıştır. Stachys genusuna ait türlerin hekzan ve aseton ekstraktlarının antimikrobiyal aktivite açısından etkili olmadıkları, üç endemik türün etanol ekstraktlarının ise Gram pozitif bakteriler üzerine oldukça etkili olduğu gözlemlenmiştir. Gram pozitif mikroorganizmalardan da özellikle Staphylococcus
aureus bakterisi ile mücadelede kullanılabileceği belirtilmiştir [98].
Stachys rupestris Montbret & Aucher ex Benth. bitkisinin uçucu yağının Escherichia
coli, Klebsiella pneumoniae, Salmonella thyphimurium, Enterococcus feacalis, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Bacillus subtilis bakterileri ile Candida albicans ve Candida parapsilosis mayalarına etkisi MIC yöntemiyle
araştırılmıştır. Bitkinin Candida albicans mayasına etkisiz kaldığı gözlenenirken diğer maya Candida parapsilosis ve tüm bakteriler üzerinde etkili olduğu gözlenmiştir [99]. Türkiye-Kahramanmaraş ilinden çiçeklenme sırasında nisan-temmuz aylarında toplanan Stachys rupestris ve Stachys amanica P.H.Davis bitkilerinin toprak üstü kısımlarının uçucu yağlarının antimikrobiyal aktivitesi iki Gram negatif, altı Gram pozitif standart test bakterisi ve bir fungus üzerinde disk difüzyon yöntemi ile in vitro olarak test edilmiştir. Stachys rupestris ve Stachys amanica bitkilerinin uçucu yağı Gram pozitif bakterilerde daha yüksek aktivite göstermiştir. Stachys rupestris
bakterilere inhibe edici etki göstermiştir. Stachys amanica bitkisinin uçucu yağları, Staphylococcus epidermidis ve Staphylococcus aureus hariç olmak üzere, tüm Gram
pozitif bakterilere karşı aktif olduğu gözlenmiştir. Bununla birlikte, Stachys amanica
bitkisi Gram negatif bakterilerde Pseudomonas aeruginosa ve Cryseomonas luteola;
Stachys rupestris bitkisi Cryseomonas luteola ve Stenotrophomonas maltophilia
bakterilerine inhibe edici etki göstermiştir. İki bitkiye ait uçucu yağların Candida
albicans mayasına karşı etkili olmadığı belirlenmiştir [100].
Lamiaceae familyasından seçilen altı bitkinin fenolik bileşenleri tesbit edilmiş ve
Mycobacterium tuberculosis bakterisi üzerinde antimikobakteriyel etkisi araştırılmıştır.
Balıkesir Edremit’ten toplanan Stachys tmoleave Sakarya Akyazı’dan toplanan Stachys
thirkei bitkilerinin de içinde bulunduğu çalışmada bitkilere ait petrol eter, etil asetat ve
metanol ekstraktları kullanılmıştır. MIC ve MBC değerlerinin tespit edildiği antimikobakteriyal aktivite çalışmasında iki Stachys türü de test mikroorganizması üzerinde aktivite göstermemiştir. Fenolik ve flavonoid bileşiklerin sıvı kromotogrofisi-kütle spektrometrisi ile belirlendiği çalışmada, başlıca fenolik bileşenler; Stachys thirkei bitkisinin etanol ekstraktında klorojenik asit, kafeik asit, rosmarinik asit, metanol ekstraktında klorojenik asit ve kafeik asit; Stachys tmoleabitkisinin etanol ekstraktında kafeik asit olarak tespit edilmiştir [101].
Türkiye-Ardahan yöresinde yetişen Lamiaceae familyasına dahil olan 13 farklı türe ait bitki örnekleri resveratrol ve flavonoid içerikleri, toplam fenolik içerikleri, antioksidan aktiviteleri ve antimikrobiyal aktiviteleri yönünden taranmıştır. Araştırmada kök, gövde, yaprak ve çiçek gibi kısımlarının her birinden etanol, metanol, aseton, kloroform ve hekzan ile elde edilen ekstraktların antimikrobiyal aktiviteleri araştırılmıştır. Aralarında Ardahan-Posof Aşık Zülali civarından haziran ayında toplanan Stachys annua var.
annua bitkisinin de bulunduğu doktora tezi çalışmasında ekstraktlar Bacillus subtilis, Enterobacter aerogenes, Enterobacter cloacae, Micrococcus luteus, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Candida albicans ve Saccharomyces cerevisiae test
mikroorganizmalarına karşı araştırılmıştır. Stachys annua var. annua bitkisinin yaprağının diğer kısımlarına göre daha fazla antimikrobiyal etki gösterdiği ve en iyi çözücünün ise metanol olduğu belirlenmiştir. Çalışmada Stachys annua var. annua bitkisinin yaprağın metanol ekstraktının Bacillus subtilis bakterisine karşı etkisinin kökün metanol ekstraktının oluşturduğu etkiden fazla olduğunu belirlemiştir. Bacillus
subtilis üzerinde aseton ekstraktlarının oluşturmuş oldukları etkiler çoktan aza yaprak,
gövde, kök ve çiçek şeklindedir. Bu bitkinin hekzan ile hazırlanan ekstraklarından hiçbirinin test mikroorganizmalarına karşı antimikrobiyal etki göstermediği, kloroform, aseton ve etanol ekstraktlarının ise kısmen antimikrobiyal etkilerinin olduğu saptanmıştır [102].
Türkiye-Antalya ilinden toplanan ve ülkemiz için endemik bir tür olan Stachys citrina
Boiss. & Heldr. sups. citrina bitkisinin çiçekli toprak üstü kısımlarından su distilasyonu ile elde edilen uçucu yağın antikandidal ve antibakteriyel aktivitesi çeşitli mikroorganizmalar mikrodilüsyon yöntemi kullanılarak arştırılmıştır. Uçucu yağın test edilen bakterilere karşı daha etkisiz kaldığı çalışmada, Candida genusu yağın nispeten düşük konsantrasyonlarında inhibe olmuştur. Stachys citrina sups. citrina bitkisinin özellikle Candida glabrata mayasına karşı etkili olduğu belirlenmiştir [103].
Stachys lavandulifolia Vahl. subsp. lavandulifolia bitkisinin hidrodistilasyonla elde
edilen uçucu yağın ve infüzyonun antikandidal, antibakteriyel ve antioksidan özellikleri
çeşitli yöntemlerle değerlendirilmiştir. Yağın Candida tropicalis mayasına iyi bir inhibitör aktivite gösterdiği, Staphylococcus aureus ve Salmonella typhimurium bakterilerinin büyümelerini de inhibe ettiği gözlenmiştir. Çiçekli toprak üstü kısımlarından hazırlanan infüzyonun test edilen tüm mikroorganizmalara karşı zayıf antimikrobiyal etki gösterdiği, ancak son derece radikal süpürücü aktivite gösterdiği saptanmıştır [104].
Türkiye-Bolu ilinden toplanan 16 tıbbi bitkinin su, etanol ve metanol ekstraktları on bakteri strainine etkisi disk difüzyon yöntemi kullanılarak araştırılmıştır. Stachys annua türünün su, etanol ve metanol ekstraktlarının antimikrobiyal aktivitesini Gram negatif
Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella typhimurium, Serratia marcescens, Proteus vulgaris, Enterobacter cloacae ve Klebsiella pneumoniae ile Gram
pozitif Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus ve Staphylococcus epidermidis bakteri strainlerine üzerinde disk difüzyon yöntemiyle araştırmışlardır. Çalışmada su ekstraktının test bakterileri üzerinde etkili olmadığını belirlemişlerdir. Çalışmada
Stachys annua bitkisinin etanol ekstraktının Gram pozitif Staphylococcus aureus
üzerinde duyarlı olduğu, metanol ekstraktının Gram pozitif Staphylococcus epidermidis üzerinde kullanılan mukayese antibiyotiği tetrasiklin (30 mg) den daha iyi aktivite gösterdiği saptanmıştır [105].
İran’da Chaharmahal va Bakhtiari bölgesindeki Zagros dağlık alanlarından mayıs-eylül aylarında toplanan yedisi endemik sekiz şifalı bitkinin etanol ekstraktının antifungal etkisi in vitro olarak araştırılmıştır. Stachys lavandulifolia Vahl bitkisinin de kullanıldığı çalışmada antifungal aktivite, Candida albicans üzerinde disk difüzyon yöntemi, MIC ve minimum fungisidal konsantrasyonu (MFC) değerleri belirlenerek test edilmiştir.
Satureja bachtiarica Bunge ve Thymus daenensis Celak. bitkilerinin en iyi antifungal
etkiye sahip olduğunun saptandığı çalışmada Stachys lavandulifolia bitkisinin söz konusu bitkilerden daha düşük bir etkiye sahip olduğu belirlenmiştir [44].
İran’da geleneksel olarak etnobotanik kullanıma sahip dört bitkinin kimyasal analizleri yapılmış ve antimikrobiyal aktiviteleri agar difüzyon yöntemi, MIC ve MBC değerleri belirlenerek araştırılmıştır. Stachys pubescens Ten., bitkisinin de içinde bulunduğu çalışmada Staphylococcus aureus, Listeria monocytogenes, Streptococcus pneumonia olmak üzere üç Gram pozitif ve Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumoni,
Escherichia coli ve Salmonella typhi olmak üzere dört Gram negatif insan ve hayvan
patojeni bakteriler kullanılmıştır. Bitkinin uçucu yağlarının seçilen tüm bakteriler üzerinde etkili olduğu gözlemlenmiştir [106].
İran’dan toplanan on şifalı bitki, balık çiftliklerinden alınan hastalıklı Oncorhynchus
mykiss balığından izole edilen Streptococcus iniae bakterisine karşı antimikrobiyal
aktivitesi açısından değerlendirilmiştir. Stachys lavandulifolia Vahl bitkisinin de içinde
bulunduğu dört bitkinin etanol ekstraktının ve altı bitkinin esansiyel yağlarının kullanıldığı antimikrobiyal aktivite çalışmasında disk difüzyon ve seri dilüsyon yöntemleri tercih edilmiştir. Çalışmada Stachys lavandulifolia bitkisinin ilgili balık patojenine etkisinin az olduğu saptanmıştır [107].
Stachys cretica subsp. cassia (Boiss.) Rech.f., Stachys cretica subsp. grana (Boiss.)
Rech.f., Stachys cretica subsp. lesbiaca Rech.f., Stachys cretica subsp. smyrnaea
Rech.f., Stachys cretica subsp. kutahyensis Akçiçek, Stachys viticina Boiss., Stachys obliqua Waldst. & Kit., Stachys balansae subsp. balansae, Stachys sericantha
P.H.Davis, Stachys pinetorum Boiss. & Balansa, Stachys bayburtensis
R.Bhattacharjee & Hub.-Mor., Stachys huber-morathii R.Bhattacharjee, Stachys
huetii
Boiss., Stachystmolea, Stachys germanica subsp. heldreichii (Boiss.) Hayek, Stachys
germanica subsp. bithynica (Boiss.) R.Bhattacharjee, Stachys cretica L. subsp. anatolica Rech.f., Stachys cretica L. subsp. bulgarica Rech.f., Stachys spectabilis
Choisy ex DC., Stachys thirkei, Stachys balansae subsp. carduchorum
R.Bhattacharjee ve Stachys longispicata Boiss. & Kotschy olmak üzere 22 Stachys
türünden elde edilen uçucu yağların ve α-pinen, β-karyofillen, linalool oksit, karyofillen oksit olarak belirlenen ana bileşenlerin antimikrobiyal aktivitesi disk difüzyon yöntemi ile Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas
aeruginosa ve Candida albicans test mikroorganizmalarına karşı değerlendirilmiştir.
Uçucu yağların çalışılan mikroorganizmalara karşı ılımlı aktivite gösterdiği tespit edilmiştir. Stachys cretica subsp. grana, Stachys cretica subsp. anatolica ve Stachys thirkei bitkilerinin antimikrobiyal etkisini test mikroorganizmalarından hiçbiri üzerinde
test edilmemiştir. Diğer bitkilerin etkisi seçilen bazı test mikroorganizmalarında denenmiştir. α-pinen, β-karyofillen, linalool oksit, karyofillen oksit olarak belirlenen ana bileşenlerin test mikroorganizmalarından bazılarına karşı etkisiz kalmakla beraber, diğerlerinde ılımlı bir etkiye sahip olduğu saptanmıştır [108].
Stachys spruneri Boiss. bitkisinin esansiyel yağları GC ve GC/MS yöntemiyle analiz
edilmiş, 72 bileşik arasında isoabienol ana bileşen olarak tespit edilmiştir. Antimikrobiyal aktivite Gram pozitif Staphylococcus aureus, Staphylococcus
epidermidis, Micrococcus luteus, Enterococcus faecalis, Bacillus subtilis ile Gram
negatif Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa olmak üzere sekiz bakteri ve iki Candida albicans straini üzerinde test edilmiştir. Uçucu yağın ve isoabienol bileşiğinin, test edilen tüm mikroorganizmalara karşı önemli etkinlik gösterdiği bildirilmiştir [109].
İran’da 15 şifalı bitkinin esansiyel yağları ve etanol ekstraktlarının Oncorhynchus
mykiss balığından izole edilen Lactococcus garvieae bakterisine karşı antimikrobiyal
etkisi araştırılmıştır. Disk difüzyon ve seri dilüsyon yöntemlerinin kullanıldığı çalışmada Stachys lavandulifolia Vahl bitkisinin ilgili patojene etkisi olmadığı tespit edilmiştir [110].
İran-Fras eyaletinden haziran ayında toplanan Stachys pilifera Benth. bitkisinin toprak
üstü kısımlarına ait n-bütanolik ekstraktının antimikrobiyal, antioksidan ve antitümör aktiviteleri taranmıştır. Agar dilüsyon ve disk difüzyon yönteminin tercih edildiği antimikrobiyal aktivite çalışmasında Stachys pilifera bitkisinin n-bütanolik
ekstraktının mikroorganizmalara karşı hafif düzeyde anlamlı aktivite gösterdiği saptanmıştır [111].
İran’ın kuzeybatısındaki alanlardan toplanan Stachys
schtschegleevii Sosn. ex Grossh.
bitkisinin yüz çoklu ilaca dirençli Staphylococcus aureus, Acinetobacter baumannii,Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella spp. ve Escherichia coli bakterilerine karşı
antimikrobiyal aktivitesi değerlendirilmiştir. Bitkiye ait hidroalkolik ekstraktın kullanıldığı çalışmada izolatların duyarlılıkları saptanması için mikrodilüsyon yöntemi tercih edilmiştir. Stachys schtschegleevii bitkisinin kullanılan test
mikroorganizmalarına karşı farklı düzeylerde duyarlı olduğu, özellikle nozokomiyal enfeksiyonların tedavisinde kullanılan siproflaksasine karşı %69 oranında dirençli olan
Pseudomonas aeruginosa bakterisine karşı etkili olduğu saptanmıştır [112].
Stachys iberica M.Bieb. bitkilerinden elde edilen su ekstraktlarının in vitro
antioksidan, antimikrobiyal ve DNA koruyucu aktiviteleri araştırılmıştır. Çalışmada agar kuyucuk yöntemi ve MIC değeri hesaplanarak ekstraktların antimikrobiyal aktiviteleri saptanmıştır. Stachys iberica su ekstraktının Staphylococcus aureus, Corynebacterium diphteriae, Salmonella typhi, Shigella dysenteriae, Proteus vulgaris
bakterileri ve Candida albicans mayasına karşı belirli konsantrasyonda etkili olduğu,
Shigella dysenteriae bakterisine karşı oldukça zayıf aktivite gösterdiği saptanmıştır
[113].
Stachys byzantina C.Koch. bitkisinin yaprakları ve saplarındaki esansiyel yağların
tespitinin yapıldığı çalışmada, antimikrobiyal etkinlik, agar difüzyon yöntemi ile altı bakteri ve iki mantar suşu üzerinde test edilmiştir. İnhibisyon bölgelerinin çapları ölçüldüğünde en duyarlı mikroorganizmalar Enterococcus faecalis, Pseudomonas
aeruginosa, Klebsiella pneumoniae, Bacillus subtilis, Candida albicans, Staphylococcus aureus ve Escherichia coli şeklinde sıralanmıştır [114].
Türkiye’den endemik Stachys cretica subsp. lesbiaca Rech.f. ve Stachys cretica subsp.
trapezuntica Rech.f. bitkilerinin toprak üstü kısımlarından etanol, petrol, diklorometan, etil asetat ve n-bütanol ile hazırlanan ekstraktlarının antimikrobiyal aktiviteleri altı bakteri suşu ve Candida albicans mayasına karşı test edilmiştir. Ekstraktların antibakteriyel etkinlik sergilemediği, ancak petrol ve n-bütanolik ekstraktların düşük antifungal aktivite gösterdiği tespit edilmiştir [115].
İran’ın kuzeybatısındaki Hasan Abad Ormanı’ndan temmuz ayında toplanan Stachys
n-hekzan, diklormetan (DCM) ve metanol ekstraktları antimikrobiyal ve serbest radikal tutucu aktivitesi araştırılmıştır. Disk difüzyon ve MIC yönteminin tercih edildiği çalışmada Stachys schtschegleevii bitkisine ait ekstraktların Bacillus cereus ve Bacillus
subtilis bakterilerine karşı aktivite göstermediği, tüm ekstraktların ampisilin dirençli Escherichia coli ve Staphylococcus aureus bakterilerine karşı aktivite gösterdiği
saptanmıştır. Metanolün ekstraktlar arasında en güçlü ekstrakt olduğu ve bitkinin ampisilin dirençli Escherichia coli bakterisi üzerinde en aktif olduğunu saptamıştır [45]. Balkan yarımadasının endemik türlerinden Makedonya-Galičica Dağı’ndan toplanan
Stachys germanica L. subsp. heldreichii (Boiss) Hayek,
Makedonya-Bislim-Kumanovo’dan toplanan Stachys iva Griseb., Sırbistan-Bosilegrad-Izvor’dan toplanan
Stachys plumosa Griseb. ve Makedonya-Kozjak Dağı’ndan toplanan Stachys scardica (Griseb.) Hayek bitkilerinin kimyasal bileşimi araştırılmış ve bitkilerin
antimikrobiyal ve antioksidan aktivitesi taranmıştır. Bitkilere ait dietil eter ve etil asetat ekstraktlarının kullanıldığı çalışmada disk difüzyon yöntemi tercih edilmiştir. Antimikrobiyal çalışmanın sonucunda, bitkilerin dietil eter ekstraktlarının kullanılan tüm test bakterilerine karşı büyümeyi inhibe edici özellikte olduğu belirlenmiştir. Özellikle Stachys plumosa bitkisinin en kalıcı insan patojenleri Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa ve Staphylococcus aureus bakterilerine karşı önemli bir
antimikrobiyal aktivite sergilediği, Stachys iva bitkisinin sadece Klebsiella pneumoniae bakterisinin büyümesini etkilediği ve seçici bir antimikrobiyal aktivite
sergilediği saptanmıştır [116].
İran-İsfahan ilinden haziran ayında toplanan Stachys inflata Benth. bitkisinin toprak üstü kısımlarının kimyasal bileşimi, GC ve GC/MS analizleri ile uçucu yağın %95,46'sını temsil eden 45 bileşen belirlenmiştir. Ana bileşenlerin linalool (%28,55), α-terpineol (%9,45), spathulenol (%8,37) ve (2E)-heksenal (%4,62) olarak tesbit edildiği çalışmada bitkinin antioksidan ve antimikrobiyal aktiviteleri de araştırılmıştır. Uçucu yağının, yağın ana bileşenlerinin ve metanol ekstraktının polar ve polar olmayan alt fraksiyonlarına ait ekstraktların kullanıldığı çalışmada antimikrobiyal aktivitesi disk difüzyon ve MIC yöntemiyle Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Bacillus
subtilis, Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus epidermidis, Shigella dysenteriae, Proteus vulgaris, Salmonella paratyphi-A serotype, Candida albicans ve Aspergillus niger olmak üzere 11 mikroorganizma üzerinde test edilmiştir.
Su ekstraktının Escherichia coli ve Shigella dysenteriae üzerinde antimikrobiyal etki gösterdiği, kloroform ekstraktının Candida albicans üzerinde düşük antikandidal aktivite gösterdiği saptanmıştır. Bitkinin uçucu yağlarının aktivite göstermediği çalışmada, yağların ana bileşenleri linalool ve α-terpineolün, yağın aksine önemli düzeyde antimikrobiyal aktivite gösterdiği belirlenmiştir [117].
İran-Zagross bölgesindeki Chaharmahal va Bakhtiari eyaletinden mayıs-eylül ayları arasında toplanan Stachys lavandulifolia Vahl bitkisinin de içinde olduğu on geleneksel bitkinin etanol özü ve uçucu yağlarının antibakteriyel etkinliği Gram pozitif
Staphylococcus aureus ve Gram negatif Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa ve Klebsiella pneumoniae bakterileri üzerinde disk difüzyon ve seri dilüsyon deneyleri ile
test edilmiştir. Çalışılan bitkiler arasından Satureja bachtiarica ve Thymus daenensis bitkilerinin en aktif olduğu ve ekstraktlar ile uçucu yağların çoğunun farklı inhibisyon zonu çapı değerleriyle test edilen bakterilere karşı etkinlik gösterdiği saptanmıştır.
Stachys lavandulifolia bitkisine ait etanol ekstraktının Pseudomonas aeruginosa
üzerinde etkisiz olduğu, diğer mikroorganizmalar üzerinde farklı oranlarda inhibisyon zonu oluşturarak etki gösterdiği saptanmıştır [118].
Türkiye-Muğla ilinden toplanan endemik Stachys cretica subsp. smyrnaea bitkisinin toprak üstü kısımlarının esansiyel yağları GC ve GC/MS kullanılarak incelenmiş, toplam yağın %99,7’lik kısmını temsil eden 37 bileşen tespit edilmiştir. Uçucu yağlarının başlıca bileşenleri, trans-β-kariyofilen (%51,0), germakren-D (%32,8), α-humulene (%3,1), δ-kadinen (%2,1) ve δ-elemen (%2,1) olarak belirlenmiştir. Bitkiye ait esansiyel yağların ve trans-β-karyofilenin petrol eteri, kloroform, etil asetat, bütanol, su olmak üzere beş farklı ekstraktının antimikrobiyal aktivitesi standart disk difüzyon yöntemi ile araştırılmıştır. 10 µL/disk ve 25 µL/disk oranlarında kullanılan çalışmada uçucu yağların konsantrasyona bağlı artan oranda antibakteriyel ve antifungal aktiviteleri sergilediği saptanmıştır. Bitkiden 10 µL/disk ve 25 µL/disk oranlarında ekstraktın disklere emdirildiği çalışmada en yüksek değer Pseudomonas aeruginosa bakterisinde bitkiye ait bütanol ekstraktının 25 µL/disk oranında kullanıldığı testlerde ölçülmüştür. Uçucu bitki yağı Pseudomonas aeruginosa ve Bacillus subtilis bakterilerine karşı antimikrobiyal aktivite gösterdiği, ekstraktların Staphylococcus
aureus, Candida albicans mikroorganizmalarına karşı hiçbir aktivite sergilemediği, Bacillus subtilis, Escherichia coli ve Pseudomonas aeruginosa bakterilerine karşı orta
düzey antimikrobiyal aktivite sergilediği tespit edilmiştir. Trans-β-kariyofilenin sadece 10 µL/disk oranında test edildiği çalışmada test mikroorganizmaları üzerinde değişen oranlarda inhibisyon zonları ölçülmüştür. En yüksek değer Staphylococcus aureus bakterisinde ölçülmüştür [119].
İran'ın kuzeyindeki Mazandaran eyaletinden toplanan Stachys persica S.G.Gmel. ex
C.A.Mey. bitkisinin kurutulmuş çiçekli toprak üstü kısımlarının uçucu yağları hidrodistilasyonla izole edilerek ve GC ve GC/MS tekniğiyle analiz edilmiştir. Uçucu yağların ana bileşenleri pinocamphone (%25,6), (E)-β-farnesen (%6,3) ve heksadekanoik asitten (%6,2) olarak tesbit edilmiştir. Antimikrobiyal aktivitesi disk difüzyon ve MIC yöntemiyle Bacillus subtilis, Staphylococcus aureus, Escherichia
coli, Salmonella typhi, Pseudomonas aeroginosa, Aspergillus niger ve Candida albicans üzerinde test edilmiştir. Stachys persica yağlarının Bacillus subtilis, Aspergilus niger ve Candida albicans üzerine konsantrasyona bağımlı antimikrobiyal
aktivite gösterdiği saptanmıştır [120].
Türkiye-Bolu ilinden toplanan farklı familyalara mensup 22 bitki türünün su, metanol ve etanol ekstraktlarının antimikrobiyal aktivitesi balıktan izole edilen Aeromonas
hydrophila, Yersinia ruckeri, Lactococcus garvieae, Streptococcus agalactiae ve Enterococcus faecalis bakterilerine karşı taranmıştır. Disk difüzyon yöntemi tercih
edildiği çalışmada taranan bitkiler arasında yer alan Stachys annua subsp. annua var.
annua taksonunun Aeromonas hydrophila ve Yersinia ruckeri üzerinde inhibitör aktivite
gösterdiği saptanmıştır [121].
İran’da yetişen ve geleneksel ilaç olarak kullanılan Asteraceae, Apiaceae ve Lamiaceae familyalarına mensup 11 yerli bitkinin metanol ekstraktı dokuz mikroorganizma türüne karşı test edilmiştir. Disk difüzyon ve MIC yönteminin kullanıldığı çalışmada taranan bitkiler arasında yer alan İran-Fars eyaletinden toplanan Stachys obtusicrena Boiss.
türünün toprak üstü kısımlarına ait metanol ekstraktının özellikle Gram negatif
Escherichia coli ve Gram pozitif Staphylococcous aureus bakteri türlerine iyi aktivite
gösterdiği saptanmıştır [122].
Türkiye-Elazığ, Tunceli ve Malatya illerinden toplanan beş bitkinin metanol ile hazırlanan ekstraktlarının antimikrobiyal aktiviteleri sekiz mikroorganizma türüne karşı disk difüzyon metoduyla test edilmiştir. Stachys lavandifolia Vahl. var. lavandifolia
bitkisinin de kullanıldığı çalışmada bitkiye ait ekstraktın Bacillus megaterium ve
Trichophyton sp. mikroorganizmalarına karşı herhangi bir antimikrobiyal aktivite
göstermediği, ancak Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus
aureus, Candida albicans, Candida glabrata ve Epidermophyton sp. mikroorganizmalarına karşı etkinlik gösterdiği saptanmıştır [123].
Türkiye-Antalya ilinden mayıs ayında toplanan Stachys aleurites Boiss. & Heldr.
bitkisinin de yer aldığı Türkiye’den üç endemik bitkinin etanol, aseton, etil asetat ve kloroform ekstraktlarının antimikrobiyal aktivitesi 26’sı bakteri ve üçü mantar olmak üzere 29 mikroorganizma türüne karşı kuyu difüzyon yöntemi ile in vitro olarak test edilmiştir. Araştırıcılar kullanılan çözücüler arasında etil asetatın etken maddeleri ekstrakte etmede daha etkin olduğunu saptamıştır. Çalışmada ayrıca, kuyu difüzyon yöntemi uygulamaları sonucunda güçlü antimikrobiyal aktivite gösterdiği gözlenen etil asetat ekstraktlarının seçilen yedi bakteri için MIC değerleri tesbit edilmiştir. Çalışmada
Stachys aleurites türünün kloroform ekstraktının Yersinia enterocolitica, Listeria monocytogenes, Pseudomonas gingeri, Pseudomonas syringae pv. glycine, Pseudomonas syringae pv. tomato, Escherichia coli ve Candida glabrata üzerinde etkili
olmadığı ancak Rhodotorula rubra üzerinde etkili olduğu; etanol ekstraktının
Pseudomonas gingeri üzerinde etkili olmadığı; etil asetat ekstraktının ise Xanthomonas campestris pv. campestris üzerinde en yüksek antimikrobiyal aktivite gösterdiği ve
etkili olduğu saptanmıştır [124].
Bulgaristan'ın Karadeniz kıyılarından halofit Stachys maritima Gouan bitkisinin
kimyasal kompozisyonu ve antimikrobiyal aktivitesi araştırılmıştır. Lipidler, steroller, uçucu ve polar bileşikleri olmak üzere dört grup bileşen incelenmiştir. Stachys
maritima bitkisinin n-bütanol ekstraktı Stapylococcus aureus ve Candida albicans
mikroorganizmalarına karşı nispeten yüksek bir antimikrobiyal aktiviteye sahip olduğu,
Escherichia coli bakterisi karşısında aktif olmadığı saptanmıştır [125].
Türkiye-Mersin iliden toplanan çok sayıda bitkinin antimikrobiyal aktivitesi Bacillus
cereus, Bacillus subtilis, Enterobacter aerogenes, Escherichia coli, Escherichia coli, Micrococcus luteus, Proteus vulgaris, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella typhimurium, Staphylococcus aureus, Candida albicans, Debaryomces hansenii, Kluyveromyces fragilis ve Rhodotorula rubra üzerinde test edilmiştir. Endemik Stachys pseudopinardii R. Bhattacharjee & Hub.-Mor. bitkisinin de içinde bulunduğu çalışmada
disk difüzyon yöntemi tercih edilmiştir. Çalışmada bitkinin en iyi etkinliği Bacillus
subtilis bakterisi ile Debaryomces hansenii mayasında tesbit edilmiştir [126].
İran-Mazandaran eyaletinden toplanan Stachys genusuna ait dört türün metanol ekstraktlarının antimikrobiyal aktiviteleri beşi bakteri ikisi fungus olmak üzere sekiz mikroorganizma türüne karşı test edilmiştir. Stachys byzantina, Stachys inflata Benth., Stachys lavandulifolia ve Stachys laxa Boiss. & Buhse bitkilerinin çeşitli
mikroorganizmalar üzerindeki antimikrobiyal etkileri disk difüzyon metodu ve MIC değeri belirlenerek saptanmıştır. Bitki ekstraktlarının test edilen bakterilere karşı konsantrasyona bağlı antibakteriyel aktivite gösterdiği, Gram pozitif mikroorganizmalara karşı daha aktif olduğu, ancak herhangi bir antifungal aktivite göstermediği bildirilmiştir [127].
Stachys acerosa Boiss. bitkisinin temel yağlarının kimyasal kompozisyonu,
antimikrobiyal ve antioksidan aktivitesi test edilmiştir. Bitkinin temel yağlarının ve üç ana bileşenin antimikrobiyal aktivitesi çeşitli bakteriler üzerinde inhibisyon zonları ölçülerek ve MIC değeri belirlenerek saptanmıştır. Stachys acerosa bitkisinin temel
yağlarının Klebsiella pneumoniae ve Pseudomonas aeruginosa üzerinde etkili olmadığı,
Bacillus subtilis ve Staphylococcus epidermidis bakterileri üzerinde diğer test
mikroorganizmalarından daha duyarlı olduğu saptanmıştır [128].
Türkiye-Kastamonu ili Azdavay ilçesinden toplanan ülkemiz için endemik dört bitkinin farklı kısımlarından metanol ile elde edilen altı ekstraktın antimikrobiyal aktivitesi, onu bakteri dördü maya olmak üzere 14 mikroorganizma üzerinde inhibisyon zonları ölçülerek, MIC ve MBC değerleri belirlenerek saptanmıştır. Çalışmada Stachys cretica
L. subsp. anatolica Rech.f. bitkisinin yaprak ve çiçek ekstraktlarının Bacillus subtilis bakteri türüne etkili olduğu saptanmıştır [129].
Türkiye-Muğla ilinde mayıs ayında toplanan geleneksel olarak tedavi amaçlı kullanılan Lamiaceae familyasına mensup 23 bitkinin etanol ekstraktının antimikrobiyal aktivitesi antibiyotiklere çoklu direnç gösteren bakterilerinde dahil olduğu yedisi Gram negatif yedisi Gram pozitif bakteri ve biri maya olmak üzere 15 mikroorganizma üzerinde disk difüzyon yöntemi ile test edilmiştir. Stachys annua subsp. annua var. lyceonica
Bhattacharjee, Stachys
cretica subsp. smyrnaea Rech.f. ve Stachys annua subsp. annua
var. annua Bhattacharjee bitki taksonlarının da tarandığı antimikrobiyal aktiviteçalışmasında Stachys annua subsp. annua var. annua taksonunun çoklu dirençli Stapylococcus strainlerinin de dahil olduğu Gram pozitif dört Staphylococcus straini
üzerinde; Stachys cretica subsp. smyrnaea Rech.f. taksonunun Staphylococcus aureus
ve Staphylococcus epidermidis üzerinde inhibitör etki gösterdiği saptanmıştır [130]. Türkiye-Kahramanmaraş ilinden toplanan dokuz bitkinin kloroform, aseton, hekzan, etil asetat ile elde edilen ekstraktlarının antimikrobiyal etkileri çeşitli mikroorganizmalar üzerinde araştırılmıştır. Disk difüzyon yönteminin kullanıldığı çalışmada taranan bitkiler arasında yer alan Stachys pumila Banks & Sol. bitkisinin Bacillus megaterium, Klebsiella pneumoniae ve Saccharomyces cerevisiae mikroorganizmalarına karşı
inhibisyon etkisinin olmadığı; kloroform ekstraktının antimikrobiyal etkisinin olmadığı; aseton, hekzan ve etil asetat ekstraktlarının ise bazı mikroorganizmalar üzerinde antimikrobiyal etkisinin olduğu gözlenmiştir. Özellikle bitkinin aseton ekstraktının
Mycobacterium smegmatis ve Pseudomonas aeruginosa bakterilerinin gelişmesini en
fazla inhibe ettiği tespit edilmiştir [131].
Güneydoğu Sırbistan’dan temmuz ayında toplanan Balkan endemiği Stachys plumosa
Griseb. bitkisinin çiçekli toprak üstü kısımlarının esansiyel yağlarının kompozisyonu ve antimikrobiyal aktivitesi araştırılmıştır. Altı bakteri ve iki mantar straini üzerinde agar difüzyon yönteminin kullanıldığı çalışmada bitkinin esansiyel yağlarının en iyi inhibe edici etkinliği Pseudomonas aeruginosa ve Bacillus subtilis bakterilerine karşı gözlenmiştir. Candida albicans mayasının ve Escherichia coli bakterisinin daha az duyarlı olduğu tesbit edilmiş, bitkinin Staphylococcus aureus bakterisi üzerinde aktivite sergilemediği gözlenmiştir[132].
Balkan Yarımadası'nın orta ve doğu bölgelerinde endemik Stachys milanii Petrov ex
Magnier bitkisinin toprak üstü kısımlarının kimyasal bileşimi ve antimikrobiyal aktivitesi araştırılmıştır. Toplam yağın %92,2’sini temsil eden çoğu monoterpen on dört bileşik tanımlanmış, borneol (%49,5) ve terpinen-4-ol (%13,2) ana bileşenler olarak olarak tespit edilmiştir. Bitkiye ait yağın antimikrobiyal aktivitesi Klebsiella
pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella enteritidis, Escherichia coli, Staphylococcus aureus ve Aspergillus niger mikroorganizmaları üzerinde disk difüzyon
