Selçuklu devrinden günümüze gelen mlnyatürlü el- yazmaları, genellikle Anadolu Selçuklularının ve Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra ortaya çıkan Mezopotamya ve çevresindeki bölgesel hükümet lerin hakim olduğu yörelerde hazırlanmıştır. Bağdat' tan Anadolu'nun içlerine kadar uzanan geniş bir alan içerisinde kalan Konya, Diyarbakır, Musul gibi şehirler, 11.-14. yüzyıllarda minyatür sanatının korunduğu önemli sanat merkezleri olmuştur. Bu dönemde, resimlendirilen eserler, daha çok Abbasiler devrinde Antik kaynaklardan derlenmiş veya doğrudan doğruya Arapçaya çevirileri yapılmış tıp, botanik, astronomi ve mekanik buluşları ih tiva eden ilmi eserlerde yer alır. Bunların yanısıra, mesnevi ve hikâye kitapları gibi edebî eserler de resim- lendirilmiştir. İlmî konulu eserlerden bazılarında geç Antik - Bizans resim sanatının etkilerinin yer yer görül mesine rağmen, bu dönem minyatür sanatına genellikle İslâmî düşünceye uygun soyut bir üslûp hakim olmuştur.
Selçuklu minyatür sanatının en ilgi çekici ve tipik ör nekleri, Topkapı Sarayında bulunan Varkau Gülşâh adlı mesnevide yer alır. 13. Yüzyıl başlarında Anadolu Sel çuklu Devletl'nin merkezi Konya'da hazırlandığı anlaşı lan eserin minyatürlerinde, çizgi ve renk erken İslâm minyatür sanatının diğer örneklerinde olduğu gibi, res mi soyutlaştıracak biçimde kullanılmıştır. Figürlerin yer aldığı mekânlar, tabiat sembolik olarak belirtilmiş, res min zemini kırmızı, mavi renklerle boyandığı gibi, Sel çuklu devri motifleriyle süslenmiştir.
OsmanlI devletinin, erken döneminden, İstanbul'un fet hine kadar geçen devresinden günümüze minyatürlü eser gelmemiştir. Ancak, kaynaklarda yetenekli sanatçıların varlığı ve Edirne Sarayında bir sanat atölyesinin bulun duğu anlaşılmaktadır. Sultan II. Mehmed'in İstanbul’u fethinden sonra, İstanbul Sarayında yoğun bir resim faa liyetini başlattığı, ünlü Italyan ressamları davet ederek onlara batılı krallar gibi, portre ve madalyonlarını hazır lattığı, saray duvarlarını resimlerle süslettiği bilinir. Ge len sanatçılar arasında en ünlüleri Gentile Bellini ve Constanzo da Ferrara’dır.
Bu sanatçılar, dönemin yerli sanatçısı Sinan Bey'i et kileyerek oldukça gerçekçi anlayışta bir Fatih Sultan Meh- med portresi yapmasına yol açmıştır. Fatih Sultan Meh- med’in saltanat yıllarında İstanbul saray atölyelerinde ha zırlanmış minyatürlü bir el yazmasının bilinmemesine rağmen, aynı dönemde Edirne Sarayında resimlendirildiği anlaşılan birkaç eser günümüze gelmiştir. Bunlardan biri, Külliyât-ı Kâtibî'dir. Sultan II. Bayezid ve I. Selim döne minde hazırlanmış minyatürlü eserler, çağdaş doğu min yatür okullarının etkisini sürdüren bir resim tarzının be nimsendiğini gösterir, özellikle Sultan I. Selim'in Tebriz seferinden (1514) getirdiği sanatçıların, saray nakkaşha- nesinde etkili olduğu dikkat çeker.
OsmanlI minyatür sanatının ilk parlak dönemi Kanuni Sultan Süleyman devrine (1520-1566) rastlar. Bu dönem de, çeşitli sanat akımlarını yansıtan birçok minyatürlü yazma hazırlanmıştır. Klâsik edebiyata ait eserlerde İran okullarının etkisini sürdüren, kalıplaşmış bir minyatür an layışı yaşatılmış, ayrıca yeni konular yeni bir üslûpla re- simlendirilmiştir. Osmanlı tarihiyle ilgili olan yeni konu ların resim üslûbunun en önemli temsilcisi Matrakçı Na- suh’dur. Sanatçının Osmanlı ordusunun seferlerini konu alan eserlerdeki, gözleme dayanan kale, liman, şehir tas virleri Türk minyatürünün gerçekçi yönde gelişiminde önemli rol oynamıştır. Aynı dönemin diğer bir ünlü ismi, eserlerinin çoğu Topkapı Sarayında korunan portre sa natçısı Nigârî'dir. Kanuni Sultan Süleyman devrindeki olayları konu alan Şahname tarzında yazılmış Süleyman- nâme adlı eserin resimlendirilmesi Türk minyatür sana tında önemli bir dönüm noktası olmuştur. İmparatorlu ğun çeşitli yörelerinden getirilmiş olan yetenekli saray nakkaşlarının işbirliği ile gerçekleşen eser, özellikle yeni kompozisyon şemaları açısından büyük bir değere sa hiptir.
Türk minyatürü Sultan II. Selim (1566-1574) ve özel likle Sultan III. Murad'ın (1574-1595) saltanat yılların da en olgun ve verimli yıllarını yaşamıştır. Resimlendi rilen eserler arasında OsmanlI ordusunun zaferlerini. Sul tanın adaletini, devrindeki çeşitli sosyal faaliyetleri, av lanmadaki hünerlerini, elçi kabullerini ve o devir İçin önemli bazı olayları konu alan Hünernâme, Şehinşahnâme gibi Türkçe veya Farsça yazılmış manzum eserler başta geliyordu. Saray şahnameclsl tarafından yazılan bu eser ler saray atelyelerinin en yetenekli sanatçıları tarafından hazırlanıp, resimlendirilerek Sultan'a takdim edilmiştir. Bunların yanısıra önemli savaşları konu alan, devrin ünlü tarihçileri tarafından yazılmış kroniklerde de tüm olaylar resimlerle belgelenmiştir. Devrin önemli eseri, OsmanlI halkının günlük yaşantısını, sosyal ve ekonomik gücünü görüntüleyen yüzlerce minyatürün bulunduğu Surname' dlr. Sultan III. Murad'ın oğlu Mehmed'ln sünnet düğünü şenliklerini anlatan bu eser, OsmanlI sanatçılarına tama men gözleme dayanan bir anlatım yolu sağlamıştır. Ayrı ca padişah portrelerinin yer aldığı eserler ve bazı albüm resimleri bu verimli dönemin önemli örnekleri arasında yer alır. Klâsik dönemin en ünlü sanatçısı, bu eserlerin çoğunda çalışm ış olan Nakkaş Osman'dır. Osman ve bu dönemin diğer nakkaş-musavvlrlerlnin yaşadıkları dönemi belgeleme amacına yönelik çalışmaları sonucu, OsmanlI minyatürleri diğer İslâm minyatürlerinin kalıpçı ve süs lemeyi ön planda tutan eserlerinden ayrılır. Osmanlı nak kaşları İçin olaylar, olay kahramanları ve önemli unsur olmuş, bu olayları çevreyle birlikte ve kendilerine has renk düzenlemeleriyle gerçekçi bir yaklaşımla resmetmlş- lerdlr.
Sultan III. Mehmed’ln saltanat yıllarında (1595-1603)
Saray atelyelerindeki resim faaliyeti son derece yoğun laşmış ve klâsik dönemden kısmen farklı üslûp özellik leri kazanmıştır. Sultan III. Murad'ın isteği üzerine baş lanarak, Sultan III. Mehmed'ln himayesinde tamamlana bilen Hz. Muhammed'ln hayatını konu alan, altı ciltlik Slyer-i Nebî adlı eserdeki yüzlerce minyatür bu kısa dö nemdeki üslûbun ilk örnekleridir. Ayrıca, Osmanlı sul tanlarının hayatını, Sultan III. Mehmed'in zaferlerini konu alan, Şahnameler, Farsça veya Arapçadan Türkçeye çev rilmiş fal, hikâye kitapları ve çeşllti eserlerin devrin üs lûbuna uygun resimlendirllmesi, Osmanlı minyatür sana tına yeni bir görünüm kazandırmıştır. Daha az sayıda figürün yer aldığı, tabiat kesitlerinde kuvvetli renklerin kullanıldığı bu dönem Saray nakkaşlarının en yeteneklisi nakkaş Haşan Paşa'dır.
16. Yüzyıl sonları İle 17. Yüzyıl başlarında Osmanlı İmparatorluğunun önemli bir eyalet merkezi olan Bağ dat'ta, vali olarak bulunan sanatsever devlet adamları nın himayesinde bir minyatür okulu gelişmiştir. Farklı bir üslûbu yansıtan bu okulun minyatür örnekleri, genel likle Bağdatlı şair Fuzulî'nln eserlerinde yer alır. Ayrı ca, hikâye kitapları, genel tarih kitapları, Suflyane eser ler, destanlar ve şecereler de resimlenmlştlr. Özellikle sadrazam Sokullu Mehmed Paşa'nın oğlu Haşan Paşa'- nın valiliği sırasında (1598-1603) kaliteli eserler hazır lanmıştır. Bu okulun sanatçılarının tarikat mensubu ve büyük bir ihtimalle Mevlevi dergâhlarında yetişmiş kişi ler oldukları sanılmaktadır. Bağdat okulu minyatürleri, zengin renkleri, dinamik kompozisyonları, çeşitli karak terlerin belirtildiği, çlzglcl üslûbuyla Türk minyatür sa natının İlgi çekici bir üslûbunu oluşturur.
gelen minyatürlü eserler, genellikle Sultan I. Ahmed (1603-1617) ve Sultan II. Osman'ın (1618-1622) salta nat yıllarındandır. I. Ahmed adına hazırlanmış bir albüm ile bir fal kitabı, devrin minyatür üslûbunu yansıtan tas virleri ihtiva eder. II. Osman'ın zaferlerini konu alan bir Şahname (Şahname-i Nadiri), tarihi konulu resimle rin yer aldığı bir şiir mecmuası, alimlerin biyografileri nin verildiği eserler ve albümler bu döneme ait son de rece kaliteli minyatürleri kapsar. Dönemin yetenekli sa natçısı Nakşî'dir.
Osmanlı-Türk minyatür sanatının son parlak döne mi 18. yüzyılın ilk yarısına rastlar. OsmanlI tarihinde «Lâle Devri» olarak anılan bu yıllarda, sanatsever Sultan III. Ahmed'in (1703-1730) himayesinde saray atelyelerin- de minyatürlü yazmalar ve albümler hazırlanmıştır. Dö nemin resim üslûbunun en önemli temsilcisi, Levnî adıy la tanınan Abdülcelil Çelebi'dir. Yeni bir ekol oluşturan
bu sanatçının en güzel minyatürleri, Sultan III. Ahmed'in şehzadelerinin sünnet düğününü anlatan Surname-i Vehbî adlı eserde yer alır. Devrin diğer eserleri arasında, Levnî tarafından yapılmış günün modasına göre giyimli çeşitli kadın ve erkek tasvirlerinin yer aldığı bir albüm ve Os manlI Sultanlarının portrelerinin bulunduğu Silsilenâme adlı bir diğer albüm dikkat çeker. Yüzyılın diğer bir sa natçısı, genellikle tek figür ve çiçek resimleriyle tanınan Abdullah Buharî'dir. Levnî ve Abdullah Buharî'nin eser lerinde, ayrıca bu dönemde hazırlanmış diğer bazı eser lerde, geleneksel minyatür üslûbunun kırıldığı, ayrıntılar da üçüncü boyutun verilmeye çalışıldığı izlenir. Bazı azın lık sanatçılarının batı sanatı kurallarına uygun eserleri de, yine bu dönemde batı estetiğine duyulan ilgiyi yan sıtır. 18. Yüzyılın ikinci yarısında, bu ilgi giderek artmış ve Osmanlı minyatürü, yerini tamamen Batı Sanatı ve kültürü etkisindeki sanat eserlerine bırakmıştır.
The manuscripts with miniatures that have come down to us from the Seljuk period were generally prepared in the areas ruled by the regional governments in and around Mesopotamia that emerged following the breakup of the empires of the Great Seljuks and of the Anatolian Seljuks. Cities like Konya, Diyarbakır and Mosul, which were situated within a broad area stretching all the way from Baghdad to the heart of Anatolia, became impor tant centers where the art of the miniature was pre served in the 11 th-14th centuries. In this period, illus trated works ware included among works scientific in nature containing findings in medicine, botanies, astron omy and mechanics collected from antique sources, mainly in the Abbasid period or directly translated into Arabic. In addition to these, literary works such as mesnevis and books of stories were also illustrated.
Although the influence of the late Antique-Byzantine art of painting can be traced here and there in some of the scientific works, a more abstract style in keeping with Islamic thought is generally predominant in the miniatures of this period.
The most interesting and characteristic examples of the Seljuk art of the miniature are found in a mesnevi entitled Varka-u Gulsah found in Topkapi Palace. The miniatures in this work, which are assumed to have been prepared in Konya, capital of the Anatolian Turkish Seljux state, at the beginning of the 13th century, are com pletely in this particular style. As in other examples of the early Islamic miniature, line and color have been used in such a way as to produce an abstract picture. The spaces containing figures as well as nature have been depicted symbolically, and the background of the picture, painted in different shades of red and blue, has been decorated with the characteristic motifs of the Seljuk period.
No works with miniatures from the earliest Ottoman period up to the conquest of Istanbul have survived to our day. However, the sources attest to the existence of competent painters and an art workshop in the Palace at Edirne. Following the conquest of Istanbul by Sul tan Mehmed (II) the Conqueror, a period of intensive painting activity is known to have got under way in the Istanbul Palace. Famous Italian painters were invited to the city of Istanbul and were commissioned to pre pare portraits and medallions of the Sultans like those of western kings, to adorn the walls of the palace. Among these artists the most famous were Gentile Bellini and Constanzo da Ferrara. These artists exerted an influence on the local artist of the time, like Sinan Bey, and led to his painting a rather realistic portrait of Sultan Meh med the Conqueror. During the Conqueror's sultanate, although no manuscript with miniatures is known to have been prepared in the workshops of the Istanbul palace, a few works assumed to have been illustrated at the Edirne Palace in the same period have come down to us. One of these is the Kiilliyat-i Katibi. Works with miniatures prepared during the reigns of Sultans Bayezid II and Selim I show that a special painting style was adopted, that continued the influence of the contem porary eastern schools of the miniature. Particularly note worthy is the fact that the artists brought back by Sultan Selim I from his Tabriz campaign were active in the palace painting atelier.
The first brilliant period of the Ottoman art of minia ture coincided with tHe reign of Sultan Suleiman the Magnificent (1520-66), ' known in Turkish as Suleiman the Law-Giver. In this period several manuscripts with miniatures were prepared reflecting a variety of artistic currents. In works of classical literature a stereotyped concept of the miniature, continuing under the influence of the Iranian schools, was kept alive, and new subjects were depicted in the new style. The most important rep resentative of the painting style of these new subjects connected with Ottoman history was Matrakgi Nasuh. This artist’s depictions of fortresses, harbors and cities based on actual observation in his works about the cam paigns of the Ottoman army played a major role in the development of the Turkish miniature towards realism. Another important name of the same period is the portrait artist NigSrt, most of whose works are pre served in Topkapi Palace. His illustration of the work entitled the Siileymanname, written in the style of the Shahname and describing events of the period of Sultan Suleiman the Magnificent, was an important turning point in the Turkish art of the miniature. This work, which was realized through the cooperation of skilled palace artists brought from various regions of the Empire, has
a great value from the angle of the new composition schemes in particular.
The Turkish miniature experienced its most mature and productive years during the reigns of Sultan Selim II (1566-74) and in particular Sultan Murad II (1574-95). Among the works illustrated were the works in verses written in Turkish or Persian poets, such as the Hiiner- name and Shehinshahname, which described the victories of the Ottoman army, the justice of the Sultan, the reception of ambassadors and other important events of the period. These works, written by the Shahname- writer, were prepared by the most skilled artists of the Palace workshops and were illustrated for presentation to the sultan. In addition to them, all the events in the chronicles, which were written by the prominent his torians of the day describing important battles, were also documented with illustrations. The most important work of the period is the Surname, containing hundreds of miniatures depicting the everyday life of the Ottoman people and their social and economic status. These works, which describe the festivities connected with the circumcision ceremony of Sultan Murad Ill's son, Meh- med, established a style of representation for Ottoman artists, based entirely on observation. Furthermore, works containing portraits of the sultans and certain pictorial albums are among the important works of this produc tive period. The most famous artist of the classical period is Nakkaş Osman, who worked on most of these works. As a result of the efforts of Osman and the other painter-illustrators of the period to document the time in which they lived, the Islamic miniature is distinguished from the works which give precendence to stereotypes and decoration. Events and their heroes were the most important elements for the Ottoman painters, and they depicted them together with their surroundings through a realistic approach incorporating their own unique color schemes.
During the reign of Sultan Mehmed III (1595-1603), painting activities in the Palace workshops was extremely intense, and acquired stylistic traits quite different from those of the classical period. The hundreds of minia tures in the six-volume work entitled, Siyer-i Nebi, about the life of the Prophet Muhammed, which was begun at the instigation of Sultan Murad III, and only com pleted under the patronage of Sultan Mehmed III, are the first examples of the style of this brief period. Fur thermore, the illustrations in the Şahnames, describing the life of the Ottoman sultans and the victories of Sultan Meh med III, and furthermore, the illustrations in keeping with the style of the period of the Shahname, describing the life of the Ottoman sultans and the victories of Sultan Mehmed III and of various other works and books of stories and fortune telling translated from Persian or Arabic into Turkish, added a new appearance to the Ottoman miniature. The most skilled of the palace pain ters in this period, which was characterized by fewer figures and the use of strong colors in depictions of nature, was Hasan Pasha.
In Baghdad, which was an important provincial center of the Ottoman Empire at the end of the 16th and the beginning of the 17th centuries a school of miniature developed under the patronage of the art-loving states men stationed there as governors. Examples of this school, which reflected a different style, are generally included in the works of the poet Fuzulî of Baghdad. Furthermore, books of stories, general history books mystical works, epics and genealogies were also illus trated. During the governorship of Prime Minister So- kullu Mehmed Pasha's son Hasan Pasha (1598-1603). works of quality were prepared. The artists of this school were members of dervish orders, usually trained in tha
Mevlevi dervish lodges. Miniatures of the Baghdad school constituted an interesting and fascinating style of the Turkish art of the miniature with their rich colors, dy namic compositions and linear style.
Miniatures that have come down to us from the Ot toman Palace workshops of the 17th century generally date from the reigns of Sultan Ahmed I (1603-1617) and Sultan Osman II (1618-1622). An album prepared for Ahmed I and a fortune telling book contain designs reflecting the miniature style of the period. A Shahname (Şahname-i Nadiri) depicting the victories of Sultan Os man II, a poetry collection with depictions of historical subjects, works giving biographies of scholars, and al bums encompass the extremely high miniature quality of that period. The outstanding artist of the time is Nakşî.
The most magnificent period of the Ottoman-Turkish art of miniature coincides with the first half of the 18th century. In these years, known as the "Tulip Era," al bums and manuscripts with miniatures were prepared in the Palace workshops under the patronage of the art loving Sultan Ahmed III (1703-1730). The most impor tant representative of the painting style of the period is Abdülcelil Çelebi, known by the name of Levnî. The loveliest miniatures of this artist, who developed a new school, are in his work, known as the Surname-i Vehbî, which describes the circumcision ceremony of the sons of Ahmed III. Among other works of the period, an al bum done by Levnî with various illustrations of men and women dressed in the fashions of the day, and another album entitled the SMsilenâme containing por traits of the Ottoman Sultans are noteworthy. Another artists of the century is Abdullah Buharî, generally, known for his paintings of single figures and flowers. In the works of Levnî and Abdullah Buharî, as well as in other works prepared during this period, there are evidences of the traditional miniature style and of at tempts to add a third dimension to the details. The works of certain artists from various minority communities in the Ottoman Empire following the rules of Western art also reflect the interest shown to the western aesthetics during this period. In the second half of the 18th cen tury this interest gradually increased and the Ottoman miniature gave way to works of art entirely incorporating western art and culture.
51
