İstanbul Topkapı Sarayı Harem Dairesi çocuk giyimlerinin incelenmesi

(1)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

GİYİM ENDÜSTRİSİ VE GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI

İSTANBUL TOPKAPI SARAYI HAREM DAİRESİ

ÇOCUK GİYİMLERİNİN İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN

YRD. DOÇ. H. SAADET BEDÜK

HAZIRLAYAN

ELİF KUÇ

(2)

İçindekiler Sayfa no

TABLOLAR LİSTESİ ... v

RESİMLER LİSTESİ... vi

FOTOĞRAF LİSTESİ ... x

ÇİZİMLER LİSTESİ... xii

ÖNSÖZ... xii ÖZET... xiii ABSTRACT... xv GİRİŞ... 1 BÖLÜM I ... 5 KAVRAM VE AÇIKLAMALAR ... 5 1. Giyim Kavramı: ... 5

1.1 Çocuk Giyimi ve Özellikleri: ... 6

1.1.1 Çocuk Giyiminin Tanımı:... 7

1.1.2 Çocuk Giyiminin Sınıflandırılması:... 7

1.1.3 Çocuk Giyimi Çeşitleri:... 8

1.1.4 Çocuk Giyiminin Model Özellikleri: ... 9

1.1.5 Çocuk Giyimlerinde Kullanılan Kumaş Türleri: ... 9

1.1.6 Çocuk Giyiminde Kullanılan Süsleme Çeşitleri ve Teknikleri: ... 10

1.2 Çocuk Giyiminin Tarihçesi: ... 11

1.2.1 Türklerde Çocuğun Yeri ve Önemi:... 11

1.2.2 Osmanlı Döneminde Çocuğa verilen Önem ve Çocuk Giyimi: ... 12

BÖLÜM II OSMANLI DÖNEMİ GİYİM KÜLTÜRÜNE BİR BAKIŞ 2. Osmanlı Dönemi Giyim Tarzları ve Saray Giyimi: ... 21

2.1 Osmanlı Dönemi Giysilerinde Kullanılan Kumaşların Özellikleri: ... 40

(3)

(4)

BÖLÜM III

3. TOPKAPI SARAYI ÇOCUK GİYİMLERİNİN ÖZELLİKLERİ

3.1 İstanbul İli ve Topkapı Sarayı Çocuk Giyimleri Genel Yapısı: ... 65

3.2 İstanbul İli Topkapı Sarayı Müzesi Çocuk Giyimi Özellikleri: ... 68

BÖLÜM IV YÖNTEM 4. Yöntem ... 77 4.1 Problem Cümlesi: ... 77 4.2 Alt Problemler: ... 77 4.3 Araştırmanın Önemi:... 77 4.4 Araştırmanın Yöntemi:... 78 4.5 Evren ve Örneklem: ... 79 4.6 Sayıtlılar: ... 79 4.7 Sınırlılıklar:... 79

4.8 Veri Toplama Tekniği: ... 79

BÖLÜM V BULGULAR VE TOPKAPI SARAYI ÇOCUK KIYAFETLERİNDEN ÖRNEKLER BULGULAR... 81

SONUÇ VE ÖNERİLER... 244

KAYNAKÇA... 249

EKLER ... 259

Resmi Çalışma İzni... 259

(5)

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo No Tablo Adı Sayfa No

Tablo1: Çocuk Giyim Çeşitlerinin Kullanım Alanına Göre Çeşitlerinin Tablo

Halinde Gösterimi.(DemirŞener, H.Fatma: 13) ... 9

Tablo 2: Topkapı Sarayı Harem Dairesi Çocuk Giyimlerinde Kullanılan Kumaşlar

ve Renkleri Döküm Tablosu: ... 232

Tablo 3: Topkapı Sarayı Harem Dairesi Çocuk Giyimlerinde Kullanılan Astar

Kumaşı ve Renkleri Döküm Tablosu: ... 234

Tablo 4: Topkapı Sarayı Harem Dairesi Çocuk Giyimlerinde Kullanılan Pervaz

Kumaşlarıve Renkleri Döküm Tablosu: ... 236

Tablo 5: Topkapı Sarayı Harem Dairesi Çocuk Giyimlerinde Kullanılan Kesim

Teknikleri Döküm Tablosu: ... 238

Tablo 6: Topkapı Sarayı Harem Dairesi Çocuk Giyimlerinde Kullanılan Dikim

Teknikleri Döküm Tablosu: ... 240

Tablo 7: Topkapı Sarayı Harem Dairesi Çocuk Giyimlerinde Kullanılan Süsleme

(6)

RESİMLER LİSTESİ

Resim Adı Sayfa No

Resim No 1: Doğum anını resmeden bir minyatür... 13

Resim No 2: Sedef kakma ahşap beşik. ... 14

Resim No 3: Altın beşik 18.yy. ... 15

Resim No 4: Şehzadelerin Topkapı Sarayına doğru gidişlerini tasvir eden minyatür Levni tarafından resmedilmiştir. ... 15

Resim No 5: Şehzadelerin Topkapı Sarayına doğru gidişlerinin Levni tarafından resmedilmiş olan minyatürdür... 15

Resim No 6: Sünnet elbisesi ve şapkası... 17

Resim No 7: Dolmabahçe Sarayı Harem Dairesin deki 165 numaralı oda sünnet odası. ... 18

Resim No 8: Çocuk kaftanı. 17.yy. ... 19

Resim No 9: Sultan Abdülaziz in kızı Saliha Sultanın portresi ... 20

Resim No 10: Kenarları harçlı çocuk kaftanı... 22

Resim No 11: Osman Bey’i tasvir eden resim 1299. ... 23

Resim No 12: Fatih Albümünden genç kız resmi ... 24

Resim No 13: Fatih Albümünden genç erkek resmi... 24

Resim No 14: Fatih Albümünden gözcü kadın resmi... 25

Resim No 15: Fatih Albümünden alınmış bir resimdir ... 26

Resim No 16: Fatih Sultan Mehmet in Belgrat seferinde savaş kıyafeti. ... 27

Resim No 17: Kanuni nin oğlu Şehzade Mehmet resmedilmiştir ... 28

Resim No 18: 14.yy Türk kadın dış giyimidir ... 29

Resim No 19: 1582 Surname İ Hümayun adlı Osmanlı düğünlerinden bahseden eserde bulunan minyatürlerden bir tanesidir... 30

Resim No 20: Levni nin bir sünnet düğünününde halk ve saray erkanınıneğlencelerini çizmiş olduğu minyatürdür... 31

(7)

Resim No 21: La Costume Historique den alınmış bir resimdir. Feraceli bir kadını

göstermektedir. ... 34

Resim No 22:Levnî imzalı 1720-1725 arası yapılan minyatür ... 35

Resim No 23:Son dönem Osmanlı kadın feracesi... 36

Resim No 24:Son dönem Osmanlı kadın feracesi... 36

Resim No 25:Başında yüksek bir hotoz, altında altın pullarla oyalı tülbent ilesarılmış saçlar... 38

Resim No 26:Yüksek ve tepesi geniş hotozlara örnek başlıklardır. ... 38

Resim No 29: Başlıkların erkeklerde kullanılan birkaç çeşidi. ... 39

Resim No 30:III. Ahmet in çocuklarının sünnet düğününün tasvir eden bir minyatürdür. ... 44

Resim No 31:III. Ahmet in çocuklarının sünnet düğününün tasvir eden bir minyatürdür.. ... 44

Resim No 32: Levni tarafından resmedilmiş Surname-i Vehbi minyatür. ... 45

Resim No 33: Surname-i Humayun da bulunan minyatürler içerisinde bulunan sünnet düğününe seyyar araba ile katılan esnaflardan kumaş dokuyucular ... 46

Resim No 34:Surname-i Humayun da bulunan minyatürler içerisinde bulunan sünnetdüğününe seyyar araba ile katılan esnaflardan ipek basmacılarının ayrıntılı görüntüleri incelenebilmektedir... 46

Resim No 35: Abani kumaştan kese nin kumaşı. ... 50

Resim No 36: Floransa Uffizi Galeri de bulunan bu tabloda Eleonora Di Toledo, Ağnolu Bronzino, vermiş olduğu poz esnasında Çatma kumaştan yapılmış bir elbise giymektedir ... 52

Resim No 37:17.yy ın ilk yarısından kalma Osmanlı çatma kumaş parçası ... 52

(8)

(9)

Resim No 39: Altın alaşımlı gümüş tel ile dokunmuş Seraser kumaştan yapılmış bir

şalvar... 55

Resim No 40: Serenk kumaştan kaftan. ... 56 Resim No 41: Düğün elbisesi ile Türk gelini. ... 58 Resim No 42: Nakkaş Osman’ın çizdiği, Seyyid Lokmanın yazdığı Surname

Sultan III. Murat ın şehzadesi III. Mehmet in sünnet ini izlemek için atmeydanına gelişini resmeden bu minyatürde figürler

üzerindeki giysilerin daha çok kırmızı ve tonları

olduğu görülmektedir ... 59

Resim No 43: Çocuk takkesi... 66 Resim No 44: Çocuk gecelik takkesi... 66 Resim No 45: Sultan III Mustafa nın şehzadesi Selim in Refailtarafından

yapılmış yağlı boya resmi... 67

Resim No 46: Kürklü çocuk kaftanı ... 67 Resim No 47: Sultan III. Mustafa ve şehzadesi III. Selim. Rafayel ekolünde

bir başka ressama atfedilen suluboya resim... 68

Resim No 48: Çocuk iç entarisi... 69

Resim No 49: Çocuk kaftanı ve takma kolları. ... 70

Resim No50: 9 yaşında yetiştirilmesi için Sultan Haremine satın alınan Çerkez cariye 71

Resim No 51: Abdülaziz in Dürrünev Kadın Efendi den doğan kızı Saliha Sultan. . 72

Resim No 52: Çocuk entarisi... 73

Resim No 53: Halife Abdülmecit Efendi’nin yaptığı yağlı boya resim kızı

Darrüşehvar Sultan’a aittir... 74

Resim No 54: Şehzade Yusuf İzzeddin Efendi nin Sultan Abdülaziz in Avrupa gezisi sırasında Londra Da Balmoral Şatosu nda William Downey tarafından çekilmiş fotoğrafı 13 Temmuz 1867... 75

(10)

FOTOĞRAF LİSTESİ

Fotoğraf Adı Sayfa No

Fotoğraf No 1: Çocuk zıbını ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/1417) ... 86

Fotoğraf No 1a:Çocuk zıbını arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/1417)... 86

Fotoğraf No 2a:Çocuk zıbını ön iç görüntüsü (TSM envanter no: 13/1417) ... 90

Fotoğraf No 2b:Çocuk zıbını yırtmaç arıntı görüntüsü(TSM envanter no: 13/1417)... 91

Fotoğraf No 2c: Çocuk zıbını arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/1417)... 91

Fotoğraf No 3a: Çocuk zıbını arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/1417)... 95

Fotoğraf No 3b:Çocuk zıbını yırtmaç arıntı görüntüsü(TSM envanter no: 13/1417)... 96

Fotoğraf No 4a: Çocuk zıbını arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/1417)... 100

Fotoğraf No 4b: Çocuk zıbını yırtmaç ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/1417) ....101

Fotoğraf No 5: Çocuk şalvar ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/999) ... 105

Fotoğraf No 5a: Çocuk şalvar iç görüntüsü (TSM envanter no: 13/999) ... 105

Fotoğraf No 5b: Çocuk şalvar ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/999)... 106

Fotoğraf No 6a: Çocuk şalvar iç görüntüsü (TSM envanter no: 13/651) ... 110

Fotoğraf No 6b: Çocuk şalvar ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/651)... 111

Fotoğraf No 7a: Çocuk şalvar ön kemer görüntüsü (TSM envanter no: 13/736) . 116 Fotoğraf No 7b: Çocuk şalvar arka kemer görüntüsü (TSM envanter no:13/736). 116 Fotoğraf No 7c: Çocuk şalvar arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/736) ... 117

Fotoğraf No 8: Çocuk çakşır ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/1312) ... 121

Fotoğraf No 8a: Çocuk çakşır iç görüntüsü (TSM envanter no: 13/1312) ... 122

(11)

Fotoğraf No 9: Çocuk çakşır ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/1304)... 127

Fotoğraf No 9a: Çocuk çakşır yan görüntüsü (TSM envanter no: 13/1304) ... 128

Fotoğraf No 9b: Çocuk çakşır bel ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/1304) .... 129

Fotoğraf No 9c: Çocuk çakşır bel ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/1304) .... 129

Fotoğraf No 10: Çakşır ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/800)... 133

Fotoğraf No 10a: Çakşır yan görüntüsü (TSM envanter no: 13/800) ... 134

Fotoğraf No 10b:Çakşır içi ayrıntı görüntüsü. (TSM envanter no: 13/800) ... 135

Fotoğraf No 11: Takke ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/437) ... 139

Fotoğraf No 11a: Takke tepe görüntüsü (TSM envanter no: 13/437)... 139

Fotoğraf No 11b: Takke içgörüntüsü (TSM envanter no: 13/437) ... 140

Fotoğraf No 12a: Takke iç görüntüsü (TSM envanter no: 13/438) ... 145

Fotoğraf No 13a: Takke iç görüntüsü (TSM envanter no: 13/328) ... 149

Fotoğraf No 14: Çocuk kaftanı ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/1127) ... 153

Fotoğraf No 14a: Çocuk kaftanı ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/328) ... 154

Fotoğraf No 14b: Çocuk kaftanı arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/328) ... 154

Fotoğraf No 15: Çocuk kaftanı ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/13/280) .... 159

Fotoğraf No 15a: Çocuk kaftanı ön ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/280) ... 159

Fotoğraf No 15b:Çocuk kaftanı iç görüntüsü (TSM envanter no: 13/280)... 160

Fotoğraf No 15c:Çocuk kaftanı arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/280) ... 161

Fotoğraf No 16: Çocuk kaftanı ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/266) ... 169

Fotoğraf No 16a: Çocuk kaftanı iç görüntüsü (TSM envanter no: 13/266) ... 169

Fotoğraf No 16b: Çocuk kaftanı pervaz köşe görüntüsü (TSM envanter no: 13/266).. 170

Fotoğraf No 16c: Çocuk kaftanı arka görüntüsü(TSM envanter no: 13/266) ... 170

Fotoğraf No 17: Kaftan ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/1015) ... 176

Fotoğraf No 17a: Kaftan arka görüntüsü(TSM envanter no: 13/1015 )... 176

(12)

Fotoğraf No 18:Takma kol görüntüsü (TSM envanter no: 13/927)... 181

Fotoğraf No 18a:Çocuk takma kolları genel görüntüsü... 181

Fotoğraf No 19:Kaftan ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/812)... 185

Fotoğraf No 19a: Kaftan içi ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/812) ... 186

Fotoğraf No 19b:Kaftan arka görüntüsü(TSM envanter no: 13/812)... 187

Fotoğraf No 20:Kaftan ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/275)... 191

Fotoğraf No 20a:Kaftan arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/275) ... 191

Fotoğraf No 20b:Kaftan içi ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/275)... 192

Fotoğraf No 21:Entari ön görünüşü (TSM envanter no: 13/1232) ... 197

Fotoğraf No 21a:Entari içi ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/1232) ... 198

Fotoğraf No 21b:Entari arka görüntüsü( TSM envanter no: 13/1232) ... 199

Fotoğraf No 21c:Entari cep ağzı ayrıntı görüntüsü( TSM envanter no: 13/1232) ... 200

Fotoğraf No 22:Entari ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/785)... 205

Fotoğraf No 22a:Entari içi ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/785) ... 205

Fotoğraf No 22b:Entari arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/785) ... 206

Fotoğraf No 22c:Entari ön şerit görüntüsü ve kumaş baskı ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/785) ... 206

Fotoğraf No 23: Entari ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/804) ... 212

Fotoğraf No 23a: Entari içi ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/804) ... 212

Fotoğraf No 23b: Entari içi ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/804) ... 213

Fotoğraf No 23c: Entari arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/804)... 213

Fotoğraf No 24: Entari ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/2073)... 220

Fotoğraf No 24a: Entari iç görüntüsü (TSM envanter no: 13/2073)... 220

Fotoğraf No 24b: Entari ön ayrıntı görüntüsü (TSM envanter no: 13/2073)... 221

Fotoğraf No 24c:Entari arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/2073)... 221

Fotoğraf No 25: Cepken ön görüntüsü (TSM envanter no: 13/2056) ... 226

Fotoğraf No 25a: Cepken arka görüntüsü (TSM envanter no: 13/2056) ... 226

(13)

ÇİZİMLER LİSTESİ

Çizim Adı Sayfa No

Çizim No 1: Çocuk zıbını (TSM envanter no: 13/1417) ... 85

Çizim No 4: Çocuk zıbını (TSM envanter no: 13/1417)... 99

Çizim No 5: Çocuk şalvarı(TSM envanter no: 13/999)... 104

Çizim No 8: Çocuk çakşırı(TSM envanter no: 13/1312)... 120

Çizim No 9:Çocuk çakşırı(TSM envanter no: 13/1304)... 126

Çizim No 10:Çocuk çakşırı (TSM envanter no: 13/800)... 132

Çizim No 11: Takke (TSM envanter no: 13/437) ... 138

Çizim No 12: Takke (TSM envanter no: 13/438) ... 143

Çizim No 13:Takke (TSM envanter no: 13/328) ... 148

Çizim No 14: Çocuk kaftanı (TSM envanter no: 13/1127) ... 152

Çizim No 15a:Çocuk kaftanı (TSM envanter no: 13/280) ... 157

Çizim No 15b:Çocuk kaftanı (TSM envanter no: 13/280) ... 158

Çizim No 16a:Çocuk kaftanı (TSM envanter no: 13/266) ... 164

Çizim No 16b:Çocuk kaftanı (TSM envanter no: 13/266) ... 165

Çizim No 16c:Çocuk kaftanı (TSM envanter no: 13/266)... 166

Çizim No 16d:Çocuk kaftanı (TSM envanter no: 13/266) ... 167

Çizim No 16e:Çocuk kaftanı (TSM envanter no: 13/266)... 168

Çizim No 17a:Kaftan. (TSM envanter no: 13/1015 )... 173

Çizim No 17b:Kaftan. (TSM envanter no: 13/1015 )... 174

Çizim No 17c:Kaftan. (TSM envanter no: 13/1015 ) ... 175

Çizim No 18:Takma kol (TSM envanter no: 13/927) ... 180

Çizim No 19:Kaftan (TSM envanter no: 13/812)... 184

Çizim No 20:Kaftan (TSM envanter no: 13/275)... 190

Çizim No 21a:Entari (TSM envanter no: 13/1232)... 195

(14)

Çizim Adı Sayfa No

Çizim No 22a: Entari (TSM envanter no: 13/785) ... 203

Çizim No 22b: Entari (TSM envanter no: 13/785) ... 204

Çizim No 24c: Entari (TSM envanter no: 13/2073) ... 219

Çizim No 25: Cepken (TSM envanter no: 13/2056)... 225

(15)

ÖNSÖZ

Giyinme kavramı bilim ve teknolojinin ilerlemesi, haberleşme ve iletişim araçlarının gelişmesi, insanların beğeni ve anlayışlarının değişmesiyle bireysellikten kitleselliğe doğru giderken çağımızda büyük kültür kayıplarına yol açmaktadır.

Şehsuvaroğlu’nun şu sözlerinden de anlaşıldığı gibi kültürel değerler toplum yapısının köşe taşlarını oluşturmaktadır. “ Türk sosyal hayatını dünyaya tanıtacak eserlerimiz mevcut değildir. Böylece milli hayatımız bir masal bir efsane gibi kaybolup gitmiş, dedelerimizin hatıraları yaşatılmamış, medeniyetimiz gerektiği şekilde izah edilememiştir. Bugün elimizde eski asırların her sahadaki hatıralarını kısmen muhafaza eden tek müessesemiz Topkapı Sarayıdır. ’’(Şehsuvaroğlu 1961: 7) Bu sebeple Kültürel değerlerimizin miraslarından olan giyim olgusunun da incelenmesi şarttır.

Kültürel mirasın yegane bayraktarı olan çocuklar Türk toplumunda daima büyük öneme sahip olmuştur. Topkapı Sarayı Giyim Arşivi de çocuklara verilen değerin somut bir kanıtıdır. Fakat kültürel bir değer olarak müze şartlarında saklanan zaman zaman da onarılan giyim eşyalarının özelliklerini yitirmeden geleceğe aktarılması gerekmektedir. Bu nedenle toplumumuzun temel kültür değerlerini araştırarak gün ışığına çıkarmak, belgelemek ve geleceğe takdim etmek için Topkapı Sarayı Müzesinde bulunan giysilerin incelenmesi büyük önem taşımaktadır.

Topkapı sarayında bulunan çocuk giyimleri içerisinden zıbın, takke, kaftan, cepken, şalvar, çakşır ve entariler; kullanılan malzeme, kesim, dikim, süsleme özellikleri yönünden incelenerek haklarında edinilen bilgilerin bilimsel açıdan belgelenmesi amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür.

Bu araştırmanın her aşamasında beni yönlendiren, teşvik eden ve her türlü desteğini esirgemeyen değerli hocam ve danışmanım Sayın Yrd. Doç. H. Saadet BEDÜK’e teşekkürü bir borç bilirim. Araştırmanın bitim aşamasına ışık tutan Sayın Yrd. Doç. Dr. Nurgül KILINÇ ve manen destekleri ile rahatlatan Sayın Yrd. Doç. Dr. Hatice HARMANKAYA ya çok teşekkür ederim. Araştırma boyunca desteklerini esirgemeyen sevgili aileme de sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

(16)

Elif KUÇ

ÖZET

Giyim ilk olarak örtünmek ve tabiatın etkilerinden korunmak amacı ve süslenmek duygusuyla, medeniyetin ilerlemesi sonucunda toplumlara göre değişken olabilen giysi çeşitleridir.

İnsanoğlu örtünmek amacı ile giyinmenin yanında süslenme olgusuve farklı olma arzusu ileetnik farkları oluşturmuştur. Geleneksel öğeler içeren giyim kuşam ve süslenme mevhumu ait olduğu toplulukla ilgili çok sayıda bilgi sunabilir. Giyim ve süsleme toplumların yerleşik ya da konargöçer olup olmadıkları, hangi tarihi olayları yaşadıkları ve etnolojik kökenleri konusunda bizlere bilgi vermektedir (Bilki 2006:2).

Türk giyim tarihinde kıyafetlere bakıldığında; toplumun gelenek ve göreneklerini, iklim özelliklerini, ekonomik yapısını yansıttığı anlaşılmaktadır. Çocuk, yaşadığı çevreyle kopmaz bağları olan sosyal bir varlık olduğundan dolayı bir kültür olan giyim kuşam tarihini bu güne aktaran kayda değer bir konudur çocuk giyimi.

Bütün toplumlar için çocuğun ayrı yeri ve önemi vardır. Bir Osmanlı sarayı olan Topkapı Sarayında ve Türk ailesinde çocuk en değerli varlık olmuştur. Yapılan araştırmalarda Türk çocuk giyimi ile ilgili yeterli sayıda ve konuda araştırma olmadığı tespit edilmiştir.

Tarihin birikimli sürecini üzerlerinde taşıyan Türk giysilerini saklayarak korumak yeterli değildir. Bu giysilerin kalıp, süsleme ve kumaş özelliklerinin incelenmesi gerekmektedir. Bu amaçla Topkapı Sarayı çocuk giyimlerinin araştırılarak, bilim disiplini ile belgelenmesi önem taşımaktadır.

Arşiv belgelerine dayanmayan araştırmalar, Osmanlı’da çocuk giyimi konusunu yeterince aydınlatmaktan uzaktır. Bununla birlikte, zengin Topkapı Sarayı çocuk giyimleri arşivi, Osmanlı’da çocuk konusunu, tarihin karanlıklarından gün ışığına çıkaracak orijinal bilgilerle doludur. Bu çalışma, ufak da olsa Topkapı Sarayı çocuk giyimlerinin günümüze ulaşmasına katkıda bulunacaktır.

Araştırma kapsamında; Topkapı sarayında bulunana çocuk giysisi olduğu bilinen ve cinsiyet ayrımı yapılamamış olan giysilerden zıbınlar, entariler, kaftanlar, çakşırlar, şalvarlar ve cepkenler ele alınmıştır. Giysiler, oluşturulan gözlem fişleri

(17)

doğrultusunda incelenmiştir. Bu gözlem fişlerinde giyside kullanılan malzeme ve renkler, giysinin model ve kesimi, dikimi, astar ve astarlanması ile ilgili bilgiler, süsleme özelikleri ve boyutları belirlenmiştir.

Topkapı Sarayı Kıyafet arşivinde yer alan çocuk giysilerinin yapımında doğal lifli kumaşların kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca kumaşlara çocuğa verilen değere mukabil klaptan eklendiği de incelemelerde görülmüştür.Kumaşlarda sarı, beyaz, kırmızı ve yeşil renklerin yoğun olarak tercih edildiğigörülmüştür.

Araştırmanın kapsamında bulunan giysilerin kesimleri düz, rahat ve çocuk zevkine hitap eder şekilde renkli olduğu tesbit edilmiştir.

(18)

ABSTRACT

Clothing first covers the clothes which take different shapes according to the societies as a result of the development of civilization with the sense of covering and avoiding the effects of nature and adorning.

Human being has gained the sense of adorning in addition to dressing to cover himself. The attire and ornament which contain traditional elements give us a lot of information about the society that they belong to.Clothing and ornament give us information about whether they were settled societies or nomadic ones, the historical events that they lived and their ethnological origin ( Bilki 2006:2).

As far as the clothes in Turkish history is concerned, it is observed that the cloths reflect the tradition and custom of the society and its climate features and economic structure.Child clothing is a remarkable subject tranfering dress history to the present Because child is a social personality who has a close relationship with his enviroment.

Children have important place and role in all societies. Naturally, children were the most important living beings in the life of Ottoman Palace as well as Turkish family life. However, contrary to the fact, the argument and quantity of research into Turkish children dresses are not satisfactory.

Turkish clothes which shelter the historical process with accumulation on themselves,is not enough to protect by hiding. It is necessary to study the model, ornament and features of these clothes. For this aim, it is important to analyze them and to document children clothes in Topkapı Palace with scientific discipline.

The exploration that is not based on archive information, is far away to set light Ottoman children clothes adequately. In this research, kittels, baggy trousers and dresses from children cloths which belong to Topkapı Palace have been dealt with. The cloths have been examined with the help of observation cards. In these observation cards it has been fixed that the materials and colour used on the clothes, model and cutting of the clothes and its sewing and the information about its lining, and its ornamentation features and dimensions with the help of the tables being formed with this information, evaluation and conclusion has been reached.

(19)

With these information, it has been seen in the evaluation and conclusion that cottons with natural fiber are used in making childeren’s clothes. Besides, it has been observed that they were affected by then golden wires compared to the values given to the children. İt has also been seen that the colours yellow, white, red and gren were heavily prefferred.

İn the scope of our study, the children clothes are so colorful that they are plain, comfortable and related to the child’s pleasure.

(20)

(21)

GİRİŞ

İnsanın var oluşu ile başlayan giyinme gereksinimi insanoğlunun sürekli yenilikgöstermesiyle birlikte gelişerek günümüze kadar gelmiştir. Tarihi süreç içinde insanlarınkullandıkları giysiler toplumların ekonomik, teknolojik, sosyal yapılarından etkilendiği gibi manevi değerleri de üzerlerinde taşımışlardır. Böylece her ulusun kendine has bir giyim tarzı oluşmuş ve pek çok kuşak tarafından bu giysiler kullanılmıştır.

Toplumların tarihsel gelişimi birbirlerinden farklı olarak gerçekleşmiş, bu farklılıkgiysilerine de yansımıştır (Krestchmer 1906: 35). Gelişim sürecinde toplumlar arası iletişimin ve etkileşimin artması ilebölgesel nitelikler yok olmaya başlamış ortak bir kültür oluşmaya başlamıştır. Bunun sonucunda ise kültürü yansıtan yegane olgulardan biri giyim kuşamda da ortak bir tarza doğru gidilmektedir. Globalleşen dünya dagloballeşen bir giyim tarzına gidilmesinden dolayı etnik farkları içeren geleneksel giyim tarzları kaybolmaya yüz tutmuştur (Koç 1997: 2).

Geçmiş dönemlerin sosyal, kültürel değerlerini bilmek bu günün gelişen ve sürekli değişen dünyasını daha iyi anlamaya hizmet edecek ve kimlik kayıplarına yol açmayacaktır(Kaptan1973: 57).

Kültürel bir değer olan giyim Türkler çeşitli bölgelerde yaşamaları nedeniile birbirinden farklı özelliklere sahip olmuştur. Bu farklar incelendiğinde giysiler hakkında nerede giyildiği? Hangi zaman diliminde kullanıldığı gibi konularda bilgi sahibi olunmalıdır.Nitekim bir kıyafet tarihi yazılırken ele alınan bir milletin, millet olarak tarih sahnesine atıldığı günden son devrine kadar hangi tarihlerde hangi tesirler altında kalarak nasıl kıyafetler giydikleri, kullandıkları eşya ve silahları, kumaşların cinsi ve nevileri, renkli-renksiz resim ve krokilerle tarihi bir nizam altında sıralanmalıdır. Öyle ki tarihi bir mevzuu canlandırmak isteyen bir ressam, tarihi bir eser sahneleyecek tiyatro ve sinema idaresi uygun dekor, mimari, tarih, renk, ışık tonlarını dahi tasarlar. Bunu yapabilmek için bu milletin müzelerinde mevcut eşya, elbise, mankenler, heykeller, devrinde yapılmış otantik resimler esas tutularak birgiysi tarihi vücuda getirilir. Hangi dönem anlatılacak ise, canlandırılacak

(22)

ise o dönem şartları en ince detayına kadar bilinmelidir ki insanların içinde bulunduğu şartlar altında nasıl yaşadığı ve neler düşündüğü bilinebilsin.

Sırf kostüm tasarlayabilmek adına yaklaşık otuz yıl önce New York ta bir Dünya Kostümleri Müzesi kurulduğu bilinmektedir. İngiltere de kültür ve sanata ne kadar önem verildiği malumdur. Medeniyet tarihinin ancak Amerikanın keşfi ile tanıdığı çok zor hayat şartlarında yaşayan kabileler halinde tanıdığı Amerika da bulunan kabilelerin Avrupa medeniyetleri tarafından imha edilmesine rağmen bu insanların örf ve adetine verilen önem, bizzat tarihe ve ilme verilen ehemmiyetin ta kendisidir (Sevin1990:1-2).Avrupa tarihi değerlerine bu derece önem verirken köklü bir kültür tarihine sahip olan Türklerin kültürel değerlerini yansıtan giyim kuşam tarihi geri planda kalmıştır.

Türk kültürünü oluşturan mimari, el sanatlar, resim, minyatür, sosyal yapı gibi birçok alan araştırmacılar tarafından incelenmiştir (Çetin1995: XIII).Fakat Osmanlı imparatorluğu dönemi giyim kuşamını yansıtan Topkapı Sarayı Harem Dairesi giyimleri arasında bulunmakta olan çocuk giyimleri yaşanan döneme ait bilgiler veren büyük bir arşive sahip olmasına nazaran az sayıda inceleme yapılmıştır.

Milli bir kültür olan geleneksel giysilerimizin incelenerek gün ışığına çıkmasına, değişen giyim kültürü içinde daima hatırlanmasına katkıda bulunmayı amaçlayan araştırmada; Topkapı Sarayı Müzesinde bulunan, Topkapı Sarayı Harem Dairesi çocuk giyimlerinden olan zıbın, kaftan, entari, çakşır, şalvar, cepken, tozluk örneklerinin ait oldukları dönemlerdeki, dikim özellikleri, kullanılan malzeme, süsleme özellikleri gözlem fişleri doğrultusunda incelenmiştir. Giysilerin ölçüleri alınarak, kalıpları çizilmiş ve boyutları çizim olarak belirlenmiştir.

Türk kültür tarihinin bir parçası olarak Topkapı sarayında bulunan çocuk giyimleriüzerlerinde taşıdıkları anlam, değer ve somut olguları incelemek, günümüz şartları doğrultusunda kıyaslama yapmak amacıyla yapılan araştırmanın birinci bölümünde; giyim kavramı, giyim sınıfları içinde yer alan çocuk giyiminin genel özellikleri ve tarihi süreç içindeOsmanlı döneminde çocuğa verilen önem ve çocuk giyimi özellikleri incelenmiştir.

Araştırmanın ikinci bölümünde; Osmanlı dönemi giyim kuşamına genel bir bakış sağlanmıştır.

(23)

Araştırmanın üçüncü bölümünde ise;giysiler üzerinde önemli etkilere sahip İstanbul ili ve Topkapı Sarayı çocuk giyimleri genel yapısı, Topkapı Sarayı çocuk giyimlerinin özellikleri hakkında bilgi verilmiştir

Araştırmanındördüncübölümünde;konu ile ilgili araştırmalar, problem cümlesi, alt problemler, araştırmanın önemi, araştırmanın yöntemi, evren ve örneklem, sayıltılar, sınırlılıklar ve veri toplama tekniği ile ilgili bilgiler verilmiştir. Araştırmanın beşinci bölümünde gözlem fişleri doğrultusunda incelenen kaftan, cepken, çakşır ve entari gruplarının bulgularına yer verilmiştir.

Araştırmanın son bölümünde ise elde edilen bulgular doğrultusunda sonuçlara ulaşılarak, bu sonuçlar ışığında bazı önerilerde bulunulmuştur.

(24)

(25)

BÖLÜM I

KAVRAM VE AÇIKLAMALAR

1. Giyim Kavramı:

Giyim, tarih kadar eski bir konudur. İnsanların varoluşlarıyla birlikte ortaya çıkan vazgeçilmez bir ihtiyaçtır. İlkçağlarda tabiat olaylarından korunma ihtiyacından doğmuş, sonraları ise toplumlara göre değişerek gelişmiştir(Karaman, 1976:7).

İnsan yaşamındaki önemli faktörlerden bir tanesi de giyinme ihtiyacıdır. Türk giyimi geçmişten günümüze gelinceye kadar; iklim, din, dil, sınıf farklılıkları, sosyal yaşantı, ekonomi, teknolojik gelişmeler ve bölgelere göre farklılık göstermiştir.Bu özellikleri ile de belgelere geçmiştir.

Barınılacak yuva, besin ve giyim, insanların en ilkel gereksinmelerini oluşturmuştur. Bunlardan giyim, vücudu dış etkilere karşı koruyan bir araç olduğu kadar, süslenme ve zarif görünme isteğini yerine getiren bir sanat olmuştur(Kırzıoğlu, 1992:6).

Giyim tarihine bakılarak giyim tarzının büyük değişikliklere uğradığını görmek mümkündür. İlkçağlarda giyimi inançlar, iklim ve toplumdaki sınıf ayrılıkları, Ortaçağda savaşlar, göçler ve milletler arası ticaret etkilemiştir. Günümüzde ise turizm ve teknolojik gelişmeler giyim üzerinde etkisini göstermektedir. Giysi: bilimsel, teknik, teknolojik ve sanatsal bir bütünlüğün en estetik ve işlevsel ürünüdür (Kazazi, 1999:93).

Kişileri tanıma biçimlerinden biri davranışların dışa yansıması, diğeri de giyimin dışa yansımasıdır. Kişilerin giyim felsefesi, estetik zevk ve beğenileri, ekonomik durumları ve üyesi oldukları grup veya içinde olmak istedikleri grup hakkında fikir verirler (Arslan, 1999:33).

Çeşitli fizyolojik ve psikolojik ihtiyaçları karşılayan bir unsur olan giyim, tüm bireyler için sosyal etkileşim, fiziksel refah ve kişisel tatmin açısından büyük önem

(26)

taşımaktadır. Giyimin temel fizyolojik ihtiyaçlardan biri olarak vücudu dış etkilerden koruma ve rahatlık sağlama fonksiyonu fizyolojik sağlık ile ilgilidir. Ayrıca giyim ve dış görünüş önemli bir iletişim biçimidir. Dış görünüşleri ile bireyler, giyimi sosyal olarak arzu edilebilir bir imaj iletme yolu olarak kullanabilirler. (Gönen, 1997:65).

Giysinin veya eşyanın belirli bir süredeki kullanımı ve bunların yerine aynısını değil farklı olanını edinme isteği moda olgusunu yaratmıştır. Hızlı bir yaşam biçimini benimseyen günümüz toplumlarındaki insanların değişiklikleri bir arada yaşama ihtiyacı giysilerine farklı boyutlar kazandırmıştır (Bedük, 2009: 70-71).

1.1 Çocuk Giyimi ve Özellikleri:

Genel anlamda çocuk giyimi ve özellikleri şöyle olmalıdır:

Çocuğun vücut ölçüleri doğumdan itibaren hızla değişir ve bu değişim yaklaşık 16 yaşına kadar devam eder. Bu gelişim ve değişim sürecinde giysiler fizyolojik olarak vücuda uygun olmalıdır. Çünkü çok dar veya bol giysiler çocuğun hareketlerini kısıtlayabilir. Çocukların sağlıklı gelişimini sürdüre bilmesi için giysilerinin rahat, temiz ve zevkli olması gereklidir(Yılmaz, 1999:10).

Çocuk giysi özellikleri çocuğun gelişim özelliklerine paralel olarak gelişimi engellemeksizin hareket kolaylığı sağlamalıdır. Dikim ve kumaş özellikleri olarak da çocukların hassas olan tenine zarar vermeyecek özelliklere sahip olmalıdır. Temizlemeye ve sık yıkamaya elverişli kumaşlardan yapılmasına dikkat edilmelidir (Koç, F1997: 11).

Ayrıca çocuk giyiminde dikkat edilmesi gereken önemli ayrıntılar vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

 Çocukların çabuk büyüdüğü göz önene alınarak vücut oranlarının hızlı değişimine uygun giysiler olmasına dikkat edilmelidir.

 Çocuklar çok hareketli aynı zamanda da çok hassaslardır. Çocuk giysileri hareketleri kısıtlayacak özellikte olmamalı, kullanılan kumaşlar doğal alerji yapmayacak ve tene rahatlık hissi verecek özelliklerde olmalıdır (Akarslan, Z. 2008: 18, 19).

 Genellikle yazın pamuk ağırlıklı kışın ise tene batmayacak yünlü kumaşlardan üretilen giysiler giydirilmelidir.

(27)

 Giysinin kumaşı kolay yıkanabilir olmalıdır. Çocuklar giysilerini çabucak kirletebilecekleri için, seçilen kumaşın sık yıkamaya dayanıklı ve kir tutmayan kumaş olmasına dikkat edilmelidir

( Bayraktar, 1993: 8).

 Çocuk giysisi, bulunulan ortamın ısısına uygun kalınlıkta olmalıdır. Çocukların kalp atışları, yetişkin bir insana göre daha hızlı olduğundan ve çocuklar çok hareketli olduklarından çabuk terlerler. Bu nedenle giysinin kumaşı, kullanıldığı yere ve zamana uygun özellikte olmalıdır.

 Bebek ve çocuk giyimlerinde genellikle küçük desenler, küçük kareler, kombin kumaşlar, çiçek desenleri gibi figürlü kumaşlar kullanmaya dikkat edilir. Bu çocukların hoşuna gideceğinden zevkle giyineceklerdir.

 Seçilen giysi modeli, çocuğun yaşına uygun olmalıdır (Aktuglu ve Ünal, 2001:225-226).

 Kullanılan aksesuarlar da çocuğun yaşına uygun olmalıdır. Küçük yaştaki çocuk giysilerinde boncuk, düğme gibi kolayca yutabileceği aksesuarlar kullanılmamalıdır (Anonim).

1.1.1 Çocuk Giyiminin Tanımı:

Çocuk giyimi de giyimin tanımında olduğu üzere vücudu örten ve vücut özelliklerine göre şekil alan giysi şekilleridir. Ancak çocuk giyimi ölçüleri, süslemeleri, model özellikleri yönü ile yetişkin giyiminden ayrılır.Çocuk giysileri daha çok cıvıl cıvıl renklere sahip kumaş ve model özellikleri ile rahat ve hareket kolaylığı sağlamasının yanında süsleme açısından yetişkin giyiminde bulunmayan detay süslemelere sahip olabilmektedir. Bundan dolayı da çok çeşitli modellere ulaşmak mümkündür.

1.1.2 Çocuk Giyiminin Sınıflandırılması:

Bir gelişim dönemi olan çocukluk çağını giyim açısından üçe ayırabiliriz (Demirşener, 2000:11).

a. Bebeklik çağı b. Oyun çağı c. Okul çağı

(28)

a. Bebeklik Çağı:

Bebeğin doğumundan iki yaşına kadar olan dönemdir. Bebek giyimleri doğal dokuma maddelerinden yapılmış çabuk yıkanabilen ve ütülenebilen kumaşlardan yapılmalıdır. Bebeğin büyümesini ve sağlığını olumlu yönde etkileyecek giysiler olmalıdır. Bunlar tulumlar, zıbınlar, pantolonlar, yün hırka ve yelekler, bluzlar, robalı veya boydan elbiselerdir.

b. Oyun Çağı:

Çocuk giyimlerinde kullanılan kumaşların renk ve desenleri çocuğun yaşına uygun olmalıdır. Danteller, fistolar, kurdeleler, çiçek desenleri ile ve hayvan figürleri ile çocuğun hoşuna gidecek şekilde süslemeli olarak hazırlanmış şekilde olmalıdır.

Oyun çağındaki çocukların giyimi kullanışlı, hareketlerini kısıtlamayacak şekilde rahat ve kolay yıkanabilir olmalıdır.

c. Okul Çağı:

Bu dönemde çocuk giysileri okul giysileridir. Ev ve gezme kıyafetleri de yaşlarına ve zevklerine uygun şekilde büyüklerinde önerileri dikkate alınarak, çocuğun kendine seçtirilmelidir. Bu şekilde çocuğa iyi giyinme zevki verilmiş olacaktır.

Ergenlik dönemi diye adlandırılan, Gençliğe giriş dönemi de okul çağı içerisinde yer alır. Bu açıdan 13-14 yaş giyimleri gençliğe geçişin zarifliğini ve inceliğini yansıtmalıdır. Giyim zevkinin oluşumu açısından kritik bir dönemdir.

1.1.3 Çocuk Giyimi Çeşitleri:

Çocuk giyimi çocukların cinsiyetine göre kız ve erkek çocuğu giysileri olarak sınıflandırıldığı gibi kullanılan malzemeye göre, kullanım alanına göre, mevsime göre sınıflandırılabilir (Akarslan, Z. 2008:18,19).

Örneğin:

Cinsiyete göre: Kız, erkek çocuk giysileri

Ürün çeşidine göre: Spor, günlük, özel gün giysileri vb.

Kullanım özelliğine göre: Okul giysileri, oyun giysileri, özel gün giysiler, yatak giysileri vb.

Yaş grubuna göre: 0-1 yaş, 1-3 yaş, 4-6 yaş vb gibi.

Mevsime göre: İlkbahar- yaz, sonbahar – kış, yazlık, kışlık vb. gibi. Ürünün malzemesine göre: Triko elbiseler, kot, pazen elbiseler vb. gibi.

(29)

Giyim çeşidine göre: Çocuk iç giysiler. Çocuk dış giysiler, vb. gibi (Kuru ve Çeğindir, 2001: 3).

Literatürlerde yukarıda da incelediğimiz şekilde farklı çocuk giyimi sınıflandırması yapılmıştır. Ancak aşağıda bulunan tablo çocuk giyimi sınıflandırmalarının bütününü kapsayan kullanım alanlarına göre düşünülmüş geniş kapsamlı bir sınıflandırmadır.

Tablo1: Çocuk giyiminin çeşitleri.Kullanım alanına göre çeşitlerinin tablo halinde gösterimi(DemirŞener, 2000: 13).

1.1.4 Çocuk Giyiminin Model Özellikleri:

Çocuk gardırobunun temel giysileri elbise, gömlek, pantolon, askılı etek, etek, ceket, yelektir. Genellikle robalı, büzgülü ve pilili modeller çocuklara hareket kolaylığı sağlaması açısından idealdir. Çok dar, bol giysiler ya da çok uzun modeller kullanılmamalıdır.

1.1.5 Çocuk Giyimlerinde Kullanılan Kumaş Türleri:

Çocuk giysileri, oyun oynama ve sık sık yıkamanın yol açabileceği yıpranmalara dayanıklı olmalıdır. Bu sebeple dayanıklı, rahat ve bakımı kolay kumaşlar tercih edilir.

(30)

Doğal lifli kumaşlar yumuşaktırlar ve kolay yıpranmazlar ve hava alma, nem (ter) emme gibi sentetik kumaşlarda bulunmayan özellikleri vardır. Ancak doğal lifli kumaşların bakımı zordur. Sentetik ve akrilik kumaşların ise bakımı kolay olmasına nazaran hava almaz, nem çekmezler. Çocuk giyimin de bu iki kumaş tipinin kullanımı da uygun olmamasına rağmen bu iki kumaşın özelliğini de en iyi şekilde gösteren doğal ve sentetik liflerin karışımından üretilmiş kumaşlar kullanılmalıdır (singer syf: 120).

Pamuklu kumaşlar:Pamuklu ve pamuk karışımlı kumaşlar çocuk giysilerinde sık tercih edilirler. Çünkü bu tür kumaşlar renk alternatifleri fazla, sağlıklı, temizlenebilir, nem çeken ve ekonomik kumaşlardır. Günlük ve gece giysileri; spor giysiler, tşört, pantolon, eşofman gibi dış giysiler ve fanila, kilot gibi iç giysilerde kullanılırlar.

Yünlü kumaşlar: pamuklu kumaşlardan sonra en fazla tercih edilen tekstil ürünleridir. Sentetik liflerle karıştırılarak dayanıklılığı arttırılır. Sıcak tutma, nem çekme özelliğinin olması nedeni ile sağlıklıdır. Kışlık ve mevsimlik giysilerde tercih edilirlerken okul giysilerinde ve dış giysiler de fazlaca kullanılır

(Kuru ve Çeğindir, 2001: 5).

Sentetik kumaşlar: ter çekme ve hava alma özelliklerinin olmamasından ötürü sağlıklı olmadığından çocuk giysilerinde yağmurluk vb. özel giysilerde diğer liflerle karıştırılarak kullanılırlar.

Örme kumaşlar: çocukların hareketliliğine uyumlu olduğu için çocuk giyiminde tercih edilir.

Polyester kumaşlar: mayo, tayt vb vücuda yapışan giysilerde kullanılırlar ancak çocuklarda doğal lif karışımları fazladır ( Singer syf: 120).

1.1.6 Çocuk Giyiminde Kullanılan Süsleme Çeşitleri ve Teknikleri:

Çocuk giysilerinde süsleme önemli bir yer tutar. Giysiyi severek kullanmasını sağlamak amacı ile süslemeler çocuğun hoşlanacağı yönde tercih edilir. Çiçekler, hayvan motifleri, amblem, işaret vb. objelerin yer aldığı aplikeler, fisto, dantel, sutaşı gibi hazır gereçler en fazla tercih edilen süsleme materyalleridir.

Çocuk giysilerinde yaka, kol, etek ucu gibi çeşitli kısımlarında yapılan pervaz ve biyeler süsleme özelliği taşırlar.

Kumaş üzerindeki desen, renkler, nakış, işleme, boyama gibi kumaş üzerindeki çalışmalar da bir çeşit giysi süslemedir.

(31)

Süsleme materyalleri kolay temizlenebilir olmalıdır. Fermuar, çıt çıt gibi materyallerin kaplama ve boyaları ekolojik özelliklere uygun olmalıdır(Kuru ve Çeğindir, 2001: 5).

1.2 Çocuk Giyiminin Tarihçesi:

Çocuk giysileri 19. yüzyılın sonuna kadar yetişkin elbiselerinin benzeri şeklinde veya onların giysilerinin düzeltilmesiyle hazırlanmıştır. Çocuk giyiminin kendine has fazla bir özelliği bulunmamaktadır.

Çocuk elbiselerinde toplu üretim 1870'li yıllarda başlanmıştır.1920'den itibaren başlayan hazır giyim endüstrisindeki çocuk giysi tasarımı çalışmaları; orta, yüksek gelir grubundaki ailelerin ilgisini çekmiştir(Kuru veÇeğindir, 2001: 1).

1925-1930 yılları arasında çocuk giysileri modayı etkilemiştir. Modacılar, 1850'lerden sonra kız ve erkek çocukların giydikleri denizci giysilerinden esinlenmişlerdir. Bu yıllarda " Bahriyeli" modası ülkemizde de tutulur (Komsuoğlu 1986: 18).

1950'li yıllar çocuk giyimindeki değişimde önemlidir. Rock'n Roll müzik ve televizyon, gençlerin ailelerinden farklı giyinmelerinde etken olmuştur. Yenidünya modası Amerikan gençliğinden yansımıştır. Günümüzde de bazı çocuk giysileri yine yetişkin giysilerinin kopyasıdır. Yetişkin giysi üreten markalar, küçük çocuklar için hazırladıkları eşyalar, ebeveynlerinin elbiseleri kadar ilgi toplamaktadır (Kuru veÇeğindir, 2001: 1).

1.2.1 Türklerde Çocuğun Yeri ve Önemi:

Çocuk Türk sosyal hayatının gözbebeği ve varoluşun odak noktasıdır. Çocuk, aile, toplum ve hatta devlet için geleceğin teminatı olarak görülür.

Türk toplumunda, çocuk, bir gelecek abidesidir. Toplumun değerlerini sonraki kuşaklara taşıyacak olan tek unsurdur. Kültür değerleri insanla taşınır ve onunla geliştirilir (Yalçın veŞengül,2004: 209-223).

Dede Korkut Hikâyeleri’nde, çocuk, geleceğin tek teminatı olarak gösterilmektedir. Bu sebeple, çocuğun toplumda saygın bir yere sahip olduğu açıkça görülmektedir. Toplumun değerleri ile gelecekte yaşaması, yetiştirilecek olan bireylere bağlıdır. M.Ö.650’de Kuan Tzu’nun söylemiş olduğu “Bir yıl sonrası ise düşündüğün, tohum ek. Yüzyıl sonrası ise düşündüğün insan eğit. ” Bu açıdan

(32)

çocuğun gelecek için iyi bir teminat olduğu açıktır (Fidan, Erden, 1987:1). Türk töresine göre, “Bugün baba adını yürüten çocuk, yarın devlet ve toplum adını da yürütecektir” düşüncesi hakimdir.

1.2.2 Osmanlı Döneminde Çocuğa Verilen Önem ve Çocuk Giyimi:

Çocukluk kavramlarının bugüne kadar pek çok tanımı yapılmıştır. Çocuk en genel şekli ile ‘‘ küçük yaştaki kız ve erkek’’ olarak tanımlana bilir. Osmanlı dönemi ve Topkapı sarayında çocuğun Tanzimat dönemine kadar ayrı bir yeri yoktur. Ancak Saray arşivinde bulunan çocuk giysilerinden bazıları üzerinde bulunan etiketler sahibine işaret etmektedir. Yine bu etiketlerden bazıları üzerinde çocuk kıyafetlerine verilen ehemmiyeti gösterir yazılara tesadüf edilir. I. Ahmet in kızı Hanzade Sultan için diba bir serpuş yaptıracaktır ve bunun hakkında yazdığı şu sözler bu ehemmiyetin bir göstergesidir. “ işte bu arakçine göre dikesiz dibası güzel olsun endamlı olsun’’ (Şehsuvaroğlu, 1961:7).

Çocuklar sosyal hayat içerisinde her zaman mevcut bulunmaktadır fakat onlar küçük birer bireylerdi ve aile içinde yer alırlardı. Bu durum Osmanlı döneminde çocuğa çocuk gibi değil küçük birer yetişkin gibi bakılmasından kaynaklanırdı (Okay, 1998:24).

Asırlardan beri çocuk üzerine çok sosyal geleneğimiz mevcut bulunmuştur (Şehsuvaroğlu, 1961: 3). Çocuğun Türklerdeki yerine ve öneminemukabilbir bebeğin dünyaya gelmesi kutlamalarla olur ve en çok kadınlar arasında kutlanırdı. Doğum anında yapılanlar gravürlerde de tasvir edildiği gibi önceden kundaklar, zıbınlar, battaniyeler, takkeler hazırlanır, hamileliğin altıncı, yedinci ayında ebe tutulurdu. Doğacak çocuk için hazırlanmış tülbentten gömleği, mavi yazma yemenisi, yeşil bürümcekten işlemeli duvağı ve kırmızı kurdela bağlı (nazar takımı) ve takkesi konur. Besmele ile kundak sarılır ve sarılırken içine çörek otu serpilir. Bir bohçaya konduktan sonra doğuma kadar kıbleye karşı asılır ve üzerine kuran-ı kerim kesesi asılırdı (Şehsuvaroğlu, 1961: 3).

Doğum yaklaşınca ebenin ceviz ağacından yapılmış doğum sandalyesi eve getirilirdi. Anne adayı bu sandalyeye oturtulur, doğumda bulunan diğer yardımcılar kollarını sımsıkı tutar ve ebeyle birlikte tekbir getirirler. Fatiha suresini makamla ve yüksek sesle okurlardı (Resim 1) . Bebek doğunca yıkanır, göbeği kesilirken göbek adı konur, çocuk kundağa sarılır, omzuna mavi nazar boncuğu dikilirdi. Anne süslü yorgan ve örtülerle kaplı yatağa yatırılır, yatağın üstüne Kur’an asılırdı( Baş, 2006: 42).

(33)

Resim 1:Doğum anını resmeden bir minyatür.

Doğum anında ebe abani kundağı açar, pamuklu ve yukarısı geniş, altı dar (etek bezi) ni kundağın üzerine serer. Omuz ve ayaklarını sarmak için yumuşak tülbentten sargı bezleri yayılır ve ayakucu tarafına da ara bezi ve kuşak konur(Şehsuvaroğlu, 1961: 3).

Doğum öncesi hazırlıkların saray gider defterlerinde de görüldüğü gibi aile ye yeni katılan bireyin değeri büyüktür. Bir örneği de II Mahmut un kızı Saliha sultanın doğduğu oda için hareme teslim edilen eşyalardır.

 İnci, sırma, pul ve tırtıl işlemeli sırma saçaklı: 5 adet

 Sade, sırma ve tırtıl işlemeli pembe seraser. Küçük erken: 3 minder 3 yastık.

(34)

 Sırma, pul, tırtıl işlemeli sırma saçaklı, sırma püsküllü pembe seraser pencere ve kapı perdesi: 8 adet.

 İnci, sırma, pul ve tırtıl işlemeli sırma kordon işlemeli pembe seraser yatak takımı : 6 divan 2 koltuk 1 şilte yüzü

 İnce, sırma, pul ve tırtıl işlemeli pembe seraser yorgan ve yatık: 1 adet  Sırma, pul ve tırtıl işlemeli seraser köşe sediri takım: 2 adet duvar

yastığı 8 koltuk yastığı 2 şilte yüzü

 Sırma, pul ve tırtıl işlemeli sırma şeritli atlas nihali: 2 adet  Sırma işlemeli ve klabtan saçaklı saten pencere şemsi: 3 adet (Uluçay, 1992: 71).

Odada bulunan eşyaların üzerinde işlemeli değerli taşlar olmasına rağmen oda içerisinde ençok dikkati çeken beşiktir. Topkapı sarayı müzesi hazine dairesin de mevcut olan beşik altından yapılmış üzeri değerli taşlarla bezenmiştir (Resim 2). Bir diğeri ise sedef kakmadır (Resim 3). Bu beşikler doğumdan sonra beşik alayları ile şenliklerle gelirdi.

Resim 2:Sedef kakma ahşap beşik. TSM, 8/912

(35)

Doğan çocuk erkek ise 5, kız ise 3 kurban keser ve yine doğan erkekse 7 el, kız ise 3 el top atılarak çocuğun dünya ya gelişini kutlarlardı. Top atışı günde beş kez tekrarlanarak ve tellallar vasıtası ile halka bu sevinçli haber duyurulurdu (Uluçay, 1992: 71).

Eğlence ve şenlikler düzenlenir bunlar sadece saray içinde olmazsarayın dışına da yansırdı. Bu eğlenceler bazen 5 bazen 7 gün sürerdi. Çocuğun kırkı çıkınca ve sütten kesilince (iki yaşında) hamamda bir tören yapılırdı.

Erkek çocuk sünnet oluncaya kadar haremde annesinin terbiyesi altında büyür, sünnet olduktan sonra Harem kısmından çıkartılarak babasının nezaretine verilirdi (Baş, 2006: 42).Bu sünnetler büyük eğlencelerle yapılırdı ve aynı eğlencelerde sultankızlarının da evlilik törenlerinin yapılırdı. Sünnet törenine şehzadeler sünnet olmak üzere arabalarla ve sünnet alayı ile taşınırdı (Resim 4-5).

Resim 4-5:Şehzadelerin yapılmakta olan şenliklerin sonunda sünnet olmak üzere Topkapı Sarayına doğru gidişi.Levni tarafından resmedilmiş olan minyatürdür (Surnane-i Vehbi ,Topkapı Sarayı Kütüphanesi A3593,y.169b -170a).

(36)

Osmanlı saray çocuklarının sünnet merasimlerinde saray toplu sünnetler yapmış halktan çocukları da sünnet ettirmiştir ve bu çocuklar için sünnet kıyafetleri sipariş edilmiştir. Bu siparişler saray defterlerinde kayıt altına alınmıştır.

II. Abdülhamit’in Behice hanımdan olan ikizleri M. Bedreddin ve A. Nureddin dir. Bedrettin 3 yaşında ölmüş, Nureddin efendi yaşamıştır. Bu çocuğa ait sünnet kıyafeti 2005 yılında Behice sultanın yeğeni Necla Gürel den satın alınarak Topkapı Sarayına getirilmiştir. Çocukların sünnet kıyafetleri beyaz pamukludan veya ipekliden sünnet elbiseleri ve kenarları kalıplı tepesi düz basık takke ile bütünleşmiş sünnet kıyafetleridir. A. Nureddin efendinin de sünnet kıyafeti böyledir (Resim 6) (Tezcan 2006: 147).

Sünnet olan çocuklar için sarayda yapılan hazırlıklardan biride sünnet yatağı olmuştur ki buna örneğini de Dolmabahçe Sarayında yakinen görmek mümkündür (Resim 7).

(37)

Resim 6:Sünnet elbisesi ve şapkası.Elbisenin önyüzünde sol göğüs üzerinde AN harfleri işlidir.TSM, ayniyat no:20222 (Tezcan2006: 147)

(38)

Resim 7:Dolmabahçe Sarayı Harem Dairesindeki 165 numaralı oda Sünnet odası.

Kız veya erkek çocuk, ikisi içinde bu kadar şenlik ve kutlamadan anlaşıldığı gibi Osmanlı döneminde çocuklardünyaya gelen küçük bir varlık değil gelecek mirasçısı büyüklerdir.

Bunlarla birlikte kaynaklarda çocukların sosyal hayatı hakkında kesin bir bilgiye ulaşmak zordur. Osmanlı gündelik hayatını konu alan kitaplar ve makalelerde bile çocuklar çok az yer almaktadır. Bunun sebebi ise Osmanlıda çocukların belirli bir yaşa kadar eve bağlı kapalı bir hayat yaşamasıdır. ÖrneğinOtoman Women And Foreign Travellers(OsmanlıKadını ve Yabancı Gezginler) isimli kitapta bir seyyah olan D’HOSSON’ dan 18.yy. da Türk kadınının duyabileceği en büyük acının bir arızadan ötürü çocuğunu kendinin emzirememesidir. Bu durumda olsa bile çocuklarını asla dışarı çıkarmaz, kendi nezaretlerinde yedirir, içirir, bakar, büyütürler dediği nakledilmiştir. Erkek çocukları dahi 7 yaşına kadar Harem de annesinin yanında yetiştirilirdi(Eren ve Can, 1996: 98- 99).Yabancı seyyahların gravür ve resimlerinde de nadir olarak görülen çocukların en mühim özelliklerinden biri büyüklerle aynı kıyafeti giymiş olmalarıdır. Bu durum çocuklar için özel bir giyim tarzının olmadığını gösterir (Yerasimos, 1993).

(39)

Resim 8:Çocuk kaftanı. İpekli ve kalaptan ile dokunmuş, kemha cinsi kumaştan dikilmiştir. (kemha atkı takviyeli kalın bir kumaştır Osmanlıda dolaşma nakış olarak geçen dalgalı hat üzerine yaprak ve çiçeklerle zenginleşen desene sahiptir. 17.yy. (TSM 13/267).

Nitekim eski asırlardan itibaren bütün toplumlar da olduğu gibi Osmanlıdada çocuk kıyafetlerinin kendine has fazla bir özelliği bulunmuyordu. Kız ve erkek çocukları tıpkı büyüklerin giydiği kıyafetler biçiminde kendilerine göre kesilmiş, dikilmiş kıyafetler giymişlerdir (Resim 8). Yine 19.yy. da Türk çocuk kıyafetlerinden bahseden İngiliz gezgini şöyle der “ Küçük kızlardan biri, uykulu kara gözlü, gül goncası gibi dudaklı idi. Vaktinden evvel olgunlaşmış bir hali vardı. Erguvani kadifeden kenarları hermin kürk ile çevrilmiş ve altın şeritli bir ceket giymişti. Entarisi açık pembe muslindi. Belinden aşağısı kat kat kaşmir şaldı. Yeşil geniş şalvarı bol bir şekilde çıplak ayakları üzerine dökülüyordu. Ayaklarında sarı terlikleri vardı(Şehsuvaroğlu, 1961: 6).

Bir diğeri, ondan belki bir yaş küçüktü, koyu kırmızı yünlüden, içi samur kaplı bir ceket giymişti. Fesi küçük incilerle süslenmişti. Entarisi sarı, şalvarı mavi ve gömleği açık kehrüba rengi ince kumaştandı. Hiçbir şey küçük bir Türk kızının elbisesinden daha mübalalı olamaz (Eren ve Can, 1996: 98- 99).

(40)

İki yaşında bir çocukla otuz yaşında bir kadının elbisesi arasında hiç bir fark yoktur; aynı mücevherler, aynı biçim, aynı kumaş, her ikisinde de göze çarpar; sadece ölçü bakımından farklıdırlar.

19. yy. da çocuk kıyafetlerinde de görülen batı etkileri olmasına karşın saray çocuklarının büyükleri gibi giyindiği açıktır.

Resim 9:Sultan Abdülaziz in kızı Saliha sultanın portresi.Abdullah Biraderler in bir fotoğrafıdır 1874 (Öztuncay 2003: 364).

Saliha sultan ın 14 yaşındayken çekilmiş bu fotoğrafında, başında mücevherli bir taçla zenginleşmiş baş giyimi, boynunda küpeleri ile takım olan ağır elmaslı bir gerdanlık ile pozvermiştir. Saray a yakışan mücevherlerle gelenekselden batı ya yönelmiş baş giyimini, batılı tarzda uzun kollu ve uzun etekli kol ve önü kadife ile süslenmiş bir elbise tamamlar. Sultanın14 yaş için ciddi ve hüzünlü bir ifadesi vardır ( Resim 9).

(41)

BÖLÜM II

OSMANLI DÖNEMİ GİYİM KÜLTÜRÜNE BİR BAKIŞ

2. Osmanlı Dönemi Giyim Tarzları ve Saray Giyimi:

Osmanlı imparatorluk dönemi giyimlerinin ana hatları Orta Asya ve Selçuklu giysileri ile paralellik gösterir. Osmanlının yüzyılların geleneklerine dayanan giyim tarzı, sıkı kurallara bağlı çok önemli bir müessesedir.

Osmanlı Devleti’nde saray hizmetlilerinin, devlet memurlarının, silahlı kuvvetler mensuplarının bütün ayrıntıları ile değişmez kıyafetleri vardır ve buna uymak mutlak zorunluluktur. Örneğin,haremde hizmetli hanımların vazife ve derecelerine göre kıyafetleri birbirinden farklıydı. Bunun gibi sadrazam, şeyhülislam, kadıasker, kaptan paşa, kubbeli veziri, defterdar, nişancı gibi en yüksek dereceli memurlardan başlayarak en küçük memur ve hizmetliye kadar hepsi özel kıyafetlere sahiptir. Bunlarda başka şehirde yaşayan ve devlet hizmetinde bulunmayan halkın da sosyal sınıflara göre giyindikleri bilinmektedir. Örneğin,Karslı ile Vanlının, Bağdatlının, Belgratlının, Bosnalının, Moralının, İzmirlinin vb. giyinişleri kendilerine has olduğu gibi dini ve etnik azınlıklarında özel kıyafetleri vardır. Böylece bir kişinin devlet memuru ya da ordu mensubu olup olmadığı, bunların sınıf ve rütbelerini, bunlardan biri değilse işini gücünü ve memleketini bir bakışta anlamak mümkündür.Bu kıyafetlerin tamamı yüzyıllar boyu bazen çok az değişiklikle devam etmiştir (Otoman Costume book 1986:11).

Osmanlı imparatorluğu 16. yy.dan başlayarak giyimin en zengin örneklerini vermiştir. Bu dönem Türk moda tarihinin ortaya çıkarılmasında önemli bir kaynak niteliğindedir(Bilgen, Sıdıka. 1999:36).18. yy. a kadar süregelen geleneksel giyim tarzı, Türk Sanatına Batı etkisi girmeye başladığının etkilerini önce aksesuar ilavesi ile göstermektedir. Kaftanların kenarlarına geçirilen altın sırma harçlar ve daha sonra da kesimlerdeki farklılaşmalarla kendini göstermiştir (Resim 10).

(42)

Resim 10:Kenarları harçlı çocuk kaftanı (Topkapı Sarayı Müzesi 13/818).

15. yy. sonlarından başlamak üzere altmıştan fazla yerli ve yabancı ressam tarafından albüm ve resimlerin yapıldığı bilinmektedir. Kimisi kendi döneminde yapılmış az çok sitilize olmakla beraber tamamen müşahedeye dayanan doğru ve orijinal çizimler iken kimisinin yabancı ressamlar tarafından yapılmış hayali ve tahmini hatta birbirinin kopyası resimler oldukları da bilinmektedir. Resimlerde, dönemde yapılan minyatürlerde ve Topkapı Sarayı Müzesi gibi müzelerde günümüze kadar saklanan birebir giysi örneklerinde Osmanlı giyim tarzını müşahede etmek mümkündür. Aşağıda bulunan birkaç örnek resim bu bilgiye ışık tutacaktır (Resim 11-12-13-14-15-16-17-18-19-20).

(43)

Resim11:Osman bey’i tasvir eden resim 1299 yılında hükümdar olduğu zamandır. Nakkaş Osman tarafından yapılmıştır. Horasani kavuğu ve üzerinde bahriye neferinin palet yakasını andırır kırmızı yakalı sırma dokumalı koyu mor bir hil’at (kaftan)giyinmiştir. İçinde kolu saran lacivert entari bulunmakta entarinin ve hil’atin yakası önden çapraz şeritler ile birit ilik ve örme düğmelidir (Sevin 1990:45-46).

(44)

Resim 12: Fatih Albümü’nden genç kız resmi.

. Resim 13: Fatih Albümü’nden genç erkek resmi.

(45)

Resim 14:Fatih Albümü’nden gözcü kadın resmi.

Resim 12-13-14: Fatih albümünde ayrı renklerde fakat aynı kalıpta çizilmiş gibi yapılan resimlerinbirinden alıntıdır.Bu resimlerden birinde ağacın iki tarafında karşı karşıya gelerek buluşmuş genç kız ve erkek ile kızın yanında gözcü gelmiş kadının resmedildiği bilinmektedir ve bu resimdeki kız, erkek ve kadının giysileri şöyledir.

Kızın başında içi sarı dışı yeşil örtü, içinde bürümcekten sarı entari ve üzerinde kürklü lacivert ve mücevherli, sırma işlemeli kaftan bulunmaktadır.

Erkek bıyıksız, zarif bir asil zade ve başında muakkat bir kavuk bulunmakta. Lacivert kürk kaftan üzeri sırma işlemeli, entari ve kaftan önü açık ve altında çakşır bulunmaktadır.

Kadın resmi fatih albümünün en güzel resimlerinden biridir. 14. ve 15.yy arası kadın giyimini yansıtır. Başında omuzlarını örtecek uzunlukta ince şeffaf örtü süslü işlemeli ve alman bahriyelilerinin kurdeleleri gibi arkadan sarkan yeşil bir şerit ile bağlıdır. Üzerinde sonraki dönemlerde ferace ye dönen ve maşlah a benzer sarı üstlük bulunmakta, içinde lacivert entari sırma işlemeli ve kolları uzun yenlerden dışarıda görünmektedir (Sevin. 1990:58-59).

(46)

Resim 15: Fatih albümünden alınmışgelin resimdir.Fatih devrinde erkeklerin üzerine sarık sardığı külah biçimi başlığın aynını kadınlar özellikle gelinler de giyerdi. Doğuda Kırgız gelinlerinin hala giydiği görülmektedir.Başlık gelinin zenginliğine göre baştan aşağı mücevherlerle ya da telli pulludur. Tepede bir elmas iğne bulunur. Gelinin kıyafeti en üstte elmas, inci ve sırma ile işli al (kırmızı) bir kaftan altında ipekten üzeri mücevher, inci ve sırma ile işli yandan yırtmaçlı al entari, belinde genelde baba tarafından takılmış bir kemer veya işlemeli kuşak ve alttan narçiçeği bir çakşır bulunmaktadır (Sevin,1990:64-65).

(47)

Resim 16: FatihSultan Mehmet in Belgrat seferinde savaş kıyafeti(Nakkaş Osman 1456). Fatih Sultan Mehmet dilim dilim dikişli mavi külah üzerine muvakkat sarıklı, zırhsız sipahi kıyafeti ilegörülmekte. Al çakşır ve mavi gömlek asırlarca sipahilerin resmi kıyafeti olmuştur.Fatih sipahi gömleği üzerine erguani renkte kısa kollu bir kaftan giymiştir. Mavi gömleği sırma işleme ve çakşırı pul pul yıldız işlemelidir.

(48)

Resim 17: Kanuni nin oğlu Şehzade Mehmet resmedilmiştir. Bu resim de bulunan kaftan Topkapı Sarayında sergilemektedir. Kırmızı atlas üzerine incili mücevherli, sırmalı ve ipek işlemelidir. Bu kıyafetten 16.yy. resmi veliaht kıyafeti olduğu anlaşılmaktadır (Sevin. 1990:81-82).

(49)

Resim 18: 14.yy. Türk kadın dış giyimidir.Başlığı ile özellikle Türkistan da, Kırgızlar tarafından giyilmektedir. Osmanlı zabitlerinin giydiği kalpağın tepesine benzer önde bulunan siper isterse yukarı kaldırıla bilir. Tepenin merkezinden kenarlara sırma şeritli, yanları 4 sıra yine aynı şerit ile süslüdür. Boyunu saran ancak yüzü tamamen kapatmayan ince bir tülbent i bulunmaktadır. Entari önü şık düğmeleri ile boydan sık düğmeli, elin üzerini kapatan uzun kolludur. Üzerinde pelerini andırır bir üstlük bulunmaktadır. Bu üstlük feracenin nasıl oluştuğunu da göstermektedir (Sevin,1990:62-63).

(50)

Resim 19:1582Surname İ Hümayun adlı Osmanlı düğünlerinden bahseden eserde bulunan minyatürlerden bir tanesidir. Burada kadınların dışarı kıyafeti ile görülmektedir. Ayrıca yine erkeklerin ve çocukların giysilerini görmek mümkündür(Atasoy.1997).

(51)

Resim 20:Levni nin bir sünnet düğününü halk ve saray erkanını eğlencelerini yapmış olduğu minyatürdür(Atıl 1999: 42).Bu minyatürde de yine dönemin giyim kuşamını net şekilde görmek mümkündür.

Osmanlı hanedanının giysileri çoğunlukla saklanmıştır. Sarayda ölen padişahın giysilerini bohçalayıp üzerine ismini yazarak saklamak saray geleneğidir(Tezcan,

(52)

2005:223-225). Bu sebeple Osmanlı dönemi saray giyim kuşamının bir kısmını incelemek mümkündür.

Osmanlı dönemi giyiminin en önemli özelliği, şalvar, çakşır, gömlek, hırka, kaftan, entari, ferace ve başlık olmak üzere çeşitlenmesi ve erkek, çocuk, kadın, giysilerinin benzerlik göstermesidir. Mevsime göre ağır ipekli kumaştan dikilen kaftanların içi kürk ile kaplanmış ve günlük kaftanlar pamuk ile kapitone edilmiştir. Zengin ve fakir, saray ve halk arasında kumaşın kalitesi dışında modelin genel itibari ile değişikliği yoktur. Ancak Osmanlı devleti sınırları içinde yaşayan Müslüman, Hıristiyan, Musevi halkın kendilerine özgü giyim detaylarının olduğu ve Osmanlı ile aynı renklerde giyinemedikleri Saray arşivlerinde geçmektedir(Kafadar, 1993: 256 ). Örneğin, 1568 de İstanbul kadısına yazılan bir kararda pahalı, hazır libas giydirilmesi ve giysilerin bursa kutnusundan olması çakşırların renginin asumani olması istenmiştir. Giysi renk ve malzemesi ile ilgili kurallar koyan belgede modellerine ilişkin bir karar olmamasından da modellerin birbirine benzediği anlaşılmaktadır.

Osmanlıda toplumun yaşamının ifadesi olan giysilerin kumaşının olduğu kadar renginin de anlamı vardır ve giyenin statüsünü yansıtmaktadır. Törenlerde ve seferle de giyilen giysiler, günlük giyilenlerden farklıdır. Giyenin statüsü ne olursa olsun, giysileri, giydiği yere ve zamana göre değişmekteydi (Reyhanlı,1983:69-70).

18. yy.dan itibaren kol ağzı kesimi veya elbisenin bedene oturması gibi ayrıntılar elbise modellerine girmeye başlamış, şalvarlar bollaşmıştır. Elbiselerde etek boyu ayak bileklerinin üzerine çıkmış, yaka göğüsleri gösterecek kadar açık kesilmiş, 18.yy. sonunda ise göğüs altına kadar inmiş, ön etek açıklığında kruvaze kesimler moda olmuştur.

19.yy. başlarında elbiselerde yeni modeller çıkmış üç etek, (ön açıklığı ve yanlarda derin iki yırtmaçlı elbise) dört etek (arka ortasında da yırtmacı bulunan elbise) gibi elbiseler başkentin ve sarayın en gözde elbiseleri olmuştur.

Entariler, uzun bazen yere sürünen, düşük yakalı, belden yukarısı düğmeli ve aşağısı açık kesimlidir. Kaftan ve entari önleri birbirleri ile benzemekte ve her iki tarafta karşılıklı olarak sıralı ince dokuma şeritlerle kapanmaktadır (birit ilik) (Atasoy 2001:200-202). Sağ şeritler birit ilik, sol şeritler ise düğmelidir. Bu tür bantlara çaprast denmektedir.

1640 narh defterinde, kıyafet tamamlayıcılara ayrı ayrı yer verilmiştir. Bunlar kuşak, şal gibi aksesuarlar, entarilerde iplik, ibrişim, kaytan, ve düğme yer alır(Yapmış olduğumuz araştırma kapsamındayer alan kaftanlar incelenirse örnekleri