E-Ticaretin Etkileri

İşletmelerde elektronik ticaretin ekonomik ve günlük hayatta giderek kendisine daha fazla yer edinmesine bağlı olarak ortaya çıkan etkileri iki başlıkta ifade edilebilir.

2.1.9.1.Olumlu Etkileri

E-ticaretin toplumsal yaşamda ve ekonomik hayatta artan potansiyel ve hacmine bağlı olara ortaya çıkan olumlu etkileri aşağıda maddeler hâlinde sıralanmıştır:

 Erbaşlar ve Dokur (2008,s.167)’un belirttiği üzere elektronik ortamda gerçekleştirilen

üretim, pazarlama ve dağıtım faaliyetleri maliyetleri düşürmesi nedeniyle, e-ticaret işletmelere, ulusal ve uluslararası düzeyde rekabet üstünlüğü sağlamakta ve rekabeti artırmaktadır.

 Erbaşlar ve Dokur (2008,s.167)’un belirttiği üzere elektronik ticaret, ürün ve hizmet

piyasalarının yapısını değiştirmekte, yeni geliştirilen ürünler, yeni pazarlama ve dağıtım kanallarına yol açmakta, hızlı bir şekilde ürün geliştirilmesi, test edilmesi ve müşteri ihtiyaçlarının tespit edilmesini öne çıkarmakta, pazar talebindeki değişikliklere yanıtsız kalmadan hızla uyarlanıp cevap verebilmektedir.

 Elektronik ticaret piyasasında ürünlerin sipariş edilmesi, teslim alınması ve ödeme

işlemleri sırasında geçen süreden kaynaklanan maliyetler ile beraber stok maliyetlerini de düşürmektedir.

 Elektronik ticaret, birçok yeni sektör, iş, görev ve yeni unvanlar ortaya çıkarmıştır.

 E-ticaret fan kulüpleri ve forumlar sayesinde ürün üzerinde denetimi arttırır. Müşteri

ilişkilerini geliştirir. Bilgi e-ticaret araçları üzerinden teslim edilebilen ürünler için çok hızlı teslimat olanağı sağlar (Akgöz, 2009, s.4).

 Organizasyonlar ve işletmeler dönüşmekte, geleneksel yöneticilerin sayısı

azalmaktadır, ancak etkinliği artmaktadır (Kuşçu, 2009, s.18).

 E-ticaret çarpan etkisine sahiptir. İşlem gerçekleştiği sırada işletme sahibi ve müşteri

24

kaynakların daha etkin kullanımı, dolayısıyla toplumsal refah artışına katkı sağlanabilecektir (Ekici, 2010, s.103).

 E-ticaret, işletmeler arası verinin paylaşılmasını, işletme çalışanlarının işbirliğini,

koordinasyonunu ve müşterilerin öneri ve taleplerinin değerlendirilmesini kolaylaştırmaktadır (Kuşçu, 2009, s.18).

 Herkese açık global bir ortamda fiyatlar rastgele dalgalanamayacağından internetin

enflasyon üzerine olumlu bir etkisi de bulunmaktadır.

 Bankacılık ve sigortacılık hizmetleri hızlı kontrol edilir ve sonuçlanır.

 Sanal anket ile müşteri karakter, istek ve önerilerin takibini sağlar.

 Hizmet sektörünün ticaretin içinde aktif olarak yer alıyor olması, müşteriler için daha

verimli ve etkili müşteri servisi sağlar (Canpolat, 2001, s.15).

2.1.9.2.Olumsuz Etkileri

Elektronik ticaretin toplumsal yaşamda ve ekonomik hayatta artan potansiyel ve hacmine bağlı olarak ortaya çıkan olumsuzlukları şu şekilde sıralanabilir:

 Erbaşlar ve Dokur (2008,s.69)’un belirttiği üzere E-ticaret, teknoloji, bilim ve

ekonomik olarak gelişmiş ülkeler ile ekonomisi ve endüstrisi gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki yaşam standardı farkını daha fazla arttıracaktır.

 E-ticaret, yeni iş olanakları, yeni görevler ve istihdam kapılarını ortaya çıkarırken,

diğer taraftan da iş sektöründe dikey ve yatay olarak küçülmesi ve geleneksel ticarette aktif olan bazı unsurların da yitirilmesine sebep olur ki buda iş gücü fazlası olarak ortaya çıkacak ve işsizlik oranında bir artışa sebep olacaktır (Kuşçu, 2009, s.19).

 Demir ve Şahin (2004, s.219)’nin belirttiği üzere bir çok ticari işlemin internet

üzerinden yürütülmesiyle günümüz iş alanında işletmeler arasında bir güven kaygısı duyulmaktadır. Geleneksel ticaret hukukuna oranla e-ticaret daha karmaşık bir alanda oluşmakta ve farklı gruplar arasında daha fazla güven ihtiyacı duyulmaktadır.

25

 Akar ve Kayahan (2007, s.2007)’nın belirttiği üzere e-ticaret günlük yaşamda insanları

ve toplumu etkiler.E-ticaret ile bulunduğun yerden rahatlıkta alışveriş yaparken öte taraftan toplumun ihtiyaçları olan eski insani ilişkilerini ortadan kaldırmaktadır.

2.1.10.E-Ticaretin Boyutları

E-ticaret iş hayatında ve toplumların günlük yaşamlarında giderek yer edinmesi ile birlikte yeni boyutları da ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan bu boyutlar ekonomik boyut, toplumsal boyut, etik boyut, vergisel boyut ve hukuksal boyut adı altında toplanabilir.

2.1.10.1.Ekonomik Boyut

E-ticaretin ekonomi ve iş hayatında olumlu ve olumsuz etkileri geniş bir sahaya yayılmıştır. E-ticaretin internet üzerinden gerçekleştirilmesiyle beraber ekonomilerin karşılıklı bağımlılığı da arttırmaktadır. E-ticaretin geniş alanlara yayılmasıyla beraber uluslararası pazarların sınırları daha da genişlemiş ve ürün maliyetlerinde bir azalma olmuştur. Firmalar ve tüketiciler, ürün alışverişinde kendilerini artık fiziki çevre ile sınırlandırmamaktadır. Enformasyon teknolojilerinin ulaştığı tüm ülkeler, müşteri ya da satıcı haline gelebilmektedir. Müşteriler ve satıcılar her yerden aynı anda mal alabilir ya da her yere mal satabilir hale gelmektedir. Firmalar için genişleyen pazar potansiyeli ve dünya ekonomisiyle bütünleşme sürecine bağlı olarak ticari maliyetlerde de düşüş sağlanmıştır (Bozkurt, 2000, s.63-64).

Firmalar kitleselleşmiş müşteri bulurken, tüketiciler de kişiselleşmiş mal ve hizmetlere ulaşabilir hâle gelmektedirler. Bu yolla firmalar yeni iş fırsatlarına sahip olurlarken, müşteriler de yeni ürün ve hizmetlere ulaşmaktadırlar. İnternet ve elektronik ticaret, tarafların stratejik bir unsur olan enformasyona daha kolay ulaşmasını sağlamaktadır. Böylece hem piyasalar hakkında bilgi edinmeyi, hem de yeni ürünlerin gerçekleştirilmesi sürecine müşterilerin dâhil edilmesi kolaylaşmaktadır. Elektronik ticaret, piyasaları dönüştürmekte ve iş yapma şeklimizi değiştirmektedir (Bozkurt, 2000, s.64).

E-ticaret, toplumsal hayat ve iş hayatının her alanını etkilemektedir. E-ticaret ile klasik ticaretin yapısı ve ticari kuralları büyük oranda değişikliğe uğramıştır. Fakat bu

26

değişimlerden iş hayatının bazı birimleri diğer birimlere oranla daha fazla etkilenmektedir (Kuşçu, 2009, s.25).

E-ticaretin toplumsal ve iş hayatında etkilediği faaliyetler şu şekilde sıralanabilir:

 Ön satış, taşeronluk, tedarik,

 Finansman ve sigorta,

 Ticari işlemler: sipariş, teslimat ve ödeme,

 Servis ve bakım,

 Ortak ürün geliştirme ve çalışma,

 Kamu ve özel hizmetleri kullanma,

 Kamu ile ilgili işlemler: vergi, gümrük, vb.

 Teslimat ve lojistik,

 Kamu alımları,

 Elektronik ortamdaki ürünlerin otomatik ticareti,

 Ulusal yada uluslar arası anlaşmazlıkların çözümü şeklindedir.

2.1.10.2.Toplumsal Boyut

Küresel ekonomi dolayısıyla teknolojinin yaşamın her alanına etkide bulunması, toplumsal dönüşümü de beraberinde getirmektedir. Enformasyon teknolojilerinin alt yapısının tesisi, bu teknolojilerin yayılmasını da gerekli kılmaktadır. Ancak bu teknolojilerin belirli elit zümrenin elinde toplanması ve sınırlı kalması dolayısıyla toplumun her kesimine ulaşamaması eleştirilmiştir (Bozkurt, 2000, s.70).

Teknolojinin kullanımının toplumun genelinde yaygınlaşması önemlidir. Bu amaçla birçok eğitim programı geliştirilmektedir. Türkiye’de nüfusun büyük bölümünde bilgisayarın bulunmaması eğitim açısından olumsuz bir durumdur. Bilginin sınırlı olması ve herkesin bilgiye bilgisayarla ulaşamaması toplumda, dengesizlik yaratmaktadır. Elektronik ticaret toplumsal açıdan kendini en çok istihdam alanında göstermektedir. OECD (Ekonomik

27

Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) raporuna göre, küresel ekonomide kendine yer edinme, tutunabilme gerekli alt yapıyla beraber elektronik ticaretin yaygınlaşmasını gerektirir ve ticaret hacminde büyümeyle sonuçlanır (Bozkurt, 2000, s.71).

Elektronik ticaret iletişim açısından da önemlidir. İmalattan hizmete geçiş, işlerin yeniden dağılımı, enformasyon ve iletişim teknolojisi alanında yatırımların artması verimliliği etkilemektedir. Aynı zamanda, telekomünikasyon maliyetlerindeki düşüş ise, küresel piyasadaki yapısal dönüşümle beraber istihdamla bağlantılı yönlerdir. Türkiye’de elektronik ticaretin gelişmesi ve yaygınlaşması bakımından düzenlemelere gidilmektedir. Bu gelişimin toplumsal yansımaları, elektronik ticaretin yaygınlaşması açısından Türkiye, potansiyele sahip bir ülkedir.

Türkiye’de elektronik ticaretin düzenlenmesi hakkında kanun tasarısının çıkması ve düzenlemelerin yapılması sosyal boyutta negatif etkileri aza indirmesi bakımından önemlidir.

2.1.10.3.Etik Boyut

Etik, insan davranışında iyi ve kötü kavramların insan davranışları ve sınırlarının belirlenmesidir. Etik, iş hayatında, yönetimde, siyasette, ticari hayatta, yargıda, tıpta, bilimde, sanatta, basında ve eğitimde, etik kurallarının ilke ve değerleri ön plana çıkmaktadır (http://etik.gov.tr).

“E-ticarette etik, etik kurallarının e-ticaret sistemlerine uyarlanması olarak tanımlanabilir”. Bu bakımdan, e-ticaret etiği, genel etik kurallarından bağımsız bir değer olmamasına karşın, kendisine özgü bazı özellikleri itibariyle, ayrıca incelenmesi gereken bir konudur. Etik, kuralların sahip olmuş olduğu önemli özelliklerden bir tanesi, bu kuralların zaman içinde değişebilmesidir. Ticari ve sosyal hayatı bütünüyle etkileyen teknolojik gelişmelerle birlikte bu konularla ilgili etik kurallar tekrar ele alınmalıdır.

İnci ve Öz (2006,s.71)’ün belirttiği üzere teknoloji ve insan hayatı değiştikçe, etik kuralları da bu değişime ayak uydurabilmelidir.

28

Etik kuralların ülkeden ülkeye değişebilmesi ve internet ile ülkeler arasındaki sınırların kaldırılması ile uluslararası ticaret hayatında ortaya çıkan etik konuların e-ticarette de gündeme gelmesi kaçınılmazdır.

Ticaret hayatında ve günlük yaşamda internetin kullanımı arttıkça ve geliştikçe etik sorunları da çeşitlenecektir. E-ticaret ile gündeme gelen bazı etik konuları dört başlık altında gruplandırılabilir:

 Kişisel bilgilerin gizliliği konusudur,

 İzinsiz ticari elektronik posta konusudur,

 Çocuklara yönelik e-ticaret uygulamalarıdır,

 E-ticaret etiği ile ilgili diğer konulardır.

2.1.10.4.Vergisel Boyut

E-ticaretin vergilendirilmesi konusu elektronik ticaret ile bağlantılı olarak düzenlenmesi ve tartışılması gereken önemli konulardan biridir. İnternet temelli şirketler, diğer şirketler gibi aynı ulusal ve uluslararası vergi kurallarıyla vergilenirler. Vergileme mükellefin ikametgâhı ve gelirin kaynağına bağlıdır (Akbulut, 2007, s.153).

Ülkeler, iş sektörleri ve tüketici konumundakiler elektronik ticaretin vergilendirilmesi konusuna alakadar olmakta ve bu konudaki çözüm önerileri üzerinde müzakere yapmaktadırlar. E-ticaretin vergilendirilmesi hususunda bazı görüşler mevcuttur. Bu görüşleri dört başlık adı altında toplanabilir (Binatlı, 2002, s.180).

 Elektronik ortamın bir serbest ticaret bölgesi gibi değerlendirilmesi ve

vergilendirilmemesi,

 Elektronik işlemlerin ticari mahiyet ve önemlerinin dikkate alınmadan bir “bit vergisi”

ile vergilendirilmesi,

 E-ticaretin mevcut mevzuata göre vergilendirilmesi,

 Vergi kanunları ve uluslararası vergi anlaşmalarına e-ticaret için yeni hükümlerin

29

Özellikle gelişmiş ülkeler tarafında kabul görülen bu dört görüşün içinde mevcut düzenlemeler ve ilkelerin uygulanması suretiyle çözümlenmesi görüşüdür. Fakat mevcut ilke ve düzenlemelerin e-ticaret sistemine uygulanması halinde hem gelir getiren vergiler açısından hem de harcama vergileri açısından bazı zorlukların ortaya çıkması kaçınılmazdır (İstanbul YMO, 2009, s.32).

Ulusal ve uluslararası hukuk kapsamında ele aldığımızda, e-ticarette gelirin vergilendirilmesi konusuna ilişkin olarak dört sorun karşımıza çıkmaktadır. (Uzunoğlu, 2002, s.43):

 Tam mükellefiyetin belirlenmesi,

 Gelirin elde edildiği yer,

 Gelirin niteliğinin belirlenmesi,

 Vergi matrahının belirlenmesi, olarak sıralanabilir.

2.1.10.5.Hukuksal Boyut

Ulusal ve uluslararası ticarette uygulanan hukuk kurallarını elektronik ticarette de uygulamak ve elektronik ticareti yönetmek bazen işlem gereği yapılamamaktadır. Çünkü elektronik ticarette alıcılar ve satıcılar bir araya gelmezler. Bir araya gelemeyen taraflar ticari faaliyette bulunurken yapılan antlaşmaların ve görüşmelerin güvenilir bir biçimde kayıt altında tutulması taraflar için bir sorun olmaktadır. Sözleşme şartlarının alıcı ve satıcı tarafından kabul gördüğünü ve üzerinde değişiklik yapılamayacağının güvencesini veren ve herkesçe kabul edilen bir hukuki otorite boşluğunun bulunması tarafları rahatsız etmektedir. Bir diğer faktör ise sözleşme ile güvence altına alınan ticari işlemlerin taraflarca atılacak e-imzanın güvenli ve taraflarca inkâr edilmesinin mümkün olmayan bir yapıya sahip olması gerekir.

Elektronik ticari işlemler, kişilerce oluşturularak sunulan, havale edilebilen ve saklanılabilen elektronik işlemler, tarafların bilgilerinin yer aldığı dosyalar, belgeler ve elektronik imzaları içerir. Elektronik ticari işlemler taraflarca internet üzerindeki özel

30

ağlarda elektronik ortamda yapılır ve genellikle bilişim araçları içerisin kayıt altında tutulur (Gürpınar, 2008, s.48).

Elektronik ticaret veya popüler ismi ile e-ticaret üzerinden gerçekleştirilen ticari işlemler ulusal ve uluslararası düzeydeki hukuki çalışmalar göz önüne alınarak şu şekilde sıralanabilir:

 E-ticaret açısından, tüketicinin korunması ile ilgili mevzuatın tekrar gözden

geçirilmesi,

 Elektronik ortamda gerçekleştirilen sözleşmelerin yapısı ile ilgili kısmın Borçlar

Hukuku çerçevesinde irdelenmesi,

 Elektronik ortamda elde edilen veya muhafaza edilen delillerin tanınmasının Usul

Hukuku açısından değerlendirilmesi,

 Elektronik işlemler sırasında açıklanan ve toplanan kişisel verilerin gizliliği ve

korunması,

 İnternette kullanılan alan isimlerinin korunması şeklindedir.

Bir E-ticaret faaliyetinde tarafların dikkat etmesi gereken bir diğer önemli konu ise bazı mevzuatlar kapsamında web sayfasında yer alması gereken hukuki metinlerdir. E-ticaret kapsamında işletmeden tüketiciye faaliyet gerçekleştiren firmalar için tüketici mevzuatı ile ilgili hükümler önem açısından ilk sırada yer almaktadır. Çünkü 4077 sayılı tüketici kanunu ve bunun ile ilgili olan yönetmeliklerde emredici nitelikte bazı hukuki metinlerin web sayfalarının üzerinde görebilecek şekilde yer alması zorunlu kılınmaktadır.

Genel olarak bir firmadan müşteriye e-ticaret faaliyetinde bulunan web sayfalarında bulunması gereken yazılı metinler şu şekilde sıralanabilir:

1. Web Sitesi Üyelik Sözleşmesi 2. Gizlilik Taahhütnamesi/Sözleşmesi 3. Site İşletmecisi İletişim Bilgileri

31

4. Ön Bilgilendirme Formu 5. Mesafeli Satış Sözleşmesi