Ortaöğretim Türk edebiyatı ders kitaplarının temel beceriler açısından incelenmesi

(1)

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

ORTAÖĞRETİM TÜRK EDEBİYATI DERS

KİTAPLARININ TEMEL BECERİLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

Oya UYSAL

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

(2)

ORTAÖĞRETİM TÜRK EDEBİYATI DERS

KİTAPLARININ TEMEL BECERİLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

Oya UYSAL

Danışman: Prof. Dr. İsmet CEMİLOĞLU

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

(3)

TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU

YAZARIN

Adı :Oya

Soyadı :UYSAL

Bölümü : Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği

İmza :

Teslim tarihi :

TEZİN

Türkçe Adı : Ortaöğretim Türk Edebiyatı Ders Kitaplarının Temel Beceriler Açısından İncelenmesi

İngilizce Adı : Investigation of the Turkish Literature Books Used in High Schools in Terms of the Basic Skills.

(4)

ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirtiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.

(5)

Jüri Onay Sayfası

Oya UYSAL tarafından hazırlanan “Ortaöğretim Türk Edebiyatı Ders Kitaplarının Temel Beceriler Açısından İncelenmesi” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Bu tezin Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

(6)

ORTAÖĞRETİM TÜRK EDEBİYATI DERS KİTAPLARININ

TEMEL BECERİLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

(Yüksek Lisans Tezi)

Oya UYSAL

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Temmuz, 2014

ÖZ

Bu araştırmada, Ortaöğretim Türk Edebiyatı 9, 10, 11 ve 12. sınıflar Türk Edebiyatı ders kitaplarında üst düzey düşünme becerilerinin ne ölçüde uygulanabildiği ortaya konulmuştur. Bu amaç doğrultusunda 9, 10, 11 ve 12. sınıflar Türk Edebiyatı ders kitapları, “eleştirel düşünme, karar verme, problem çözme, iletişim kurma, araştırma, yaratıcı düşünme, bilgi teknolojilerini kullanma, Türkçeyi doğru ve etkili kullanma, sanat eserinden zevk alma” olmak üzere dokuz beceri bakımından incelenmiştir. Araştırma iki genel amaç etrafında şekillenmiştir: (a) Türk Edebiyatı ders kitaplarında yer alan ünite bölümlerinin (hazırlık çalışması, inceleme, etkinlik, anlama-yorumlama,) temel becerilere göre dağılımı nasıldır? (b) Türk Edebiyatı ders kitaplarının temel becerilere göre dağılımları nasıldır?

Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi kullanılmış ve veri kaynağı olarak Türk Edebiyatı ders kitapları seçilmiştir. Araştırmada Türk Edebiyatı ders kitapları beceriler bakımından incelenirken, her bir beceri için “2011 Ortaöğretim Türk Edebiyatı Dersi 9, 10, 11 ve 12. Sınıflar Öğretim Programı” nda yer alan becerilere yönelik sorular ve ipucu ifadeler ölçüt olarak kullanılmıştır. Bu ölçütler doğrultusunda Türk Edebiyatı ders kitapları tek tek taranmış, elde edilen verilerden tablolar oluşturulmuştur. Daha sonra bu verilerle istatistik değerlendirmeler yapılarak, Türk Edebiyatı ders kitaplarındaki maddeler ve içerdikleri becerilerin analizleri gerçekleştirilmiştir.

Bilim Kodu :

Anahtar Kelimeler : Türk Edebiyatı dersi ders kitapları, temel beceriler

Sayfa Adedi :122

(7)

INVESTIGATION OF THE TURKISH LITERATURE BOOKS

USED IN HIGH SCHOOLS IN TERMS OF THE BASIC SKILLS

(M.S Thesis)

Oya UYSAL

GAZI UNIVERSITY

GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES

July, 2014

ABSTRACT

In this study, the status of implementation of high-level thinking skills in high school Turkish literature books is evaluated. For this purpose, Turkish literature books belonging to 9, 10, 11 and 12th grade are investigated for a total of nine skills including critical thinking, decision-making, problem solving, communicate, research, creative thinking, use of information technology, correctly and effectively use of Turkish and to take pleasure from a work of art. The research has two main aims: 1) How is the allocation of basic skills according to the unit sections in Turkish literature books? 2) How is the allocation of basic skills?

The document review, one of qualitative research methods, was used, and Turkish literature lesson books were chosen as data source. Questions and clue expressions about skills contained in the “High School Turkish Literature Curriculum for 9, 10, 11 and 12th Grade” were used as a criterion, when the skills were evaluated. In accordance with these criterions, Turkish Literature books were browsed one by one and then the tables were formed with obtained data. Eventually, the analysis of the basic skills provided in Turkish Literature books was performed by using statistical methods.

(8)

İÇİNDEKİLER

ÖZ ... iv ABSTRACT ... v İÇİNDEKİLER ... vi TABLOLAR LİSTESİ ... x ŞEKİLLER LİSTESİ ... xi

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ ... xii

BÖLÜM I ... 1

GİRİŞ ... 1

1.1.Problemin Durumu ... 1

1.2.Araştırmanın Amacı ... 27

1.2.1. Eleştirel Düşünme Becerisi İle ilgili Amaçlar ... 27

1.2.2. Yaratıcı Düşünme Becerisi İle ilgili Amaçlar ... 27

1.2.3.İletişim Becerisi İle ilgili Amaçlar ... 27

1.2.4. Problem Çözme Becerisi İle ilgili Amaçlar ... 28

1.2.5.Araştırma Becerisi İle ilgili Amaçlar ... 28

1.2.6.Bilgi Teknolojilerini Kullanma Becerisi İle ilgili Amaçlar ... 28

1.2.7.Türkçeyi Doğru ve Etkili Kullanma Becerisi İle ilgili Amaçlar ... 28

1.2.8.Karar Verme Becerisi İle ilgili Amaçlar... 29

1.2.9.Sanat eserinden zevk alma becerisi İle ilgili Amaçlar ... 29

1.3.Önem ... 29

(9)

1.5. Varsayımlar ... 30 1.6. Tanımlar ... 30 1.6.1.Eğitim ... 30 1.6.2.Program ... 30 1.6.3.Eğitim Programı ... 31 1.6.4.Öğretim Programı ... 31 1.6.4.Ders Kitabı ... 31 1.6.5.Ortaöğretim ... 31 1.6.6.Beceri ... 32 1.6.7.Temel Beceri... 32 BÖLÜM II ... 33 İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ... 33 BÖLÜM III ... 37 KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 37

3.1.Ders Kitapları ve Ortaöğretim ... 37

3.1.1. Ders Kitapları ... 37

3.2.Yapılandırmacılık ve Yapılandırmacı Öğretim ... 39

3.2.1.Yapılandırmacılık ... 39

3.2.2 Yapılandırmacılığın Felsefî Temelleri... 40

3.2.3.Yapılandırıcı Yaklaşımlar... 40

3.2.3.1.Bilişsel Yapılandırmacılık ... 40

3.2.3.2.Sosyal Yapılandırmacılık ... 40

3.2.3.3.Bilişsel ve Sosyal Yapılandırmacı Görüşlerin Karşılaştırılması ... 41

3.2.2.Yapılandırmacı Öğretim ... 41

3.3.Temel Beceriler ve Temel Beceri Öğretimi ... 42

3.3.1.Yapılandırmacı Dil Yaklaşımı ve Beceriler ... 43

(10)

3.3.2.1.Türkçeyi Doğru, Etkili ve Güzel Kullanma Becerisi ... 46

3.3.2.2.İletişim Becerisi ... 48

3.3.2.2.1.İletişim ... 48

3.3.2.2.2.İletişimini Temel Amacı ... 49

3.3.2.2.3.İletişim Varsayımları ... 50

3.3.2.2.4.İletişim Süreçleri... 51

3.3.2.2.5.İletişim Ortamı ... 51

3.3.2.2.6.İletişim Türleri ... 52

3.3.2.2.7.Etkili İletişim ... 52

3.3.2.2.8.Kişisel İletişim Sorunları ve İletişim Becerilerinin Geliştirilmesi .. 54

3.3.2.3.Bilgi Teknolojilerini Kullanma Becerisi ... 55

3.3.2.4.Eleştirel Düşünme Becerisi ... 59

3.3.2.5.Yaratıcı Düşünme Becerisi ... 61

3.3.2.5.1.Yaratıcılık ... 61

3.3.2.5.2.İçgörü ... 63

3.3.2.5.3.Beyin, Yaratıcılık ve Yaratıcılığı Öğrenme ... 63

3.3.2.5.4.Yaratıcı Düşünmeyi Geliştirme Süreci ... 64

3.3.2.6.Araştırma Becerisi ... 66

3.3.2.6.1.Araştırma Yaparken Okuduğunu Anlama ... 67

3.3.2.6.2.Bulunan Bilgiyi Kullanılabilir Biçimde Planlama ve Yazma ... 67

3.3.2.7. Problem Çözme Becerisi ... 68

3.3.2.7.1.Problem Çözme İhtiyacı ... 69

3.3.2.7.2.Öğretmen ve Öğrenci Açısından Problem Çözme Yoluyla Gelişme ... 70

3.3.2.7.3.Problemlerin Yapısı ve Etkili Problem Çözümü ... 71

3.3.2.7.4.Problem Çözmeyi Etkileyen Güçler ... 72

(11)

3.3.2.8.Karar Verme Becerisi ... 74

3.3.2.8.1.Karar Verme Stratejileri ... 74

3.3.2.8.1.Karar Verme Aşamaları ... 74

3.3.2.9. Sanat eserinden zevk alma becerisi ... 75

3.3.2.9.1. Sanat ve Sanat Eğitimi ... 75

BÖLÜM IV ... 77

YÖNTEM ... 77

4.1.Araştırma Modeli ... 77

4.2. Araştırma Materyali ... 78

4.3.Verilerin Toplanması ve Analizi ... 78

BÖLÜM V ... 85

BULGULAR VE YORUM ... 85

5.1.Ham Veriler ve Tablolar ... 85

5.2.İstatistiksel Analizler ... 95

5.2.1.Tüm Sınıflar Bazında Yapılan İstatistiksel Analizler ... 95

5.2.1.1.Tüm Sınıflar Bazında Edebiyat Kitaplarının Tümünde Verilen Becerilerin Dağılımı ve Madde Sayısına Oranları ... 95

5.2.1.3.Verilen Toplam Beceri Sayısının Tüm Sınıflar Bazında Karşılaştırılması ... 100

5.2.2. Verilen Becerilerin Kitaplarda Yer Alma Oranlarının Karşılaştırılması .... 102

BÖLÜM VI ... 115

SONUÇ VE ÖNERİLER ... 115

(12)

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. Ortaöğretim Türk Edebiyatı Dersi Ders Kitapları ... 12 Tablo 2. Ortaöğretim Türk Edebiyatı Dersi Ders Kitapları Ünite Dağılımları ... 14 Tablo 3. Geleneksel ve Yapılandırmacı Görüşlerin Karşılaştırılması ... 42 Tablo 4. Dokuzuncu Sınıf Türk Edebiyatı Kitabında Verilen Becerilerin Ünite ve Bölümlere Göre Dağılımı ... 86 Tablo 5. Onuncu Sınıf Türk Edebiyatı Kitabında Verilen Becerilerin Ünite ve

Bölümlere Göre Dağılımı ... 87 Tablo 6. On Birinci Sınıf Türk Edebiyatı Kitabında Verilen Becerilerin Ünite ve

Bölümlere Göre Dağılımı ... 88 Tablo 7. On İkinci Sınıf Türk Edebiyatı Kitabında Verilen Becerilerin Ünite ve

Bölümlere Göre Dağılımı ... 89 Tablo 8. Becerilerin 9. Sınıf Türk Edebiyatı Kitabındaki Bölümlere Göre Dağılımı .... 91 Tablo 9. Becerilerin 10. Sınıf Türk Edebiyatı Kitabındaki Bölümlere Göre Dağılımı .. 92 Tablo 10. Becerilerin 11. Sınıf Türk Edebiyatı Kitabındaki Bölümlere Göre Dağılımı 93 Tablo 11. Becerilerin 12. Sınıf Türk Edebiyatı Kitabındaki Bölümlere Göre Dağılımı 94 Tablo 12. Tüm Sınıflar Bazında (9, 10,11 ve 12. Sınıflar) Edebiyat Kitaplarındaki Verilen Tüm Becerilerin (Toplam frekans) Kategorilere Dağılımı ... 95 Tablo 13. Tüm Sınıflar Bazında (9, 10,11 ve 12. Sınıflar) Madde Toplam Sayılarının ve Oranlarının Sınıflar Arası Karşılaştırılması ... 99 Tablo 14. Tüm Sınıflar Bazında (9, 10,11 ve 12. Sınıflar) Verilen Becerilerin Sınıflar Arası Karşılaştırılması ... 100 Tablo 15. Maddelerde Verilen Becerilerin Sınıflara Göre Dağılımı ve Toplam Madde Sayısına Oranları ... 102 Tablo 16. Tüm Kitaplar Bazında Bölümlerde Verilen Becerilerin İstatistiksel

(13)

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. Ortaöğretim Türk Edebiyatı Dersi Ders Kitapları Organizasyon Şeması (12 Türk Edebiyatı Lider Yayıncılık Ankara, 2013) ... 13 Şekil 2. Tüm Sınıflar Bazında (9, 10,11 ve 12. Sınıflar) Tüm Kategoriler İçin Frekans Dağılımı ... 97 Şekil 3. Tüm Sınıflar Bazında (9, 10,11 ve 12. Sınıflar) Kategorilere Ait Frekansların, Tüm Frekansa (Mavi) ve Tüm Madde Sayısına (Kırmızı) Oranları (%). ... 98 Şekil 4. Tüm Sınıflar Bazında (9, 10,11 ve 12. Sınıflar) Toplam Madde Sayısının Sınıflara Göre Yüzde Dağılımları... 99 Şekil 5. Tüm Sınıflar Bazında (9, 10,11 ve 12. Sınıflar) Toplam Beceri Sayısının

(Toplam Frekans) Sınıflara Göre Dağılımı ... 101 Şekil 6. Tüm Sınıflar Bazında (9, 10,11 ve 12. Sınıflar) Toplam Beceri Sayısının

(Toplam Frekans) Yüzde Oranlarının Sınıflar Arası Karşılaştırılması ... 101 Şekil 7. Maddelerin ve Frekansın Tüm Sınıflara Göre Dağılımları ... 107 Şekil 8: Maddelerin ve Frekansın Kitaplardaki Tüm Bölümlere Göre Dağılımları ... 111

(14)

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ

AASL/AECT Information Literacy Standards

APA Amerika Psikoloji Derneği

ISTE International Society for Technology in Education

İÖTP İlköğretim Türkçe Programı

MEB Milli Eğitim Bakanlığı

OECD Organisation for Economic Co-operation and

Development

OÖTEP Ortaöğretim Türk Edebiyatı Programı

(15)

BÖLÜM I

GİRİŞ

Bu bölümde araştırmanın probleminin durumu, önemi, sınırlılıkları, varsayımları, tanımları ve amacı ve üzerinde durulmuştur.

1.1.Problemin Durumu

Günümüzde dünyadaki değişim ve gelişimle birlikte, bireylerin davranışlarındaki değişimleri de kalıcı hale getirebilmek, gelişmelere uyum sağlayabilen, güncel sorunlara cevap verebilen, araştıran ve sorgulayan, özgüven duygusu geliştirilmiş bireyler yetiştirmenin ancak eğitimle mümkün olacağı artık aşikârdır (Çelen vd. 2011).

Güncel toplumsal gelişmeler sonucu, bireyler kendilerine aktarılan bilgileri aynen kabul etmemekte ve de yönlendirilmeyi kabul etmemektedir. Bunun yerine bilgiyi yorumlayarak anlamlandırmakta ve yeni bilgiler üretme yoluna girmektedirler. Bu nedenle, artık bireylerden bilgiyi ezberlemeleri yerine, bilgiyi anlayarak içselleştirmeleri, yorumlamaları, üretmeleri ve kazandıkları bu bilgi ve becerilerini hayat boyu sürdürmeleri beklenmektedir. Bu beklentiler, eğitim ve öğretim sürecinde “yapılandırıcı öğrenme anlayışını” gündeme getirmiştir (Karakuş ve Taş, 2007).

Karakuş ve Taş (2007), Piaget’e ait çalışmaların sonuçları üzerine kurulmuş bir teori olan yapılandırmacı yaklaşımın, bireyselliğin bağımsızlığını ön plana çıkartarak, geleneksel görünümden uzaklaştığını belirtmiştir. Bu yaklaşımda, öğrenciler yeni bilgileri kendilerinin de aktif rol aldığı bir süreçte oluşturmaları sözkonusudur. Çalışmada ayrıca öğretmenler tarafından sürükleyici ve basit fikirlerin öğrencilere verilebileceği, daha önce var olan bilgiler üzerine yeni bilgilerin yapılandırılması sonucunda da çocuğun dünya görüşünün değişeceği belirtilmiştir.

(16)

Saygın (2006), yapılandırmacı yaklaşım ile öğrenim gören öğrencilerin başarı düzeylerinde artış olduğunu söylemektedir. Saygın’a göre yapılandırmacı yaklaşıma göre öğrenciler bilgiyi sunulduğu gibi hafızalarına almazlar. Her öğrenci verilen bilgiyi daha önceki bilgileri ile karşılaştırır, yorumlar ve onu kendine özgü bir biçimde hafızasına alır. Bilgi direkt olarak öğretmen tarafından sunulmadığı, bilgiye öğrencinin kendisi ulaştığı için, bu bilginin daha kalıcı olacağı düşünülmektedir. Yapılandırmacı yaklaşım, öğrenciyi düşünmeye, farklı bilgilerle bağlantı kurmaya ve yorum yapmaya yönelttiği için öğretimdeki başarıyı artırmaktadır.

Ülkemizde 2004-2005 öğretim yılında denemesi yapılan, 2005-2006 yılından itibaren ülke genelinde uygulanan yapılandırmacılık yaklaşımına uygun öğrenci merkezli öğretimle şekillenen öğretim programları; yaratıcı, eleştirel, yansıtıcı düşünme ve çoklu zekâ gibi yeni yaklaşımları içermektedir (Kılıç ve Seven, 2008).

Bir öğretim programı ne kadar iyi hazırlanırsa hazırlansın, bu programın başarısını uygulamada ne yapıldığı belirleyecektir. Bu nedenle, yönetici ve öğretmenlerin niteliği, oluşturulan öğretim programlarının düşünme süreçlerine ne ölçüde odaklandığı, kitap ve ders araç gereçlerinin nitelikleri ve ne ölçüde etkin kullanıldıkları gibi pek çok faktör ve bunların işleyişi dikkate alınmalıdır (Berberoğlu, 2010).

Bu amaçla, Türkiye ilk kez 2003 yılında, öğrencilerin başarı düzeylerinin arttırılması, eğitim politikalarının öğrenci üzerindeki etkisinin görülmesi, eğitim sisteminin daha işlevsel hale getirilebilmesi için, İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)’nın “Uluslararası Öğrenci Başarılarını Değerlendirme Projesi” olan PISA çalışmalarına katılmıştır (Çelen vd. 2011).

2010 OECD raporlarına göre, 15 yaş grubu için yürütülen PISA Türkçe okuryazarlık çalışmasında, Türk öğrencilerin birden fazla ölçüte dayanarak çıkarımda bulunma, farklı metinlerdeki bilgileri birleştirme, metne dayalı hipotez önerme, değerlendirme yapma vs. gibi düşünme süreçlerini geliştirmede sorunlarla karşılaştığı belirtilmiştir (Berberoğlu, 2010).

Benzer bulgular Cito Türkiye tarafından gerçekleştirilen çalışmalarda da gözlenmektedir. Öğrenci İzleme Sistemi (ÖİS) kapsamında yapılan çalışmalarda elde edilen bilimsel veriler, öğrencilerin hemen tüm ders alanlarında yıllar ilerledikçe düşünme süreçlerine ulaşma açısından daha da geriye gittiklerini göstermektedir. Bu çalışmalarda en dikkat

(17)

sorunsuz başladıkları, ancak sınıf düzeyleri ilerledikçe Bakanlık'ın hedeflemiş olduğu kazanımlara ulaşamadıkları tam tersine ilköğretime başladıkları noktadan daha da geriye gitmiş olduklarıdır (Berberoğlu, 2010).

Bu sorun aslında eğitimin niteliği ile doğrudan ilgilidir. Bir eğitim sistemi, ülke düzeyinde, aile düzeyinde, okul düzeyinde ve nihayet öğrenci ve öğretmen düzeyinde çok sayıda değişkenin dikkate alınmasını gerektiren karmaşık bir süreci kapsamaktadır (Berberoğlu, 2010).

Berberoğlu (2010) bu sorunun sebeplerinden birkaçını şu şekilde sıralamaktadır:

 Eğitim sisteminin öğrenme ortam ve olanaklarını okullar ve öğrenciler arasında eşit paylaşımını sağlamaması; farklı okul türleri, belli okul türlerine talebin artması, öğrencilerin belli özelliklerine göre (örneğin yetenek, sosyoekonomik, sosyokültürel yapı vs.) farklı okulları seçmesi

 Çoktan seçmeli soruların kullanıldığı geniş ölçekli seçme sınavlarının "soru üzerinden eğitim yapılması" yöntemini okul ortamına bir öğretim yöntemi olarak sokması

 Sosyoekonomik ve sosyokültürel yapıdan kaynaklanan durumlar

Berberoğlu (2010), eğitim niteliğinin özellikle de öğrencilerde düşünme süreçlerinin geliştirmesini arttırabilmek için pek çok tedbirin alınması gerektiğini belirtmektedir. Milli gelir ve sosyoekonomik düzeyin yüksek olduğu bazı durumlarda da öğrencilerin beklenen düzeye ulaşamadığını belirttikten sonra; sosyoekonomik ve sosyokültürel etkilerden bağımsız olarak, yukarıda bahsedilen ülke koşullarına özgü engellerin ortadan kaldırılması ve bununla beraber doğru öğretim programları ve öğretim yöntemleri, nitelikli öğretmen ve okul yöneticisi, iyi hazırlanmış ders kitapları ve materyalleri, öğrencilerin bireysel farklılıklarının ve ihtiyaçlarının dikkate alındığı olumlu sınıf ve okul atmosferinin sağlandığı ortamların oluşturulması gerektiğini belirtmiştir (Berberoğlu,2010).

Öğrencilerde üst düzey düşünme süreçlerini geliştirmek amacı ile alınması gereken tedbirler kapsamında en önemli nokta sürecin bilimsel çalışmalara dayanarak iyileştirilmesidir (Berberoğlu, 2010).

Berberoğlu(2010), bir ülkenin eğitim programlarının temel amacının öğrencilerde belli düşünme süreçlerini geliştirmek olduğunu söylemiştir. Bu bakımdan Milli Eğitim Bakanlığının öğretim programlarını yenilediğini, yeni programların en önemli özelliğinin

(18)

ise "düşünme süreçleri"ni geliştirmeyi "sarmal" yapı kapsamında ele alması olduğunu belirtmiştir

Milli Eğitim Bakanlığı’nın ele aldığı bu hedefler doğru ve isabetli olmakla birlikte, hazırlanan öğretim programlarının bu amaçlara ne ölçüde hizmet ettiği tartışılması gereken bir konudur. Yapılan kapsam analizlerinde programın kazanımlarının (hedeflerinin) belirlenmesinde, bu kazanımlara ulaşmak için önerilen yöntemlerin kazanımlarla uyumunun sağlanmasında sorunlar olduğu da ortaya konmuştur. Öğrenci merkezli eğitim ülkemizde yaygın olarak kullanılmasa bile öğrencinin merkezde olduğu etkinliklerin düşünme süreçlerini geliştirme anlamında etkili olması, bu etkinliklerin nitelikleri ile doğrudan ilişkilidir. Şu andaki uygulama sürecinde öğrenci merkezli etkinlikten ne anlaşıldığı ve bu etkinliklerin gerçekten hedeflenen kazanımlara ulaşmayı sağlayıp sağlamadığı konusunda da kuşkular mevcuttur. Yapılan alan taramalarında bu tür etkinlikleri yaptığını söyleyen öğrencilerin düşünme süreçlerini geliştirme anlamında diğer öğrencilerden farklı olmadığı görülmektedir (Kalender ve Berberoğlu, 2009; Yayan ve Berberoğlu, 2004). Bu sonuçlar ilgili etkinliklerin niteliksel olarak beklenen düzeyde olmadığına işaret etmektedir. Bu aşamada öğretmen nitelikleri de sürece karışmakta ve üzerinde konuşulan düşünme süreçlerine ulaşma boyutunda öğretmenlerin bilgi, beceri ve donanımlarının dikkate alınmasının önemli bir boyut olduğu gerçeği bir kez daha karşımıza çıkmaktadır (Berberoğlu,2010, s.4).

Bütün bu tespitler Türkiye’nin, öğrencilerin düşünme süreçlerini geliştirme anlamında yetersiz olduğunu göstermekle beraber, çözümün ancak birçok eğitim öğretim unsurunun toplu bir şekilde iyileştirilmesiyle sağlanacağını ortaya koymaktadır.

Bu unsurlar, öğretim programları, öğretim yöntemleri, öğretmen ve yöneticiler, ders kitapları ve materyalleri, öğrencilerin bireysel farklılıkları ve ihtiyaçları, eğitim ortamları gibi unsurlar olabilir.

Ders kitapları, öğretmenlerin ve öğrencilerin ders içi ve ders dışı faaliyetlerinde kullandıkları birincil kaynaklardandır. Derslerde ve ders dışı etkinliklerde kullanılan yöntemler, performanslar, projeler ve diğer etkinlikler ders kitabı etrafında şekillenirler. Bu bakımdan hem öğretmen hem öğrenci gelişimi açısından ders kitaplarının nitelikli olması büyük önem arz etmektedir.

Yapılandırıcı yaklaşımda ders kitabı, direk olarak bilgiyi sunan bir kaynak değil, öğrencinin bilgiyi araştırmasına, yorumlamasına, sorgulamasına ve oluşturmasına; kısaca aktif olarak bilimsel bilgiyi üretmesine yardımcı etkinlikleri içeren bir kaynaktır (Demirel ve Kıroğlu, 2006).

Çalışmada yapılandırmacı anlayışla şekillenen Ortaöğretim Türk Dili Edebiyatı Programı(OÖTEP)’na göre hazırlanmış Türk edebiyatı ders kitapları ve bu ders kitaplarının düşünme süreçleri bakımından incelemesi yapılacaktır. OÖTEP’de düşünme süreci bakımından dokuz temel beceri hedeflenmiştir.

(19)

Türk edebiyatı kitaplarında metinler kitabın genelindeki etkinliklerde ana malzeme olarak kullanılmaktadır. Bu özellik ders kitaplarına koyulacak metinlerin çok dikkatle irdelenerek seçilmesi zorunluluğunu da beraberinde getirmektedir.

Belirli bir bildirişim ortamında sözlü ya da yazılı olarak üretilmiş sözce ya da sözceler bütününe metin denmektedir. Metinler üretildikten sonra yazarlarından bağımsızlaşırlar. Metinler kendi yapısal bütünlükleri içerisinde yazar-metin-okur iletişiminde anlamlarını derin yapıdan, yüzeysel yapıya doğru üretirler. Bu nedenle metin çözümlemelerinde seçim alanına alınan metin türlerinden hangisi olursa olsun, metni en yüzeysel düzlemden en derin düzleme kadar inerek çözümlemek gerekir (Sinan ve Demir, 2011).

Metinler yoluyla yapılandırmacı yaklaşımla eğitimde; bireye analiz, sentez, problem çözme, eleştirel düşünme, evrensel bakış açısı gibi niteliklerin yanı sıra sağlam, kişilikli karakter oluşturma ve bilgiyi kullanma gibi beceriler de sağlanır (Sallabaş, 2012).

Sinan ve Demir (2011), çalışmalarında yazınsal metnin işlevini; okutmak, duygulandırmak, düşündürmek ve sonuç olarak yazma ediminin gerçekleşmesini sağlamak olarak belirtmektedirler. Bu tür metinler, nesnelerini kendileri oluşturur, bu yönleri ile alımlayıcı pozisyonundaki öğrencilerin her yönden yaşam tecrübesi kazanmalarını sağlarlar. Ana dili öğretimine düşen görev metinlerin işleyişini alımlayıcı pozisyonundaki öğrencilere kavratmaktır. Ayrıca çalışmada metnin işleyiş biçimini gören bir okuyucunun yazınsal metindeki anlamı da görebileceği böylece yazınsal metinden zevk alıp okumaya yönelebileceği de vurgulanmıştır.

OÖTEP, (2011) de edebî metinlerin kendilerine özgü birer iletişim aracı olduğu söylenir. Bu iletişim; bilimsel, felsefi ve pratik hayata özgü iletişimlerden hem gaye hem de düzenleniş bakımından farklıdır. Edebî iletişimde yaşayan, düşünen, duyan, hisseden, araştıran, inanan, isyan eden insanın, sanata özgü yapı içinde somutlaşma imkânı kazandığı belirtilir.Bunun için edebî metin, insana özgü gerçekliklerden hareketle sistemli ve tutarlı biçimde yorumlandıkça anlam kazanır ve yeniden yapılandırılır; bu sebeple de “Onun anlamı yoktur, anlamları vardır.” denir.

Edebiyat eğitimi kısaca, bu metinlerdeki sanat değerlerini sezmeyi, dilin metinde kazandığı anlamları kavramayı ve metni yorumlamayı sağlayacak becerileri kazandırmayı amaçlar. Bu eğitimin ilk ve önemli basamağı lise yıllarındaki edebiyat dersleridir. Edebiyat derslerinde öğrencilere, her yönüyle bireysel, ulusal, evrensel değer, zevk ve anlayışın edebî metinlerde asıl inceleneceği ve değerlendirileceği hususunda beceriler

(20)

kazandırılmalı; sanata özgü yaşantının özellikleri hissettirilmelidir. Öğrencilerin; her düzeydeki dil göstergelerinin nerede, niçin, nasıl ve neden kullanıldığını kavrayabilecek bir anlayışa ulaşmaları sağlanmalıdır (OÖTEP, 2011).

OÖTEP (2011)’de ünitelerde belirtilen kazanım, önerilen etkinlik ve verilen açıklamalar doğrultusunda, metinlerin incelenmesi ve yorumlanmasıyla öğrencilerin; eleştirel düşünme, sorunları çözebilme, yaratıcı düşünme, araştırma-sorgulama, iletişimde bulunma becerilerini kazanmaları, bu becerileri geliştirmeleri hedeflendiği belirtilmiştir. Ayrıca öğrencilerin özellikle bilgi teknolojisinin imkânlarını kullanma konularında da beceri kazanmaları üzerinde durulmuştur. Türk Edebiyatı dersi için hemen her metnin ve her çalışmanın, dilin doğru ve güzel kullanılmasına imkân veren beceriler kazandırdığı, öğrencilerin sözlü ve yazılı anlatımda etkili olabilmenin yollarını fark etmelerinin amaçlandığı vurgulanmıştır.

OÖTEP’de (2011) hedeflenen dokuz temel beceri; eleştirel düşünme, karar verme, problem çözme, iletişim , yaratıcı düşünme, bilgi teknolojilerini kullanma, Türkçeyi doğru ve etkili kullanma, sanat eserinden zevk alma becerilerine özellikle “Ölçme Değerlendirme” bölümünde yer verilmiş bu becerileri kazandırmaya yönelik sorular ve ipucu ifadeler maddeler halinde belirtilmiştir.

Türk Edebiyatı dersinde öğrencilere kazandırılması hedeflenen becerilerin nasıl

değerlendirileceğine yönelik sorulacak sorular ya da yaptırılacak görevleri hazırlarken aşağıda tabloda becerilere yönelik ifadeler ipucu olarak verilmiştir. Öğrencilerin bu becerilere ulaşıp ulaşmadığı çeşitli testlerle belirlenmelidir. Sınavlarda bu becerilerin dengeli şekilde dağıtılmasına özen gösterilmelidir (OÖTEP, 2011).

OÖTEP (2011)’de yer alan, “Öğrencilere Kazandırılması Hedeflenen Becerilerin Nasıl Değerlendirileceğine Yönelik Sorulacak Sorular ve Yaptırılacak Görevleri Hazırlarken Kullanılacak Becerilere Yönelik İfadeler” şu şekildedir:

 Eleştirel Düşünme  Kod Alt Beceriler

 Metni oluşturan ögeleri birbiriyle ilişkilendirir.  Metni oluşturan ögeleri karşılaştırır.

 Metnin yazılış amacını açıklar.

 Metnin hedef kitleye uygunluğunu değerlendirir.  Metnin yazılış amacını eleştirir.

(21)

 Yazarın başarısını sorgular.  Yazarın yazma amacını tartışır.  Metne ilgi duyma nedenini açıklar  Metni yorumlar, sonuç çıkarır.  Yazarın bakış açısını sorgular.

 Metindeki ifadenin kesin olup olmadığını tartışır.  Metnin düzenlenişini değerlendirir.

 Kurmaca metindeki gerçeklikle, yaşanan gerçekliği karşılaştırır.  Metindeki olay örgüsünün, oluşumunu belirler.

 Olaya dayalı metinlerde temayı belirler.  Metni kendine göre yorumlar.

 Yazıldığı dönemin kültür yapısıyla metin arasında ilişki kurar.  Metnin düşünce yapısını oluşturan ögeleri ayırır.

 Metnin temasını bulur, tema ile yaşanan gerçekliği karşılaştırır, tema konusunda kendi düşüncelerini aktarır.

 Tartışılan bir kavramın doğruluğu üzerinde kendi düşüncelerini aktarır.  Tartışılan kavramın olumlu ve olumsuz yönlerini ortaya koyar.

 Tartışılan konu üzerinde uzman görüşlerini aktarır.

 Metni meydana getiren farklı ögelerin bir bütün oluşturduğunu belirler.  Temayı destekleyen düşüncelerin olumlu veya olumsuz yönlerini açıklar.  Temel düşünceleri destekleyen yardımcı düşüncelerin doğruluğunu tartışır.  Metindeki düşüncelerin nasıl organize edildiğini tartışır.

 Yazarın metni nesnelleştirme yöntemini tartışır.  Metni oluşturan geleneği değerlendirir.

 Metnin dilini değerlendirir.

 Metin-yazar-okuyucu ilişkisini tartışır.

 Metnin yazılış amacına ne ölçüde ulaştığını tartışır.  Dönemleri belirleyen zihniyeti tartışır.

 Metinde gözlemin etkisini tartışır.

 Metnin yazarının beslendiği kültür kaynaklarını tartışır.  Sosyal hayatın metne yansıyış biçimini tartışır.

 Metnin yazarının toplumu etkileme derecesini tartışır.  Metnin yazarının toplumdan etkilenme derecesini tartışır.  Metindeki kalıp ifadelerin metne katkısını tartışır.

(22)

 Metindeki temayla ilgili olanları ve olmayan hususları birbirinden ayırır.  Gerçek hayatta kurmaca metinlerden yararlanılıp yararlanılamayacağını tartışır.  Metindeki düşüncenin nasıl geliştirildiğini tartışır.

 Metnin yapısının özelliklerini açıklar.  Metnin diğer metinlerle ilişkisini belirler.  Metnin anlatım özelliklerini açıklar.

 Metnin dilini edebî kılan özellikleri açıklar.  Metnin döneminin kültürüyle ilişkisini açıklar.  Metni bir bütün olması bakımından değerlendirir.  Kişilerin gerçek hayattan farklılıklarını belirler.

 Metindeki kişilerin tutarlı olup olmadığını değerlendirir.  Olay örgüsünün inandırıcı olup olmadığını tartışır.

 Gündelik hayata ait gerçekliğin nasıl değiştirildiğini açıklar.  Metnin temasının evrensel olup olmadığını tartışır.

 Anlatıcının anlattıklarının inandırıcı olup olmadığını tartışır.  Yaratıcı Düşünme

 Kod Alt Beceriler

 Metinden genel bir mesaj çıkarır.  Metni doğru anladığını ifade eder.  Metnin nasıl gelişeceğini tahmin eder.  Beğendiği bir konuda metin oluşturur.  Verilen bilgiden hareketle metin oluşturur.  Bir metni yorumlar.

 Olay örgüsünün gelişimini tahmin eder.

 Son tarafı verilmiş bir metnin önceki bölümlerini tahmin eder.  Metindeki bilgilerin günlük hayatta uygulanabilirliğini belirler.  Metni tutarlı kılan ögeleri düşünür.

 Şiirin neden yazıldığını tahmin eder.

 Öğretici metinlerin başka nasıl anlatılabileceğini düşünür.

 Metinleri daha önceki metinlerden farklı kılan hususları düşünür.

 Metnin anlam, yapı, tema ve diliyle nasıl bir organik birlik oluşturduğunu düşünür.

(23)

 İletişim Becerisi  Kod Alt Beceriler

 Bir konu veya tema ile ilgili düşüncelerini açıklar.  Düşüncelerini başkalarıyla tartışır.

 Savunduğu düşünceyi örneklendirerek açıklar.  Düşüncelerini sözlü ve yazılı olarak ifade eder.

 Düşüncelerini kavram haritalarıyla ve grafiklerle açıklar.  Okuduğu eseri tanıtır.

 Dilini ve millî kültürünü tanıtır.

 Metnin ana düşüncesini kendi düşünceleriyle ifade eder.  Konuyla ilgili tablo, grafik yapıp bunları açıklar.

 Metinden etkilenme nedenini açıklar.

 Metinden hareketle dönemin sosyal ve siyasî yapısıyla ilgili düşüncelerini paylaşır.

 Metindeki gizli anlam ve değerleri arkadaşlarıyla paylaşır.  Metnin temasını kendi cümleleriyle dile getirir.

 Araştırma Becerisi  Kod Alt Beceriler

 Metindeki kalıplaşmış ifadelerin ve kelime gruplarının anlamlarını araştırır.  Metinde kullanılan söz sanatlarının işlevlerini araştırır.

 Metnin yazarıyla ilgili bilgi toplar.

 Metnin yazıldığı dönemin sosyal yapısını araştırır.  Dönemi temsil eden edebî şahsiyetleri araştırır.  Konunun tarihçesini ya da gelişim sürecini araştırır.

 Kavram ve olguların başka kavram ve olgularla ilişkisini araştırır.  Millî kültür ögelerini araştırır.

 Geleneği oluşturan ögeleri metinlerde araştırır.  Metindeki ögelerin ilişkilerini araştırır.

 Şiirdeki imgelerin gelenekle ilişkisini araştırır.  Metnin temasının dönemindeki önemini araştırır.

 Metnin yazarının beslendiği kültür kaynaklarını araştırır.

 Dönemlere ait metinlerde işlenen temaların yoğunluğunu araştırır.

(24)

 Dönemi ve akımı temsil eden yazar ve şairleri araştırır.  Bir metni ana fikrini belirlemek için okur.

 Bir kelimenin kelime grubunun anlamına ulaşmak için uygun kaynakları kullanır.  Metinde verilen fikirleri ayırır, iletilen mesajları bulur.

 Eleştirel düşünme, fikir oluşturma için okur.  Problem Çözme Becerisi

 Konu ya da kavram hakkında düşündüklerini nedenleriyle açıklar.  Tema çevresinde metnin nasıl oluştuğunu açıklar.

 Temel düşünceyi destekleyen yardımcı düşünceleri sıralar.

 Olaylar ve kavramlar arasındaki ilişkileri ortaya koyarak, neden-sonuç ilişkisini açıklar.

 Kavram ve olguların sosyal yönünü belirler.

 Metni meydana getiren unsurlar arasındaki ilişkiyi belirler.  Olay, mekân, kişi arasındaki ilişkiyi belirler.

 Yapı-tema arasındaki ilişkiyi açıklar.

 Söz ve söz gruplarının metinde kazandıkları anlam değerlerini belirler.  Söz ve söz gruplarının metinde yüklendikleri duygu değerlerini belirler.  Metni meydana getiren parçalar arasındaki ilişkiyi belirler.

 Kişi-mekân ilişkisini belirler.  Anlatıcının bakış açısını bulur.

 Olay örgüsünden yola çıkarak metnin temasını bulur.  Karar Verme Becerisi

 Aynı konuda farklı metinlerde ifade edilenleri birleştirir.  Parçadan hareketle ulaşılabilecek yargıları bulur.

 Okuduğu metnin Türk Edebiyatındaki tarihî gelişimini belirler.  Metinden hareketle edebî dönemlerin, akımların özelliklerini belirler.  Metinle yazarının edebî kişiliği arasında ilişki kurar.

 Metinde kurmaca olanla olmayanı belirler.

 Doğal dille metinde kullanılan dili birbirinden ayırır.  Metnin yazılış amacını belirler.

(25)

 Metni değerlendirerek genel bir yargıya varır.

 Bir cümlede veya metinde bırakılan boşlukları uygun şekilde tamamlar.  Edebî sanatların işlevlerini belirler.

 Bilgi Teknolojilerini Kullanma Becerisi  Kod Alt Beceriler

 Elektronik ortamını yeterli derecede araştırmalarında kullanır.  Bilgiye ulaşırken bilgi teknolojilerinden yararlanır.

 Ulaştığı bilgileri işler ve değerlendirir.

 Bilgi teknolojilerini yerinde kullanma konusunda doğru karar verir.  Bilgi teknolojilerini kullanırken plânlama yapar.

 Bilgi teknolojilerin kullanılması için gerekli birikime sahip olur.  Doğru kaynaklardan bilgiye ulaşır.

 Taranan bilgileri işe yararlılığına göre ayırır ve değerlendirir.  Taradığı bilgilerden sonuca varır.

 Türkçeyi Doğru ve Etkili Kullanma Becerisi  Kod Alt Beceriler

 Dil zevkini geliştirir.  Anlatılanları dinler.

 Okuduklarını, dinlediklerini ve düşündüklerini düzgün cümlelerle anlatır.  Bir metni değişik amaçlar belirleyerek okur.

 Düşüncelerini, doğru ifade kurallarına göre yazar.  Gördüğü bir resmi yorumlar.

 Grafikleri yorumlayarak düzgün cümlelerle anlatır.  Hayal ettiklerini nasıl anlatacağını öğrenir.

 Kelimelerin ve cümlelerin kullanıldıkları yerde anlam kazandıklarını anlar.  Ses ve söyleyişin anlaşmadaki rolünü değerlendirir.

 İyi, doğru ve güzel yazmanın anlayarak ve zevk alarak okumaya bağlı olduğunu kavrar.

 Sanat Eserinden Zevk Alma  Kod Alt Beceriler

 İfade ve söyleyiş güzelliği sağlayan ögeleri belirler.  İfade ve söyleyiş güzelliği sağlayan ögeleri araştırır.  Yapıda güzelliği sağlayan ögeleri açıklar.

(26)

 Sanat amacıyla temanın nasıl yorumlandığını açıklar.  Anlam zenginliği ile güzellik arasındaki ilişkiyi araştırır.  Edebî metinle diğer güzel sanatları ilişkilendirir.

 Edebî metindeki estetik yönün gelenek içinde yerini araştırır.  Zevk kültür arasındaki ilişkiyi araştırır.

 Sanat bilgisinin diğer bilgilerden farklılıklarını belirler.  Şiirlerin, ses ve söyleyiş güzelliklerini belirler.

 Metni güzel kılan ögeleri tartışır.

Araştırmada Ortaöğretim Türk Edebiyatı Dersi Programı’nda (2011), öğrencilere kazandırılması hedeflenen becerilerin nasıl değerlendirileceğine yönelik sorulacak sorular ve yaptırılacak görevleri hazırlarken kullanılacak becerilere yönelik bu ifadeler, Türk edebiyatı ders kitaplarının temel beceriler açısından incelenmesinde ölçüt olarak kabul edilmiştir.

Türk edebiyatı ders kitapları belirli ünitelere ayrılmış durumdadır. Bu üniteler ders işleyişini yönlendirecek farklı bölümlerden oluşmaktadır. Bu bölümler ders kitaplarının giriş kısmında “Organizasyon Şeması veya Kitabımızı Tanıyalım” başlıkları adı altında tanıtılmıştır. Bunlar; hazırlık çalışması, etkinlik(okul içi-okul dışı), metin, inceleme, anlama- yorumlama, performans ve projeler ve ölçme- değerlendirme bölümleridir.

Tablo 1. Ortaöğretim Türk Edebiyatı Dersi Ders Kitapları

9.Sınıf Türk Edebiyatı 10. Sınıf Türk Edebiyatı 11. Sınıf Türk Edebiyatı 12. Sınıf Türk Edebiyatı

Yazarlar Komisyon Yazarlar Ali KURT Ekrem DEMİR Tuğba BAŞER Güzide ÇİFTÇİ Nuran ÖZLÜK Murat SUKAN Abdurrahman YÜKSEL Arif ARSLAN Ekrem AYYILDIZ K. Fatih CEYHAN Mustafa ÇETİN Erhan SÖĞÜT Başak TOPTAŞ Bekir ZENGİN Yazarlar Komisyon Yazarlar Cafer YILDIRIM Ali ASKER OVA

MEB Devlet Kitapları MEB Devlet Kitapları MEB Devlet Kitapları Lider Yayıncılık Ankara, 2013

(27)

Şekil 1. Ortaöğretim Türk Edebiyatı Dersi Ders Kitapları Organizasyon Şeması (12 Türk Edebiyatı Lider Yayıncılık Ankara, 2013)

(28)

Türk edebiyatı dersi ders kitapları; 9, 11 ve 12. sınıflar dörder üniteden, 10. sınıf ders kitabı ise üç üniteden oluşmaktadır.

Tablo 2. Ortaöğretim Türk Edebiyatı Dersi Ders Kitapları Ünite Dağılımları 9. Sınıf Türk Edebiyatı 10. Sınıf Türk Edebiyatı 11. Sınıf Türk Edebiyatı 12. Sınıf Türk Edebiyatı

Dört Ünite Üç Ünite Dört Ünite Dört Ünite

Güzel Sanatlar ve Edebiyat

Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler Olay Çevresinde Oluşan Metinler Öğretici Metinler Tarih İçinde Türk Edebiyatı Destan Dönemi Türk Edebiyatı İslam Uygarlığı Çevresinde Gelişen Türk Edebiyatı Batı Tesirindeki Türk Edebiyatına Giriş Tanzimat Dönemi Edebiyatı Servet-i Fünun Edebiyatı

Milli Edebiyat Dönemi Edebiyatı Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı Cumhuriyet Döneminde Öğretici Metinler Cumhuriyet Döneminde Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler Cumhuriyet Döneminde Olay Çevresinde Oluşan Edebi Metinler

Araştırmada, Türk Edebiyatı dersi ders kitaplarında bulunan ünitelerin bölümleri, kabul edilen ölçütlere göre taranmış kitaplarda bulunan beceriler tespit edilmiştir.

Böylece 9, 10, 11 ve 12. sınıflar Türk edebiyatı ders kitaplarının, Ortaöğretim Türk Edebiyatı Dersi Programı’nda (2011) öğrenciye kazandırılması hedeflenen; eleştirel düşünme, karar verme, problem çözme, iletişim kurma, yaratıcı düşünme, bilgi teknolojilerini kullanma, Türkçeyi doğru ve etkili kullanma, sanat eserinden zevk alma gibi üst düzey düşünme becerilerini kazandırmaya ne kadar hizmet ettiği tespit edilmiştir. Ders kitaplarında yapılan incelemelerde bir maddenin birden fazla beceriyi kazandırmaya yönelik olduğu tespit edilmiştir. Aşağıda bu özellikle ilgili örnekler ve örnek bir ünite çalışması verilmiştir:

 Karar verme, iletişim kurma, Türkçeyi doğru ve etkili kullanma, eleştirel düşünme, problem çözme becerilerini bir arada veren bir madde örneği;

Sınıf iki gruba ayrılır. Birinci grup Şair Evlenmesi adlı tiyatronun temasını, ikinci grup amacını belirler. Tema ile metnin yazılış amacı arasındaki ilişki ve temanın gerçeklikle, sosyal hayatla ilişkisi tartışılır. Sonuçlar tahtaya yazılır (11 Edebiyat, 2013, s.61).

(29)

 Yaratıcı düşünme, problem çözme becerilerini bir arada veren bir madde örneği; Şiirin yapısıyla teması arasındaki bu ilişkiyi resimleyiniz (11 Edebiyat, 2013, s.89).  Eleştirel düşünme, problem çözme, iletişim kurma, Türkçeyi doğru ve etkili kullanma

çözme becerilerini bir arada veren bir madde örneği;

“Otuz kırk yıldan beri şiir ve sanat yoksullarının bu kuleye kötü kötü baktıklarını bilirdik. Ama şu İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra bu kulenin havaya uçurulmak istendiğini de gördük. Bir aralık sevgi üzerine, özlem üzerine şiir yazmak nerdeyse yasak edilecekti. Yasak edildiği memleketler de oldu.”.

Yukarıdaki ifadeleri dikkate alarak Fil Dişinden Kule adlı metnin ana düşüncesi ile metnin yazıldığı dönem arasındaki ilişkiyi belirleyiniz. Ulaştığınız sonucu sözlü olarak ifade ediniz ( 9 Edebiyat, 2013, s.169 ).

 12. Sınıf Türk Edebiyatı Dersi Ders Kitapları Örnek Ünite İncelemesi (II. ünite, sayfa:19-42)

 Hazırlık Çalışması Bölümü  Karar Verme Becerisi

 Toplumumuz için “Laiklik” ne anlama gelmektedir ve neden gereklidir? Tartışarak belirleyiniz.

 Problem Çözme Becerisi

 Araştırma Becerisi

 Deneme, makale ve fıkra hakkında yapmış olduğunuz araştırma sonuçlarını arkadaşlarınızla paylaşınız.

 Edebiyatımızda hatıra ve gezi yazısının gelişimi hakkında edindiğiniz bilgileri sözlü olarak ifade ediniz.

 İletişim Becerisi

(30)

 Bilgi Teknolojilerini Kullanma Becerisi

 Türkçeyi Doğru ve Etkili Kullanma Becerisi

 Etkinlik Bölümü

 Eleştirel Düşünme Becerisi

 Edindiğiniz bilgilerden yola çıkarak yazarın fikrî ve edebî yönünü ve metinle olan ilişkisini belirleyiniz. Ulaştığınız sonuçları aşağıda verilen tabloda uygun yerlere yazınız.

 Karar Verme Becerisi

 İncelediğiniz metinlerde ortaya konan görüş ve düşüncelere katılıyor musunuz? Niçin?

 İncelediğiniz metinlere göre ortaya konan görüş ve düşünceler günümüz Türkiye’sinde ne anlam ifade etmektedir? Açıklayınız.

 İncelediğiniz metinlerin “lirik, epik, pastoral, duygusal, mizahi, öğretici” anlatım türlerinden hangisine uygun olduğunu tablo üzerinde gösteriniz.

(31)

 Araştırma Becerisi

 Necip Fazıl Kısakürek ve Ahmet Hamdi Tanpınar hakkında bilgi edininiz. Necip Fazıl Kısakürek, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Muhip Dıranas, Ziya Osman Saba, Yaşar Nabi Nayır ve Cahit Sıtkı Tarancı’dan beğendiğiniz birkaç şiiri seçerek sınıfa getiriniz.

 “Öz Şiir Anlayışı” hakkında bilgi edininiz.  Sembolist şiir akımı hakkında bilgi edininiz.

 Edebiyatımızda sembolist şiir akımından etkilenen şairler kimlerdir? Araştırınız.  Cumhuriyet Dönemi edebiyatımızın ilk edebî topluluğu olan “Yedi Meşalecilerle

ilgili araştırma yapınız.

 Sınıfa tiyatro sanatçılarının okuduğu şiir kasetleri veya CD’ler getiriniz.

 Necip Fazıl Kısakürek’in “Kaldırımlar 1”, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Mavi Maviydi Gökyüzü”, Mehmet Emin Yurdakul’un “Benim Ömrüm”, Ziya Gökalp’in “Çobanla Bülbül”, Ahmet Hâşim’in “Karanlık” ve Yahya Kemal Beyatlı’nın “Akşam Musikisi” adlı şiirlerinden en az ikisini ezberleyiniz. Bu şiirlerin bulunduğu şiir kitaplarını okuyunuz.

 İletişim Becerisi

 “Laiklik” ilkesini günlük hayatınızla ilişkilendirerek aşağıda boş bırakılan yere bir metin yazınız. Yazınızı arkadaşlarınızla paylaşınız.

(32)

 Bir metin okuma yarışması düzenleyiniz. Üç dakikayı aşmayacak birer metinle yarışmaya katılınız. Yarışma sonunda metni “iyi, güzel ve doğru” okuyan ilk üç arkadaşınızı seçiniz.

 Yaratıcı Düşünme Becerisi

 Bilgi Teknolojilerini Kullanma

 Necip Fazıl Kısakürek ve Ahmet Hamdi Tanpınar hakkında bilgi edininiz.

 Necip Fazıl Kısakürek, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Muhip Dıranas, Ziya Osman Saba, Yaşar Nabi Nayır ve Cahit Sıtkı Tarancı’dan beğendiğiniz birkaç şiiri seçerek sınıfa getiriniz.

 “Öz Şiir Anlayışı” hakkında bilgi edininiz.  Sembolist şiir akımı hakkında bilgi edininiz.

 Edebiyatımızda sembolist şiir akımından etkilenen şairler kimlerdir? Araştırınız.  Cumhuriyet Dönemi edebiyatımızın ilk edebî topluluğu olan “Yedi Meşalecilerle

ilgili araştırma yapınız.

 Sınıfa tiyatro sanatçılarının okuduğu şiir kasetleri veya CD’ler getiriniz.  Türkçeyi Doğru ve Etkili Kullanma

 Necip Fazıl Kısakürek’in “Kaldırımlar 1”, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Mavi Maviydi Gökyüzü”, Mehmet Emin Yurdakul’un “Benim Ömrüm”, Ziya

(33)

Beyatlı’nın “Akşam Musikisi” adlı şiirlerinden en az ikisini ezberleyiniz. Bu şiirlerin bulunduğu şiir kitaplarını okuyunuz.

 Sanat eserinden zevk alma becerisi

 Necip Fazıl Kısakürek’in “Kaldırımlar 1”, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Mavi Maviydi Gökyüzü”, Mehmet Emin Yurdakul’un “Benim Ömrüm”, Ziya Gökalp’in “Çobanla Bülbül”, Ahmet Hâşim’in “Karanlık” ve Yahya Kemal Beyatlı’nın “Akşam Mûsîkisi” adlı şiirlerinden en az ikisini ezberleyiniz. Bu şiirlerin bulunduğu şiir kitaplarını okuyunuz.

 İnceleme Bölümü

 Eleştirel Düşünme Becerisi

 Okuduğunuz metnin ana düşüncesi, günümüzün kültür ve sanat dünyasında ele alınmakta mıdır? Tartışarak belirleyiniz.

 Cumhuriyet Döneminin dil anlayışını dikkate alarak metni dil ve anlatım yönünden değerlendiriniz.

 Metinde savunulan düşüncelerden, metnin dil ve anlatım özelliklerinden yola çıkarak metnin hangi geleneğe bağlı kalınarak yazıldığını belirleyiniz.

 Yazar, kendinden öncekilerin edebiyatını hangi açılardan eleştirmektedir? Söyleyiniz.

 Metnin dil özelliklerini belirleyiniz. Belirlediğiniz dil özelliklerinden hareketle metnin hangi geleneğe bağlı kalınarak kaleme alındığını gerekçesiyle söyleyiniz.  Metnin ana düşüncesi, yazarın yaşadığı dönemin sosyal hayatının hangi

özelliklerini yansıtmaktadır?

 Metnin dil ve anlatım özellikleriyle yazıldığı dönemi dikkate alarak ait olduğu geleneği belirleyiniz.

 Reşat Nuri GÜNTEKİN hakkında yaptığınız araştırmalardan yola çıkarak yazarın fikrî ve edebî yönü ile “Otoray Yolculuğu Niğde - Kayseri - I” adlı metin arasında nasıl bir ilişki kurabilirsiniz? Düşüncelerinizi aşağıda boş bırakılan yere yazınız.  Yazar neden böyle bir metin yazma ihtiyacı duymuştur? Açıklayınız.

 Yazarın yaşadığı dönemin sosyal gerçekliğiyle metnin ana düşüncesi arasında bir ilişki var mıdır? Açıklayınız.

(34)

 Yazarın işlediği ana düşünce resim, heykel, sinema ve tiyatro gibi sanat dallarıyla ifade edilebilir mi? Yaşadığımız dönemden örnekler vererek tartışınız. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.

 Metni oluşturan anlam birimlerini söyleyiniz. Bu anlam birimleri hangi ana düşünce etrafında ve nasıl birleşmiştir? Açıklayınız.

 Metnin ana düşüncesi günümüzde de geçerliliğini korumakta mıdır? Açıklayınız.  Metnin ana düşüncesi, yazarın yaşadığı dönemin sosyal hayatının hangi

özelliklerini yansıtmaktadır?

 Yazarın yaşadığı dönemin hangi sosyal gerçekliği, yazarı metindeki ana düşünceyi ele almaya yöneltmiş olabilir? Tartışarak belirleyiniz.

 Metin hangi geleneğe bağlı kalınarak yazılmıştır? Açıklayınız.  Karar Verme Becerisi

 Okuduğunuz metin kaç birimden oluşmaktadır? Bu birimlerde nelerin anlatıldığını birer cümle (anlam birimi) ile ifade ediniz.

 Okuduğunuz metin kaç birimden oluşmaktadır? Bu birimlerde savunulan düşünceleri belirleyiniz.

 Metnin ana düşüncesinden yola çıkarak yazarın kimleri, niçin eleştirmiş olabileceğini söyleyiniz.

 Okuduğunuz metinde yazarın savunduğu temel düşünce nedir? Belirleyiniz.  Metnin “giriş”, “gelişme” ve “sonuç” bölümlerinde neler anlatıldığını birer

cümleyle aşağıya yazınız.

 Aşağıda verilen metinden yola çıkarak “Otoray Yolculuğu Niğde - Kayseri - I” adlı metnin dil ve anlatım özelliklerini sözlü olarak ifade ediniz.

 Metnin dil ve anlatım özellikleriyle yazıldığı dönemi dikkate alarak ait olduğu geleneği belirleyiniz.

 Reşat Nuri GÜNTEKİN hakkında yaptığınız araştırmalardan yola çıkarak yazarın fikrî ve edebî yönü ile “Otoray Yolculuğu Niğde - Kayseri - I” adlı metin arasında nasıl bir ilişki kurabilirsiniz? Düşüncelerinizi aşağıda boş bırakılan yere yazınız.  Metin yazarının okuyucuya ulaştırmak istediği ileti nedir? Bu ileti hangi anlam

(35)

 Ülkemizin verdiği bağımsızlık mücadelesi, günümüz edebiyat eserlerinde işlenmekte midir? Söyleyiniz.

 Metinden terim, kavram ve gündelik hayatla ilgili kelimelere örnekler bularak aşağıdaki tabloda uygun yerlere yazınız. Terim, kavram ve gündelik hayatla ilgili kelimelerin aynı metinde kullanılmasının sebebini tartışarak belirleyiniz.

 “Niçin Roman, Niçin şiir Okuruz” adlı metinle yazar arasındaki ilişkiyi belirleyerek Suut Kemal Yetkin’in fikrî ve edebî yönü ile ilgili çıkarımlarınızı aşağıda verilen tabloya yazınız.

 Metindeki terim, kavram ve gündelik hayatla ilgili kelimeleri ve bu kelimelerden yola çıkarak metnin hangi geleneğe bağlı kalınarak yazıldığını aşağıda verilen tabloda uygun yerlere yazınız.

 Yazar, ressam ve lokantacıyla ilgili bir hikâye anlattıktan sonra bu hikâyeye bağlı olarak hangi düşünceleri ortaya koymuştur?

 Yazar olayların anlatımında kronolojik sıraya dikkat etmiş midir? Metinden örnekler vererek açıklayınız.

 Metinden hareketle laikliğin toplumumuza sağladığı yararların neler olduğunu söyleyiniz.

 Yazar, ressam ve lokantacıyla ilgili bir hikâye anlattıktan sonra bu hikâyeye bağlı olarak hangi düşünceleri ortaya koymuştur?

 Metnin ana düşüncesinden yola çıkarak yazarın kimleri, niçin eleştirmiş olabileceğini söyleyiniz.

 Metnin yazılış amacını dikkate alarak metinde anlam birliğine sahip kümelerin metnin iletisi etrafında nasıl bir araya geldiğini belirleyiniz.

 Anlam birimleri bir tema etrafında birleşir. Birer cümle hâlinde ifade ettiğiniz anlam birimleri hangi tema etrafında birleşmiştir? Açıklayınız.

(36)

 Metnin yazılış amacını dikkate alarak metinde anlam birliğine sahip kümelerin metnin iletisi etrafında nasıl bir araya geldiğini belirleyiniz.

 “Niçin Roman, Niçin şiir Okuruz” adlı metinle yazar arasındaki ilişkiyi belirleyerek Suut Kemal Yetkin’in fikrî ve edebî yönü ile ilgili çıkarımlarınızı aşağıda verilen tabloya yazınız.

 Metnin ana düşüncesi, yazarın yaşadığı dönemin sosyal hayatının hangi özelliklerini yansıtmaktadır?

 Yazarın terim, kavram ve gündelik hayatla ilgili kullandığı kelimelere metinden örnekler bularak aşağıdaki tabloya yazınız. Bu kelimelerin niçin kullanıldığını söyleyiniz.

 Okuduğunuz metni yazar niçin kaleme almıştır? Yazarın okuyucusuna iletmek istediği nedir?

 Metnin planını oluşturan anlam birimleri nasıl bir araya gelmiştir?

birimleri etrafında oluşturulmuştur? Belirleyiniz.

 Asım Bezirci hakkında edindiğiniz bilgilerden yararlanarak yazarın fikrî ve edebî yönüyle incelediğiniz metin arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklayınız.

 Din ve vicdan hürriyeti bireylerin yaşamında niçin önemlidir? Açıklayınız.  Araştırma Becerisi

 “Okuduğunuz metin kaç birimden oluşmaktadır? Bu birimlerde savunulan düşünceleri belirleyiniz.

(37)

 Okuduğunuz metindeki terim, kavram ve gündelik hayatla ilgili kelimeleri aşağıdaki tabloya yazınız.

 Reşat Nuri GÜNTEKİN hakkında yaptığınız araştırmalardan yola çıkarak yazarın fikrî ve edebî yönü ile “Otoray Yolculuğu Niğde - Kayseri - I” adlı metin arasında nasıl bir ilişki kurabilirsiniz? Düşüncelerinizi aşağıda boş bırakılan yere yazınız.  Asım Bezirci hakkında edindiğiniz bilgilerden yararlanarak yazarın fikrî ve edebî

yönüyle incelediğiniz metin arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklayınız.  İletişim Becerisi

 Metnin ana düşüncesi bugün için de geçerliliğini korumakta mıdır? Bu ana düşünce başka hangi iletişim araçlarıyla ifade edilebilir? Gündelik hayattan örnekler vererek açıklayınız.

 Siz olsaydınız yazarın dile getirdiği ana düşünceyi başka hangi iletişim araçlarıyla ifade ederdiniz?

 Yazarın edebiyatımızla ilgili başlattığı tartışma günümüzde hangi iletişim araçlarıyla sürdürülebilir?

 Metnin teması başka iletişim araçlarıyla ifade edilebilir mi? Açıklayınız.

 Metnin dil özelliklerini belirleyiniz. Belirlediğiniz dil özelliklerinden hareketle metnin hangi geleneğe bağlı kalınarak kaleme alındığını gerekçesiyle söyleyiniz.

(38)

 Yazarın terim, kavram ve gündelik hayatla ilgili kelimelerden yararlanması metnin dil özelliğiyle ilgili hangi bilgilere ulaşmamızı sağlamaktadır? Açıklayınız.

 Atatürk’ün “Laiklik” ilkesinden yola çıkarak Atatürkçü düşüncede yasalar önünde eşitliğin önemini anlatınız.

 Yaratıcı Düşünme Becerisi

(39)

 Türkçeyi Doğru ve Etkili Kullanma Becerisi

 Okuduğunuz metin kaç birimden oluşmaktadır? Bu birimlerde nelerin anlatıldığını birer cümle (anlam birimi) ile ifade ediniz.

 Siz olsaydınız yazarın dile getirdiği ana düşünceyi başka hangi iletişim araçlarıyla ifade ederdiniz?

 Metnin dil özelliklerini belirleyiniz. Belirlediğiniz dil özelliklerinden hareketle metnin hangi geleneğe bağlı kalınarak kaleme alındığını gerekçesiyle söyleyiniz.

(40)

 Yazarın terim, kavram ve gündelik hayatla ilgili kelimelerden yararlanması metnin dil özelliğiyle ilgili hangi bilgilere ulaşmamızı sağlamaktadır? Açıklayınız.

 Sanat eserinden zevk alma becerisi

 Anlama ve Yorumlama Bölümü  Karar Verme Becerisi

 Okuduğunuz metinlerden, anlatımın “açıklık”, “duruluk”, “akıcılık” ve “yalınlık” özelliklerine uygun örnekler bularak aşağıdaki tabloya yazınız.