SAHİFE ÜÇ
hadiseler arasında
Hilâfet meselesi
r \ r n adıköy’de b ir vaizin, I hilâfeti geri getirm ek ,1 l t > \ yolunda sözler söylediği
için hakkında tak ib at yapıldığını gazetelerde okuduk. «Cumhuriyet» in böyle şuursuz hareketlere bazı devirlerinde tesa düf edilm iştir. B unlar tam am en esassız, lüzum suz ve hâlâ uygulan m ası im kânsız v â b im e le rd ir. Ç ün kü «hilâfet» yani Peygam berin ve killiği diye İslâm dininde bir m a kam yoktur. «Hulefai Raşidiıı» dediğim iz d ö rt «halife» nin halife liği de İslâm cem aatinin reisliğin den ibaret siyasî b ir liderlik idi. Şahsî «hürm etsezâ» tıklarından başka dinî hiçbir fonksiyonları yoktu. Buna rağm en bunlar o m a kam ları seçim le ihraz etm işlerdi. Bu d ö rt halifenin dahi kendi a ra ların d a ve ashab arasında rak ip leri vardı.. Esasen İslâm dini, h attâ Hazreti M uham m ed’in sağ lığında b ir devlet haline geldiği için halifelik siyasî b ir vazife ol du. O yüzden de ih tilâflar çıktı.. h arb ler oldu. Dört halifeden, h a ttâ Peygam berin sülâlesinden şehid edilenler oldu. Bunu yapanlar ha lifeliği aldıktan sonra devlet kuv vetiyle ellerinde tu ttu la r ve vera set yoluna soktular., unutm am alı ki ilk d e v irle rd e İslâ m iy e t te k ts Iâm devleti halinde olduğundan halife, İslâm devletinin hü k ü m d arı idi. B unlara E m îrül-m ü’m iniıı da hi denirdi. Yani halifelik b ir di nî m akam değil, bir siyasî m akam , b ir devletin hüküm darlığı oldu • ğundan babadan oğula intikal e t • ti, ve nihayet söndü.
Zaten «halife» dem ek birinin ye rine geçen kim se dem ektir. B un la r da kendilerini, Peygam berin yerine geçm iş savdırm ak için bu iım i aldılar. H albuki Peygam ber, hayatında kendinden sonra falan - canın yerine geçmesi diye b ir va siyette bulunm am ıştı; çünkü pey - gam berlik şahsî b ir vazife oldu ğundan O’nun ölüm ünden so n ra yerine vekil tayin etm esi varid de ğildi.
Böylece tslâm devletinin hüküm d arına halife adı verildikten yıllar so n ra A raplar bölündüler.. Em evî, ve Abbasî hanedanı halifeliği b ir biri peşinden ü stlerine aldılar., bu nu yaparken, İslâm halkına kim se b ir şey sorm azdı. İslâm dini genişledikçe İslâm devletleri a rtı yordu. B unların üzerinde halife nin h içb ir zam an büyük b ir nü fuzu yoktu, olam azdı. Çünkü o, b ir siyasî m akam idi. İslâm iyetten 700 sene so n ra kurulm uş olan Os
man lI devleti -ie b ir İslâm devle ti idi. 200 yıldan fazla b ir m üd - det, h attâ İstanbulun fethi sırala rın d a dahi O smanlı padişahları «halife» değildiler. Bununla devle tin şan ve şöhretinde b ir eksiklik olm adığı gibi İsta n b u l’un fethiyle O sm anlı devleti İm p arato rlu k ol du. Fatih Sulfap M ehmed, Rom a İm p a ra to rla rın a verilen Kayser unvanını dahi alm ıştı..
H ilâfet, Osm anlı padişahlarına, Yavuz’un M ısır’ı zaptından sonra, h içb ir kuvvet, ve nüfuzu olm ıvan ve M ısırda âd eta e sir gibi yaşayan son Arap halifesi M ütevekkil Alellah’uı halifeliği, Yavuz Selim 'e tevdi etm esiyle intikal e tm iştir. Çünkü halifelik din bakım ından hiçbir salâhiyeti olmadığı için kuvvetli b ir devlet reisinin elinde olm alı idi ki bu siyasî kuvvetle ayakta durabilsin. Ve böylece Arap padişahlarının kendilerine verdik leri bu isim , O sm anlı İm p a ra to r larına kılıç zoru ile intikal etti ve onların kuvvetiyle İslâm üzerinde nüfuz kazandı. Zaten Yavuz S ultan Selim hem en hem en bütün İslâm devletlerini m ağlûp ederek O sm an lIların siyasî ve ask erî üstünlüğü • nü dünyaya kabul ettirm işti.;
H ilâfet, kuvvetli İslâm padişah larının elinde oldukça İslâm üze rin d e • siyasî nüfuz - ika edebili yordu.. zaten hem en hem en hepsi Asya ve Afrika’da bulunan İslâm cem aatleri, yavaş yavaş AvrupalI ların m üstem lekesi haline girerek istiklâllerini kaybedince bütün bu halk, tek m üstakil İslâm devleti olan O smanlı İm p arato rlu ğ u n a gö nül bağladılar. Bu bağlılık, Os m anlIlar siyasî kuvvet ve nüfuz larım m uhafaza ettikçe devam e t ti.. ondan sonra, yani O sm anlı devleti in h ita ta doğru gittikçe, he le son zam anlarda halifelik, Türk- le r için b ir siyasî m ahzur halini aldı. Büyük devletler Türkiyeyi - İslâm lar üzerinde hilâfet yoliyle te s irle r yapacak vâhim esiyle - tehlikeli görm eye başlam ışlar ve b u yüzden tü rlü güçlükler çık ar - m ışlard ır.
Son zam anlarda Osm anlı İm pa rato rlu ğ u n a k arşı Yemen’de, Hi caz’da, S uriye’de isyanlar çıkm ası hilâfetin a rtık b ir isim den ileri gitm ediğini gösteriyordu. B irinci Cihan H arbinde ise bütün Arap â- lem i «halife» aleyhine isyan e t m iştir. «Cumhuriyet» ilânı ile pa dişahlık o rtad an kalkınca «halife» lik boşta kaldı. Çünkü halifelik, tslâm larm sırf ru h an î işleri için seçtikleri b ir «baş» değildi. H ali felik, m ulıdes bir m akam da olsa b ir padişahlık idi. O da Türkiye- den kalkınca «halifelik» de kalktı.
O sm anlı padişahları kendilerine zillüllâhi fil’arz, Em îrül-m ü’m inin, halifei ruyi zem in, yani arzda Allahın gölgesi, m üm inlerin E nüri ve yeryüzünün halifesi ism ini ve rirk en Yemen’de İm am Yahya, ha life ordusunun askerlerini kesiyor- du. Zaten hu küçücük im am lar ve şeyhler hile huthede halifenin de ğil, kendi isim lerini okuturlardı.
İşte «halife» lik bu hale geldiği için ortad an kalktı. Bugün İçiıı halifelik iade edilebilir mi?.. Onu da yarın konuşuruz.
B. FELEK
