Prof. Dr. İhsan Doğramacı (1915-2010)

Prof. Dr. ‹hsan Do¤ramac› (1915-2010)

Faik Çelik

‹stanbul Üniversitesi Rektör Bafldan›flman›, ‹stanbul

‹letiflim / Correspondence: Prof. Dr. Faik Çelik Rektör Bafldan›flman›, ‹stanbul Üniversitesi Rektörlü¤ü 34000 Beyaz›t / ‹stanbul Tel: 0212 414 00 00 e-posta: faikcelik@yahoo.com

Yüksekö¤retim Dergisi 2011;1(1):51-53. © 2011 Deomed

Gelifl tarihi / Received: Mart / March 10, 2011; Kabul tarihi / Accepted: Mart / March 18, 2011; Online yay›n tarihi / Published online: June / Haziran 25, 2011

Yüksekö¤retime bir dönem damgas›n› vurmufl, halen içinde bulundu¤umuz YÖK ve mevcut yüksekö¤retim sisteminin kuru-cusu, hakk›nda taban tabana z›t görüfllerin çok yo¤un olarak yaz›l›p söylendi¤i bir ey-lem adam› ve lider hekim olan Prof. Dr. ‹h-san Do¤ramac›’n›n ölümünün üzerinden bir y›l geçti.

‹hsan Do¤ramac› 1915’de, Erbil'de do¤du. Türkmen olan Do¤ramac›zade’le-rin o¤luydu. Erbil'deki Türkçe ilkö¤reni-minin ard›ndan Beyrut Amerikan Kolejini ve ‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi’ni bitirdi. Ankara'da, Profesör Albert Eckste-in'›n yan›nda pediatri uzman› olduktan sonra, Amerika Birleflik Devletleri'nde Harvard Üniversitesi’nde ve St. Louis'teki Washington Üniversitesi’nde araflt›rma görevlisi olarak çal›flt›. 1942 y›l›nda Ayser Süleyman ile evlendi. Ayser ve ‹hsan Do¤-ramac› çiftinin üç çocu¤u oldu: fiermin, Ali ve Osman. ‹hsan Do¤ramac› 1947 y›l›nda ailesiyle birlikte Ankara'ya yerleflti.

Dr. ‹hsan Do¤ramac› Ankara Üniversi-tesi T›p FakülÜniversi-tesi’nde 1955 y›l›nda pediatri profesörü unvan›n› ald›. Ayn› y›l üniversite-ye ba¤l› Çocuk Sa¤l›¤› Enstitüsü’nü kurdu. 1961 y›l›na kadar bu enstitüye Türkiye'nin ilk Hemflirelik, Beslenme ve Diyetetik, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon ve T›bbi Tekno-loji Yüksekokullar›n› ekledi. Do¤ramac›, 1963-1967 y›llar› aras›nda önce Ankara Üniversitesi Rektörlü¤ü, ard›ndan Orta

Do-¤u Teknik Üniversitesi Mütevelli Heyeti Baflkanl›¤› görevlerinde bulundu.

1967 y›l›nda Hacettepe T›p Fakültesi ile Çocuk Sa¤l›¤› Enstitüsü’ne ba¤l› yükse-kokullar› birlefltirerek Hacettepe Üniversi-tesi ad›nda yeni bir üniversite oluflturdu. 1975 y›l›na dek, Türk yüksekö¤retiminde ayr›cal›kl› bir yere sahip olan bu üniversite-nin rektörlü¤ünü yürüttü. Rektörlük süresi bitti¤inde, Paris Descartes Üniversitesine pediatri profesörü olarak atanma teklifini kabul etti. Bu arada Erzurum’da Atatürk Üniversitesi, Sivas’ta Cumhuriyet Üniver-sitesi, Kayseri’de Erciyes ÜniverÜniver-sitesi, Samsun’da 19 May›s Üniversitesi,

Trab-Anma Yaz›s›

/ Obituary

Yüksekö¤retim Dergisi | Journal of Higher Education

Faik Çelik

52

zon’da Karadeniz Teknik Üniversitesi T›p Fakültesi gibi bir-çok üniversite ve fakültenin kuruluflunu gerçeklefltirdi.

1980 y›l›nda, Türkiye'deki yüksekö¤retim sistemini dü-zenleyecek yeni bir yasan›n haz›rl›klar›na dan›flmanl›k yap-mak üzere Türkiye'den davet ald›. Geri dönerek çal›flmalara bafllad› ve yüksekö¤retim reformu önerileri aras›nda yer alan ve do¤rudan Cumhurbaflkanl›¤›na ba¤l› bir Yüksekö¤retim Kurulunun (YÖK) oluflturulmas›n› gerçeklefltirdi. ‹hsan Do¤-ramac›, 1981 y›l› sonunda bu kurulun ilk baflkan› olarak atan-d› ve 1992'ye kadar bu görevi sürdürdü.

YÖK ile birlikte baflta bilimsel çal›flma ve yay›nlar olmak üzere Türkiye'nin yüksekö¤retiminde önemli geliflmeler kay-dedildi. 1980 y›l›nda yüksekö¤renim ça¤›ndaki nüfusun yal-n›zca yüzde 6.3'ü yüksekö¤retim kurumlar›na devam etmek-teydi. Ayn› dönemde, Bat› Avrupa'daki oran yüzde 32 idi. Son 25 y›lda Türkiye'de bu oran yüzde 38.2'ye yükselmifltir. Bi-limsel dergilerde yay›mlanm›fl makalelerin say›s›na göre ulus-lararas› araflt›rma s›ralamas›nda ise Türkiye, ayn› y›llar içinde 45. s›radan 18. s›raya yükselmifltir.

Amerika’da kald›¤› sürede inceledi¤i ve yararl› buldu¤u bir model olan, vak›flar taraf›ndan kâr amac› gütmeyen yük-sekö¤retim kurumlar›n›n aç›labilmesi için çal›flt› ve bu konu 1982 Anayasas›’nda yer ald›. Do¤ramac›, 1984'te, ilk vak›f üniversitesi olan Bilkent Üniversitesi’ni kurdu ve üniversite-nin Mütevelli Heyeti baflkan› oldu. Bilkent Üniversitesini, di-¤er vak›f üniversiteleri izledi. Bugün, Türkiye'de bulunan 166 üniversitenin 62 tanesi vak›flarca kurulmufltur.

Do¤ramac›, Türkiye'de, aralar›nda Bilkent'in de bulundu-¤u birçok e¤itim kurumu ve hastaneler açm›fl olan befl vakf›n kurucusudur. Bunlar›n d›fl›nda, Dünya Sa¤l›k Örgütü’ne ar-ma¤an edilmifl bir vak›f olan ‹hsan Do¤ramac› Aile Sa¤l›¤› Vakf›, 1983'ten bu yana aile sa¤l›¤› alan›nda çal›flan baflar›l› isimlere ödüller vermektedir.

Do¤ramac›, Türkiye'de yüksekö¤retimin geliflmesine ön-cülük ederken uluslararas› bir dil olan müzi¤in ve sanat›n e¤iti-mine de büyük önem verdi. Bildi¤i yabanc› diller aras›nda Al-manca, Arapça, Farsça, Frans›zca ve ‹ngilizce bulunmakta idi. ‹hsan Do¤ramac›, 1946'da henüz 31 yafl›ndayken Dünya Sa¤l›k Örgütünün kuruluflunda görev alma ve örgütün anaya-sas›n› imzalama flans›na sahip oldu. Dünya Sa¤l›k Asamble-si’nde alt› y›l boyunca Türk delegasyonunun baflkanl›¤›n› yapt›, 1976'da Avrupa Bölgesi Ülkeleri baflkan› ve Asamble-nin ikinci baflkan› olarak görev ald›. Sonraki y›llarda, Dünya Sa¤l›k Örgütü Yönetim Kurulu üyeli¤inin yan› s›ra örgütün birçok dan›flma komitesinin üyeliklerinde bulundu. Dünya Sa¤l›k Örgütü, Do¤ramac›'n›n hizmetlerinin takdiri olarak kendisini 1981'de Léon Bernard Vakf› Ödülü'yle ve 1997'de "Herkes için Sa¤l›k" Alt›n Madalyas› ile ödüllendirdi.

Do¤ramac›'n›n aktif olarak katk›da bulundu¤u kurumlar-dan biri de uzun y›llar Yönetim Kurulunda görev yapt›¤› UNICEF'tir. Kurumun Program Komitesine üç dönem, Yö-netim Kuruluna iki dönem baflkan seçildi. 1995 y›l›nda UNI-CEF taraf›ndan Maurice Pate Ödülü ile onurland›r›ld›. Tür-kiye'de 1958-2003 y›llar› aras›nda UNICEF Millî Komitesi Baflkanl›¤›n› yürüten Do¤ramac›, 2003'ten sonra komitenin onursal baflkanl›¤› görevine getirildi.

‹hsan Do¤ramac›, 1968 y›l›nda, çocuk sa¤l›¤› alan›nda hizmet veren önemli bir kurulufl olan Uluslararas› Pediatri Kurumu Baflkanl›¤›na seçildi, bu kurumda çeyrek yüzy›l bo-yunca baflkan ve genel direktör olarak görev ald›.

T›p ve sa¤l›k bilimleri alan›nda yaz›lm›fl çok say›da bilim-sel makalesi, kitap bölümü ve kitab› bulunan ‹hsan Do¤rama-c›, çok say›da ödül, madalya ve niflan›n da sahibi idi. 14 deki 26 üniversiteden fahri doktor unvan› ald›. Pek çok ülke-nin ulusal akademilerine üye olan Do¤ramac›, dünya çap›nda 23 ulusal pediatri derne¤inin de onursal üyesi oldu. Avrupa Konseyi, 1998 y›l›nda Viyana'da yap›lan bir törenle kendisine Bar›fl, Adalet ve Hoflgörü Ödülü'nü verdi. Kurdu¤u üniversi-teler ve Türk e¤itim hayat›na sa¤lad›¤› büyük katk›lardan do-lay› TBMM Onur Ödülünü de ald›.

Lakab› “Hocabey” olan ancak ad› hep YÖK ile yan yana gi-den Prof. Dr. ‹hsan Do¤ramac› için elefltiriler de yo¤un olarak yap›ld›. Özellikle 12 Eylül askeri darbesini yapanlarla iflbirli¤i yapt›¤›, sol düflünceli olarak bilinen, aralar›nda ‹dris Küçükö-mer, Bülent Tanör, Taner Timur, Murat Belge, Haluk Ger-ger, Korkut Boratav, Bask›n Oran, Yücel Sayman, Yalç›n Kü-çük, Gençay Gürsoy, Mete Tunçay gibi isimlerin de yer ald›¤› baz› hocalar›n üniversitelerden uzaklaflt›r›lmas›na neden oldu-¤u ve tarihe 1402'likler olarak geçen olayda sorumluluoldu-¤u bu-lundu¤u, sakal-b›y›k kontrolü yap›larak ö¤retim üyelerinin aka-demik kimliklerinin rencide edilmesinin sorumlusu oldu¤u dü-flüncesiyle elefltirildi ve halen de elefltirilmektedir.

Bunun yan› s›ra hakk›nda söylenenler onu tan›mam›zda önemli birer belgedir:

“Ben diyorum ki, Say›n ‹hsan Do¤ramac›, bu vak›f üniver-siteleri yolunu açmas› sureti ile Türkiye'nin kalk›nma, ge-liflme tarihinde hakikaten çok önemli bir hizmet yapm›fl-t›r. Belki bugünkü Türkiye'nin bu dünyay› da flafl›rtan bü-yüme, geliflme hamlesinde ilk ad›m Bilkent Üniversitesi ile bu vak›f üniversitesi ile aç›lm›flt›r.”

Prof. Dr. Halil ‹nalc›k, Bilkent Üniversitesi, Ankara “Gerçekci bir aç›dan bakarsak, bu üniversitenin yirmi sene-de bu düzeye gelece¤ini ben flahsen tahayyül esene-demiyordum. Ama belli ki Hoca ediyordu. Ve de onun tecrübesi vard›; daha önce Hacettepe Üniversitesini kurmufltu. Yani, bu vizyon meselesi, azim meselesi ve de de¤er meselesi. Hoca,

Cilt/ Volume1 |Say›/ Issue1 |Haziran/ June 2011

Prof. Dr. ‹hsan Do¤ramac› (1915-2010)

53

mali imkânlar› iyi olan fakat hiçbir fleyi baflarmak için sade-ce paran›n yeterli olmad›¤›n› çok iyi bilen bir insan.” Prof. Dr. ‹lker Baybars, Carnegie Mellon Üniversitesi, ABD “Çok azimli bir insan olarak Do¤ramac›, genellikle tart›fl-ma götürmeyen kesin kararlar al›r ve bunlar› vakit kaybet-meden etkin bir biçimde hayata geçirir. Yumurtay› k›rma-dan omlet yapmak mümkün olmad›¤› gibi, onun baz› ka-rarlar› da baz› meslektafllar›n›n keyfini kaç›rm›flt›r. Ancak, gülü seven dikenine katlan›r. Hepimiz bunu bilerek, her fleye ra¤men onu çok sevdik.”

Gavin C. Arneil, Emekli Profesör, Glasgow Üniversitesi, ‹skoçya “‹hsan Do¤ramac›, hem bir fikir adam› hem de bir eylem adam›d›r. Yaln›zca Türkiye'nin de¤il tüm dünyan›n böyle insanlara ihtiyac› vard›r. Bugün dünyay› en çok u¤raflt›ran konulardan biri uygarl›klar aras› anlaml› iletiflim kurma sorunudur. Dr. Do¤ramac›, bu konuda da ön saflarda yer almaktad›r. Çok yönlü düflünme ve muhakeme yetene¤i, sa¤duyu, kararl›l›k: Bunlar›n hepsi, herkeste kolay kolay bulunmayan meziyetlerdir. Dr. ‹hsan Do¤ramac›'n›n ko-numunu ve imkânlar›n› gerçek de¤iflimler yaratmak için kullanm›fl olmas›ndan dolay› pek çok insan ona hakl› ola-rak flükran duymaktad›r.”

Mamdouh Gabr, Emekli Pediatri Profesörü, Kahire Üniversi-tesi, M›s›r

“Birleflmifl Milletler'in her ülkede bulunmas›n› arzu etti¤i, gerçekten örnek bir dünya vatandafl›s›n›z.”

Kofi Annan, Birleflmifl Milletler Eski Genel Sekreteri Prof. Dr. ‹hsan Do¤ramac›, tedavi gördü¤ü Hacettepe Üniversitesi Hastanesi'nde 25 fiubat 2010 tarihinde vefat etti ve cenazesi 28 fiubat 2011 tarihinde düzenlenen Devlet Tö-reni ile Ankara'da Bilkent Do¤ramac›zade Ali Pafla Cami-si'nin bahçesindeki an›t mezara defnedildi.

Kaynaklar

Akyol, M. (2010). Bir 'Güzel ‹nsan Simgesi' ‹hsan Do¤ramac›. Bütün

Dünya, 2000, Nisan, 6-7.

Bilkent News, Cilt 16, Özel Say›, 26 fiubat 2010.

Ertu¤, C. (1996). Türkiye'de ve Dünyada ‹hsan Do¤ramac› olay›. ‹stan-bul: Komat Matbaac›l›k.

Haberal, M. (2010). Bizler ‹hsan Do¤ramac›'n›n Hacettepe'sinde do¤-duk. Bütün Dünya, 2000, Nisan, 17-20.

Halman, T. S. (2010). 25 fiubat 2010 Perflembe sabah› 10 dahi yaflam›n› yitirdi. Bütün Dünya, 2000, Nisan, 21-26.

‹hsan Do¤ramac›’n›n hayat›. 1 Mart 2010 tarihinde <http://www.bilkent. edu.tr/hocabey/hayat.html> adresinde eriflildi.

Okyay, E. (2007). ‹hsan Do¤ramac› ve ça¤dafl üniversite (2. bask›). Anka-ra: Sevda Cenap And Müzik Vakf› Yay›nlar›