T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GİYİM ENDÜSTRİSİ VE MODA TASARIMI ANA BİLİM DALI
GİYİM ENDÜSTRİSİ VE GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI
TÜRKİYE’DEKİ TEKSTİL–KONFEKSİYON İŞLETMELERİNİN
(KOBİ’LERİNİN) TEDARİK, ÜRETİM VE LOJİSTİK FAALİYETLERİNİN
ULUSAL REKABET ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
DOKTORA TEZİ
Hazırlayan
Özlem KAYA
Ankara Haziran, 2013
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GİYİM ENDÜSTRİSİ VE MODA TASARIMI ANA BİLİM DALI
GİYİM ENDÜSTRİSİ VE GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI
TÜRKİYE’DEKİ TEKSTİL–KONFEKSİYON İŞLETMELERİNİN
(KOBİ’LERİNİN) TEDARİK, ÜRETİM VE LOJİSTİK FAALİYETLERİNİN
ULUSAL REKABET ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
DOKTORA TEZİ
Özlem KAYA
Danışman: Prof. Dr. Fatma ÖZTÜRK
Ankara Haziran, 2013
JÜRİ ONAY SAYFASI
Özlem KAYA’nın Türkiye’deki Tekstil-Konfeksiyon İşletmelerinin (KOBİ’lerinin) Tedarik, Üretim ve Lojistik Faaliyetlerinin Ulusal Rekabet Üzerindeki Etkileri başlıklı tezi 05.07.2013 tarihinde, jürimiz tarafından Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Eğitimi Bilim Dalı’nda Doktora Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı İmza
Başkan: Prof. Dr. Özkan ÜNVER ... Üye (Tez Danışmanı): Prof. Dr. Fatma ÖZTÜRK ... Üye : Prof. Dr. Serdar KILIÇKAPLAN ... Üye : Doç. Dr. Emine KOCA ... Üye : Doç. Dr. Fatma KOÇ ...
ÖNSÖZ
Türkiye, küreselleşen dünyanın gittikçe yoğunlaşan rekabet ortamında başarılı olmak için üretimini, ürün kalitesini ve rekabet gücünü arttırmak zorundadır.
Günümüzde birçok işletme, rekabet üstünlüğü elde etmede işletmeler arası ilişkilerin önemini anlamış ve gerek tedarikçileri gerekse müşterileriyle olan ilişkilerini karşılıklı işbirliği ve kazanç esasına bağlı olarak yeniden yapılandırmaya başlamışlardır. Özellikle tedarikçilerle gelişen sıkı işbirliğinin; ürün kalitesinin artırılması, satın alınan ürünlerin maliyetinin düşürülmesi, üretim ve lojistik esnekliğinin geliştirilmesi, müşteri memnuniyetinin artırılması gibi konularda son derece olumlu katkılar sağladığı görülmektedir.
Yoğun rekabet ortamı sürekli olarak yeni pazarlar, yeni ürünler, yeni işlemler, yeni modeller ve yeni olanaklar bulmayı gerektirmektedir. Bu da işletmeleri ürünlerini daha kaliteli yapmaya, daha hızlı üretmeye ve teslim sürelerini kısaltmaya zorlamaktadır. İşletmelerin bunu sağlayabilmeleri için organizasyon içindeki düzensizlikleri önlemeleri gerekmektedir. Ayrıca üretim ile lojistik ve üretim ile tedarik arasındaki dengeyi iyi planlamaları, ulusal piyasada rekabet gücünün arttırılabilmesi için iyi bir tedarik zinciri ve lojistik yönetiminin kurulmasını gerekli kılmaktadır.
Özellikle tekstil-konfeksiyon sektörü bu açıdan incelemeye değer bir alan olarak kendini göstermektedir. Tekstil-konfeksiyon sanayi, ülkelerin ekonomik kalkınma sürecinde önemli rol oynayan bir sanayi dalıdır. Türkiye ekonomisi açısından tekstil-konfeksiyon sektörü büyük önem taşımaktadır. Bu noktada tekstil-konfeksiyon ülkemiz sanayinin lokomotifi konumundadır ve en yüksek istihdam oranı bu sektörde yer almaktadır. Bu durum bu sektörde üretim tekniklerini ve rekabetin önemini daha da artırmaktadır. Özellikle tekstil-konfeksiyon sektörü bu açıdan incelemeye değer bir alan olarak kendini göstermektedir.
Doktora tezimin yazılma sürecinde, göstermiş olduğu ilgi ve desteği için danışmanım Prof. Dr. Fatma ÖZTÜRK’e, bulgular kısmının hazırlanmasında veri analizinin yapılmasında ve tezin tamamına sunduğu büyük katkı ve desteği için, gösterdiği manevi katkının yanı sıra akademik hayatıma yön veren değerli hocam Prof. Dr. Serdar KILIÇKAPLAN’a, ayrıca Prof. Dr. Özkan ÜNVER’e, Doç. Dr. Emine KOCA’ya, çalışmanın anket kısmına sundukları katkılar ile TOBB’a bağlı işletmelere, tez çalışmam süresince desteklerini ve dostluklarını esirgemeyen Öğr. Gör. Fatih ÖZÇALIK’a, Öğr. Gör. Veysel DİNLER’e, maddi ve manevi desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen ve her an yanımda olan İlyas AKYOL’a özellikle kardeşim Sinan KAYA’ya ve aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
ÖZET
TÜRKİYE’DEKİ TEKSTİL–KONFEKSİYON İŞLETMELERİNİN (KOBİ’LERİNİN) TEDARİK, ÜRETİM VE LOJİSTİK FAALİYETLERİNİN ULUSAL REKABET
ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
KAYA, Özlem
Doktora, Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Bilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Fatma ÖZTÜRK Haziran-2013, 336 sayfa
Son yıllarda artan rekabet nedeniyle tedarikçiler, müşteriler, dağıtıcılar ve perakendecilerle ilişkiler önem kazanmıştır. İşletmeler artan rekabetle baş edebilmek, rekabet avantajı yaratmak, pazar paylarını koruyabilmek hatta ayakta kalabilmek için lojistik, tedarik ve üretim gibi faaliyetleri etkin bir şekilde işletmelerine adapte etmeye çalışmaktadır.
Günümüzde yaşanan küreselleşme olgusu bağlamında ürünlerin, hizmetlerin ve üretim faktörlerinin uluslararası dolaşımında ciddi bir serbestlik sağlanmıştır. Bu durum, ulusal ekonomilerin dışa açıklık düzeyini büyük ölçüde artırmış ve ülkeleri dış ticaret risklerine karşı görece korumasız hale getirmiştir. Türkiye ekonomisi açısından, özellikle dış ticaret hadlerinin belirsizliği, ihracatta ürün çeşitliliğinin az olması, sınırlı sayıda ülke ile ticari ilişkide bulunma, kronik dış ticaret açığı vb. gibi dışsal risk faktörleri daha fazla önem arz etmektedir.
1960’larda öncelikle yerel pazarın ihtiyaçlarını karşılamaya odaklanan ve Türkiye’nin en önemli üretim dalı haline gelen tekstil-konfeksiyon sektörü, 1980’lerden bu yana gelişen küresel rekabet ile işletmeleri; kaynak kullanımı, tedarik, üretim, lojistik ve ürünlerini satış konularında dünya geneli alternatifler bulmaya zorlamıştır. Küreselleşmenin sonucu olarak artan rekabet ve tedarik zinciri yönetimi öneminin artmasıyla, tekstil-konfeksiyonda lojistik yönetimi konusu da ön plana çıkmıştır ve 1 Ocak 2005’ten itibaren dünya genelinde tekstil-konfeksiyona uygulanan kotaların kalkmasıyla birlikte Türkiye tekstil-konfeksiyon sektörü için yeni bir dönem başlamıştır.
Tedarik zinciri yönetimi ve lojistik yönetimi son yıllarda işletmelere rekabet açısından önemli avantajlar getirmektedir.
Lojistik süreçlerin etkin yönetimi ile tedarik zincirinde yaratılan değer arttırılmaktadır. Bu değerin anlamı, hizmet sunan taraf için kar elde etmek iken, müşteri tarafında düşük fiyatta ve beklenen düzeyde hizmet almaktır.
Bu çalışma Türk tekstil-konfeksiyon sektörünün tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin ulusal rekabet üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla hazırlanmıştır.
Araştırma 2012 son çeyreğinde aktif durumda olan TOBB’a bağlı tekstil-konfeksiyon işletmeleri üzerine yapılmıştır. 13-Tekstil Ürünlerinin İmalatı, 14-Giyim Eşyalarının İmalatı üretim alanlarında belirlenen kodlar çerçevesinde tekstil için; İstanbul, Bursa, Denizli, Tekirdağ, Uşak, Gaziantep, Adana ve Kahramanmaraş illeri; konfeksiyon için İstanbul, Bursa, Ankara, Denizli, Konya, Tekirdağ, Kırklareli, İzmir, Gaziantep ve Adana illeri araştırma kapsamına alınmıştır.
Genel olarak verileri analiz ederken Ki-Kare, varyans analizi, hipotez testleri ve temel bileşenler analizi kullanılmıştır.
Bu çalışmada tekstil-konfeksiyon sanayinde tedarik, üretim ve lojistik faaliyetleri ele alınmıştır. Sektörde dünyadaki gelişmeler incelenmiş ve bu gelişmeler kapsamında Türk tekstil-konfeksiyon sanayinin tedarik, üretim ve lojistik durumu belirlenerek rekabet gücü değerlendirilmiştir. Tekstil ve konfeksiyon sektöründe ulusal düzeyde rekabet için bazı değişkenlere ulaşılmıştır.
ABSTRACT
THE EFFECTS OF SUPPLY, PRODUCTION AND LOGISTICS PROCESS OF TEXTILE-APPAREL SECTOR IN TURKEY (KOBIS) ON NATIONAL COMPETITION
KAYA, Özlem
Doctoral Dissertation, Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Bilim Dalı Supervisor: Prof. Dr. Fatma ÖZTÜRK
June-2013, 336 pages
In last decades, as a result of increasing competition, relations among suppliers, consumers, distributors and retailers became more significant. Companies has to adopt logistics, production and supply chains for competing with increasing competition, acquiring advantages of competition, maintaining the market share as well as surviving.
Today, international free movement of products, services, production factors became widespread with regard to globalization. As a result of widespread free movement, foreign expansions of national economies grow up and relatively became more vulnerable against risks of foreign trade. In terms of Turkish economy, especially uncertainty of foreign trade rates, limited diversity of export products, and commercial relationship between less number of countries, chronicle foreign-trade deficit and similar external risk factors are becoming more significant.
Textile and apparel sector in Turkey which initially focused on internal market and became dominant production sector in 1960s has been forced to find out new worldwide alternatives about using sources, supply, production, logistics and marketing beginning with globalization since 1980s. Along with the increasing of importance of management of competition and supply chain as a result of globalization, logistics management became more important in textile and apparel sector and a new term started for textile and apparel sector in Turkey after termination of quota in textile sector since 1 January 2005.
Management of supply chain and logistics management provides considerable competitive advantages for companies in last decades. Efficient management of the logistics process raises the value created by supply chain. This value means high profit for suppliers and low priced and qualified service for consumers.
This dissertation aims to figure out the effects of supply chains, production and logistics of Turkish textile and apparel sectors on national competition.
My survey is on the textile-apparel companies which are on production and also member of Union of Chambers and Commodity Exchanges of Turkey (TOBB) in the last quarter of 2012. According to codes of 13-Production of Textiles and 14-Production of
Clothing, survey covers the textile companies in İstanbul, Bursa, Denizli, Tekirdağ, Uşak,
Gaziantep, Adana and Kahramanmaraş and apparel companies in İstanbul, Bursa, Ankara, Denizli, Konya, Tekirdağ, Kırklareli, İzmir, Gaziantep and Adana.
Chi-square, variance analysis, hypothesis testing and principal component analysis are used to analyze data.
This dissertation analyzes supply, production and logistics process of textile-apparel sector. The improvement of the textile-apparel sector among the world and the supplement, production and logistics condition of Turkish textile-apparel sector are described and the competitiveness of the sector is evaluated. Some variables are figured out in textile-apparel sector competition in national level.
Keywords: Logistics, supply chain management, production, competititon, national competitiveness
İÇİNDEKİLER
Sayfa
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI ... i
ÖNSÖZ... ii
ÖZET... iii
ABSTRACT... v
TABLOLAR LİSTESİ ... xi
ŞEKİLLER LİSTESİ... xvii
KISALTMALAR LİSTESİ ……… xix
1. GİRİŞ ………. 1 Problem ... 5 Amaç ... 5 Önem... 6 Varsayımlar ... 7 Sınırlılıklar ... 8 Tanımlar ... 9
2. İŞLETMELERDE TEDARİK, ÜRETİM VE LOJİSTİK FAALİYETLERİ ………... 10
2.1.Tedarik Zinciri Kavramı, Tanımı ve Önemi ……….…. 10
2.1.1. Tedarik Zincirinin Genel Yapısı………..………... 12
2.1.2. Tedarik Zinciri Boyutları………..………….... 14
2.1.3. Tedarik Zinciri Çeşitleri ... 15
2.1.4. Tedarik Zinciri Modelleri………..……… 16
2.2. Tedarik Zinciri Yönetimi Tanımı, Kapsamı ve Gelişimi ... 17
2.2.1. Tedarik Zinciri Yönetiminin Önemi ve Amaçları ... 19
2.2.2. Tedarik Zinciri Etkinliğinin İşletmelere Faydaları Avantaj ve Dezavantajları ... 21
2.2.3. Tedarik Zinciri Yönetimi Faaliyetleri ve Kararları ... 23
2.2.4. Tedarik Zinciri Yönetimini Etkileyen Temel Faktörler ... 24
2.2.5. Tedarik Zinciri Yönetimi Fonksiyonları ... 28
2.2.6. Tedarik Zinciri Yönetiminde E-Ticaret... 28
2.2.7. Lojistik ve Tedarik Zinciri İlişkisi ………..……… 31
2.3. Üretim Tanımı ……….. 34
2.4. Üretim Sisteminin Elemanları ve Sınıflandırılması ……..………35
2.6. Üretim Yönetimi Kavramı, Tanımı ve Amaçları ………..………....… .38
2.6.1. Üretim Yönetiminin Tarihsel Gelişimi ………..…….…... 40
2.6.2. Üretim Yönetiminin Fonksiyonları …………..………..………... 42
2.7. Üretim Stratejileri ………..………... 42
2.8. Lojistik Kavramının Tanımı, Kapsamı ve Gelişimi ... 44
2.8.1. Lojistiğin Önemi ve Amaçları... 47
2.8.2. Dünyada ve Türkiye’de Lojistik Pazarının Değerlendirilmesi ... 49
2.9. Lojistik Faaliyetler, Amacı, Çeşitleri ve Önemi... 52
2.9.1. Lojistiğin Destekleyici Faaliyetleri ... 64
2.10. Lojistik İş Süreçleri………..……… 66
2.10.1. Tedarik Lojistiği………..………...….. 67
2.10.2. Üretim Lojistiği………..……….. 69
2.10.3. Dağıtım Lojistiği………..…….... 71
2.10.4. Geri Dönüş Lojistiği (Ters Lojistik)……….…... 72
2.11. Global Lojistik………..……….….. 73
2.12. Üçüncü ve Dördüncü Parti Lojistiğin Tanımı ve Yararları ... 74
2.13. E-Lojistik ve E-Lojistik Yönetimi ... 76
3. TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ ……….… 78
3.1. Dünya Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü ... 78
3.1.1. Mevcut Üretim Kapasitesi………..……….. 79
3.1.2. Dış Ticaret………...…….. 80
3.1.2.1. AB Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü……...……... 81
3.1.2.2. ABD Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü…... 82
3.1.2.3. Uzakdoğu Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü……….. 83
3.2. Türkiye Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü ... 85
3.2.1. Mevcut Üretim Kapasitesi………. 88
3.2.2. Dış Ticaret………...……….. 90
3.2.2.1. İhracat Oranları………. 92
3.2.2.2. İthalat Oranları... 94
3.3. Üretim Süreçleri... 94
3.4. Sektörün Ürünleri ve Sınıflandırması ... 95
Türkiye’de Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründeki KOBİ’lerde Tedarik, Üretim ve Lojistik Faaliyetleri 3.5. Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Tedarik Faaliyetleri ………. 96
3.6. Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Üretim Faaliyetleri ………….…... 102
3.7. Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Lojistik Faaliyetleri ….…………... 103
4. REKABET VE TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ REKABET ANALİZİ ....107
4.1. Rekabet Kavramı ……….……. 107
4.1.1. Rekabet ve Rekabet Gücü Kavramları ………..……….….. 108
4.1.2. Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ... 111
4.2. Rekabet Stratejileri ………..…... 117
4.3. Rekabet Stratejisi Modelleri ... 123
4.4. Tedarik, Üretim ve Lojistik Faaliyetlerinin Rekabet Gücündeki Yeri ve Etkileri……... 127
4.4.1. Tedarik Zinciri Yönetiminin Rekabet Gücüne Etkisi ……..………… 127
4.4.2. Üretim Faaliyetlerinin Rekabet Gücüne Etkisi……….………… 128
4.4.3. Lojistik Faaliyetlerin Rekabet Gücüne Etkisi……..…………..……... 130
4.5. Türk Tekstil ve Konfeksiyon Sektörünün Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler135 4.5.1. Reel Kur... 136
4.5.2. Maliyetler (hammadde, işgücü, enerji)... 136
4.5.3. Sektörel Uzmanlaşma...137
4.5.4. Coğrafi Yakınlık ve Hızlı Teslim...138
4.5.5. Üretim Teknolojileri ………...138
4.6. Türk Tekstil ve Konfeksiyon Sektörünün Rekabet Sorunları……… 140
Türkiye’de Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründeki KOBİ’lerin Ulusal Rekabet Gücü 4.7. Türk Tekstil ve Konfeksiyon Sektörünün Rekabet Gücü ….……… 142
4.7.1. Dokumacılık Ürünlerinde Rekabet Durumu………..………… 144
4.7.2. Konfeksiyon Ürünlerinde Rekabet Durumu………... 145
4.7.3. Türkiye Tekstil Makineleri ve Ekipmanında Rekabet Durumu... 146
4.7.4. İlgili Araştırmalar ……….. 148 5. YÖNTEM ……… 153 Araştırmanın Modeli ... 153 Evren ve Örneklem... 153 Verilerin Toplanması... 155 Verilerin Analizi... 162 6. BULGULAR ve YORUM ………... 168
6.1. Araştırmaya Katılan İşletmeler Hakkında Genel Bulgular ………... 168
6.1.2. Üretim ile İlgili Bulgular ………..……….... 203
6.1.3. Lojistik ile İlgili Bulgular ………...……….. 222
6.2. Değişkenlerin Ölçekler ve Bağımlı Değişkenler Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi ………...… 234
6.2.1. İkili ve Çoklu Karşılaştırmalar ………..………... 234
7. SONUÇ ve ÖNERİLER ……….. 259
Sonuç... 259
Öneriler... 264
KAYNAKÇA... 271
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa
Tablo 1. TZY ve E- Lojistik ……….……… 29
Tablo 2. 2010-2012 Lojistik Performans İndeksi Karşılaştırması ………….………... 52
Tablo 3. Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü'ne Ait Başlıca Ekonomik Göstergeler Yıllık Endeks, Oran ve Miktarlar ……….…………...…….. 87
Tablo 4. Giyim Eşyaları İmalatı Sektörü'ne Ait Başlıca Ekonomik Göstergeler Yıllık Endeks, Oran ve Miktarlar ……….……… 87
Tablo 5. Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü Kapasite Kullanım Oranları ……….………... 89
Tablo 6. Giyim Eşyaları İmalatı Sektörü Kapasite Kullanım Oranları …….………... 89
Tablo 7. Yıllar İtibariyle Konfeksiyon Dış Ticareti ($ 000) ………….………... 90
Tablo 8. Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü Dış Ticaret Hacmi ……….………... 91
Tablo 9. Giyim Eşyaları İmalatı Sektörü Dış Ticaret Hacmi ……….……….. 92
Tablo 10. Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü İhracat Oranları ………….………... 92
Tablo 11. Giyim Eşyaları İmalatı Sektörü İhracat Oranlar ……….………. 92
Tablo 12. En Fazla Konfeksiyon İhracatı Yapılan Ülkeler 2010-2012 Ocak-Aralık İhracat Oranları ……….…... 93
Tablo 13. Türkiye Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı (En Fazla İhracat Yapılan Ülkeler / $ Sıralı) ……….…. 93
Tablo 14. Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Oranları ………..… 95
Tablo 15. Üretim Bölümünün Rekabet Avantajları ………... 102
Tablo 16. İşletmeler İçin Yeni Rekabet Çevresi ……….…. 112
Tablo 17. Küresel Kriz Ekseninde Lojistik Sektörü ve Rekabet Gücüne İlişkin Güçlü ve Zayıf Yönleri ile Fırsatlar ve Tehditler ………... 134
Tablo 18. SİAR Araştırmasına Göre İmalat Sanayinde Rekabet Gücü ……….….. 143
Tablo 19. Araştırmada Kullanılan Ölçeklerin Güvenilirlikleri ……….... 156
Tablo 20. İşletmenin Tedarik, Üretim ve Lojistik Faaliyetlerinde Ulusal Pazarda Rekabet Konusunda Karşılaştığı Problemler Ölçeğinin Madde Analizi ………. 158
Tablo 21. Tekstil-Konfeksiyon Sektöründe Ulusal Düzeyde Rekabet Edilebilirlik Açısından İşletmenin Değerlendirilmesi Ölçeğinin Madde Analizi …………... 159
Tablo 22. İşletmenin Lojistik Performansının Değerlendirilmesi Ölçeğinin Madde Analizi ………. 160
Tablo 24. İşletmenizin Tedarik Zinciri Faaliyetlerine Yönelik Rekabetçi Yönler
Ölçeğinin Madde Analizi………..162
Tablo 25. İşletmelerdeki Yöneticilerin Pozisyonlarına İlişkin Dağılım………..……..168
Tablo 26. İşletmenin Faaliyette Bulunduğu Üretim Türüne İlişkin Dağılım ………..…….169
Tablo 27. İşletmenin Toplam Personel Sayısına İlişkin Dağılımları ………..………. 169
Tablo 28. İşletmenin Faaliyet Süresine İlişkin Dağılımı ……….……… 169
Tablo 29. İşletmenin Faaliyet Gösterdiği Alana İlişkin Dağılım ……….……… 170
Tablo 30. İşletmenin Yıllık Kapasite Kullanma Oranı Dağılımı ……….… 170
Tablo 31. İşletmelerin İhracat Durumlarına İlişkin Dağılım ……….……….. 170
Tablo 32.Mal Grupları Bazında İhracat Kayıt Rakamları (1000 $) ………….…………... 171
Tablo 33. Faaliyet Alanı ile Üretim Stratejisi Durumu ……….………... 172
Tablo 34. Üretim Türü ile İşletmenin Faaliyet Süresi Durumu ………….……….. 172
Tablo 35. Üretim Türü ile İşletmenin Faaliyet Gösterdiği Alanın Durumu .………... 173
Tablo 36. Üretim Türü ile Kapasite Kullanma Oranı Durumu ……….……….. 173
Tablo 37. Üretim Türü ile İhracat Yapma Durumu ……….……… 174
Tablo 38. İşletmenin Kullandığı Üretim Sistemi ile Üretim Türü Durumu ……… 175
Tablo 39. İşletmenin Tedarikçilerle İşbirliği Yaptığı Alanlara İlişkin Dağılım …….……. 176
Tablo 40. İşletmenin Tedarikçilerle İlişkilerinin Türüne İlişkin Dağılım ……….……….. 177
Tablo 41. Faaliyet Alanı ile Yeni Ürün Geliştirmek İçin Tedarikçilerle İşbirliği Yapma Durumu ………...………..177
Tablo 42. Yeni Ürün Gelişimine Tedarikçi Katılımının Avantaj ve Dezavantajları …..…..179
Tablo 43. İşletmenin Tedarik Zincirini Yönetirken Kullandığı Yöntemlerin Dağılımı .…. 180 Tablo 44. Faaliyet Alanı ile Tedarikçilerle İlişkinin Rekabet Gücünü Etkileme Durumu...181
Tablo 45. Tedarikçilerle İlişkilerin Türü ile Tedarikçilerle İlişkinin Rekabet Gücünü Etkileme Durumu ………..……….. 182
Tablo 46. Üretim Türü ile Tedarikçilerle İlişkinin Rekabet Gücünü Etkileme Durumu …. 182 Tablo 47. İşletmenin Tedarik Zinciri Faaliyetlerine Yönelik Rekabetçi Yönleri ile Üretim Türü Durumu ……….. 184
Tablo 48. Tedarik Zincirini Yönetirken Kullanılan Etkin Üç Yöntem ile İşletmenin Faaliyet Gösterdiği Alana Ait Durum ………...…….. 185
Tablo 49. Tedarik Zincirine Yönelik Yapılan Çalışmaların İşletmeye Sağladığı Yararlar ile İşletmenin Faaliyet Gösterdiği Alana Ait Durum ……….. 188
Tablo 51. Tedarikçilere Sipariş Verme ve Satın Alma Konusunda Tercih Edilen Yol ile İşletmenin Faaliyet Gösterdiği Alana Ait Durum ………..….. 190 Tablo 52. İşletmenin İnternet Tabanlı TZY Kullanımında Öncelikli Alanları ile İşletmenin
Faaliyet Gösterdiği Alana Ait Durum ……….. 191 Tablo 53. İşletmede Tedarik Zinciri Yönetimine Yardımcı Olmak Amacıyla Kullanılan
Bilgi Teknolojileri ve Yazılımları ile İşletmenin Faaliyet Gösterdiği Alana
Ait Durum ………... 193 Tablo 54. İşletmenin Tedarik Zinciri Faaliyetlerine Yönelik Rekabetçi Yönleri ile
İşletmenin Faaliyet Gösterdiği Alana Ait Durum ………...… 195 Tablo 55. İşletmenin Tedarikçilerle İşbirliği Yaptığı Alan ile Tedarikçilerle İlişkilerin
Türüne Ait Durum ………... 196 Tablo 56. Faaliyet Alanı ile Tedarikçilerle İlişkilerin Türü Durumu …….………. 196 Tablo 57. İşletmelerin Tedarik Zinciri Stratejisi Durumlarına Göre Tedarikçilerle
İlişkilerinin Rekabet Gücünü Etkileme Durumu ……… 197 Tablo 58. İşletmenin Belirlediği Tedarik Zinciri Stratejisinin İşletmenin Tedarik
Zinciri Faaliyetlerine Yönelik Rekabetçi Yönlerine Etkisinin İncelenmesi …... 198 Tablo 59. İşletmede Tedarikçilerle İlişkileri Sağlayan Bir Birim ya da Görevli Olma
Durumu ile Tedarikçilerle İlişkilerin Rekabet Gücünü Etkileme Durumu
Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi ………...… 199 Tablo 60. Üretim Türü ile Tedarik Zinciri Yönetimine Yardımcı Olmak Amacıyla
Kullanılan Bilgi Teknolojileri ve Yazılımları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi..201 Tablo 61. İşletmenin Ulusal Rekabet Edilebilirlik Açısından Tedarik ile İlgili
Değişkenlerin Değerlendirilmesi ………. 202 Tablo 62. İşletmenin Kullandığı Üretim Sürecine İlişkin Dağılım ………….…………... 203 Tablo 63. Üretim Sürecinde, Üretim Lojistiğindeki Aksaklıklardan Kaynaklanan
Problemler Yaşama Durumu ………... 204 Tablo 64. Üretim Sürecinde, Tedarik Lojistiğindeki Aksaklıklardan Kaynaklanan
Problemler Yaşama Durumu ………... 204 Tablo 65. İşletmenin Kullandığı Üretim Sistemine İlişkin Dağılım …….……….. 205 Tablo 66. İşletmenin Mamul Stok Politikasına İlişkin Dağılım ……….……….… 205 Tablo 67. Üretim Sisteminde Kullanılan Teknolojiler ile Üretim Türü Durumu ….……... 206 Tablo 68. İşletmede Kullanılan Mühendislik Teknolojileri ile Üretim Türü Durumu .…... 207 Tablo 69. İşletmede Kullanılan Yönetim Teknolojileri ile Üretim Türü Durumu ……….. 208
Tablo 70. Faaliyet Alanı ile Üretim Stratejisinin Rekabet Gücünü Etkileme Durumu .….. 209 Tablo 71. Faaliyet Alanı ile Kullanılan Mühendislik Teknolojileriyle Ulusal
Rekabet Edebilmeye İnanma Durumu ……….... 210 Tablo 72. Faaliyet Alanı ile Kullanılan Yönetim Teknolojilerinin Ulusal Rekabet
Gücünü Olumlu Etkileme Durumu ………. 211 Tablo 73. İşletmenin Belirlediği Üretim Stratejisi ile Belirlenen Üretim Stratejisinin
Ulusal Rekabet Gücünü Olumlu Etkileme Durumu ……….... 212 Tablo 74. Üretim Türü ile Üretim Stratejisinin Rekabeti Etkileme Durumu ….…………. 213 Tablo 75. Üretim Türü ile Kullanılan Mühendislik Teknolojilerinin Ulusal Düzeyde
Rekabet Edebilmeye İnanma Durumu ……… 214 Tablo 76. Üretim Türü ile Kullanılan Yönetim Teknolojilerinin Ulusal Rekabet
Gücünü Olumlu Yönde Etkileme Durumu ………. 214 Tablo 77. Üretim Sürecinde Bitmiş Ürün Kapasitesini Etkileyen Bölüm ile Üretim
Türü Durumu ………... 216 Tablo 78. İşletmelerin Kullandıkları Mühendislik Teknolojilerinin Ulusal Rekabet
Düzeyini Etkileme Durumuna İnanma Düzeyi Üzerindeki Etkisinin
İncelenmesi ………. 217 Tablo 79. İşletmelerin Kullandıkları Yönetim Teknolojileri ile Bu Teknolojilerin Ulusal
Rekabet Gücü Üzerindeki Olumlu Etkilerinin İncelenmesi ……… 218 Tablo 80. İşletmelerin Üretim Sisteminde Kullandıkları Teknolojilerin Belirlenen
Üretim/İşlemler Stratejisinin Ulusal Rekabet Gücünü Olumlu Yönde
Etkileme Durumunun İncelenmesi ……….. 219 Tablo 81. İşletmenin Ulusal Rekabet Edilebilirlik Açısından Üretim ile İlgili Faktörlerin
Değerlendirilmesi ………. 220 Tablo 82. İşletmelerin Ürünlerini Dağıtım İçin Kullandığı Ulaştırma Sistemlerine
İlişkin Dağılım ……… 223 Tablo 83. İşletmenin Dış Kaynak Kullandığı 3 Lojistik Etkinliğe İlişkin Dağılım ….…… 223 Tablo 84. İşletmelerin Ürünlerini Dağıtım Şekline İlişkin Dağılımı ……….…….. 225 Tablo 85. Geleneksel Nakliye Anlayışı ile Dış Kaynak Kullanımı Karşılaştırması …..….. 226 Tablo 86. İşletmenin Lojistik Performans Değerlendirmesi ……….……... 226 Tablo 87. İşletmede Kullanılan Taşıma Sistemleri ile Üretim Türü Durumu ….……….… 228 Tablo 88. İşletmenin Lojistik Performansı ile Üretim Türü Durumu ……….…..…229 Tablo 89. İşletmenin Ulusal Rekabet Edilebilirlik Açısından Lojistik ile İlgili
Tablo 90. İşletmenin Tedarik, Üretim ve Lojistik Faaliyetlerinde Ulusal Pazarda
Rekabet Konusunda Karşılaştığı Problemlerin Dağılımları ……….... 231 Tablo 91. İşletme Özelliklerinin İşletmenin Tedarik Zinciri Faaliyetlerine Yönelik
Rekabetçi Yönleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi (ANOVA) ………... 234 Tablo 92. Toplam Personel Sayısına Ait Faktör Düzeylerinin Scheffe Testi Sonuçları(24)..235 Tablo 93. İşletmenin Faaliyet Süresine Ait Scheffe Testi Sonuçları (24)……….…... 235 Tablo 94. İşletmenin Faaliyet Gösterdiği Alana Ait Scheffe Testi Sonuçları (24) ……… 236 Tablo 95. İşletmenin Yıllık Ortalama Kapasite Kullanma Oranına Ait Scheffe Testi
Sonuçları (24) ……….… 236 Tablo 96. İşletme Özelliklerinin İşletme Lojistiği Önemi Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi
(ANOVA) ……….237 Tablo 97. İşletme Özelliklerinin İşletmenin Lojistik Performansı Üzerindeki Etkisinin
İncelenmesi (ANOVA) ………... 238 Tablo 98. İşletme Özelliklerinin İşletmenin Tedarik, Üretim ve Lojistik Faaliyetlerinde
Ulusal Pazarda Rekabet Konusunda Karşılaştığı Problemler Üzerindeki
Etkisinin İncelenmesi (ANOVA) ……….……... 239 Tablo 99. İşletme Özelliklerinin Tekstil-Konfeksiyon Sektöründe Ulusal Düzeyde
Rekabet Edilebilirlik Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi (Tedarik, üretim ve lojistik açısından) (ANOVA) ……….. 240 Tablo 100. İşletme Özelliklerinin Tekstil-Konfeksiyon Sektöründe Ulusal Düzeyde
Rekabet Edilebilirlik Açısından Lojistik Faktörlerine Etkisinin
İncelenmesi (ANOVA) ………..…... 241 Tablo 101. İşletme Özelliklerinin Tekstil-Konfeksiyon Sektöründe Ulusal Düzeyde
Rekabet Edilebilirlik Açısından Tedarik Faktörlerine Etkisinin
İncelenmesi(ANOVA) ……….. 242 Tablo 102. İşletme Özelliklerinin Tekstil-Konfeksiyon Sektöründe Ulusal Düzeyde
Rekabet Edilebilirlik Açısından Üretim Faktörlerine Etkisinin
İncelenmesi (ANOVA) ………. 243 Tablo 103. Ürünün Dağıtım Şeklinin İşletmelerin Ulusal Düzeyde Rekabet
Edilebilirlik Açısından Lojistik Faktörleri Üzerindeki Etkisinin
İncelenmesi(ANOVA) ……….… 243
Tablo 104. İşletmenin Tedarik Zinciri Faaliyetlerine Yönelik Rekabetçi Yönleri Değişkeninin Ulusal Düzeyde Rekabet Edilebilirlik Açısından Tedarik
Tablo 105. Kullanılan Taşıma Sistemlerinin Ulusal Düzeyde Rekabet Edilebilirlik
Açısından Lojistik ile İlgili Faktörler Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi ….… 246 Tablo 106. Kullanılan Mühendislik Teknolojilerinin Ulusal Düzeyde Rekabet
Edilebilirlik Açısından Üretim ile İlgili Faktörler Üzerindeki Etkisinin
İncelenmesi ………...… 247 Tablo 107. Kullanılan Yönetim Teknolojilerinin Ulusal Düzeyde Rekabet Edilebilirlik
Açısından Üretim ile İlgili Faktörler Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi ….… 248 Tablo 108. Tedarik Zincirini Yönetirken Kullanılan Yöntemlerin Ulusal Düzeyde
Rekabet Edilebilirlik Açısından Tedarik ile İlgili Faktörler Üzerindeki
Etkisinin İncelenmesi ……….... 249 Tablo 109. Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Ulusal Düzeyde Rekabet Edilebilirlik
Ölçeğinin ve Alt Ölçeklerinin Tanımlayıcı İstatistikleri ……….. 250 Tablo 110. Ölçekler Arasındaki Korelasyon Matrisi ……….……. 251 Tablo 111. Gerçekleştirilen Lojistik, Tedarik ve Üretim Faaliyetlerine İlişkin Faktör
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa
Şekil 1. Dünya Rekabet Gücü Formülü ……… 2
Şekil 2. Tedarik Zinciri ……….…... 11
Şekil 3. Tedarik Zinciri Oluşumu ………..….. 13
Şekil 4. Tedarik Zinciri Aşamaları ………..… 13
Şekil 5. Tedarik Zinciri Gelişim Süreci ve Gelecek Yansıması ……….…. 18
Şekil 6. TZY Entegrasyonun Gelişimi ……….…….... 19
Şekil 7. Teknolojik Yetenek Düzeyi ……….…….….. 25
Şekil 8. Müşteri Tatmini ve Tedarik Zinciri Dengesi ………..…… 27
Şekil 9. TZY ve Lojistik Stratejisi ……….….. 32
Şekil 10. Lojistik ve Tedarik Zinciri İlişkisi ……….…....32
Şekil 11. Lojistik ve Tedarik Zinciri Performans Gelişimi ……….…..33
Şekil 12. Üretim İşleminin Yapısı ve Elemanları ……….… 35
Şekil 13. Üretim Sistemlerinin Tarihsel Gelişimi ……….……41
Şekil 14. Üretim/İşlemler Stratejisi Geliştirme Süreci ………. 43
Şekil 15. Lojistik Yönetiminde Beş Doğru ……….…………...45
Şekil 16. Lojistik Yönetimi ……….…….. 46
Şekil 17. Lojistik Olgusunun Gelişimi ……….………. 47
Şekil 18. Müşteri İhtiyaçları ve Lojistik Hizmet Sunumları ………. 54
Şekil 19. Taşıma Türleri ………..…….…… 59
Şekil 20. Dağıtım Lojistiğinin Temel Aşamaları ………....…….. 72
Şekil 21. Ters Lojistik Ürün Akışı ……….…... 73
Şekil 22. Küresel Lojistik Eğilimleri ……….…... 74
Şekil 23. Tekstil ve Hazır Giyim Sanayinde Üretim Süreci ……….…… 94
Şekil 24. Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Tedarik Zinciri ……….… 97
Şekil 25. Konfeksiyon Tedarik Zinciri ……….… 98
Şekil 26. TZY ve Tekstil Sektörü ………. 99
Şekil 27. TZY ve Tekstil Sektörü(devamı) ……….….. 99
Şekil 28. Tekstil Tedarik Zincirinde Mevcut Durum ………... 100
Şekil 29. Tekstil Sektöründeki Tedarik Zinciri İle İlgili Temel Aşamalar ………..…. 101
Şekil 30. Üretim, Lojistik ve Pazarlamanın Ortak Faaliyetleri ……….…... 104
Şekil 31. Rekabet Süreci ………..… 108
Şekil 33. Uluslararası Rekabet Gücünü Etkileyen İşletme İçi Etkenler ……….….. 113
Şekil 34. Rekabet Gücünü Belirleyen Unsurlarda Değişim ……….…… 116
Şekil 35. Genel Rekabet Stratejileri ……….….…119
Şekil 36. Porter’ın Beş Güç Modeli ……….….124
Şekil 37. Pantolon Üretimine İlişkin Değer Zincirinde Elektronik Bağlantılar ……….….. 126
Şekil 38. Lojistik İşletmesi Rekabet Öncelikleri ve Strateji Bileşenleri ………...131
Şekil 39. Rekabet Edebilir Bir Fiyat İçin Lojistiğin Önemi ………... 133
Şekil 40. Uygun Tedarikçi Katılım Noktaları ……….…. 178
KISALTMALAR LİSTESİ
CSCMP: Tedarik Zinciri Yönetimi Uzmanları Konseyi DTGM: Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü
DTM: Dış Ticaret Müsteşarlığı
DTÖ: Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization) GTİP: Gümrük Tarife ve İstatistik Pozisyonu
LODER: Lojistik Derneği LPI: Lojistik Performans İndeksi
IMD: Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü (International Institute for Management Development)
ISIC: Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması (International Standard Industrial Classification of All Economic Activities)
ILO: Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Office) İBP: İhracat Bilgi Platformu
OECD: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (Organization for Economic Co-operation and Development)
RCA: Açıklanmış Rekabet Avantajı (Revealed Comparative Advantage) RK: Rekabet Kurumu
SCM: Tedarik Zinciri Yönetimi (Supply Chain Management) SCOR: Tedarik Zinciri İşlemleri Referans Modeli
SITC: Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması (Standard International Trade Classification) SGM: Sanayi Genel Müdürlüğü
NAFTA: Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (North American Free Trade Agreement) NAFTA Ülkeleri: Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Meksika
NAICS: North American Industry Classification System
NACE: Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması UNDP: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı
UNIDO: Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı
UNCTAD: United Nations Conference on Trade and Development TGSD: Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği
TSM: Tekstil Sertifikasyon Merkezi
TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
WRAP: Dünya Çapında Sorumlu Hazır Giyim Üretim (Worldwide Responsible Apparel Production)
1. GİRİŞ
Dünya ekonomisindeki son gelişme ve değişmeler bir ülkenin ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOBİ) ekonomik kalkınma sürecinin temel dinamiğini oluşturduğunu ortaya koymuştur. Günümüzde evrenselleşen piyasa ekonomisinin gerektirdiği rekabet ortamını oluşturmanın temel aracı KOBİ’lerdir. Ayrıca ölçeklerinin esnekliği nedeniyle değişme ve yeniliklere uyum kabiliyeti yüksek olan bu işletmeler, aynı zamanda yarattıkları yüksek istihdam seviyesi nedeniyle de toplumsal düzenin teminatıdırlar.
Sürekli bir gelişimin ve değişimin yaşandığı günümüzde, teknolojinin gelişmesine paralel olarak iletişim ağının gelişmesi, ulaşımdaki gelişmelerle mesafelerin daralması ve rekabetin artması işletmeleri çağın gerektirdiği özellikleri taşımaya ve gerekli yenilikleri gerçekleştirmeye zorlamaktadır. KOBİ’lerin gerekli yenilikleri, pazarı, ürün çeşitlerini, lojistik, tedarik ve üretim faaliyetlerini takip etmeleri daha kolaydır.
Türk ekonomisinde gerek sayı, gerek istihdam olanakları ve gerekse de milli gelire olan katkıları bakımından KOBİ’lerin önemli bir yeri vardır. Günümüzde dünya ekonomisinde yaşanan gelişmeler coğrafi sınırların önemini azaltırken rekabetin şeklini ve boyutunu da etkilemektedir. Dünya piyasalarında görülen bu gelişim ve değişimlere Türk tekstil-konfeksiyon (hazır giyim) KOBİ’lerinin de ayak uydurması gerekmektedir (Erdem, 1998: 1).
1980’li yıllardan itibaren, küreselleşmenin etkisiyle, işletmeler arasındaki rekabetin boyutları değişmeye başlamıştır. İşletmeler yeni rekabet koşullarına uyum sağlamak için yeni çözüm arayışlarına yönelmişlerdir. Bu dönemlerden itibaren özellikle üretim, tedarik, yönetim, pazarlama, lojistik ve bilgi teknolojileri alanlarında çok hızlı gelişmeler olmaktadır. İşletmelerin bu değişen rekabet koşullarına uyum sağlamasında en önemli unsurlardan birisi de üretim sistemi ve teknolojisidir. Üretim sisteminin tüketici isteklerine hızlı bir şekilde ve istenen kalitede cevap verebilmesi, üretim sisteminin yüksek seviyede otomasyonunu ve aynı zamanda üretim sisteminin esnekliğinin yüksek olmasını gerektirmektedir. Genel bir ifadeyle, rekabet için üretim sisteminin kalite, hız, esneklik ve sürekli gelişim özelliklerine sahip olması gerekmektedir.
Günümüzde bir ülke ekonomisinin can damarını teşkil eden üretim sektörü, gerek ürün gerekse hizmet üretimi olsun, önemini arttırarak sürdürmektedir. Artan rekabet ortamında, üretimde verimliliğin, üretkenliğin ve kalitenin yükseltilmesi zorunluluğu işletmeleri üretim sistemlerinin daha titiz ve bilimsel olarak analizine, planlanmasına ve kontrolüne doğru yöneltmiştir.
Rekabet, özellikle günümüzde çok önemli fonksiyonları içerdiğinden önemli bir çalışma alanını oluşturmaktadır. Ülke, işletme, grup ve bireysel açıdan temelde yeteneksel olarak bir
gelişmeyi gerektirmektedir. Rekabetin içerdiği fonksiyonların işlerlik kazanması toplumsal gelişmenin itici gücünü oluşturmaktadır.
Çalışmanın amacı ulusal rekabet gücünü incelemek olduğu için uluslararası rekabete kısaca değinilecektir.
Bütün faktörler göz önünde tutulduğunda ulusal ve uluslararası düzeyde rekabet gücü,
bir ülkenin, serbest ve adil piyasa koşulları altında, bir yandan uzun vadede halkının reel gelirini arttırırken; öte yandan, uluslararası piyasaların koşullarına ve standartlarına uygun ürün ve hizmetleri üretebilme yeteneğidir. Uluslararası rekabet gücünün artırılması, üstün bir
verimlilik performansına ve yüksek reel ücretlere sahip olan iktisadi faaliyetlere, ülke kaynaklarının yönlendirilmesi yeteneğine bağlıdır. Rekabet gücü, sadece dışarıya ürün satma ve dış ticaret dengesini sağlama yeteneği değildir; bunun yanı sıra bir ülkenin gelir ve istihdam düzeyini artırabilme ve yaşam kalitesinde kabul edilebilir ve sürekli artışlar sağlayabilme ve uluslararası pazarlardaki payını artırabilme yeteneğidir. Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü (International Institute for Management Development: IMD)’ne göre ise rekabet
gücü, bir ülkenin katma değerde sürekli artış yaratabilecek bir çevre oluşturabilme yeteneğidir
(Aktan ve Vural, 2004: 16). Şekil 1’de dünya rekabet gücü formülü verilmektedir. Dünya rekabet gücü formülü ülkeler ve işletmelerin rekabet güçlerinde bir farklılık meydana getirecek faktörler üzerinde dikkatlerinin odaklandığı bir çatı oluşturmaktadır. Dünya rekabet gücünün ilk kısmı rekabet için varlıkları ihtiva eder. Sahip olunan doğal varlıklarla rekabet gücü arasındaki hayati bağ, rekabet içi varlıkların ilk şekline dönüşür. Bu varlıklar ve kaynakların kullanımında optimizasyonla en yüksek verimliliği başarma görevidir.
Globalleşme (Saldırganlık ve Çekicilikler) Rekabet İçin Varlıklar
Altyapı Finans Teknoloji İnsan X = = = = Rekabetçi Süreçler Kalite Hız Kişiselleştirme Hizmetler = = = = = Dünya Rekabet Gücü Piyasa Paylaşımı Kar Büyüme Süre
Şekil 1. Dünya Rekabet Gücü Formülü (Shurchuluu, 2002: 409)
Dünya rekabet gücü formülünün ikinci kısmını rekabetçi süreçler ihtiva eder. İşletmeler noktasından bakıldığında kalitenin hızın ürünlerin kişiselleştirilmesi ve hizmetler, süreçlerin etkili yönetimi rekabet gücü için hayati öneme sahiptir. Bunun anlamı bir işletmenin iş süreçlerinden gelen yüksek verimliliğin başarılmasıdır. Kısaca, hem varlıklar noktasından hem de süreçler noktasından yüksek verimlilik rekabet gücü için hayatidir (Shurchuluu, 2002: 410).
Teknoloji, iletişim ve ticaret alanında birbirine giderek yakınlaşan ekonomiler, aynı zamanda üretim ve pazarlamanın uluslararalılaşması arenasında, zorlu bir rekabet ortamında bulunmaktadırlar. Günümüzde ulusal ve uluslararası işletmeler, üretim ve dağıtımdaki başarılarının yanı sıra bu iki kavramın önemli ara yüzü olan lojistik hizmetlerle de daha fazla rekabet gücü elde edebilmektedirler. Varlıklarını devam ettirebilmek için rakipleriyle kıyasıya rekabet etmeye çalışan, daha kaliteli ürünleri daha ucuza üretebilmenin ve pazarlayabilmenin yollarını arayan, hem kalite hem de maliyetler açısından yeni başarılar elde eden işletmeler ilgi ve kıyaslama odağı olmaktadırlar (Babacan, 2003: 8).
Lojistik faaliyetlerin işletmelerin rekabet gücüne büyük katkılar sağladıkları, işletmelerin toplam gelir ve maliyet düzeylerine önemli etkileri bulunmaktadır. Aynı zamanda lojistik faaliyetlerin, ülke ekonomilerinin önemli bir göstergesi konumunda olan gayri safi milli hasılalarının önemli bir payını teşkil ettiği ve bu payın giderek arttığı görülmektedir. İfade edildiği gibi ekonomik sistem açısından taşıdığı önem yanında müşterilere sağladığı katma değer ile müşteri memnuniyetinin arttırılmasına önemli katkıları olduğu da açıktır. Lojistik faaliyetlerin öneminin giderek artmasında, üretim ve bilgi teknolojilerinde yaşanan gelişmelerin; lojistik faaliyetlerin, sistematik, işlemsel ve yönetsel açıdan daha rasyonel şekilde gerçekleştirilmesine olanak sağlamasının yattığı görülmektedir.
Lojistik faaliyetlerin işletmelerin rekabet gücüne yaptıkları katkılar nedeniyle işletmeler, lojistik faaliyetlerin performansının arttırılarak örgütsel performansın geliştirilmesi yönünde faaliyetlere ağırlık vermelidirler. Performans ölçme faaliyetlerinin sistematik olarak gerçekleştirilmesi, ölçülecek performans göstergelerinin bilimsel esaslara göre belirlenmesini, klasik göstergelerin kısırlığından sıyrılarak temelde müşteri memnuniyeti sağlanmasına odaklanılmasına dayalı güncel ve pazar yönlü beklentiler doğrultusunda bir hareket planı çizilmesine bağlıdır. Özellikle modern yönetim yaklaşımlarının temel hedeflerinin, odak noktalarının iyi bir şekilde anlaşılması, üst yönetimin sorumluluğunda anahtar başarı faktörlerinin belirlenmesi, ölçülmesi ve geliştirilmesine ağırlık verilmesi gerekmektedir.
Günümüz rekabet ortamında işletmelerin kendilerini sürekli geliştirme çabaları, işbirliği ile hareket etmeyi gerekli kılan tedarik zinciri yönetimi uygulama ve modellerinin yaygınlaştırılması ile mümkündür. Tedarik zinciri yönetimi anlayışı, rekabet unsurları ve yönetim anlayışlarındaki gelişime paralel olarak, lojistik yönetimini de içine alacak şekilde geniş ve bütünleşik bir ağ yapısını ifade eden yönetim sistemi anlayışına dönüşmüştür. Bu yeni anlayışla tedarik zinciri yönetim sistemi, ürünlerin tedariğinden üretimine dağıtımına ve müşteriye teslimine kadar geçen süreçlerle, üretim planlama ve kontrol sistemi uygulamalarında bütünleştirici bir işlev üstlenmiştir. Tedarik zinciri yönetimi içinde yer alan
üretim planlama ve kontrol sisteminin sınırları, malzeme ve bilgi akışını kontrol ederek işletme içindeki performansı optimize eden işletme kaynakları planlaması ve ilgili sistemlerinde üzerine çıkmıştır.
Tedarik zinciri yönetimini genel olarak tedarikçi-üretici ve üretici-müşteri boyutları olmak üzere iki ayrı süreçte ele almak mümkündür. Böyle bir ayrımın tedarik zincirinin öneminin anlaşılması açısından daha doğru bir yaklaşım olacağı düşünülmektedir. Bu ayrımın temeli iki sürecin iç dinamiklerindeki farklılıklar olmasından kaynaklanmaktadır. Üretici tedarikçi aşaması üretici-müşteri aşamasına göre nispeten daha statik bir özellik taşımaktadır. Bu farklılık personel niteliklerinden, kaynak dağılımına kadar pek çok alandaki kararları etkileyecek niteliktedir. Yoğun rekabet ortamında başarılı olmanın yolu işletme içinde yaratılan içsel sinerjinin tüm tedarik zinciri sürecine yansıtılması ile gerçekleşebilecektir. Bu düşünce bu araştırmanın yapılmasının itici gücü olmuştur. Tekstil-konfeksiyon sektörü Türkiye’nin ekonomik kalkınmasının temel dinamiklerinden birisidir. Tekstil-konfeksiyon sektörünün bu özelliği çalışmanın bu alanda yapılmasına neden olan bir başka unsurdur.
Çeşitli üretim yöntemlerinin kullanıldığı (Tam zamanında üretim, Yalın üretim, Bilgisayarlı entegre üretim..) tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin izledikleri lojistik ve tedarik yolları farklıdır. Bu farklılığın ulusal ve uluslararası pazarda rekabet üzerinde çeşitli etkileri bulunmaktadır. Çalışmanın amacı, özellikle tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin rekabet üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik olup, aynı zamanda rekabetin üst düzeyde yaşandığı ortamlarda bu faktörlerin işletmelere sağladığı avantaj ve dezavantajların belirlenmesi de düşünülmektedir.
Bu bağlamda bu çalışmanın amacı, bilgi çağı olarak nitelendirilen XXI. yüzyılın başlarında ülkemizde faaliyette bulunan ve ülke ekonomisinde çok büyük bir öneme sahip olan tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinde tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin uygulamalarının niteliğini ve elde edilen veriler ışığında tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin rekabet üzerindeki etkisinin araştırılmasıdır. Aynı zamanda Türkiye’de ki tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin uzun vadeli stratejik planlamaları içerisinde tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin hangi şekillerde yer alacağının, bu üç etkenin bu bütün içindeki öneminin ve tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin içinde bulundukları durumun tespit edilmesi ve geleceğe dair planlamalarda katkı sağlayıcı olması amaçlanmıştır.
Problem
Türkiye’deki tekstil-konfeksiyon işletmelerinin (KOBİ’lerinin) tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin ulusal rekabet üzerindeki etkileri nelerdir?
Amaç
Günümüzde birçok tekstil-konfeksiyon işletmesi, rekabet üstünlüğü elde etmede işletmeler arası ilişkilerin önemini anlamış ve üretim yöntemlerini, gerek tedarikçileri gerekse müşterileriyle olan ilişkilerini karşılıklı işbirliği ve kazanç esasına bağlı olarak yeniden yapılandırmaya başlamışlardır. Özellikle tedarikçilerle gelişen sıkı işbirliğinin; ürün kalitesinin artırılması, satın alınan ürünlerin maliyetinin düşürülmesi, üretim ve dağıtım esnekliğinin geliştirilmesi, müşteri memnuniyetinin artırılması gibi konularda son derece olumlu katkılar sağladığı görülmektedir.
Tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin işletmeler açısından müşteriye değer yaratan ve rekabette üstünlük sağlayan özellikler taşıması, bu faaliyetlerin sürekli olarak rekabetçi bir platformda değerlendirilmesini gerektirmektedir. İşletmelerin müşteri değeri yaratması ve pazarda kalıcı olabilmesi için tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin bütünsel başarısının sağlanması büyük önem taşımaktadır.
Bu araştırmanın amacı, “Türkiye’deki tekstil-konfeksiyon işletmelerinin (KOBİ’lerinin) tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin ulusal rekabet üzerindeki etkileri nelerdir?” sorusuna cevap aramaktır.
Araştırmanın genel amacı ile ilgili geliştirilen alt amaçlar şunlardır:
1. Tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin gerçekleştirdikleri tedarik faaliyetleri ve bunların
işletme açısından önemi nedir?
2. Tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin gerçekleştirdikleri üretim faaliyetleri ve bunların
işletme açısından önemi nedir?
3. Tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin gerçekleştirdikleri lojistik faaliyetler ve bunların
işletme açısından önemi nedir?
4. Tekstil-konfeksiyon işletmelerinin ulusal pazarlarda rekabetlerini etkileyen faktörler
nelerdir?
5. İşletmelerin ulusal pazarlardaki rekabetinde tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinde
karşılaştıkları problemler ve rekabete etkileri nelerdir?
6. Tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin performans
düzeylerinin arttırılmasına yönelik yapılan çalışmalar ve bunların rekabete etkileri nelerdir?
7. Tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin tedarik, üretim ve lojistik noktasında ulusal düzeyde
rekabet edilebilirlik faktörleri nelerdir?
Türkiye’deki tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin bu süreçleri takiben süreç iyileştirmesi ve rekabetçi koşullar altında işletmenin sürdürülebilirliğini sağlayacak gelecek planlarının oluşturulması amaçlanmıştır.
Önem
Tekstil-konfeksiyon KOBİ’leri için tedarik, üretim ve lojistik faaliyetleri, işletmelerin rekabetteki başarısında önemli yeri olan ve önemli fonksiyonları bünyesinde barındıran süreçler dizisinden oluşmaktadır. Söz konusu faaliyetler, işletmelerin gelir ve maliyet düzeyleri üzerine doğrudan etki yapmasının yanında, yarattığı ilave katma değerlerle rakipler karşısında ön plana çıkabilecek yetenekleri işletmelere kazandırarak, işletmelerin rekabet gücüne olumlu etkiler yapmaktadır. Başka bir ifade ile tedarik, üretim ve lojistik faaliyetleri, maliyetlerin azaltılması ve gelirlerin arttırılması gibi önemli faktörlere doğrudan veya dolaylı olarak etkisi olan önemli değişkenlerdir. Aynı zamanda, pazar, müşteri memnuniyeti, esneklik, hız ve hizmet gibi değişkenlerle, işletme açısından katma değerler yaratılmasına olanak sağlamaktadır. Bu açıdan, tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinin performans düzeylerinin arttırılması, Türkiye’deki tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin ulusal ve uluslararası rekabet durumlarını büyük ölçüde etkileyecektir (Sakallı, 2007).
Lojistik, tedarik gibi faaliyetlerin işletmelerin rekabet gücüne yaptıkları katkılar nedeniyle işletmeler, lojistik ve tedarik faaliyetlerin performansının arttırılarak örgütsel performansın geliştirilmesi yönünde faaliyetlere ağırlık vermelidirler. Bunun yanı sıra rekabetçi önceliklerin boyutlarının belirlenmesi gerekmektedir. Bunlar fiyat, kalite, güvenilirlik, ürün esnekliği, kapasite esnekliği olarak gösterilebilmektedir (Joseph, 2005).
Tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin gerek ulusal gerekse uluslararası pazarda rekabet üstünlüğü elde edilebilmesi tüketicilerin artan ve giderek sınırsızlaşan ihtiyaç ve isteklerinin etkin bir şekilde karşılanılmasını, üretilen ürünlerin kalite ve güvenirliliğinin yükseltilmesini, ürün çeşidinin arttırılmasını ve müşterilere sunulan hizmetlerin genişletilmesini olanaklı kılacak örgütsel (işletme içi ve dışı) düzenlemelerin ve teknolojik uygulamaların yapılmasına bağlı olmaktadır. Özellikle tedarikçilerle geliştirilen sıkı işbirliğinin ürün kalitesinin arttırılması, satın alınan ürünlerin maliyetinin düşürülmesi, üretim ve dağıtım esnekliğinin geliştirilmesi, müşteri memnuniyetinin arttırılması gibi konularda uygulamaya konulan işletme içi düzenlemelerin başarısını ve rekabet üstünlüğünü arttıracağı kabul edilmektedir (Kayabaşı, 2007).
Türkiye’deki tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin tedarik, üretim ve lojistik, faaliyetlerinin ulusal rekabet üzerindeki etkisinin araştırıldığı bu çalışmada aynı zamanda işletmelerin yoğun rekabet ortamında başarılı olabilmeleri ve sürdürülebilir rekabet üstünlüğü için uzun dönemli ilişkilere dayanan müşteri memnuniyeti sağlayacak kriterlerin belirlenmesi ve işletmelerin vizyonlarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca bu araştırma, tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin lojistik ve tedarik yönetimi kısaca, tedarikçiden-müşteriye kadar olan süreci ifade ettiğinden bu aşamalardaki akış ile ilgili odak noktasının belirlenmesine de katkı sağlayacaktır. Sonuç olarak araştırmada yapılacak uygulamanın belirlenecek olan bölgelerde gerçekleştirilmesi ile bölgenin ülke ekonomisine katkısının sürekliliği ve rekabet üstünlüğü sağlaması ve de uygulanması gereken stratejilerin belirlenmeye çalışılması açısından önem taşımaktadır.
Varsayımlar
Araştırma amaçları çerçevesinde araştırmayla ilgili geliştirilen varsayımları aşağıdaki şekilde belirtmek mümkündür:
Türkiye’deki tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinde teknoloji kullanım düzeyleri, rekabet üstünlüğü üzerinde olumlu etki yapmaktadır. Türkiye’deki tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin tedarikçileri ile olan ilişkileri işbirliği
esasına göre değişim göstermiştir ve tedarikçi seçiminde dikkate aldıkları ölçütlerin önem derecesi fiyat dışı faktörlerin lehine artmıştır.
Türkiye’deki tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin daha işbirlikçi alıcı-tedarikçi ilişkilerinin rekabet üzerinde olumlu etkisi vardır.
Türkiye’deki tekstil-konfeksiyon KOBİ’leri tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerinde ulusal pazarda rekabet edecek güçtedirler.
Araştırma yöntemi, araştırma amacına ve konusuna uygundur.
Araştırmada kullanılan veri toplama tekniği araştırma probleminin çözümünde elde edilecek veriler için yeterlidir.
Araştırma sonunda toplanan veriler istatistiksel analizler için elverişlidir.
Tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinden elde edilecek veriler ve katılımcıların verdikleri cevaplar doğru kabul edilecektir.
Sınırlılıklar
Araştırma TOBB’a bağlı 2012 yılı (son çeyreği) içinde faal durumda olan tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin sayı olarak yoğunlukta olduğu iller ile sınırlıdır. Bu iller Konfeksiyon sektörü için, İstanbul, Bursa Ankara, Denizli, Konya, Tekirdağ, Kırklareli, İzmir, Gaziantep ve Adana Tekstil sektörü için ise, Bursa, Denizli, Uşak, Gaziantep, İstanbul, Kahramanmaraş, Adana ve Tekirdağ olarak belirlenmiştir. Ancak aynı tekstil- konfeksiyon işletmesinin bir ilde en az iki üretim kodunda kayıtlı olması daha rasyonel veri alınmasını güçleştirmektedir.
TOBB’a bağlı tekstil-konfeksiyon işletmelerinin sayıları tekstil ve konfeksiyon olarak kesin şekilde ayrılamamaktadır. Çünkü TOBB veri sistemi (Sanayi Veritabanı) bu ayrıma uygun bilgi sağlamamaktadır.
TOBB’a bağlı büyük ve KOBİ niteliğinde yaklaşık 10.398 işletme vardır (29.06.2012). TOBB verilerine göre yığın 10.398 olmasına rağmen bir işletmenin en az iki farklı kodda üretim yapması sebebiyle tekrarlar söz konusudur. Bu işletmeleri ayıklamak mümkün olamadığından 10.398 rakamı yığın büyüklüğü olarak tanımlanmamıştır. Araştırma TOBB’un AB kodlama sistemi dikkate alınarak, konfeksiyon alanında
14.13.13, 14.13.14, 14.13.31, 14.13.32, 14.13.33, 14.13.34, 14.13.35 kodlarında, tekstil alanında ise, 13.20.20, 13.20.31, 13.20.32, 13.20.33, kodlarında üretim yapan işletmeler ile sınırlıdır.
Araştırmanın ana ve alt amaçları, araştırma kapsamında değerlendirilen işletmelerin anket yoluyla verdikleri bilgiler temelinde gerçekleştirilmiştir.
Araştırma tekstil-konfeksiyon KOBİ’lerinin tedarik, üretim ve lojistik birimleri ve bu birimlerden elde edilecek veriler ile sınırlıdır.
Araştırmanın uygulama kısmının daha iyi sonuçlar verebilmesi için öncelikle işletmelerin tedarik, üretim ve lojistik faaliyetlerine ilişkin “iş akışı” incelenecektir. Diğer taraftan uygulama için seçilecek olan işletmelerin faaliyette bulunduğu sektörde oldukça önemli bir pazar payına sahip olması, çalışmanın güçlü yanını oluşturduğu düşünülmektedir. Buna benzer çalışmalarda olduğu gibi sayısal verilerin ve maliyet bilgilerinin üçüncü kişilere açıklanamamasının bu çalışmanın en önemli koşulu ve kısıtı olduğu gerçeği göz ardı edilmemelidir. Bu nedenle ilgili işletmeler tarafından sağlanan özellikle nicel bilgilerin yine ilgililer tarafından belirli ölçeklerle sunulduğu kabul edilmelidir. İşletmelerden elde edilen tüm veriler yalnızca bilimsel araştırma amaçları çerçevesinde kullanılacak, yorumlanacak hiçbir şekilde başka kişi ya da kurumlara açıklanmayacak ve verilmeyecektir.
Tanımlar
Lojistik: Müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere her türlü ürün, hizmet ve bilgi
akışının, hammaddenin başlangıç noktasından, ürünün tüketildiği son noktaya kadar olan tedarik zinciri içindeki hareketinin, etkin ve verimli bir şekilde akış ve depolanmasının sağlanması, kontrol altına alınması ve planlanması sürecidir (CSCMP; aktaran Çancı ve Erdal, 2003: 37).
Tedarik Zinciri Yönetimi (SCM): Tedarik zinciri yönetimi kısaca hammaddeden
müşteriye kadar uzanan zincirin planlanması ve kontrol edilmesidir (Cavlak, 2009).
Freight Forwarder: Kara, hava, deniz, demiryolu veya kombine taşımacılık gibi bütün
taşıma türlerinde; sevkiyat, dağıtım, depolama, gümrükleme ve sigorta hizmetlerini gerçekleştiren aktif bir işletme ağına sahip olan ve anahtar teslim lojistik hizmeti veren organizatör bir kuruluştur. Freight forwarder, bir eşyanın göndericisinden alıcısına teslimine kadar lojistik ile ilgili yapılan tüm faaliyetleri gerçekleştirir (Çancı ve Erdal, 2009: 5).
Elleçleme: Malzemelerin asıl niteliğini değiştirmeden istiflenmesi, yerinin değiştirilmesi, büyük kaplardan küçük kaplara aktarılması, kapların yenilenmesi ya da tamiri, havalandırılması, kalburlanması, karıştırılması ve benzeri işlemleri belirtmektedir. Kısacası malzemelerin belirli amaçlar doğrultusunda fiziksel olarak hareket ettirilmesi anlamına gelmektedir (Long, Tanyaş ve Düzgün, 2012: 222).
Kanban: Kanban sistemi, tam zamanında üretim ortamında malzeme hareketlerinin
kontrolü ve bu bağlamda üretim etkinliklerinin planlanması amacıyla kullanılan yeni bir üretim kontrol (çizelgeleme) yaklaşımı olarak tanımlanabilmektedir (Pınedo ve Chao, 1998)
Forwarder: Taşıma işleri organizatörleri. Kara, hava, deniz, demiryolu, nehiryolu, boru
hattı veya kombine taşımacılık gibi bütün taşıma türlerinde, sevkiyat, dağıtım, depolama, gümrükleme ve sigorta hizmetlerini gerçekleştiren aktif bir işletme ağına sahip olan ve anahtar teslim lojistik hizmet verebilen organizatör kuruluş (Alkan ve Erdal, 2007: 176)
3PL: İşletmelerin lojistik faaliyetlerinde dış kaynak kullanmak suretiyle gerçekleştirdikleri faaliyetler “3. Parti Lojistik” olarak tanımlanmaktadır (Çancı ve Erdal: 2009: 45).
Damping: Ürünlerin, yurt dışında yurt içine kıyasla önemli ölçüde düşük fiyatla
satılmasıdır (RK, 2010: 30).
Rekabet gücü: Dünya kalitesinde ürün üretip, dünya için geçerli fiyatlar üzerinden
2. İŞLETMELERDE TEDARİK, ÜRETİM VE LOJİSTİK FAALİYETLERİ
2.1. Tedarik Zinciri Kavramı, Tanımı ve Önemi
Tedarik zinciri terimi, tedarikçi-üretici-dağıtım şirketi-perakendeci-müşteri zinciri içerisindeki bilgi, ürün ve fon akışı olarak ifade edilebilir. Bilginin, ürünün ve paranın bu zincir üzerinde her yöne doğru görselleştirilmesi önemlidir (Chopra ve Meindl, 2004).
APICS (American Production and Inventory Control Society) sözlüğünde tedarik zinciri; hammadde aşamasından bitmiş ürüne dönüştürme ve bitmiş ürünün nihai müşteriye veya tüketiciye aktarılması aşamasına uzanan bir ölçekte; fiziksel ve teknolojik araçlar, süreçler ve yöntemlerden oluşan bütünleşik bir ağ olarak tanımlanmaktadır. Ürünü meydana getirmek ve müşteriye hizmet sağlamak için zincire değer katan, işletme içi ve işletme dışı fonksiyonlar bütünü olarak ifade edilmektedir.
Tedarik zincirinin çerçevesini, müşteri siparişi ile başlatıp, tatmin olan müşterinin ödemesi ile sona erecek şekilde genişletmekte fayda vardır. Geçmişteki uygulamalara bakıldığında aynı işletmedeki farklı bölümler arasında zaman zaman çıkar çatışmalarının normal olduğu karşılanırdı. Yoğun rekabet şartlarının geçerli olduğu günümüzde sadece işletme içi ile değil tüm süreçlerle ilgilenmek zorunluluk haline gelmiştir. Tedarik zinciri hammadde alımı ile başlayıp, ürünün müşteriye ulaştırılması ve müşteri hizmetleri bölümü ile sona ermektedir. Tedarik zincirinin bu özelliği her aşamanın farklı kişi ve örgütler tarafından yürütülmesi anlamına gelmektedir. Buradaki aktörlerin kendi görev alanları dışını yok saymaları ve merkezde kendilerinin olduğunu düşünmeleri, tedarik zincirinde başarısızlıklara zemin hazırlamaktadır. Tedarik zincirindeki verimliliği elde etmedeki başarısızlığın başlıca sebebi, fonksiyonlar arası katılımdan ziyade, işletme fonksiyonlarını koruma tutumudur (Chopra ve Meindl, 2004). Bu bağlamda tedarik zinciri kavramının en temel unsuru partnerler arasındaki entegre ilişkileri kurmak ve sürdürmektir (Swierczek, 2011: 339).
Eskiden ürünün perakendeciye ya da müşteriye teslim edilmesiyle birlikte, tedarik zinciri de yolun sonuna gelmiş olurdu. Ancak çevresel etkilere ilişkin kaygıların arttığı günümüzde işletmeler tedarik sürecinin sorumluluğunu daha uzun süre omuzlarında taşımak durumundadırlar. Ar-Ge aşamasından başlayarak, imalat, pazarlama, dağıtım, hatta geri dönüşüm ve tekrar kullanım aşamasına kadar sürmektedir (Fung, vd., 2009: 110).
Tedarik zincirinin amacı, müşteri memnuniyetini üst düzeyde tutarken aynı zamanda en iyi yatırımı ve paranın değerini elde etmeyi başararak rekabet avantajı yaratmaktır.
Güçlü tedarikçiler ise daha yüksek fiyatlar koyarak, kalite ve hizmetleri sınırlandırarak ya da sektör katılımcılarının maliyetleri aktarmasını sağlayarak, değerin çoğunu ele geçirirler.
İşgücü tedarikçileri de dahil güçlü tedarikçiler, maliyet artışlarını kendi fiyatlarına yansıtamayan bir sektörden karlılık sızdırılabilir (Porter, 2010: 43).
Şekil 2. Tedarik Zinciri (Wisner ve diğ., 2005)
Tedarik zinciri müşteri isteklerinin karşılanması dahil tüm dolaylı ya da dolaysız aşamaları kapsamaktadır. Bu aşamalar ise şunlardır: müşteriler, perakendeciler, toptancılar, üreticiler, malzeme tedarikçileridir. Tedarik zincirine sadece üretici ve tedarikçi değil, aynı zamanda nakliyeciler, depolar, perakendeciler ve müşterilerin kendisi de dahildir. Tedarik zinciri, üretici bir işletmenin müşteri isteklerini karşılamasına dahil olan tüm fonksiyonları içine almaktadır (Şekil 2). Bu fonksiyonlardan bazıları yeni ürün geliştirme, pazarlama, dağıtım, finansman ve müşteri hizmetleridir (Chopra ve Meindl, 2001).
Tedarik zinciri çerçevesinin netleştirilmesindeki temel zorluk, tedarik zinciri fotoğrafının çok kapsamlı olmasından kaynaklanmaktadır. Birçok kişi için tedarik zincirinin çerçevesi işletmenin tedarikçileri ile olan ilişkilerini ifade edecek şekilde dar bir alanla sınırlıdır. Ancak günümüzde tedarik zinciri ile ifade edilen çerçevenin bu anlamın çok ötesine geçtiği söylenebilir. Tedarik zinciri müşteri ihtiyaçlarını dolaylı ya da doğrudan karşılayan tüm tarafları kapsamaktadır. Tedarik zinciri sadece üreticiyi veya tedarikçiyi kapsamaz, aynı zamanda taşımacıları, ambarları, perakendecileri ve müşterinin kendini de kapsamaktadır. Bu fonksiyonlar yeni ürün geliştirilmesi, pazarlama, operasyonlar, dağıtım, finans ve müşteri hizmetlerini de kapsamaktadır, ancak kendini bu kadarla da sınırlandırmamaktadır.
Rekabetçi pazar baskıları ve rakiplerin meydan okumaları ile karşı karşıya kalan işletmeler, kendilerini korumak için uygun yöntem arayışına girmişlerdir. Tedarik zinciri ile ilgili araştırma unsurları, işletmelerin rekabetteki başarısını etkileyecek kavramları dikkate alan bir yaklaşım sergilemektedir. Tedarik zinciri çerçevesinin netleştirilmesinde tedarik zincirinde yer alan üyelerin ve ilişkilerin ortaya konulması faydalı olacaktır. Tedarik zinciri terimi, tedarikçi-üretici-dağıtım şirketi-perakendeci-müşteri zinciri içerisindeki bilgi, ürün ve fon akışı olarak ifade edilebilir. Bilginin, ürünün ve paranın bu zincir üzerinde her yöne doğru görselleştirilmesi önemlidir (Chopra ve Meindl, 2004). Tedarik zinciri çerçevesi oluşturulmaya çalışıldığı için tedarikçi, üretici, dağıtıcı, perakendeci ve müşteri aşamaları belirtilmiştir. Aşağıda tedarik zinciri aşamaları hakkında kısaca bilgi verilecektir.
Müşteri: Müşteri, bir ürün ya da hizmetin muhtemel satın alıcısı olan bir birey veya kuruluştur. Nihai müşteri (tüketici), ürün ya da hizmeti satın almakta ve tüketmektedir. Örgütsel satın alıcılar ise, üretimde, hizmetlerde ya da diğer ürünlerin dağıtımı için, ürün veya hizmetleri satın almaktadırlar.
Perakendeci: Tekrar satmak üzere ürün ve hizmet satın alan kişi veya kuruluşlardır. Dağıtım şirketleri: Piyasada toptancı, perakendeci, depocu, taşıyıcı gibi fiziksel hareketin gerçekleşmesinde etkin olan işletmeler dağıtım işletmeleri olarak bilinmektedir.
Üretici: Üreticiler tedarik zinciri akışında meydana gelebilecek olası aksaklıklardan en fazla etkilenecek grup olarak gösterilebilmektedirler (Assael, 1993).
Hammadde tedarikçisi: Tedarikçiler, işletmenin ürün ve hizmet üretmek için ihtiyaç duyacakları hammadde, yarı mamul, enerji vb. tüm girdileri sağlayan kişi ve kuruluşlar olarak tanımlanabilmektedir (Yolal, 2003).
2.1.1. Tedarik Zincirinin Genel Yapısı
Tedarik zincirinin yapısına bakıldığı zaman işletmeye gelen ve işletmeden giden bir akış zinciri görülmektedir. İşletmeye gelen akışta birbirini izleyen tedarikçiler, işletmeden giden akışta da birbirini izleyen müşteriler bulunmaktadır. Malzemeler tedarikçilerden işletmeye doğru sırayla aktıkça tedarik zinciri yaklaşmakta ve malzemeler işletme dışına sırayla müşterilere doğru aktıkça da uzaklaşmaktadır. Burada, işletmeye en yakın olan tedarikçiye birinci tedarikçi denilmekte daha sonra sırasıyla ikinci ve diğer tedarikçiler gelmektedir. Yani, ikinci tedarikçi üçüncü tedarikçinin müşterisi olmaktadır. Bu durum işletme dışına akışın olduğu müşteriler için de geçerlidir.
