*Cumhuriyet Üniversitesi, Di Hekimli i Fakültesi, Konservatif Di Tedavisi Bilim Dal , S(VAS.
ÇÜRÜK AKT V TE TESTLER
CARIES ACTIVITY TESTS
eyda HERGÜNER S SO* Feridun HÜRMÜZLÜ*
ÖZET
Çürük a zda klinik olarak görülebilir hale gelmeden uzun süre önce ba layan kronik bir hastal kt r. Çürü e sebep olan etkenlerin bilinmesi bu sorunun önüne geçilmesini tam olarak önleyememektedir. Bunun için di ler çürümeden önce çürük risk faktörlerinin tespit edilmesi ve buna göre önlemlerin al nmas gerekmektedir. Klinik de erlendirmeler ile mikrobiyolojik ve tükürük testleri çürük riskinin saptanmas nda kullan lan yöntemlerdir. Bu alanda bilgilerin artmas çürük riski olan bireylerin belirlenmesine yol açarak, çürü ün önlenmesine yard mc olacakt r.
Anahtar kelimeler: Çürük, çürük aktivite testi
SUMMARY
Caries is a chronic disease starting long before it clinically become visible in mouth. Knowing the causes of it can not fully prevent it to occur. Caries risk factors need to be determined and accordingly precautions should be taken before the teeth’s decay. Clinical evaluations as well as microbiological and saliva tests are methods used in the evaluation of caries risks. Increase of data on the subject will help the prevention of caries by determining individuals with caries risk
Key words: Caries, caries activity test
ÇÜRÜK AKT V TE TESTLER
Di çürüklerinin geleneksel tedavi yakla m sadece hastal kl di dokular n uzakla t r l p, restorasyonlar n n yap lmas ile s n rl kalmaktad r. Belirti verdikten sonra yap lan bu müdahale hastal k nedenlerini ortadan kald rmaya yönelik bir uygulama içermemektedir. Buna ba l olarak da a z ortam ndaki patolojik etkenlerin varl n , yeni çürüklere ya da sekonder çürüklere sahip olmas n engelleyememektedir.1 Bir hastal ktan
korunabilmek için önce o hastal n geli imini ve etkenini bilmek gerekmektedir. Di çürü ünün nedeni tek bir etken olmay p, konak biyolojisi ve mikroorganizma aras ndaki dengenin bozulmas ile ortaya ç kmaktad r.2Bakteriyel
bir hastal k olan di çürü ü; di üzerine yerle en a z floras kökenli mikroorganizmalar n besinlerle al nan
ekerleri metabolize ederek asit üretmeleri sonucu di sert dokular nda meydana gelen biyokimyasal de i imlerdir.3 Di çürü ü multifaktöriyel olup bu
faktörlerin her birinin etkinli i ki iden ki iye de i mektedir.4 Bireysel olarak çürük profilaksisi
yap labilmesi için bireyin çürük risk faktörlerinin
de erlendirilmesi gerekmektedir. Bu de erlendirme de bireyin sosyal durumu, genel sa l , diet ve florür anamnezleri, klinik muayenesi ve çürük aktivite testlerine dayanmaktad r. Klinisyen için en önemli sorun hastan n yüksek, orta ve dü ük çürük risk gruplar n içinde hangisine ait oldu unu tespit etmektir (Tablo I).5Çürük aktivite testleri tükürük ak
h z , tamponlama kapasitesi, tükürük ve plak S. mutans, laktobasiller ve maya say lar n saptamak için yap l r.6,7 Çürük aktivite testleri bireylere a z di
bak m n ö retmek, yayg n restorasyon i lemlerinden önce, restoratif materyallerin seçiminde, ortodonti hastalar nda, hamilelerde, koruyucu ve tedavi edici çal malar n kontrolünde, genel sa l kla ilgili sorunlar n varl nda, diyet al kanl ve ya am ko ullar n nda de i iklikler oldu unda yap larak bireyin ve hekimin do ru yönlendirilebilmesine imkan vermektedir.8
TÜKÜRÜK AKI HIZI
Tükürü ün kompozisyonunu etkileyen önemli faktörlerden biri tükürü ün ak h z d r.9 Ak h z n n
artmas protein, sodyum, bikarbonat ve klorit seviyesini art r rken, magnezyum ve fosfat seviyesini dü ürmektedir.10 Günde yakla k 1 litre tükürük
salg lanmaktad r. Yemek yeme ve çi neme s ras nda tükürük uyar l rken, uyku s ras nda s f ra yak nd r. Bunun d ndaki sürelerde ise tükürük ak h z nda büyük bir de i iklik görülmemektedir.4 Sa l kl
bireylerde uyar lmam tükürük ak h z n etkileyen birçok faktör (hidratasyon, vücut pozisyonu, k, koku alma, sigara, cinsiyet, ya , ilaç vb.) vard r.4,11 Yaz
aylar nda dehidratasyonun fazla olmas na ba l tükürük ak h z dü erken, k aylar nda bu h z artmaktad r.12 Kan
bas nc na ba l olarak ise yatma pozisyonunda tükürük ak h z nda azalma olabilmektedir.13 Koku duyusunun
Tablo I. Yüksek ve dü ük çürük risk gruplar5
Çürük risk faktörleri
Yüksek risk grubu Dü3ük risk grubu Hasta hikaye Hasta hikayesi
Dü ük sosyal seviye Orta seviye Düzensiz hekim kontrolü Düzenli hekim kontrolü Medikal sorun var Medikal sorun yok
Çürü e ba l restorasyon de i imi var Çürü e ba l restorasyon de i imi yok Flour al n m yok (yi bir flour al m var
Karde lerde yüksek çürük Karde lerde dü ük çürük S k eker tüketimi Az eker tüketimi Riskli i grubunda Riskli i grubunda de il
Klinik inceleme Klinik inceleme
Çok say da primer/rekürrent çürük Primer rekürrent çürük yok Çok say da restorasyon Restorasyon yok veya bir-iki tane Çürü e ba l çekimler Çürü e ba l çekim yok Çürü e ba l endodontik i lemler Çürü e ba l endodontik i lem yok Yetersiz oral hijyen (yi bir oral hijyene sahip Derin pit ve fissür varl Yüzeyel pit ve fissür varl Ortodontik aperey, parsiyel protez
Laboratuar nceleme Laboratuar nceleme
Dü ük tükrük ak kanl k oran Yeterli tükrük ak kanl k oran uyar ms z<0,25 ml/min uyar ms z <0,25 ml/min uyar ml <0,7 ml/min uyar ml <0,7 ml/min Yüksek oranda S. mutans Dü ük oranda S. mutans >106CFU*/ml K105CFU*/ml Yüksek Laktobasil Dü ük Laktobasil M105CFU*/ml <104CFU*/ml Yüksek maya Dü ük maya
aktif olmas , k gibi etkenlerin ise tükürük ak h z n artt rd bilinmektedir.11,12 Tükürük bezlerinin büyüklü üne
ba l olarak erkeklerin tükürük ak h z kad nlara göre daha fazla oldu u tespit edilmi tir.14 15 ya n üzerinde
sa l kl bireylerde tükürük miktar genel olarak artarken, ilaç kullan m na ba l olarak ya da menopoz sonras nda azalabilmektedir.12
Tükürük ak h z uyar ml ve uyar ms z olarak hesaplanmaktad r (Tablo II).
Tablo II. Uyar ml ve uyar ms z tükürük ak h z de erleri (ml/dk)7
Normal Dü3ük Çok dü3ük Kserostomi Uyar5ms5z >0.25 0.1-0.25 <0.1
Uyar5ml5 >1.0 0.7-1.0 <0.7 <0.1 Uyar5ms5z tükürük ak53 h5z5
Uyar ms z tükürük örne i al n rken, hasta eri kin ise dik oturtularak ve ba öne e dirilir.11,15,16 Steril bir
kaba 5-10 dakika tükürtülür. Elde edilen tükürük miktar ml/dk olarak hesaplan r. Bebek veya küçük çocuklarda ise ya a z taban ndan steril plastik bir pipetle çekilerek ya da steril pamuk topakç klara tükürük emdirilerek steril bir kaba emdirilen tükürü ün bo alt lmas ile al nabilmektedir.16
Uyar5ml5 tükürük ak53 h5z5
Uyar ml tükürük örne in al n rken, 1.5 gr parafin ya da ekersiz sak z birkaç saniye çi netilir. Olu an ilk tükürük hasta taraf ndan yutulur. Daha sonra 5 dakika boyunca çenenin her iki taraf kullan larak çi neme hareketine devam edilir. Olu an tükürük aral klarla steril kaba tükürtülür. Birçok di i eksik olan hastalarda ise dil, dudak ve yanak hareketleriyle uyar ml tükürük toplanabilir. Elde edilen tükürük miktar uyar ms z tükürük miktar n n da oldu u gibi ml/dk olarak hesaplan r.11,15,16
TÜKÜRÜK TAMPONLAMA KAPAS TES Tükürü ün di çürüklerinden korunmada en önemli fonksiyonlar ndan biri de a z içerinde olu an organik asitlerin nötralize edilmesi ve tamponlanmas d r (Tablo III). Tükürü ün pH’s 6.5-7.5 aras nda de i mektedir. A za al nan fermente edilebilen karbonhidratlar kariyojenik mikroorganizmalar taraf ndan asitlere dönü türülerek bakteri pla n n pH’ 4.5-5 hatta daha da a a ya dü ürmektedir. ( te bu s rada tampon komponentleri asitleri tamponlamaya çal maktad r.17,18
Tükürük tamponlama fonksiyonu karbonik asit-bikarbonat fosfat ve protein tamponlama sistemine dayanmaktad r.10,19,20 Uyar lm tükürükte en önemli
tampon komponenti inorganik fosfatlarken, uyar lmam tükürükte ise karbonik asit-bikarbonat tampon sistemidir.19 Tükürük uyar ld nda tamponlama
kapasitesi artmaktad r.21
Tablo III. Uyar ml ve uyar ms z tükürük tamponlama kapasitesi de erleri (ml/dk)7
Yüksek Normal Dü3ük Çok dü3ük Uyar5ms5z >6 4-6 3-4 <3 Uyar5ml5 >7 5-7 4-5 <4
(ki yöntem ile tamponlama kapasitesi tespit edilebilir. Ericsson yöntemi
Toplanan uyar ml tükürük bekletilmeden, 1ml çekilerek ba ka bir kaba al n r ve üzerine 3ml 0.005 n HCl ilave edilir. Karbondioksiti ç karmak için kaba hafifçe titre im hareketi yap l r. Örnekler 10-20 dakikada bekletilir. Süre sonunda pH ölçülür. Ölçüm pH metre ve pH indikatörü kullan larak yap labilir. Toplanan uyar ms z tükürük bekletilmeden, 1ml çekilerek ba ka bir kaba al n r ve üzerine 3ml 0.0033n HCl ilave edilir. Karbondioksiti ç karmak için kaba hafifçe titre im hareketi yap l r. Örnekler 10-20 dakikada bekletilir. Süre sonunda pH ölçülür. Ölçüm pH metre ve pH indikatörü kullan larak yap labilir.16,22
Dentobuff strip yöntemi
Tükürük tamponlama kapasitesinin ölçülmesinde kullan lan bu yöntemde özel kitler kullan l r. Bu tür kitlerde içerisinde zay f bir asit bulunan özel bir tüp bulunur.1 ml uyar lm tükürük bu test tüpüne aktar l r ve bekletilir. Renk ay r m na göre tükürük tamponlama kapasitesi hakk nda bilgi sahibi olunur. E er renk sar ms kahverengi ise pH<4.0 dü ük tamponlama kapasitesi, ye il ise pH<4.5-5.5 orta düzeyde tamponlama kapasitesi, mavimsi ise pH>6.0 yüksek tamponlama kapasitesine sahip oldu u söylenebilir.16,19,23
TÜKÜRÜK pH
Tamponlama kapasitesi ve pH a z ortam nda oldukça önemlidir. Tükürük ilk salg land nda pH’ hafif asidiktir. Ancak tükürük ak h z ile birlikte pH yükselir.
Tükürük pH’ n etkileyen iyonlar bikarbonatlar, karbonik asitler, fosfatlar ve tükürük proteinleridir. Normalde tükürü ün pH’ 6.5-7.5 oran ndad r. Di yüzeyindeki s v n n, hidroksiapatite göre doymam oldu u ve mineden kalsiyum ve fosfat n ayr lmas na izin veren de ere kritik pH de eri denir. Bu de er 5.5 ve bunun alt ndaki pH’lard r. Kritik pH’ n alt nda di minesinden çözünme ba lamaktad r. Bu da di çürüklerinin ba lamas için önemli bir nedendir. pH tespiti indikatör ve elektriksel yol ile yap labilir.24
ndikatör ile pH tayini
Bu yol pH belirlemek için yap lan en kolay yöntemdir. (ndikatörler iyonize halde zay f asit yada baz yap dad r. PH ba l olarak renk de i tirir. Bu yöntemin en büyük dezavantaj %10 dan daha az de er ald nda de i imin gözle belirlenememesidir.24
Elektriksel yol ile tayini
Bu yöntemde pH metre olarak adland r lan alet kullan l r. (çinde 1 M HCl emdirilmi platin elektrot bulunan cam elektrot vard r. (nce duvarl cam ile kapl ucunda elektri i ileten özel bir cam dan yap lm t r. Standart kalomel ile birlikte cam elektrot bir hücre olu turur. Sabit s da bu hücrenin elektromotiv kuvveti tamamen cam elektrotun içinde bulundu u solüsyonun H iyonu konsantrasyonuna ba l d r.24
M KROB YOLOJ K TESTLER
Bakteri pla nda 200-300 çe it bakteri izole edilebilmekle birlikte en fazla bulunan S. mutans ve Laktobasillerdir. Epidemiyolojik çal malardan ve hayvan deneylerinden al nan sonuçlara göre dietle sukroz, sakkaroz al n m ndan k sa bir süre sonra a z içi pH’da önemli de i iklikler olmaktad r. Plak ve di mine tabakas aras ndaki pH nin 5 veya daha alt na dü mesi tükürük ile dengelenemeyince olu an laktik asit minede erimeye Ca ve PO4iyonlar n n ayr mas na
sebep olmaktad r.24 Bu a amada bakteriyolojik örnekler
al nd nda di er bakterilere oran nla S.mutans say s nda çok önemli art görülmektedir. Lezyon ilerleyip kavite olu tu unda ayn zamanda sekonder etkili kariyojenik bakterilerde Laktobasil görülmeye ba lamaktad r. Lezyonlar daha da ilerleyip klinik çürük görülmeye ba land nda ise S. mutans azalmaya Laktobasiller artmaya ba lar. S. mutans çürük olu umunda etkin bir rol oynad ndan say s n n belirlenmesi s k kullan lan çürük aktivite testlerinden biridir. Etkenin ortaya konmas yani S. mutans
varl n n bilinmesi hastan n bilgilendirilerek çürük olu umundan korunmas nda ve ba lam çürüklerin ilerlemesinin yava lat lmas nda i e yarar.26
Asidürik ve hafif asidojenik mikroorganizma olan mantarlar, uzun süreli antibiyotik kullan m , azalan tükürük ak h z ve a z içinde kullan lan apareylere ba l olarak say lar artabilir. Mantar seviyesinin saptanmas ; çürük riski, mantar enfeksiyonu ve antifungal ilaçlar n etkinli i konusunda yard mc olmaktad r.27
Plak örneFinin al5nmas5
Plak örne i di in fissürlerinden, ara yüzeylerinden ve düz yüzeylerinden al nabilir. Yanak ve dil yüzeyleri en kolay örnek al nabilen yüzeylerdir. Çürü e en duyarl yüzeylerden fissür yüzeylerinde çürük geli meden 0-6 ay önce S. mutans say s artmaktad r. Plak al nmadan önce di ler suyla y kan r. Pamuk rulolar ile izolasyon sa lan r, hafif hava verilerek di kurutulur. Mikroorganizma say s hesaplanacak plak miktar n n standart olmas n sa lamak için ölçülü bir ka k ile örnek al n r. Hem üst hem alt çenede en az 4 bölgeden örnek al nmal d r. Arayüz pla di ipi ile al n r. Al nan örnek transport s v s içine konarak buz içinde en k sa sürede laboratuara ula t r lmal d r.8
Tükürük örneFinin al5nmas5
Steril kap içindeki tükürükten steril ko ularda pipet ya da enjektörle 1 ml al n r ve içinde özel transport s v s bulunan tüp içine aktar l r. A z kapat larak kar t r l r.7,27 Tükürükte S. mutans say m
90 gr mitis salivarius agar, 150 gr sakkaroz, 1000 gr distile su kar t r larak eritilir. 121°C de 15 dakika otoklavda steril edilir. 50°C kadar so utulduktan sonra1 ml apman tellürit solüsyonu, 1ml basitrasin 200 U/ml kar t r l r. Steril ko ularda normal petri ve rodak petrilere da t l r. Daha sonra petri ikiye ayr larak bir taraf 10,-¹10-²lik suland rmadan 50Ul
damlat larak yüzeye yay l r. 37°C de 48 saat mum söndürme kavanozunda bekletilir.8,28 (nkübasyon
sonras tipik MSkolonileri say larak a a daki formül ile hesaplan r. Sonuçlar Tablo IV’e göre de erlendirilir.
TÜKÜRÜKTE LAKTOBAS L SAYIMI 75 g Rogosa SL, 1000 ml distile su ile kar t r l r. Üzerine 1.32 ml glasiyal asetik asit eklenir. 2-3 dakika
Tablo IV.Tükürükte saptanan S. mutans düzeyleri7
Yüksek düzey
>10
6cfu/ml
Orta düzey
>10
5-<10
6cfu/ml
Dü3ük düzey
H10
5cfu/ml
cfu=koloni sayisi/suland rma oran x ekilen miktar 90-1000C de s t l r. Steril ko ullarda normal petri
da t l r. Daha sonra petri ikiye ayr larak bir taraf 10-¹,
10-² lik suland rmadan 50 Ul damlat larak yüzeye
yay l r. 37°C de 48 saat mum söndürme kavanozunda bekletilir.8,28 (nkübasyon sonras tipik laktobasil
kolonileri say larak hesaplan r. Sonuçlar Tablo V’e göre de erlendirilir.
Tablo V. Tükürükte saptanan Laktobasil düzeyleri7
Yüksek düzey
I10
5cfu/ml
Orta düzey
>10
4-<10
5cfu/ml
Dü3ük düzey
H10
4cfu/ml
Tükürükte maya say5m5
30 gr sabourand, 20 gr agar, 1000 ml distile su kar t r l r. 2-3 dakika 90-100°C s t l r. 50 °C kadar so utulduktan steril ko ularda normal petri da t l r. Daha sonra petri ikiye ayr larak bir taraf 10-¹
suland rmadan 50 Ul damlat larak yüzeye yay l r. 37°C de 48 saat bekletilir.8,28 (nkübasyon sonras tipik maya
kolonileri say l r. Sonuçlar Tablo VI’ya göre de erlendirilir.
Plakta S. Mutans ve Laktobasil say5m5 Msb agar üçe ayr l r. 10-¹,10-²lik suland rmadan
50 Ul damlat larak yüzeye yay l r. 37°C de 48 saat mum söndürme kavanozunda bekletilir.
Laktobasil için ise Rogosa SL agar üçe ayr l r. 10-¹,10-²lik suland rmadan 50 Ul damlat larak yüzeye
yay l r. 37°C de 48 saat mum söndürme kavanozunda bekletilir.8,28,29 Sonuçlar Tablo VII’ye göre
Tablo VI. Tükürükte saptanan maya düzeyleri7
Yüksek düzey
M10
6cfu/ml
Orta düzey
>10
5-<10
6cfu/ml
Dü3ük düzey
K10
5cfu/ml
Tablo VII. Plakta saptanan S. mutans ve Laktobasil düzeyleri7
Yüksek düzey
>10/total
kültür edilebilir flora
Dü3ük düzey
<1 total
kültür edilebilir flora
Yap lan testler sonucunda çürük say s na bak lmaks z n tükürük ak h z ve tamponlama kapasitesinin dü ük bulundu u hastalarda a a daki tedbirler al nmal d r.• Tükürük ak h z n n nedeni tespit edilmeye çal lmal d r,
• Tükürük ak h z n azaltan ilaçlar kullan yorsa alternatif ilaç kullan m na (doktoru ile konsülte edilerek) geçilmelidir,
• Sebze ve protein a rl kl çi nemeyi gerektiren diet önerilmelidir,
• Topikal florür kulland r lmal d r,
• Xekersiz sak z çi nemesi önerilmelidir,
• Xereostomi olgular nda yapay tükürük preparatlar verilmelidir,
Çürük yap c mikroorganizmalar n azalt lmas için ise,
• Çürük kaviteleri restore edilmelidir,
• Hatal restorasyonlar düzeltilmelidir,
• Mevcut restorasyonlar polisajlanmal d r,
• Derin ve retantif olan pit ve fissürler fissür örtücü ile kapat lmal d r,
• A z ve di bak m ö retilmelidir,
• Di f rças , di ipi ve gargara kullan m al kanl k haline getirtilmelidir,
• Hastan n ö ün aralar nda eker içeren yiyecekleri tüketmemesi tavsiye edilmelidir,
• Al nan günlük karbonhidrat miktar nda k s tlama yap lmal d r.
KAYNAKLAR
1. Oktay (. Koruyucu Uygulamalar n ve T bbi Yakla m n Di
Hekimli i Prati indeki Yeri. TDBD 1998; 44: 4-8.
2. Koray F. Individual Profilaksinin Önemi. TDBD 1998; 44:
10-12.
3. Koray F. Di çürükleri. Alt n Matbac l k, (stanbul
1981;21-26.
4. Larnas M. Simple tests for caries susceptibility. Int Dent
J 1985; 35:109-117.
5. Parvinen T, Larmas M. The relation of stimulated
salivary flow rate and pH to lactobacillus and yeast concentrations in saliva. J Dent 1981;60: 1929-1935.
6. Snyder ML.Laboratory methods in the clinical evaluation
of caries activity. JADA 1951;42: 400-413.
7. Koray F, Güven Y,Külekçi G, Çintan s. A z Biyolojisi ve
Bireysel Profilaksi Uygulamal E itim Program Kitab . Çürük Riski, Çürük Aktivite Testleri. (stanbul, 2002: 1-15.
8. Wellington PB. Risk factors in dental caries. Int Dent J
1998; 38: 211-217.
9. Edgard WM. Saliva: Its secretion, composition and
functions. Br Dent J 1992; 172: 305-312.
10. FDI Working Group 10, CORE: saliva, its role in health
and disease, Int Dent J 1992; 42: 291-304.
11. Dawes C. Physiological factors affecting salivary flow
rate und oral sugar clearance and the sensation of dry mouth in man. J Dent Res 1987; 66: 648-653.
12. Roth GI, Calmes R. Oral Biology. The C.V. Mosby
Company, St Louis 1981; 209-228.
13. Kedjarune U, Migasena P, Changbumrung S. Flow rate
and composition of whole saliva in children from rural and urban Thailand with different caries prevalence and dietary intake. Caries Res 1997; 31: 148-154.
14. Krasse B. Caries risk, a practical guide for assesment
and control, Chicago Quintessence publishing 1985.
15. Thylstrup A, Fejerskoy O. Texbook of Clinical Cariology 2 nd
ed Copenhang, Munsgard 1994; 17-31.
16. Kavanagh DA, Svehla G. Variation of salivary calcium,
phospate and buffering capacity in adolesent. Arch Oral Biol 1998; 43: 1023-1027.
17. Wikner S, Söder PO. Factors associated with salivary
buffering capasity in young adults in Stockholm, Sweden. Scand J Dent Res 1994;102:50-53.
18. Brambilla E, Garcia GF, Strohmenger L. Principles of
diagnosis and treatment of high-caries-risk subjects. Pediatric Dent 2000; 44: 507-540.
19. Tenouvo J. Salivary secretion rate, buffer capacity and
pH. In: Tenouvo J. (Ed). Human saliva: Clinical chem stry and microbiology, vol CRC Press, Boca Raton FL, pp. 46-59.
20. Xengün A, Ünlü N, Özer F, Öztürk B, Ça layan O.
Tükürü ün uyar lmas n n tükürük ak h z na, pH’ na tamponlama kapasitesine, Ca, P ve total protein konsantrasyonlar na etkisi. Hacettepe Di Hekimli i Fakültesi Dergisi 1998;23:47-52.
21. Ericsson Y. Clinical investigations of the salivary
buffering action. Acta Odontol Scand 1959; 17: 131-165.
22. FDI Technical report. Review of methods of
identification of high caries risk groups and individuals. Int Dent J 1998; 38: 177-189
23. Güven Y. Di hekimli inde pH’n n önemi ve tamponlama
kapasitesi. Tübitak a z biyolojisi uygulamal e itim program kitab , (stanbul 1998;1-6.
24. Gao XJ, Fan Y, Kent RL, Van Hautte J, Morgalis HC.
Association of caries activity with the composition of dental plaque fluid. J Dent Res 2001; 80:1834-1839.
25. Ergani O, Öztürk A. Oral Mikrobiyoloji & (mmünoloji.
Nobel Matbaac l k, (stanbul 2003;125-135.
26. Ollila P, Niemela M, Uhari M, Larmas M. Risk factors for
colonization of salivary lactobacilli and Candida in children. Acta Odontol Scand 1997;55:9-13.
27. Newburn E.Cariology. 3 rd Ed. Quintessence Publishing
Co, Inc, Chicago 1997;273-293.
28. Kelstrup J, The lade J, Poulsen S, Moller IJ.
Bacteriological, electron microscopical and biochemical studies on dento-gingival plaque of Moroccan children from an area with low caries prevalence. Caries Res 1974; 8:61-83.
29. Krasse B, Jordan HV, Edwardsson S, Swensson I, Trell L.
The occurrence of certain caries- inclucing streptococci in human dental plaque material with special reference to frequency and activity of caries. Arch Oral Biol 1968;13:911-918.
Yaz53ma Adresi:
Yrd.Doç.Dr. Xeyda HERGÜNER S(SO Cumhuryet Üniversitesi
Di Hekimli i Fakültesi
Konservatif Di Tedavisi Bilim Dal 58140 Kampüs / S(VAS
Tel : 0 346 2191010 / 2701 Fax : 0 346 2191237 E-posta : seydaher@hotmail.com
