Turizm sektöründe e-ticaret uygulamaları: Ankara ilindeki konaklama işletmelerinde bir uygulama

TURİZM SEKTÖRÜNDE E-TİCARET UYGULAMALARI: ANKARA İLİNDEKİ KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE

BİR UYGULAMA

Hacı Yusuf YILDIRIM

YÜKSEK LİSANS TEZİ DIŞ TİCARET ANA BİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

i

TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU

Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren beş (5) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.

YAZARIN

Adı : Hacı Yusuf Soyadı : YILDIRIM Bölümü : Dış Ticaret İmza : Teslim tarihi : TEZİN

Türkçe Adı : Turizm Sektöründe E-ticaret Uygulamaları: Ankara İlindeki Konaklama

İşletmelerinde Bir Uygulama.

İngilizce Adı : E-Commerce in The Tourism Sector: An Implementation Related To

ii

ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.

Yazar Adı Soyadı: Hacı Yusuf YILDIRIM İmza: ………..

iii

JÜRİ ONAY SAYFASI

Hacı Yusuf YILDIRIM tarafından hazırlanan “Turizm Sektöründe E-Ticaret Uygulamaları: Ankara İlindeki Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama ” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Dış Ticaret Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Danışman: (Yrd. Doç. Dr. Evren GÜÇER)

(Rekreasyon Yönetimi, Gazi Üniversitesi) ………

Başkan: (Doç. Dr. Ramazan Pars ŞAHBAZ)

(Turizm İşletmeciliği, Gazi Üniversitesi) ………

Üye: (Yrd. Doç. Dr. Cemalettin AKTEPE)

(Turizm İşletmeciliği, Gazi Üniversitesi ) ………

Tez Savunma Tarihi: 03/09/2014

Bu tezin Gazi Üniversitesi Dış Ticaret Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

Ünvan Ad Soyad

iv

ÖNSÖZ

Ankara’da faaliyetlerini yürüten 4 ve 5 yıldızlı konaklama işletmelerinin e-ticaretten yararlanma düzeylerini, e-ticaret uygulamalarının işletme maliyeti üzerindeki kar- zarar ilişkisini ve web sayfalarının katkısını belirlemek amacıyla hazırlanan bu çalışmada tecrübelerini ve bilgisini esirgemeyen değerli danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Evren GÜÇER hocama ilgi ve özverisinden dolayı teşekkür ederim. Ayrıca çalışmamın analiz sürecinde bana yardımcı olan Arş. Gör. Dr. Murat KIZANLIKLI hocama da değerli katkılarından ötürü teşekkür ederim.

Hacı Yusuf YILDIRIM Ankara–2014

v

TURİZM SEKTÖRÜNDE E-TİCARET: ANKARA İLİNDEKİ

KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE BİR UYGULAMA

( Yüksek Lisans )

Hacı Yusuf YILDIRIM GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DIŞ TİCARET ANA BİLİM DALI …./…./2014

ÖZET

Turizm sektörü emek-yoğun bir sektördür. Konaklama işletmeleri de bu sektörün en önemli ayağını oluşturan bir daldır. Sektör hizmet sektörü olunca insanlar daima en iyi hizmeti tercih ederler. Konaklama işletmeleri de bu fikri kendilerine prensip edinerek en iyi hizmeti sunmayı hedeflerler. Konaklama işletmeleri bu olanakları yerine getirmek için bilişim sektöründen faydalanır. Bu çalışmamızın amacı Ankara’da faaliyet gösteren 4 ve 5 yıldızlı konaklama işletmelerinde, e-ticaret (Elektronik Ticaret) uygulamaları hakkında bilgi toplamak, konaklama işletmelerinde iletişim şekilleri ve bilgi teknolojileri ile gerçekleştirilen faaliyetleri tespit etmek ve önemini ortaya çıkartmaktır. Bu amaçla hazırlanan çalışma 3 bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde işletme özellikleri( işletme türü, faaliyet yılı personel sayısı vb.), ikinci bölümünde işletme yönetim ve çalışanlarına yönelik demografik (cinsiyet, eğitim düzeyi, statü, yaş) sorular yer almaktadır. Üçüncü bölümde ise konaklama işletmelerinin web sayfalarının özellikleri ( İletişim bilgileri, 3D görünümü, Yabancı dil desteği, online rezervasyon vb.) hakkında sorular yer almaktadır.

Bu çalışmanın uygulama kısmında veri toplama aracı olarak oluşturulan anket ve soru formları kullanılacak olup, anket verilerinin analizinde SPPS 15.0 paket programı kullanılmıştır. Analiz sonucu elde edilen veriler, “t-testi”, “tek yönlü varyans (Anova) analizi” ile “yüzde”, ”frekans”, betimsel istatistikler kullanılmıştır. Sonuçlar literatür taraması yoluyla elde edilen bilgiler ışığında yorumlanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre e-ticaretin işletme faaliyetleri üzerinde olumlu yönde etkili olduğu, işlem maliyetlerinde azalma, işletme imajı, ödeme şekilleri, çalışan sayısı vb. ayrıca işletme web sayfalarının yeterli düzeyde olmadığı ve güncellenme sürelerinin uzun olduğu sonucu tespit edilmiştir.

Bilim Kodu : …..

Anahtar Kelimeler : E-Ticaret, Konaklama İşletmeleri, Turizm Sektörü Sayfa Adedi : …..

vi

E-COMMERCE IN THE TOURISM SECTOR: AN

IMPLEMENTATION RELATED TO ACCOMODATION

ENTERPRISES IN ANKARA

( Master’s Degree ) Hacı Yusuf YILDIRIM

GAZI UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES DEPARTMENT OF FOREİGN TRADE

…./…./2014

ABSTRACT

Tourism sector is the labour intensive one. Accomodation firms are the most important part of this sector. The people always perefer the best service when it comes to service sector. Taking this idea as a principle, accomodation enterprises aim to provide the best service for customers. Accomodaiton enterprises benefit from the informatic sector in order to realize these possibilities. The purpose of this study is to gather informations about the e-commerce implementations in the accomodation enterprises with five and four star located in Ankara. It also aims to find out the communication models and the activities performed with information technologies and to reveal the importance of these activities. The study that prepared for this aim is composed of three section. In the first section of study is included the enterprises features while the second section is included the questions about demographic (gender, education level, statü, asked to management and staff of enterprise) particularities. It is taken part in the third section the questions about the properties of the web page of the acoomodation enterprises. (contact details, 3D wiew, support of foreign language, online reservation).

The survey and question forms that are formed as data collection means was used in the stage of study implementation while it was benefited from SPPS 15.0 packet programme in the analyses of the survey datas. “t-test”,“one directed variance (Anova) analyses”, “yüzde” with ”frekans” was used in the datas obtained in the result of survey. The results was interpreted in the light of information acquired through the literature search. According to the result of this search, it has been revealed that the e-commerce effects the enterprises activities decreasing of transaction cost, enterprise image, mode of payment, number of employees positively and also the web pages of enterprises and the update timing are not sufficient level.

Science Code : ….

Key Words : E-commerce, accomodaiton enterprises, tourism sector) Page Number : ….

vii

İÇİNDEKİLER

TABLOLAR LİSTESİ... xii

ŞEKİLLER LİSTESİ ... xiii

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ ... xiv

BÖLÜM I 1.GİRİŞ. ... 1

1.1.Araştırma Problemi ... 1

1.2.Araştırmanın Amacı ve Hipotezler ... 2

1.3.Araştırmanın Önemi ... 3 1.4.Araştırmanın Varsayımları ... 4 1.5.Araştırmanın Sınırlılıkları ... 4 1.6.Tanımlar ... 4 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 7

2.1.Genel Boyutlarıyla E-Ticaret ... 7

2.1.1.İnternetin Tanımı ve Gelişimi ... 7

2.1.2.Türkiye’de İnternetin Tarihi ... 9

viii

2.1.4.İnternetin Türkiye’deki Ticari Boyutu ... 11

2.1.5.E-Ticaretin Tanımı ve Kapsamı ... 12

2.1.6.E-Ticaretin Gelişimi ... 13

2.1.6.1.Dünyada E-Ticaretin Gelişimi ... 14

2.1.6.2.Türkiye’de E-Ticaretin Gelişimi ... 14

2.1.6.3.E-Ticaretin En Yaygın Olarak Kullanıldığı Alanlar ... 16

2.1.7.E-Ticarette Güvenlik ... 17

2.1.7.1.Ağ güvenliği ... 18

2.1.7.2.Sistem Güvenliği ... 19

2.1.7.3.Veri İletişim Güvenliği ... 19

2.1.8.E-Ticaret Araçları ... 20

2.1.8.1.Klasik Araçlar ... 20

2.1.8.1.1.Telefon, Faks, TV, E-Ödememe e Para Transfer Sistemleri .... 20

2.1.8.2.Modern Araçlar ... 21

2.1.8.2.1.İnternet, Wap, Akıllı Mobil Cihazlar ve EDI ... 21

2.1.9.E-Ticaretin Etkileri ... 23 2.1.9.1.Olumlu Etkileri ... 23 2.1.9.2.Olumsuz Etkileri ... 24 2.1.10.E-Ticaretin Boyutları ... 25 2.1.10.1.Ekonomik Boyut ... 25 2.1.10.2.Toplumsal Boyut ... 26 2.1.10.3.Etik Boyut ... 27 2.1.10.4.Vergisel Boyut ... 28 2.1.10.5.Hukuksal Boyut ... 29

2.1.11.E-Ticarette Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri ... 31

2.1.11.1.Finansal Sorunlar... 31

ix

2.1.11.3.Alt Yapı Sorunları ... 33

2.1.11.4.Güvenlik Sorunu ... 33

2.1.11.5.Vergilendirme Sorunu ... 35

2.1.11.6.Tüketicilerin Korunması Sorunu ... 36

2.1.11.7.Yargısal Sorunlar... 37

2.1.12.E-Ticaret Türleri ... 37

2.1.12.1.İşletme-İşletme(B2B-Business to Business) E-Ticaret ... 38

2.1.12.2. İşletme-Tüketici (B2C- Business to Consumer)E-Ticaret ... 38

2.1.12.3.İşletme-Devlet (B2G-Business to Government) E-Ticaret ... 39

2.1.12.4.Tüketici-Devlet (C2G-Consumer to Government) E-Ticaret ... 39

2.1.13.E-Ticarette Ödeme Araçları ... 40

2.1.13.1.Kredi Kartı ... 40 2.1.13.2.PayPal ... 41 2.1.13.3.Elektronik Çek ... 41 2.1.13.4.Elektronik Cüzdan ... 42 2.1.13.5.Sanal Kart ... 42 BÖLÜM III 3.TURİZM SEKTÖRÜNDE E- TİCARET ... 43

3.1.Turizm Sektörünün Temel Özellikleri ... 43

3.2.Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi İçindeki Yeri ve Önemi ... 45

3.3.Turizm Sektöründe E-Ticaretin Yeri ve Önemi ... 46

3.4.Turizm Sektöründe E-Pazarlama ... 47

3.5.Turizm Sektöründe E-Ticaretin Avantajları ve Dezavantajları ... 48

3.6.Turizm İşletmeleri ... 50

3.7.Konaklama İşletmelerinin Tanımı ve Özellikleri ... 50

3.7.1.Konaklama İşletmelerinin Sınıflandırılması ... 52

x

3.7.1.2.Tamamlayıcı Konaklama İşletmeleri ... 54

3.7.2.E-Ticaretin Konaklama İşletmeleri İçin Önemi ... 55

3.7.3.Konaklama İşletmelerinde Bilişim Sistemler ve Uygulamaları ... 56

3.7.3.1.Ön büro Bölümü Bilişim Sistemleri ... 57

3.7.3.2.Rezervasyon Bilişim Sistemleri ... 57

3.7.3.3.Resepsiyon Bilişim Sistemleri ... 58

3.7.3.4.Kat Hizmetleri Bilişim Sistemleri ... 59

3.7.3.5.Teknik Bölüm Bilişim Sistemleri ... 59

3.7.3.6.Stok Kontrol Bilişim Sistemleri ... 60

3.7.3.7.Konaklama İşletmelerinde Kullanılan Bilişim Sistemleri ... 61

3.7.3.8.Konaklama İşletmeleri Web Portallarının Temel Özellikleri ... 61

3.7.3.8.1.Web Portalinin Tasarlanması... 62

3.7.3.8.2.Web Portalinin İsminin Belirlenmesi ... 63

3.7.3.8.3.Web Portalinde Anasayfanın Önemi ... 63

3.7.3.8.4.Web Portalinde Rahat Dolaşım (Navigasyon)... 64

3.7.3.8.5.Web Portalinde Bilginin İletilme Şekli ... 64

3.7.3.8.6.Web Portalının Kolay Erişimi- Yükleme ... 65

3.7.3.8.7.Web Portalinin Trafik Ölçümü ... 65

3.7.3.8.8.Web Portalinde Ziyaretçi Profili ... 65

3.7.3.9.Akıllı Mobil Uygulamaları ... 66

3.7.3.10.Sanal (3D) Konaklama İşletmeleri Uygulamaları ... 66

3.7.3.11. Web Portalinin Birden Fazla Dilde Yayınlanması ... 67

BÖLÜM IV 4.YÖNTEM ... 69

4.1.Araştırmanın Modeli ... 69

4.2.Araştırmanın Evren ve Örneklemi ... 70

xi

4.4.Verilerin Analizi ... 72

BÖLÜM V 5.BULGULAR VE YORUMLAR ... 73

5.1.Araştırmaya Katılan İşletmelerin Genel Özelliklerinin Dağılımlarına Yönelik Bulgular ... 73

5.2. Araştırmaya Katılan İşletme Çalışanlarının Kişisel Bilgilerine ilişkin İlişkin Bulgular ... 74

5.3. Araştırmaya Katılan İşletme Çalışanlarının E-Ticaret Algılamalarına ... İlişkin Bulgular ... 75

5.4.Araştırmaya Dâhil Olan İşletmelerin Web Sayfalarının Genel Özelliklerinin Dağılımlarına İlişkin Bulgular ... 79

5.5.Hipotezlerin Test Edilmesi İle İlgili Bulgular ... 82

SONUÇ VE ÖNERİLER ... 87 KAYNAKÇA ... 90 EKLER... 100 Ek 1: Anket Formu 1... 100 Ek 2: Anket Formu 2... 101 Ek 3: Anket Formu 3... 102

xii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. Ödeme araçları ve işlem adetleri………15 Tablo 2. PayPal Kullanan Ülke Grupları………..41 Tablo 3. Konaklama İşletmelerinin Web Sitelerinin Yayın Yaptığı Dil Sayıları…………67 Tablo 4. İşletmelerin Türlerine Göre Dağılımı………73 Tablo 5. Araştırmaya Katılan İşletme Çalışanlarının Kişisel Bilgilerine ilişkin Yüzde ve

Frekans Dağılımları………..74

Tablo 6. İşletme Çalışanlarının E-Ticarete ilişkin Algılamalarının Yüzde, Frekans Dağılımları, Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri………...76

Tablo 7. Kodlama Ölçütleri………..77 Tablo 8. İşletmelerin Web Sayfalarının Genel Özelliklerinin Dağılımları………..79 Tablo 9. İşletmelerin E-Ticaret Kullanım Durumu Satış Geliştirme Maliyetlerine Göre

Anova Testi Sonuçları………..82

Tablo 10. İşletmelerin E-Ticaret Kullanım Durumu İstihdam Pozisyondakilerin Eğitim Düzeyine göre Anova Testi Sonuçları………..83

Tablo. 11. İşletmelerin E-Ticaret Kullanım Durumu Ödeme Şekillerine Göre Anova Testi Sonuçları………...83 Tablo 12: Kart Sayıları……….84

Tablo 13. İşletmelerin E-Ticaret Kullanım Durumu İşletme Web Sayfasının Güncellenme Süresine Göre Anova Testi Sonuçları………..85

Tablo 14. İşletmelerin Merkezi Rezervasyon Sistemlerini Kullanması İle Dead Line Uygulamasına Göre T Testi Sonuçları……….86

xiii

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. Dünyada İnternet’in Bölgelere Göre Dağılımı……….8

Şekil 2. Türkiye’de İnternet Kullanıcı Sayısı………...10

Şekil 3. Türkiye’de E-Ticaret Hacmi………...16

Şekil 4. Elektronik Ticarette Taraflar………...37

xiv

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ

WTOBC Dünya Turizm Örgütü İş Konseyi ODTÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi

TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurumu DNS Domain Name System

WTO Dünya Ticaret Örgütü BKM Bankalararası Kart Merkezi

OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü B2B Business to Business (İşletme-İşletme) IDC International Data Corporation

B2G Business to Government (İşletme-Devlet) C2G Consumer to Government (Tüketici-Devlet)

CRS Merkezi Rezervasyon Sistemleri

B2C Business to Consumer (İşletme-Tüketici) GMDSS Global Maritime Distres

AIS Havacılık bilgi hizmetleri

ROP Restoran Otomasyon Sistemi

1

BÖLÜM I

1.GİRİŞ

Bu bölümde araştırmaya konu olan problem durumu açıklanmış, araştırmanın amacı, önemi verilmiş, varsayımlar, sınırlılıklar belirtilmiş ve tezde adı geçen bazı tanımlamaların anlamları açıklanmıştır.

1.1.Araştırma Problemi

Turizm sektöründe e-ticaret araçları ile gerçekleştirilen faaliyetlerin artması turizm sektörü ve turist profilini büyük oranda değiştirmiştir. Turizm’de e-ticaret, konaklama işletmeleri ve tur seyahat hizmetleri olmak üzere iki faaliyet alanını bir araya getirmektedir.

Turizm sektöründeki işletmelerin organizasyonlarla iletişiminin yanı sıra işletmeler arası ve müşterileri ile iletişiminde bilgi teknolojisi kullanımına ilişkin çok sayıda alan ve hizmetler mevcuttur (Pırnar, 2005, s.39).

Bilgi ve teknolojik alanda yaşanan gelişmeler, ülke ekonomisindeki tüm sektörleri dolayısıyla hizmet sektörü dâhilindeki turizmi de etkilemektedir. Turizm sektöründe bilgi teknolojileri kullanımına ilişkin aşamalar birbirini izleyen üç teknolojik gelişme şeklinde seyretmektedir. Tutar ve Kılıç (2007,s.199)’ın belirttiği üzere ilk aşama, 1970’lerde bilgisayarlı rezervasyon sistemlerinin, ikinci aşama, 1980’lerde global dağıtım sistemlerinin ve son olarak 1990’larda turizm endüstrisinde internet kullanımının yaygınlaşmasıdır.

Turizm sektörü; teknolojik değişimleri yakından izleyen ve aynı zamanda hemen uygulayabilen müşteri merkezli hizmet sektörlerinin başında gelmektedir. Tutar ve Kılıç (2007,s.199-200)’ın belirttiği üzere başlangıçta daktilo ve hesap makinesi kullanarak ofis

2

otomasyonu yürütülürken, daha sonra bilgi teknolojilerinin de gelişmesiyle birlikte seyahat sektöründe küresel rezervasyon sistemlerinin kullanılması, internet yoluyla rezervasyon yapılması ve nihai olarak idari maliyetleri azaltan akıllı oda uygulamaları sayesinde sektör tam anlamıyla değişim göstermiştir.

Bilgi ve detayın turizm sektöründeki önemimden dolayı, bilişim teknolojilerinin bu sektörde kullanılması büyük avantajları da beraberinde getirmektedir (Karataş, 2013, s.19).

1.2.Araştırmanın Amacı

Bilgi teknolojilerindeki büyük değişim ve ilerlemeye bağlı olarak gelişen, haberleşme ve ulaşımdaki büyük kolaylıklar sonucu ortaya çıkan küreselleşme süreci, turizm sektöründeki büyümeyi hızlandırmıştır. Gelişen bu hızlı değişim, diğer tüm sektörlerin yanında, en fazla turizm sektörünü etkilemektedir. 20.yüzyılın son çeyreğinden sonra turizm sektörü dünya ekonomisine en çok katkı sağlayan sektörlerden biri haline gelmiştir (Karataş, 2013, s.21). Uluslararası bilgisayar ağlarında ki gelişmelerin hızlı olması internet üzerinden satış geliştirme ve araştırma çabalarına yönelik ilgiyi arttırmaktadır. Bu gelişmeler sonucunda turizm işletmeleri, dünyaya açılan web sayfaları sayesinde 24 saat hizmet sunmayı sürdürmektedir. Türkiye’de internet kullanıcı sayısı ve buna bağlı olarak e-ticarete olan ilgi artmakta ve elektronik ticaretin sunduğu zaman tasarrufu, fırsat eşitliği, küresel erişim ve iletişim konularındaki yararları konaklama işletmeleri açısından önemli hale gelmektedir (Sezgin, 2012, s.7).

Araştırmanın temel amacı Ankara’da faaliyet gösteren 4 ve 5 yıldızlı konaklama işletmelerinde e-ticaretten yararlanma düzeylerini, e-ticaret uygulamalarının işletme maliyeti üzerindeki kar- zarar ilişkisini ve web sayfalarının katkısını belirlemektir.

3

HİPOTEZLER

H1:İşletmelerin e-ticaret kullanım durumu satış geliştirme maliyetlere göre farklılık göstermektedir.

H2:İşletmelerin e-ticaret kullanım durumu istihdam pozisyondakilerin eğitim düzeyine göre farklılık göstermektedir.

H3:İşletmelerin e-ticaret kullanım durumu ödeme şekillerine göre farklılık göstermektedir. H4:İşletmelerin e-ticaret kullanım durumu işletme web sayfasının güncellenme süresine göre farklılık göstermektedir.

H5: İşletmelerin merkezi rezervasyon sistemlerini kullanması Dead Line uygulamasına göre farklılık göstermektedir.

1.3.Araştırmanın Önemi

Turizm sektörünün karmaşık yapısı, çok yönlülüğü ve gelişen bilişim teknolojileri göz önüne alındığında tüm bu etmenler turizmin e-ticaret ile ayrılmaz bir bütün olduğunu gösterir. E-ticaret, daha dinamik yapısıyla turizm sektörünün işleyişini de değiştirmektedir. Dünya Turizm Örgütü İş Konseyi (WTOBC) tarafından 2010 yılında yayınlanan rapora göre, seyahat harcamalarının dörtte birinin önümüzdeki beş yıl içinde internet üzerinden gerçekleşeceği ileri sürülmektedir. Söz konusu rapora göre, şu anda toplam turizm harcamalarının en iyi tahminlerle yüzde on beşi internet üzerinden gerçekleşiyor ama bu rakamın önümüzdeki dört ya da beş yıl içinde yüzde 45-50'yi bulacağı tahmin edilmektedir.

Dünya Turizm Örgütü İş Konseyi (WTOBC)’nin sunmuş olduğu raporda, turizm sektöründe e-ticaret araçlarının kullanılmasının, söz konusu sektörün katma değerini arttırdığı ve bunun da işletmelerin verimliliğine olumlu anlamda yansıdığı görülmüş, böylece e-ticaretin turizm için önemi açıkça ortaya konmuştur. Turizmin bir kolu olan konaklama işletmelerinde e-ticaretin uygulanması ile ilgili yapacağımız bu çalışma teknolojinin hızlı gelişmesi ile daha önce bu konuda yapılan çalışmaların eksik yanlarını tamamlamak ve işletmelerin yeni paket programlara uyumunu belirtmek amacıyla yapılacaktır.

4

1.4.Araştırmanın Varsayımları

Araştırmaya katılan işletme sahipleri ve çalışanlarının, araştırma sorularına doğru, samimi ve tarafsız cevap verdikleri kabul edilmektedir.

1.5.Araştırmanın Sınırlılıkları

 Araştırma yalnızca Ankara’da faaliyet gösteren 4 ve 5 yıldızlı konaklama işletmeleri

ile sınırlıdır. Araştırma verileri Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletme Genel Müdürlüğünün resmi web sayfasından elde edilen bilgiler doğrultusunda 52 (16 adet 5 yıldızlı ve 36 adet 4 yıldızlı) konaklama işletmesi ile sınırlıdır.

 Araştırmacının sınırlılığı, sözü edilen işletmelerden yüz yüze görüşme ve anketlerle

elde edilen verilerdir.

1.6.Tanımlar

(a) Turizm

Turizm, sürekli yaşanan yer dışında, ticari kazanç dışı nedenlerle yapılan ve yirmi dört saati aşan veya en az bir gecelemeden oluşan geçici seyahat ve konaklamaların ortaya çıkardığı ekonomik ve sosyal nitelikli tüketim olay ve ilişkilerinin bütünüdür (Usta, 2009, s. 7).

(b) Konaklama İşletmeleri

Konaklama işletmeleri, yolcuların seyahatleri boyunca ücret karşılığında

konaklayabildikleri ve beslenme ihtiyaçlarını giderebildikleri, belli standartlara sahip ticari işletmelerdir (Şener, 1997, s.04).

(c) Elektronik Ticaret

Elektronik ticaret, mal veya hizmet satın alma ve satma faaliyetlerinin, bilgisayar ağları kanalıyla gerçekleştirilmesinin yanı sıra sunulan mal veya hizmet için talep yaratmak (pazarlama), müşteri desteği vermek (satışın bütün evrelerinde) ve ticari kurumlarla

5

müşteriler arasındaki ticari ve lojistik iletişimi, yine küresel bilgisayar ağları kanalıyla sağlamaktadır (Taşlıyan, 2006, s.46).

(d) Pazarlama

Bireylerin ve grupların istek ve ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla değer içeren malların yaratılması, sunulması ve diğerleriyle değişimini içeren sosyal ve yönetsel bir süreçtir.

(e) Dead Line

7

BÖLÜM II

2.KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Araştırma konusuna ilişkin kaynaklar taranarak elde edilen verilerin ışığında kavramsal çerçeve oluşturuldu. Bu bölümde elektronik ticaret genel boyutları ile incelenmiş ve turizm sektöründe elektronik ticarete yer verilmiştir.

2.1.Genel Boyutlarıyla E-Ticaret

İnternetin gelişmesiyle birlikte ülkeler arasındaki sınırlarda kaldırılmış oldu ve bununla beraber, uluslararası alanda ticaret yapmanın şeklide değişmiş ve bu yönde faaliyet gösteren işletmeler de rekabet avantajı sağlamışlardır. İşletmeler rekabet şartlarına uyabilmek adına teknolojik değişiklik ve gelişmelere uyum göstermeleri gerekmektedir. Ticaretin internet üzerinden gerçekleştirilmesiyle oluşan e-ticaret, birçok açıdan getirdiği kolaylık düşünüldüğünde, üzerinde araştırma yapılması gereken önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bölüm de elektronik ticaret genel boyutlarıyla açıklanmaya çalışılmıştır.

2.1.1.İnternetin Tanımı ve Gelişimi

İnternet, yapı ve işleyiş olarak, birden fazla bilgisayarın network PC sistemleri ile birbirine bağlandığı ve dünya geneline yayılarak her daim yenilenen ve gelişen dinamik bir iletişim ağıdır. İnternet kullanıcılarının ihtiyaç ve gereksinimleri neticesi sonrasında daha da gelişen bir oluşum ve teknolojidir. Bu teknoloji kullanılarak birçok alandaki bilgilere insanlar ucuz, hızlı, kolay ve daha güvenli bir şekilde ulaşabilmektedirler. İnternet bugün artık sayılamayacak veya sınıflandırılmayacak kadar birçok alanda kullanılmaktadır (Yıldırım, 2010, s.13).

8

ABD’de 1969 yılında ordusu ihtiyacını karşılamak amacıyla bilgisayarlar birbirine bağlanarak ARPANET isimli ağ kurulmuştur. Kurulan bu ağ önceleri askeri ihtiyaçları karşılamaya yönelik olarak kullanılmıştır. 1980’li yılların sonlarına doğru ise bu ihtiyaç diğer alanlarda da hissedilmiştir. Kurumlar, üniversitelerde, ticari alanda da bilgisayarlar arasında bağlantı kurularak, birbirileri ile haberleşmeye başladılar. Bu gelişmeler sonucunda internet servis sağlayıcılar-ISS ve TCP/IP günümüzde varlığını sürdüren internet ağının ana halkası olarak yerini almaktadır (Bal, 2010, s.383-384).

Dünyada internet kullanım oranları her geçen gün artmaktadır. Nielsen Enstitüsü tarafından 2014 yılında yapılan bir araştırmaya göre dünyadaki internet kullanıcı sayısı 2,5 milyar kişiye ulaşmıştır (http://nielsen.com). Gündüz işleri gereği veya bireysel olarak İnternet’e bağlanan insanlar, akşamları da gerek sohbet ve gerekse web sayfalarında sörf yapmak; dünyadaki gelişmeleri, basını takip etmek ve sosyal kitle araçlarıyla iletişim kurmak amacıyla evlerinden, bilgisayar kurslarından, internet kafelerden, üniversite kampüslerinde ve akıllı mobil cihazlardan internete bağlanmaktadırlar (Koyuncu, 2006, s. 432-438).

Şekil 1:Dünyada internetin bölgelere göre dağılımı. Kaynak: (http://internetworldstats.com/stats.htm, 2014)

9

2.1.2.Türkiye’de İnternetin Tarihi

Türkiye’de internet kullanımı 1986 yılında yapılandırılarak genişletilen ilk geniş ağ olan EARN (European Academic and Research Network) bağlantılı Türkiye Üniversiteler ve Araştırma Kurumları Ağı ile erişim sağlanılmıştır. Dünyada gelişen teknoloji ve hız karşısında TÜVEKA ağının çalışma kapasitesinin yetersiz kalması üzerine 1991-1992 yıllarında ODTÜ ve TÜBİTAK tarafından bir proje hazırlanmış ve bu proje kapsamında Türkiye’nin ilk deneysel internet bağlantısı gerçekleştirilmiştir. Üniversitelerin egemenliğinde olan internet, 1996 yılından itibaren özel sektörün yatırımları ve girişimleriyle daha geniş bir alanda kullanılmaya başlanmıştır (Balay, 2008, s.56).

Türkiye’de internetin tarihçesinin kısa olmasına rağmen, TÜİK tarafından (2013 yılı) yapılan aile fertleri bilişim teknolojileri kullanım araştırmasına göre, Türkiye’deki internet kullanıcı sayısı bir yılda ortalama 1,3 milyon artmış ve toplamda 50 milyon kullanıcıya

ulaşmıştır (http://tuik.gov.tr).

İnternet dünyadaki gelişmelerle paralel olarak, Türkiye’de de önce eğitim yerlerinde, sonra iş yerlerinde ve daha sonra da evlerde yaygınlaşmıştır (Koyuncu, 2006, s.438).

İnternet, firmalarda daha çok, rakiplerin ve sektörün takibi, diğer ofislerle haberleşme, şirket içi bilgi paylaşımı, bilgi ve iletişim konularında kullanılmıştır. İnternet kullanımının, özellikle kurumlar arası elektronik ticaret alanında artacağı ve vergi işlemlerinin internetten gerçekleştirileceği, şirketlerin dijital devlete dair beklentilerinin arttığı belirtilmektedir (Pala, 2004, s.436).

Bu bağlamda günümüzde (2014) devlet kurumlarının hizmet verdiği; devlet, vergi, e-deva ve bimer (Başbakanlık İletişim Merkezi) gibi pek çok uygulama örnek olarak gösterilebilir.

10 Şekil 2: Türkiye’de İnternet Kullanıcı Sayısı. Kaynak: (http://tuik.gov.tr, 2013).

2.1.3.İnternet Adreslerinde Görülen Kısaltmalar ve Anlamları

World Wide Web (global ağ), birbirleri ile uyumlu olan programlama

dilleri, internet üzerinde çalışan ve "www" ile başlayan dinamik web sayfaların görüntülenmelerine olanak veren bir uygulama ara yüz programıdır. İnternete bağlanan her bilgisayarın bir IP adresi ve adresi vardır. İnternete erişim sağlayan bilgisayarlara ve teknolojik sistemlerine bazı isimler verilir (http://wikipedia.org).

Her bir bilgisayarın internete bağlanma adresinde İnternet protokolü (IP) adı verilen dört

basamaklı X1.X2.X3.X4 şeklinde kod numaralar karşılık gelir. Her bir bilgisayara ait olan IP

adresinin birinci bölümü, bilgisayarın bağlı olduğu ağ topolojinin adresini, son bölüm ise cihazın numarasını verir ve bu bölüm kendi içinde ikiye ayrılır. Ayrıca bu IP adreslerine karşılık gelen bir makinelere birer isim verilir.

İnternete bağlı kuruluşlar değişik gruplara ayrılmaktadır. Her kuruluşun internet web adresinde, o kuruluşun bağlı olduğu grubun üç harfli kısaltması yer almaktadır. Web sitelerinin isimleri bu şekilde gruplara ayrıldığı zaman daha kolay bir şekilde akılda

11

kalabilmektedir. Alan isimleri birbirlerinden bir nokta aracılığıyla ayrılır ve sıra dizisi şeklinde numaralandırılır. Web adreslerinde yer alan bazı uzantılar şu şekilde sıralanabilir (Yıldırım, 2010, s.21):

Alan Eki Organizasyon Tipi

gov Hükümet Kurumları

edu Eğitim kurumları

org Ticari olmayan kuruluşlar com Ticari kuruluşlar

mil Askeri kurumlar net Servis sunucular ac Akademik kuruluşlar int Uluslararası kuruluşlar

Bunların dışında birde ülke isimleri için kullanılan kısaltmalar mevcuttur. Bunlara (tr:Türkiye, jp:Japonya, uk:İngiltere, ch:İsviçre gibi) örnek verilebilir.

2.1.4.İnternetin Türkiye’deki Ticari Boyutu

Dünyadaki teknolojik gelişmeler beraberinde internet, ticaret hacminin genişlemesini sağlamıştır. Türkiye’de bu olgu 1990’lı yılların başında gelişmeye başlamıştır. 1995’in başından itibaren birçok banka, müşterilerine internet üzerinden kişisel internet bankacılık hizmeti vermeye başlamıştır. Öte yandan, 1996’dan itibaren birçok gazete, dergi ve kitap internet üzerinden yayınlanmaya başlamıştır (http://ulakbim.gov.tr).

2000’li yılların başında bazı büyük şirketler internet üzerinden satış imkânlarını yavaş yavaş müşterilerine açmaktadır. 2000 yılından itibaren gelişen telekomünikasyon alt yapısı ve buna paralel olarak artan internet hızı online alış verişin hacmini artırmıştır. 2012 yılında ülkemizdeki internet ticaret hacmi 35 milyar TL civarında iken bu rakam 2013 yılında 45 milyar TL ve 2014 yılın sonunda ise 55 milyar TL üzerinde olacağı tahmin edilmektedir (http://bkm.com.tr).

12

2.1.5.E-Ticaretin Tanımı ve Kapsamı

E-ticaret yeni bir yapı olduğu için tanımı hakkında henüz tam bir ifade ve görüş birliğine varılamamıştır. Ancak bazı kişilerce yapılan farklı tanımları da mevcuttur.

Kimisi için, elektronik araçlarla yapılan ticari işlemlerin tümü e-ticaret kapsamında değerlendirilirken, bazısına göre de sadece internet üzerinden gerçekleştirilen işlem ve ödemeler bu çerçevede düşünülebilir. Uluslararası organizasyonlar ve bu kapsamda faaliyetleri olan uluslararası kuruluş ve yazarların e-ticaret için yapmış oldukları tanımlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir (Ekici, 2010, s.63):

 Kamu veya özel sektörde faaliyet gerçekleştiren kurumların, işletmelerin ağ üzerinden

ses, yazı ve görüntü şeklindeki fonksiyonların, kodlama biçimde işlenmesi, iletilmesi, saklanması temeline dayanan ve bir değer yaratmayı hedefleyen elektronik ticari faaliyetlerin tamamını ifade etmektedir (Bozkurt, 2000, s.5).

 WTO’nun (Dünya Ticaret Örgütü) tanımına göre; E-ticaret, mal ve hizmetlerin üretim,

reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır (http://wto.org).

 Elektronik ticaret, mal ve hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta, dağıtım ve ödeme

işlemlerinin bilgisayar ağları üzerinden yapılmasıdır (htt://ekonomi.gov.tr).

Bu tanımlar doğrultusunda, ticari açıdan getirisi olan ve ticari faaliyetleri destekleyen eğitim, haberleşme, üretim, sipariş, rezervasyon, reklam ve tanıtım gibi bazı faaliyetler elektronik ortamlarda gerçekleştirilen işlemler elektronik ticaret çerçevesinde değerlendirilen faaliyetlerdir. Kredi kartı aracılığıyla gerçekleştirilen ticari ve finansal hareketler bu alanda değerlendirilen işlemlerdir.

E-ticaretin kapsamı incelendiğinde, internetin dinamik yapısı üzerinde yapılacak iş ve ticaret aktiviteleri şu şekilde sıralanabilir (Ekici, 2010, s.67):

13

a. Her türlü mal ve hizmetlerin alışverişi,

b. Tanıtım, organizasyon, reklam ve bilgilendirme, c. Sipariş verme-sipariş alma,

d. Elektronik anlaşma ve sözleşme yapma, e. Elektronik EFT ve fon transferi,

f. Elektronik taşıma senedi gönderme, g. Elektronik ortamda sevkiyat takip, h. Elektronik ortamda kamu alımları, i. Tüketicilere doğrudan satış ve sunma, j. Elektronik ortamda vergilendirme, k. Elektronik ortamda ürün takibi,

l. Tüketici hak ve menfaatlerinin korunması işlemleri, m. Sınai, ticari ve mülkiyet haklarının transferidir.

2.1.6.E-Ticaretin Gelişimi

Küreselleşme sürecince ülkeler arasında ki sınırların ortadan kalkmasında teknolojik ilerlemeler önemli rol oynamıştır. Ekonomide yeni dönem olarak adlandırılan E-ticaret, dış ticaret uygulamalarını da belirgin bir şekilde değişikliğe uğratmıştır. Tüm dış ticaret uygulamaları e-ticaret araçlarıyla uygulanmaya başlanış ve elektronik e-ticaret ve dış e-ticaret uygulamaları bir birleriyle ile uyum süreci yaşamıştır (Akgöz, 2009, s.6).

E-ticaret yeni bir ekonomik düzen olmasına rağmen geleneksel ticaret ile kısmen benzer ve aynı yöntemleri kullanan e-ticaret, geleneksel ticarete alternatif olmamakla birlikte iletişim ve sayısal kodlama teknolojilerine bağlı olarak gelişmiştir. Dolayısıyla bu gelişme, 1998 yılında e-ticaret şirketleri tarafından kullanılmasıyla ticari maliyetlerinin düştüğü ve işletmelerin verimliliğinin arttığı bir yeniliktir (Ekici, 2010, s.69).

14

2.1.6.1.Dünyada E-Ticaretin Gelişimi

Ticari işlemlerde birden fazla kişi veya kişiler tarafından yazılı olarak iletilen metinler, sesler, görüntüler ve şablonların aynı esnada ve dinamik bir şekilde gönderilmesi, mekân ve zaman sınırının olmayışı daha düşük maliyetlerde ve yüksek verim ile çalışması e-ticaret uygulamalarının çoğalmasına ve giderek yayılmasına neden olmuştur. İnternet ortamında gerçekleştirilen e-ticaret işlemlerinin önündeki ticari ve iletişim engellerin azalması ile e-ticaretin sürekli gelişmesine ve artmasına neden olmuştur (Ekici, 2010, s.71).

Dünya ticaret örgütü verilerinde 2012 yılında işletmeler arası e-ticaret(B2C), 1.042,98 trilyon dolar kadar gerçekleştiği ve 2013 yılı içinde 1,221.29 trilyon dolar kadar gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Gerçekleşen işlem sayısına göre incelendiğinde işletme ile müşteri arasında gerçekleştirilen e-ticaret işlem hacmi çok daha fazladır, fakat işletme-işletme arasında bir defada yerine getirilebilen işlemlerin ekonomik hacminin büyüklüğü, yukarıda ifade edilen oranın artmasına neden olmaktadır. E-ticaretin hacminin dünya genelindeki ekonomik ve işlem büyüklüğü konusunda net veriler bulunmamaktadır (http://wto.org).

Dünya genelinde e-ticaretin en fazla gerçekleştiği bölgeler Avrupa, Kuzey Amerika ve Uzakdoğu-Pasifik ülkeleridir (http://wto.org).

Bilişim sistemlerinin ve ağ teknolojilerinin alt yapı ve güvenlik olarak ileri derecede geliştiği bu ülkelerde e-ticaret günümüzde artık günlük yaşantının ayrılmaz bir parçası olarak görülmektedir (Bozkurt, 2000, s.91).

2.1.6.2.Türkiye’de E-Ticaretin Gelişimi

İnternet, dünya çapındaki hızlı gelişimine paralel olarak, Türkiye’de de yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu yaygınlaşma, özellikle ticari alanda daha hızlı gerçekleşmektedir. Bu aşamada e-ticaret, dünyada ve Türkiye’de yeni bir ticaret platformu olarak görülmektedir (Kuşçu, 2009, s.29).

15

Türkiye’de insanların internet ile tanışmaları çok eski olmamasına rağmen, teknolojik sistemlerin sürekli gelişmesiyle birlikte Türkiye’deki hemen hemen her sektörün interneti kullanma oranları hızla yaygınlaşmaktadır.

Özellikle 1996 yılından itibaren Türkiye’de internetin üniversitelerin kapsamından çıkıp ticari alanlarda da kullanılması internet kullanıcılarının sayısını bir hayli artırmış, Türkiye'deki işletmeler kendini bu yeniliğe adapte etmek durumunda kalmıştır. E-ticaret alanındaki uygulamalar, Türkiye’de yaygın olarak firmadan son kullanıcılara firmadan müşteriye satış biçimiyle gerçekleşmektedir (http://akbank.com.tr).

Ancak, e-ticaret hacminin büyük kısmını işletmeden-işletmeye gerçekleştirilen satışlar oluşturmaktadır. Dünyadaki uygulamalara baktığımızda, kısa bir zaman sonra Türkiye'de de birçok işletmenin bayileri ve tedarikçileri arasındaki işlemleri internet üzerinden yapmaları beklenmektedir (Erkan, 2001, s.89).

E-ticaretin büyüme hacmini gören ve bu yeni Pazar piyasasında kendini görmek isteyen birçok şirket oluşan rekabet ortamında pasif duruma düşmemek için internet üzerinde web sayfası açmaya başlamıştır. Dünyadaki birçok büyük markalar elektronik depo açarken, internet servis geliştiricileri oluşturdukları alışveriş sistemlerinde elektronik depo kiralamaya başlamışlardır. Bu gelişmeler neticesinde, e-ticaret işlem hacmi ve danışmanlık veren firma sayısı bir hayli artmıştır.

Aşağıdaki Bankalararası Kart Merkezi verilerine baktığımızda Türkiye de e-ticaret hacminin hızla büyümekte olduğu görülmektedir (http://bkm.com.tr).

Tablo 1: Ödeme Araçları ve İşlem Adetleri

Yıl İşlem Adedi İşlem Adedi İşlem Tutarı İşlem Tutarı (Kredi Kartı) (Banka Kartı) (Kredi Kartı) (Banka Kartı)

2013 1.088.795 334.905 446,35 43,67

2012 909.920 288.556 346,99 31,81

2011 937.327 165.386 304,28 23,00

2010 641.889 90.332 204,42 12,99

Kaynak: (http://bkm.com.tr, 2013).

2003 yılında 260 milyon TL olan e-ticaret hacmi, 2010 yılının sonunda 15,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bankalar arası Kart Merkezi verilerine göre, her beş kişiden birinin

16

internet üzerinden alışveriş yaptığı Türkiye, 2011 yılında e-ticarette %50 artış sağlayarak 22, 9 milyar TL’ye ulaştı ve Avrupa’nın en büyük pazarları arasında yerini aldı. E-ticarete sektörsel bazda baktığımızda 2011 yılında internet üzerinden en fazla havayolları, telekomünikasyon ve elektronik eşya sektörlerine yönelik işlemler ilk sırada yer almaktadır (Ekovitrin, 2012, s.112).

Şekil 3: Türkiye’de E-Ticaret Hacmi Kaynak: (http://bkm.com.tr, 2013).

2.1.6.3.E-Ticaretin En Yaygın Olarak Kullanıldığı Alanlar

İçinde bir takım farklı nitelikler barındıran e-ticaretin, bazı sektörlerde uygulanması nispeten daha elverişli ve buna paralel olarak başarı oranı da daha yüksektir. E-ticaretin gelişmesi, hangi sektör olduğu kadar, sektördeki ürünün nasıl ve ne kadara satıldığına, lojistik desteğin nasıl sağlandığına ve mesaj gönderme yöntemlerine ve belirlenen hedef kitleye ve rakip işletmelere bağlı olarak da değişkenlik göstermektedir (Pırnar, 2005, s.35).

Yapısı itibariyle elektronik ticarete konu olabilecek önemli bir potansiyeli arındıran elektronik ticaret alanlarını maddeler halinde şu şekilde sıralanabilir (Taşlıyan, 2006, s.66):

17  Dijital-Elektronik,  Yaşam,  Otomotiv,  Hobi-Spor  Süpermarket,  Yemek,  Çiçek-Meyve-Hediyelik Eşya,  Fırsat Siteleri,  Organizasyon Biletleri,  Seyahat- Rezervasyon,  Moda-Güzellik,

 Çoklu Kategoride Alışverişleridir.

2.1.7.E-Ticarette Güvenlik

Güvenlik, e-ticaret üzerinden faaliyetlerini sürdüren işletmeler ve geleneksel işletmeler için de önemli bir unsurdur. Internet için alınan güvenlik önlemlerine ek bir takım önlemlere ihtiyaç duyulmuştur. Smith ve Chaffey (2008,s.347)’in belirttiği üzere günümüzde bilgisayar korsanları ve virüsler kişisel bilgilerinizin gizliliğini tehdit etmektedir ve bu tehdit işletmeniz için potansiyel bir risktir.

E-ticaret yapılarının sağlamlığı işletmeler için çaba, zaman ve maddi olarak para harcanmasına bağlıdır. Newman ve Robert (2003,s.347)’ın belirttiği üzere sanal ortamda yapılan alışveriş, gerçek ortamdaki işletmelerden farklı bir yapıdadır. Birbirlerinin yüzünü dahi görmeden ortak iş yapan alıcı ve satıcılar aradaki güven duygusunu tesis etmek için ilave önlemler alma ihtiyacı hissederler.

Çünkü gözlem ve kontrollerden eksik bir şekilde gerçekleşmektedir ve bu sonuç doğal olarak işlem gören tarafları huzursuz edebilmektedir. İşletmelerde, e-ticaret işlemlerinde

18

güvenlik unsuru, üç temel başlık altında düşünülmelidir. İşletmelerin, kaynaklarını, sistemlerini güvenlik altına alabilmek ve tedarikçileriyle, dağıtım kanallarıyla, müşterileriyle güvenli bir ortamda iletişim kurabilmek için güvenliğin bu üç boyutunu da ele almaları gerekir (Özmen, 2006, s.228).

2.1.7.1.Ağ güvenliği

Elektronik sistemi kullanan işletmelerin, iletişim kanallarına, elektronik ortamdan ürün ve hizmet sunduğu kanallara, tedarikçilerle iletişim kurduğu kanallara saldırganların girmesini ve sistemi kontrol altına alarak sistemin aksamasına neden olacak olan girişimleri engellemek amacıyla sağlanır. Ağları korumak için alınan tedbirlerin başında güvenlik duvarı teknolojileri gelir. Bu teknolojilerin yanı sıra aşağıda açıklamaları yapılan uygulamalar da ağ güvenliğinin sağlanmasına yönelik önlemlerdir (Çetinkaya, 2010, s.125).

 Süzgeçten geçirilen paket trafiği: Ağ katmanlarının protokolünde çalışan filtreleme

paketidir. Bu şekilde, sadece güvenlik duvarı kurallarının izin verdiği veri paketlerin sistemden geçişine izin verilir. Veri paketler; kaynak adresine, tipine, portlara ve hedef adresine göre filtrelenir. Paket, aynı zamanda yönlendirici rolü yapmaktadır. Sanal saldırı, güvenlik duvarının makinesine iletildiği zaman paketin başlık kısmı açılır ve veri paket başlığındaki bilgilere göre paket geçişine izin verilir veya engellenir (Özmen, 2006, s.242).

 TCP/IP bağlantılarında arabuluculuk görevini yapan Proxy sunucular: Proxy

sunucular, başka bir adrese ulaşmaya yarayan aracı sitedir. Dış dünya ağlarında yer alan “IP” numaralarından sadece bir tanesini gösterir. Yerel ağ üzerindeki “IP” adreslerini gizleyerek bunları muhtemel saldırılardan korur (Özbay, 2004, s.158).

 Sanal Özel Ağlar: Tüm kullanıcıların erişimi için aktif olan ve internet aracılığıyla

özel networklere bağlanarak güvenli veri transferi gerçekleştirme imkânına sahip olan ve üçüncü kişilere kapalı özel sanal ağlardır.

 Özel Anahtar: Kriptografide kullanılan ve sadece hesap sahibi tarafından bilinmesi ve

19

bir karşılığı olan açık anahtar koduyla gizli karekterli metni çözmek için kullanılır. Özel anahtar, açık olan anahtarlı kriptografi, güvenliğinin önemli bölümünü oluşturmaktadır (Yıldırım, 2010, s.171).

2.1.7.2.Sistem Güvenliği

Sistemin işleyişini yavaşlatacak, bozacak ve işletmenin hizmet vermesini engelleyecek olan faktörlerin ortadan kaldırılmasına yönelik sistemdir. Elektronik sistemlerin görevleri ise, aynı şekilde işletmelerin geleneksel ve elektronik işleyişini çökertecek ve elektronik hizmet vermesini engelleyecek durumların ortaya çıkmasını önlemek, güvenliğin tehdit edildiği durumlarda da zararı en aza indirgemeye çalışan bir sistem kurmaktır. Sistem güvenliği esneklik, yazılım ve donanım, sistem tasarımı ve istikrar kolaylığını ifade etmektedir (Turban, 2000, s.126).

Güvenlik sistemi, bilişim araçlarını kullanan bütün sektörleri ilgilendiren bir süreçtir. Sadece yazılım ya da donanım ile sınırlı olmayan bir mimaridir. Sistem güvenliğinin özelliklerini belirten maddeler şu şekilde sıralanabilir (Özmen, 2006, s.243):

 Sistemin düzgün çalışmasını sağlamak ve hizmet vermesini engelleyecek faktörleri

ortadan kaldırmak,

 Güvenlik kurallarının nasıl çalışacağını tasarımlamak,

 Sorumlu kişilere sistem güvenliği ile ilgili politikaları ve kuralları açıklamak,

 Erişim kontrolünün nasıl olacağını belirlemek ve uygulamak,

 Ağ ve veri iletişimi güvenliği ile ilgili uygulamaları düzenlemektir.

2.1.7.3.Veri İletişim Güvenliği

Veri trafiğinin güvenliğini sağlamak, elektronik ortamda iletişim içinde bulunan tarafların birbirini tanıyıp, kimliklerini doğrulayarak ve yetki kontrolü yaparak özel bir iletişim kurmalarını sağlamaktır. İşletmelerin elektronik sistemlerinden güvenli alışveriş ve ödeme gerçekleştirebilmek için, verinin bütünlüğünün ve gizliliğin sağlanması çok önemlidir (Özbay, 2004, s.163).

20

Günümüzde e-ticaret sistemleri kullanan tarafların güvenliğinin sağlanması için yaygın olarak kullanılan iki protokol bulunmaktadır (Yıldırım, 2010, s.177):

 SSL(Secure Sockets Layer): Internet üzerinden güvenli bir şekilde veri transferi

sağlayabilmek maksadıyla geliştirilmiş bir güvenlik protokolüdür (Yıldırım, 2010, s.177). Güvenli yuva katmanı, kredi kartları, kullanıcı adları, şifreleri ve internet üzerinden gönderilen diğer özel veriler gibi önemli bilgileri şifrelemek için kullanılan bir yöntem anlamına gelir. Jakson ve Eckersley (2003, s.58)’in belirttiği üzere internet üzerinden güvenli veri iletimi ve iletişim sağlamaktadır. Güvenli yuva katmanı ve taşıma protokolü arasında yer alan bir uygulama ve güvenlik katmanıdır.

Protokol ve ilgili sertifikaları yaygın web tarayıcıları ve sunucuları tarafından kullanılmaktadır. Müşteri numarası, parola, şifre, sayısal veya alfabetik veriler ya da diğer mesajlar, kripto (gizli kod) işlemlerle kodlanarak ulaştırılan web partalının deşifre edebileceği bir biçimde şifrelenir ve güvenli bir kutunun içine yerleştirilmiş biçimde gönderilir (http://verisign.com).

 SET(Secure Electronic Transaction): Sanal ticarette, alışveriş işlemlerinin güvenli

yapılabilmesi için dünya çapında kullanılan bir “VeriFone” firması projesidir. Bir elektronik ticaret sitesinden alışveriş yaparken alıcı ve satıcının dışında güvenilir bir üçüncü tarafın, örneğin, bir finansal kuruluşun, sertifika sağlayan kuruluşun da devreye girmesiyle veri trafiğinin güvenliğinin sağlanmasıdır. SET, günümüzde e-ticaret uygulamalarında kullanılan ve dünyaca kabul edilen bir güvenlik standardı olmuştur (http://setco.org).

2.1.8.E-Ticaret Araçları

Ticari anlamda işlemleri kolaylaştıran bütün teknolojik ürünler, elektronik ticaret araçları olarak kullanılmaktadır. Elektronik ticaret araçları klâsik ve modern araçlar olmak üzere iki başlıkta ifade edilebilir (Pırnar, 2005, s.30).

21

2.1.8.1.Klasik Araçlar

Bu bölümde e-ticarette kullanılan klasik araçların açıklanmasına yer verilecektir.

2.1.8.1.1.Telefon, Faks, TV, E-Ödeme E- Para Transfer Sistemleri

Elektronik ticaret işlemlerinde kullanılan en eski ve önemlileri, geleneksel iletişim araçlarından telefon, faks, televizyonun yanı sıra elektronik ödeme ve para transfer sistemleridir. Yaygın olarak bu araçlar yardımı ile elektronik ticaret gerçekleştirilmektedir (Pırnar, 2005, s.31).

 Telefon: Elektronik ticarette bilinen en eski ve önemli aracı olan, ağ iletişimiyle

çalışan telefon, interaktif ve esnektir. Telefonun çok fonksiyonlu bir özelliğe sahip olması, ticari işlemlerde telefonu en yaygın kullanımı olan bir araç haline getirmiştir. Telefon ücretlerinin pahalı olması internet kullanımını buna bağlı olarak elektronik ticaretin yaygınlaşmasına yol açmıştır (Ekici, 2010, s.72).

 Faks: Telefon hatları üzerinden, karşılıklı olarak iki tarafta var olan belge, yazı, resim,

grafik gibi verilerin ses sinyalleri şeklinde hızlı olarak aktarma işlemini yapan bir teknoloji sistemidir. İletişim için de kullanılmaktadır (Bozkurt, 2000, s.102).

 Televizyon: Televizyon bir vericiden elektromanyetik dalga halinde yayınlanan

görüntü ve seslerin elektronik alıcılar aracılığıyla sunulmasını sağlayan tek yönlü bir kitlesel iletişim aracıdır. E-ticaret açısından televizyonlarda ortaya çıkan en önemli sınırlama, çok yönlü işlemlerin yürütülmesidir. Televizyonlarda reklam yoluyla tek yönlü iletişim kurularak evde alışveriş artmaktadır.

 Elektronik Ödeme ve Para Transfer Sistemleri: Elektronik ödeme ve elektronik

transferi sistemleri e-ticareti önemli ölçüde kolaylaştırmaktadır.

2.1.8.2.Modern Araçlar

22

2.1.8.2.1.İnternet, Wap, Akıllı Mobil Cihazlar ve EDI

 İnternet: İletişim kolaylığı sağladı için internet e-ticaret açısından en etkin araç

olarak kabul edilmektedir. İnternet ve “www”’nin olmaması halinde, elektronik ticaretin devam etmesi mümkün değildir (Bal, 2010, s.383) . İnternet dünya ülkeleri standartlarına göre kurulmuş ve bilgisayar ağlarından oluşan dünya çapında bir ağdır. İnternet, ticaret alanını genişletmektedir. İnternet, kullanıcılarına zaman ve maliyet avantajı sağladığı için diğer elektronik ticaret araçlarına oranla daha çok tercih edilmektedir.

 Telsiz Uygulama Programı: Wap destekli akıllı mobil telefonlar, tablet bilgisayarlar

gibi gsm iletişim araçları ile internet erişim hizmeti sağlayan bir sistemdir. Bilgi iletişiminin büyük oranda ağlara, kablolara ve bilgisayara bağımlı yapılması akıllı mobil telefonlar için kurulan iletişim ağları üzerinde çalışabilen bir bilgi akış sistemi ve bu sistem sayesinde hızlı ve güvenli hizmet erişimi sağlanmıştır. Wap destekli cep telefonları ve tabletler ile kullanıcılara kablosuz erişim imkânı sunulmaktadır (Pırnar, 2005, s.31-32).

 Akıllı Mobil Cihazlar: Akıllı mobil telefon kullanımının artması ve tablet

bilgisayarların özellikle internet kullanımında tercih ediliyor olması e-ticaret uygulamalarının akıllı mobil cihazlar için uyarlanmasını kaçınılmaz hale getirmiştir. Türkiye’deki perakende sektörü, internet üzerindeki alışverişi mobil uygulamalarla desteklemektedir.

 Elektronik Veri Değişimi: Ticari faaliyet yapan iki işletme arasında yüz yüze

görüşme gibi insan faktörü olmaksızın bilgisayarlar vasıtasıyla yada günümüzde çok aktif kullanılan akıllı mobil telefonlar ile belge ve bilgi değişimini sağlayabilen EDI sistemi e-ticaretin önemli araçlarından biridir. EDI, özel sektör işletmeleri ve kamu kuruluşlarının etkin biçimde iletişim ihtiyacından doğmuştur. EDI uygulamasıyla, işlem maliyetlerinden ve zamandan tasarruf sağlanmasının yanı sıra verilerin elektronik ortamda değişimi nedeniyle insan faktörlerinden kaynaklanan hatalar da ortadan kalkmış olacak ve elde edilen verim artmış olacaktır (Ekici, 2010, s.74).

23

2.1.9.E-Ticaretin Etkileri

İşletmelerde elektronik ticaretin ekonomik ve günlük hayatta giderek kendisine daha fazla yer edinmesine bağlı olarak ortaya çıkan etkileri iki başlıkta ifade edilebilir.

2.1.9.1.Olumlu Etkileri

E-ticaretin toplumsal yaşamda ve ekonomik hayatta artan potansiyel ve hacmine bağlı olara ortaya çıkan olumlu etkileri aşağıda maddeler hâlinde sıralanmıştır:

 Erbaşlar ve Dokur (2008,s.167)’un belirttiği üzere elektronik ortamda gerçekleştirilen

üretim, pazarlama ve dağıtım faaliyetleri maliyetleri düşürmesi nedeniyle, e-ticaret işletmelere, ulusal ve uluslararası düzeyde rekabet üstünlüğü sağlamakta ve rekabeti artırmaktadır.

 Erbaşlar ve Dokur (2008,s.167)’un belirttiği üzere elektronik ticaret, ürün ve hizmet

piyasalarının yapısını değiştirmekte, yeni geliştirilen ürünler, yeni pazarlama ve dağıtım kanallarına yol açmakta, hızlı bir şekilde ürün geliştirilmesi, test edilmesi ve müşteri ihtiyaçlarının tespit edilmesini öne çıkarmakta, pazar talebindeki değişikliklere yanıtsız kalmadan hızla uyarlanıp cevap verebilmektedir.

 Elektronik ticaret piyasasında ürünlerin sipariş edilmesi, teslim alınması ve ödeme

işlemleri sırasında geçen süreden kaynaklanan maliyetler ile beraber stok maliyetlerini de düşürmektedir.

 Elektronik ticaret, birçok yeni sektör, iş, görev ve yeni unvanlar ortaya çıkarmıştır.

 E-ticaret fan kulüpleri ve forumlar sayesinde ürün üzerinde denetimi arttırır. Müşteri

ilişkilerini geliştirir. Bilgi e-ticaret araçları üzerinden teslim edilebilen ürünler için çok hızlı teslimat olanağı sağlar (Akgöz, 2009, s.4).

 Organizasyonlar ve işletmeler dönüşmekte, geleneksel yöneticilerin sayısı

azalmaktadır, ancak etkinliği artmaktadır (Kuşçu, 2009, s.18).

 E-ticaret çarpan etkisine sahiptir. İşlem gerçekleştiği sırada işletme sahibi ve müşteri

24

kaynakların daha etkin kullanımı, dolayısıyla toplumsal refah artışına katkı sağlanabilecektir (Ekici, 2010, s.103).

 E-ticaret, işletmeler arası verinin paylaşılmasını, işletme çalışanlarının işbirliğini,

koordinasyonunu ve müşterilerin öneri ve taleplerinin değerlendirilmesini kolaylaştırmaktadır (Kuşçu, 2009, s.18).

 Herkese açık global bir ortamda fiyatlar rastgele dalgalanamayacağından internetin

enflasyon üzerine olumlu bir etkisi de bulunmaktadır.

 Bankacılık ve sigortacılık hizmetleri hızlı kontrol edilir ve sonuçlanır.

 Sanal anket ile müşteri karakter, istek ve önerilerin takibini sağlar.

 Hizmet sektörünün ticaretin içinde aktif olarak yer alıyor olması, müşteriler için daha

verimli ve etkili müşteri servisi sağlar (Canpolat, 2001, s.15).

2.1.9.2.Olumsuz Etkileri

Elektronik ticaretin toplumsal yaşamda ve ekonomik hayatta artan potansiyel ve hacmine bağlı olarak ortaya çıkan olumsuzlukları şu şekilde sıralanabilir:

 Erbaşlar ve Dokur (2008,s.69)’un belirttiği üzere E-ticaret, teknoloji, bilim ve

ekonomik olarak gelişmiş ülkeler ile ekonomisi ve endüstrisi gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki yaşam standardı farkını daha fazla arttıracaktır.

 E-ticaret, yeni iş olanakları, yeni görevler ve istihdam kapılarını ortaya çıkarırken,

diğer taraftan da iş sektöründe dikey ve yatay olarak küçülmesi ve geleneksel ticarette aktif olan bazı unsurların da yitirilmesine sebep olur ki buda iş gücü fazlası olarak ortaya çıkacak ve işsizlik oranında bir artışa sebep olacaktır (Kuşçu, 2009, s.19).

 Demir ve Şahin (2004, s.219)’nin belirttiği üzere bir çok ticari işlemin internet

üzerinden yürütülmesiyle günümüz iş alanında işletmeler arasında bir güven kaygısı duyulmaktadır. Geleneksel ticaret hukukuna oranla e-ticaret daha karmaşık bir alanda oluşmakta ve farklı gruplar arasında daha fazla güven ihtiyacı duyulmaktadır.

25

 Akar ve Kayahan (2007, s.2007)’nın belirttiği üzere e-ticaret günlük yaşamda insanları

ve toplumu etkiler.E-ticaret ile bulunduğun yerden rahatlıkta alışveriş yaparken öte taraftan toplumun ihtiyaçları olan eski insani ilişkilerini ortadan kaldırmaktadır.

2.1.10.E-Ticaretin Boyutları

E-ticaret iş hayatında ve toplumların günlük yaşamlarında giderek yer edinmesi ile birlikte yeni boyutları da ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan bu boyutlar ekonomik boyut, toplumsal boyut, etik boyut, vergisel boyut ve hukuksal boyut adı altında toplanabilir.

2.1.10.1.Ekonomik Boyut

E-ticaretin ekonomi ve iş hayatında olumlu ve olumsuz etkileri geniş bir sahaya yayılmıştır. E-ticaretin internet üzerinden gerçekleştirilmesiyle beraber ekonomilerin karşılıklı bağımlılığı da arttırmaktadır. E-ticaretin geniş alanlara yayılmasıyla beraber uluslararası pazarların sınırları daha da genişlemiş ve ürün maliyetlerinde bir azalma olmuştur. Firmalar ve tüketiciler, ürün alışverişinde kendilerini artık fiziki çevre ile sınırlandırmamaktadır. Enformasyon teknolojilerinin ulaştığı tüm ülkeler, müşteri ya da satıcı haline gelebilmektedir. Müşteriler ve satıcılar her yerden aynı anda mal alabilir ya da her yere mal satabilir hale gelmektedir. Firmalar için genişleyen pazar potansiyeli ve dünya ekonomisiyle bütünleşme sürecine bağlı olarak ticari maliyetlerde de düşüş sağlanmıştır (Bozkurt, 2000, s.63-64).

Firmalar kitleselleşmiş müşteri bulurken, tüketiciler de kişiselleşmiş mal ve hizmetlere ulaşabilir hâle gelmektedirler. Bu yolla firmalar yeni iş fırsatlarına sahip olurlarken, müşteriler de yeni ürün ve hizmetlere ulaşmaktadırlar. İnternet ve elektronik ticaret, tarafların stratejik bir unsur olan enformasyona daha kolay ulaşmasını sağlamaktadır. Böylece hem piyasalar hakkında bilgi edinmeyi, hem de yeni ürünlerin gerçekleştirilmesi sürecine müşterilerin dâhil edilmesi kolaylaşmaktadır. Elektronik ticaret, piyasaları dönüştürmekte ve iş yapma şeklimizi değiştirmektedir (Bozkurt, 2000, s.64).

E-ticaret, toplumsal hayat ve iş hayatının her alanını etkilemektedir. E-ticaret ile klasik ticaretin yapısı ve ticari kuralları büyük oranda değişikliğe uğramıştır. Fakat bu

26

değişimlerden iş hayatının bazı birimleri diğer birimlere oranla daha fazla etkilenmektedir (Kuşçu, 2009, s.25).

E-ticaretin toplumsal ve iş hayatında etkilediği faaliyetler şu şekilde sıralanabilir:

 Ön satış, taşeronluk, tedarik,

 Finansman ve sigorta,

 Ticari işlemler: sipariş, teslimat ve ödeme,

 Servis ve bakım,

 Ortak ürün geliştirme ve çalışma,

 Kamu ve özel hizmetleri kullanma,

 Kamu ile ilgili işlemler: vergi, gümrük, vb.

 Teslimat ve lojistik,

 Kamu alımları,

 Elektronik ortamdaki ürünlerin otomatik ticareti,

 Ulusal yada uluslar arası anlaşmazlıkların çözümü şeklindedir.

2.1.10.2.Toplumsal Boyut

Küresel ekonomi dolayısıyla teknolojinin yaşamın her alanına etkide bulunması, toplumsal dönüşümü de beraberinde getirmektedir. Enformasyon teknolojilerinin alt yapısının tesisi, bu teknolojilerin yayılmasını da gerekli kılmaktadır. Ancak bu teknolojilerin belirli elit zümrenin elinde toplanması ve sınırlı kalması dolayısıyla toplumun her kesimine ulaşamaması eleştirilmiştir (Bozkurt, 2000, s.70).

Teknolojinin kullanımının toplumun genelinde yaygınlaşması önemlidir. Bu amaçla birçok eğitim programı geliştirilmektedir. Türkiye’de nüfusun büyük bölümünde bilgisayarın bulunmaması eğitim açısından olumsuz bir durumdur. Bilginin sınırlı olması ve herkesin bilgiye bilgisayarla ulaşamaması toplumda, dengesizlik yaratmaktadır. Elektronik ticaret toplumsal açıdan kendini en çok istihdam alanında göstermektedir. OECD (Ekonomik

27

Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) raporuna göre, küresel ekonomide kendine yer edinme, tutunabilme gerekli alt yapıyla beraber elektronik ticaretin yaygınlaşmasını gerektirir ve ticaret hacminde büyümeyle sonuçlanır (Bozkurt, 2000, s.71).

Elektronik ticaret iletişim açısından da önemlidir. İmalattan hizmete geçiş, işlerin yeniden dağılımı, enformasyon ve iletişim teknolojisi alanında yatırımların artması verimliliği etkilemektedir. Aynı zamanda, telekomünikasyon maliyetlerindeki düşüş ise, küresel piyasadaki yapısal dönüşümle beraber istihdamla bağlantılı yönlerdir. Türkiye’de elektronik ticaretin gelişmesi ve yaygınlaşması bakımından düzenlemelere gidilmektedir. Bu gelişimin toplumsal yansımaları, elektronik ticaretin yaygınlaşması açısından Türkiye, potansiyele sahip bir ülkedir.

Türkiye’de elektronik ticaretin düzenlenmesi hakkında kanun tasarısının çıkması ve düzenlemelerin yapılması sosyal boyutta negatif etkileri aza indirmesi bakımından önemlidir.

2.1.10.3.Etik Boyut

Etik, insan davranışında iyi ve kötü kavramların insan davranışları ve sınırlarının belirlenmesidir. Etik, iş hayatında, yönetimde, siyasette, ticari hayatta, yargıda, tıpta, bilimde, sanatta, basında ve eğitimde, etik kurallarının ilke ve değerleri ön plana çıkmaktadır (http://etik.gov.tr).

“E-ticarette etik, etik kurallarının e-ticaret sistemlerine uyarlanması olarak tanımlanabilir”. Bu bakımdan, e-ticaret etiği, genel etik kurallarından bağımsız bir değer olmamasına karşın, kendisine özgü bazı özellikleri itibariyle, ayrıca incelenmesi gereken bir konudur. Etik, kuralların sahip olmuş olduğu önemli özelliklerden bir tanesi, bu kuralların zaman içinde değişebilmesidir. Ticari ve sosyal hayatı bütünüyle etkileyen teknolojik gelişmelerle birlikte bu konularla ilgili etik kurallar tekrar ele alınmalıdır.

İnci ve Öz (2006,s.71)’ün belirttiği üzere teknoloji ve insan hayatı değiştikçe, etik kuralları da bu değişime ayak uydurabilmelidir.

28

Etik kuralların ülkeden ülkeye değişebilmesi ve internet ile ülkeler arasındaki sınırların kaldırılması ile uluslararası ticaret hayatında ortaya çıkan etik konuların e-ticarette de gündeme gelmesi kaçınılmazdır.

Ticaret hayatında ve günlük yaşamda internetin kullanımı arttıkça ve geliştikçe etik sorunları da çeşitlenecektir. E-ticaret ile gündeme gelen bazı etik konuları dört başlık altında gruplandırılabilir:

 Kişisel bilgilerin gizliliği konusudur,

 İzinsiz ticari elektronik posta konusudur,

 Çocuklara yönelik e-ticaret uygulamalarıdır,

 E-ticaret etiği ile ilgili diğer konulardır.

2.1.10.4.Vergisel Boyut

E-ticaretin vergilendirilmesi konusu elektronik ticaret ile bağlantılı olarak düzenlenmesi ve tartışılması gereken önemli konulardan biridir. İnternet temelli şirketler, diğer şirketler gibi aynı ulusal ve uluslararası vergi kurallarıyla vergilenirler. Vergileme mükellefin ikametgâhı ve gelirin kaynağına bağlıdır (Akbulut, 2007, s.153).

Ülkeler, iş sektörleri ve tüketici konumundakiler elektronik ticaretin vergilendirilmesi konusuna alakadar olmakta ve bu konudaki çözüm önerileri üzerinde müzakere yapmaktadırlar. E-ticaretin vergilendirilmesi hususunda bazı görüşler mevcuttur. Bu görüşleri dört başlık adı altında toplanabilir (Binatlı, 2002, s.180).

 Elektronik ortamın bir serbest ticaret bölgesi gibi değerlendirilmesi ve

vergilendirilmemesi,

 Elektronik işlemlerin ticari mahiyet ve önemlerinin dikkate alınmadan bir “bit vergisi”

ile vergilendirilmesi,

 E-ticaretin mevcut mevzuata göre vergilendirilmesi,

 Vergi kanunları ve uluslararası vergi anlaşmalarına e-ticaret için yeni hükümlerin

29

Özellikle gelişmiş ülkeler tarafında kabul görülen bu dört görüşün içinde mevcut düzenlemeler ve ilkelerin uygulanması suretiyle çözümlenmesi görüşüdür. Fakat mevcut ilke ve düzenlemelerin e-ticaret sistemine uygulanması halinde hem gelir getiren vergiler açısından hem de harcama vergileri açısından bazı zorlukların ortaya çıkması kaçınılmazdır (İstanbul YMO, 2009, s.32).

Ulusal ve uluslararası hukuk kapsamında ele aldığımızda, e-ticarette gelirin vergilendirilmesi konusuna ilişkin olarak dört sorun karşımıza çıkmaktadır. (Uzunoğlu, 2002, s.43):

 Tam mükellefiyetin belirlenmesi,

 Gelirin elde edildiği yer,

 Gelirin niteliğinin belirlenmesi,

 Vergi matrahının belirlenmesi, olarak sıralanabilir.

2.1.10.5.Hukuksal Boyut

Ulusal ve uluslararası ticarette uygulanan hukuk kurallarını elektronik ticarette de uygulamak ve elektronik ticareti yönetmek bazen işlem gereği yapılamamaktadır. Çünkü elektronik ticarette alıcılar ve satıcılar bir araya gelmezler. Bir araya gelemeyen taraflar ticari faaliyette bulunurken yapılan antlaşmaların ve görüşmelerin güvenilir bir biçimde kayıt altında tutulması taraflar için bir sorun olmaktadır. Sözleşme şartlarının alıcı ve satıcı tarafından kabul gördüğünü ve üzerinde değişiklik yapılamayacağının güvencesini veren ve herkesçe kabul edilen bir hukuki otorite boşluğunun bulunması tarafları rahatsız etmektedir. Bir diğer faktör ise sözleşme ile güvence altına alınan ticari işlemlerin taraflarca atılacak e-imzanın güvenli ve taraflarca inkâr edilmesinin mümkün olmayan bir yapıya sahip olması gerekir.

Elektronik ticari işlemler, kişilerce oluşturularak sunulan, havale edilebilen ve saklanılabilen elektronik işlemler, tarafların bilgilerinin yer aldığı dosyalar, belgeler ve elektronik imzaları içerir. Elektronik ticari işlemler taraflarca internet üzerindeki özel