Araflt›rma
T
ravma 40 yafl alt›ndaki birinci ölüm ve sakatl›knedenidir. Amerika’da her yaflta, kalp hastal›kla-r›, kanser ve inmelerden sonra dördüncü, 1–19 yafl grubunda ise birinci ölüm nedenidir.1Türkiye’nin dahil oldu¤u B grubu Avrupa ülkelerinde baflta gelen travmalar trafik kazas›, kendini yaralama, düflme, fliddet ve zehirlenmedir. Travmalar, ölüm nedenleri aras›nda, Litvanya’da 3., Rusya Federasyonu’nda 4., Norveç,
Lük-semburg ve Malta’da ise 1. s›rada yer almaktad›r.2
Türki-ye’deki ölümlerin %5.81’i yaralanma sonucu meydana gelmektedir.3
Travmaya u¤rayanlar›n tümü tam donan›ml› bir acil servis ya da travma hastanesine ulaflamayabilir. Travma-ya u¤raTravma-yan kifli, son tedaviyi alaca¤› yere ulaflana dek bir-çok hekimden sa¤l›k bak›m› al›r.4Birinci basamak
heki-Birinci basamakta travmalar ve
t›p e¤itimindeki önemi
Türk Aile Hek Derg 2009; 13(2): 75-80 Araflt›rma | Research Article
doi:10.2399/tahd.09.075
Trauma in primary care and it’s importance in medical education
Nazan Karao¤lu1
Özet
Amaç:Bu çal›flman›n amac› birinci basamakta acil serviste görülen
travmalar›n s›kl›k ve çeflidini belirlemektir.
Yöntem:Bu retrospektif çal›flma, 1.1.2003–31.7.2006 tarihleri
aras›nda sa¤l›k merkezi acil servisine baflvuranlar› kapsamakta-d›r. Travmalar kapsam›nda düflme, kesici-delici alet yaralar›, ya-banc› cisim, zehirlenme, trafik kazas›, darp, elektrik çarpmas› ve küçük ortopedik travmalar (çarpma-burkulma-ezilme) ele al›nd›.
Bulgular:Acil servise baflvuran 3.859 hastadan 1.323’ü (%34.3)
travma tan›s› alm›flt›. Travmaya u¤rayanlar›n yafl ortalamas› 24.04±8.5 y›l, 523’ü (%39.5) kad›nd›. ‹lk üç s›rada kesici-delici alet yaralanmalar› (n=601, %15.6), yan›klar (n=243, %6.3) ve mi-nör ortopedik travmalar (n=227, %5.9) yer al›yordu. Bir hasta için birden fazla müdahale yap›labildi¤i göz önüne al›narak, %10.5’i (n=138), sevk edilmifl, %69.7’sine (n=922) yara bak›m›, %17.8’ine (n=235) küçük cerrahi giriflim yap›lm›flt›.
Sonuç:Ele ald›¤›m›z gruptaki baflvurular›n üçte birinden fazlas›
travmaya ba¤l›yd›. Birinci basamak sa¤l›k merkezi çal›flanlar›n›n travma konusundaki bilgi ve becerilerinin art›r›lmas›n›n önemi or-tadad›r.
Anahtar sözcükler:Travma, birinci basamak, t›p e¤itimi.
Summary
Objective:To determine the frequency of trauma and causes of
trauma in a primary care emergency service.
Methods: In this retrospective study, the medical records of
patients admitted to a primary care emergency service between 1 January 2003 and 31 July 2006 constituted the study materials. According to medical records, falls, sharp injuries, foreign bodies, poisoning, traffic accidents, violence, electric shocks and orthope-dic traumas were noted.
Results:There were 1.323 (34.3%) trauma patients among the
3.859 patients of emergency service. The mean age of the trauma patients was 24.04±8.5 years and 533 (39.5%) were female. The first three causes of trauma were penetrating injuries (n=601, 15.6%), burns (n=243, 6.3%) and orthopedic traumas (n=227, %5.9%). Taking into account that more than one procedure could be applied to one patient, referral, wound dressing and minor sur-gical procedure rate was 10.5%, 69.7% and 17.8%, respectively.
Conclusions:This study shows that more than one third of
emer-gency admissions were due to trauma in this primary care unit. The importance of education about trauma for primary care physi-cians is apparent.
Araflt›rma
minin acil hizmet donan›m› özellikle k›rsal bölgelerde önemlidir.5-9
Baz› yazarlar, hastalar›n, acil durumda, al›fl-t›klar› doktora gittiklerini belirtmektedir.10 Acil servise
gelenler kadar komplike olmasa da, birinci basamak he-kimi çok say›da travma hastas›na bakar.11
Baz› yazarlar, travmada primer triaj›n iyi yap›lmamas›n›n, k›rsal bölge-lerde gere¤inden fazla sevke yol açt›¤›na dikkat çeker-ler.12Aile hekiminin görüp sevk etti¤i hastalar›n acil
has-ta ölçütlerine daha çok uydu¤u bildirilmifltir.13
Birinci ba-samakta çözülebilecek ya da acil olmayan sorunlar›n acil serviste y›¤›lmas› da sorunun bir baflka boyutudur.13-15
Pe-ki ama birinci basamak hePe-kimleri ne s›kl›kta travma has-tas› görür? Ne yaz›k ki bu konuda yap›lm›fl çal›flma say›-s› çok azd›r.10,11
Bu çal›flman›n amac›, bir birinci basamak sa¤l›k mer-kezinde görülen travma s›kl›¤›n› belirlemek ve travma e¤itimine veri sa¤lamakt›r.
Gereç ve Yöntem
Bu çal›flma geriye dönük bir dosya taramas›d›r. Selçuk Üniversitesi Rektörlü¤ü’ne ba¤l› Kampüs Sa¤l›k Merkezi, üniversite ö¤renci ve personeline birinci basamak sa¤l›k hizmeti sunmaktad›r. Merkezde bir radyoloji birimi ve acil birimi olarak ta kullan›lan üç yatakl› bir gözlem odas› yer almaktad›r. Acil biriminde, EKG cihaz›, defibrilatör, kü-çük cerrahi müdahale malzemesi, sterilizatör ve acil kulla-n›ma özgü ilaçlar bulunur. Gere¤inde hasta sevki için, tam donan›ml› bir ambülans bekler. Rektörlü¤ün izniyle, mer-kez acil servisinin 1.1.2003–31.7.2006 dönemindeki kay›t-lar› incelendi. Hastakay›t-lar›n cinsiyet, yafl, statü (personel/ö¤-renci), tan›, tedavi ve sonlan›m› (taburcu/sevk) kaydedildi; eksik kay›tlar çal›flma d›fl›nda b›rak›ld›. ‹fllemler defterdeki flekliyle kaydedildi: Yara bak›m›, kas içi enjeksiyon, küçük cerrahi giriflim, atel uygulama, EKG, direkt grafi, oksijen tedavisi, mide y›kama, tetanoz afl›s›, damar yolu açma. Bir hastaya birden fazla tedavi uygulanm›flsa her biri ayr› ayr› kaydedildi. Travma nedenleri düflme, kesici-delici alet ya-ralanmas›, yabanc› cisim, zehirlenme, trafik kazas›, darp, elektrik çarpmas› ve küçük ortopedik travma (çarp-ma–burkulma–ezilme) olarak s›n›fland›.
‹statistik hesaplar› SPSS 10.0 paket program› ile ya-p›ld›; de¤erlendirmede tan›mlay›c› veriler için vaka say›-s› ve yüzdeler kullan›ld›. Çal›flma grubu, travma ve di¤er
nedenlerle baflvuranlar olarak ayr›ld›; travmayla karfl›lafl-ma s›kl›¤› yafl, cinsiyet, ö¤renci ya da kurum çal›flan› ol-ma durumu, aç›s›ndan ki-kare testi ile karfl›laflt›r›ld›. Ki-kare testinde çoklu grup karfl›laflt›rmas›nda fark›n hangi grup lehine oldu¤unu bulmak için en yüksek ki-kare de-¤erine sahip grup çaprazlama d›fl›nda b›rak›larak ki-kare testi anlaml› grup bulunana kadar yinelendi. ‹statistiksel anlaml›l›k p<0.05 olarak kabul edildi.
Bulgular
Çal›flman›n kapsad›¤› sürede acil servise baflvuran 3.859 kifliden 1.323’ü (%34.3) travma tan›s› alm›flt›. Travmaya u¤rayanlar›n yafllar› 2 ile 70 aras›nda de¤ifli-yordu, yafl ortalamas› 24.04±8.5 y›ld›, 935’i (%70.7) ö¤-renci, 388’i (%29.3) üniversite çal›flan›yd›. Çal›flma gru-bunun 523’ü (%39.5) kad›n, 800’ü (%60.5) erkekti. ‹lk üç s›radaki travma nedenleri kesici-delici alet yaras› (n=601, %15.6), yan›k (n=243, %6.3) ve küçük ortopedik travma (n=227, %5.9) idi. Travma nedenlerinin da¤›l›m› Tablo 1’de gösterilmifltir.
Erkekler kad›nlardan, 0–15 yafl grubu di¤er yafl grup-lar›ndan, istatistiksel olarak anlaml› derecede fazla trav-ma geçirmiflti (p=0.000). Tablo 2acil servise baflvuranla-r›n tan›, cinsiyet, yafl, meslek ve sevk oran› aç›s›ndan ki-kare testi sonuçlar›n› göstermektedir.
Bir hasta için birden fazla müdahale gerekebildi¤i göz önüne al›narak, travma grubunun %10.4’ü (n=138),
Tablo 1. Baflvuran travma olgular›n›n nedenlerine göre da¤›l›m›
Travma Nedeni N %* %**
*Travma tan›s› alan hastalar içindeki yüzdelerini gösterir. **Tüm hastalar içindeki yüzdesini gösterir.
Yan›k
Kesici-delici alet yaralanmas› 601 45.4 15.6
Küçük ortopedik travma 227 17.2 5.9 Yabanc› cisim 73 5.5 1.9 18.4 6.3 243 Düflme 104 7.7 2.7 Zehirlenme 42 3.2 1.1 Trafik kazas› 21 1.6 0.5 Darp 7 0.6 0.2 Elektrik çarpmas› 5 0.4 0.1 Toplam 1323 100.0 34.3
sevk edilmifl, %69.7’sine (n=922) yara bak›m›, %17.8’ine (n=235) küçük cerrahi müdahale yap›lm›flt›. Travma has-talar›n›n sevk oran› tüm acil servis baflvuranlar›n›n sevk oran›ndan anlaml› derecede yüksekti (p=0.001). Tablo 3
travma hastalar›na uygulanan tan› - tedavi ifllemlerini ve sevk oranlar›n› göstermektedir.
Tart›flma
Ülkemizde, -pek çok ülkedeki gibi- birinci basamak sa¤l›k merkezlerine travma tan›s› ile baflvuranlar konu-sunda bilgi a盤› vard›r.7,16Oysa travmaya u¤rayanlar›n
ço-¤unun birinci basamakta görüldü¤ü/görülmesi gerekti¤i bilinir.6,7,10-12,15,16
Bu çal›flma, Türkiye’de, birinci basamak-taki travma s›kl›¤› ve nedenleri konusunda bilgi sa¤lamak-tad›r.
Ceylan ve arkadafllar›17bir e¤itim hastanesinin acil
ser-visindeki travma s›kl›¤›n› %17.8 bulmufllard›: Bu çal›flma-daki oran›n yüksekli¤i; (%34.3) iki kurumun yerleflimleri-nin farkl›l›¤›na ba¤l› olabilir. Travma hastalar›n›n büyük bölümü birinci basamakta tedavi edilebilir.9,11
Ancak baz› yazarlar, hastalar›n, tan› ve tedavi olanaklar›, testlerin h›zl› sonuçlanmas›, gere¤inde konunun uzman›yla h›zl› ve ayn›
yerde konsültasyon flans› nedeniyle birinci basamak hekimi yerine hastane acil servislerini tercih ettiklerini belirtmek-tedirler.14
Bir çal›flma, aile hekimlerini travma doktoru ola-rak görmeyen hastalar›n, hastane acil servisine gittiklerini ifade etmektedir.13Buna karfl›l›k, insanlar›n acil
durumlar-da al›fl›k olduklar› hekime baflvurmay› tercih ettiklerini gösteren çal›flmalar da mevcuttur.10
Tabii ki, bu durum, seçme flans› olanlar için söz konusudur. Oysa travmaya u¤-rayan, ço¤u kez, baflkalar› taraf›ndan çevredeki en yak›n sa¤l›k birimine götürülür.4
Bu durum pek çok ülkede özel-likle k›rsal kesimde çok farkl› de¤ildir.5,6
Bu çal›flman›n ya-p›ld›¤› birinci basamak sa¤l›k merkezi de üniversitenin kampüs alan› içindeki tek sa¤l›k merkezi olmas› nedeniyle ilk baflvuru merkezidir. Olay›n baflka bir yönü de birinci basamakta tan› ve tedavisi yap›labilecek hastal›klar için has-tane acil servislerinin yükünün art›r›lmamas› gere¤idir.13-15
Türkiye Ulusal Hastal›k Yükü Raporu’na göre kaza ve yaralanmalar en çok 15-54 yafl aras›nda görülmektedir.3
Bu çal›flmadaki travma hastalar›n›n yafl ortalamas› 24.04±8.5 y›ld›. Ceylan ve arkadafllar› da17
travma hastala-r›n›n yafl ortalamas›n› 23.5±17.5 bulmufllard›. Yunanis-tan’daki bir çal›flmada travmaya ba¤l› ölümlerin yar›dan fazlas›n›n 45 yafl alt›nda oldu¤u belirlenmifltir.5
Araflt›rma
*Acil birimde travma tan›s› konmam›fl hastalar› ifade eder. **Acil birimde muayene olan tüm hastalar içindeki yüzdeyi ifade eder. ***‹statistiksel anlaml›l›k 0-15 yafl grubundad›r.
Tablo 2. Travma olgular›n›n ve di¤er hastalar›n cinsiyet, yafl, meslek ve sevk oranlar›na göre ki-kare testi sonuçlar›
Kad›n Erkek
523 13.6
Travma tan›s› alanlar N %** 800 20.7 2096 54.3 N %** p Toplam 1763 45.7 1573 40.8 N %** Di¤er hastalar* 963 25.0 0.000 Cinsiyet Yafl 0-15 yafl 16-30 yafl 45 1.2 1082 28.0 68 1.8 3164 82.0 23 0.6 2082 54.0 0.000*** 31-45 yafl 46 yafl ve üzeri 145 3.8 51 1.3 462 12.0 165 4.3 317 8.2 114 3.0 Sevk Sevk edilenler Sevk edilmeyenler 138 3.6 1185 30.7 325 8.4 3534 91.6 187 4.8 2349 60.9 0.001 Ö¤renci Kurum çal›flan› 935 24.2 388 10.1 2802 72.6 1057 27.4 1867 48.4 669 17.3 0.051 Meslek Toplam 1323 34.3 2536 65.7 3859 100.0
Erkekler, kad›nlardan daha çok travmaya maruz kal›r-lar.2,5,11,17
Bir çal›flmaya göre, acil servise baflvuran travma hastalar›n›n yaklafl›k %75’i erkektir.17
Papadopoulos ve arkadafllar›na göre,5
erkekler, kad›nlardan 3.82 kez daha fazla yaralanmaktad›rlar. Yay›nlar ile uyumlu olarak, ça-l›flma grubumuzun %60.5’i erkek, %39.5’i kad›nd›.
Travma nedenlerini bilmek, personel e¤itimi ve trav-malar›n önlenmesi için gereklidir. Bu çal›flmada, travma-lar›n ilk nedeni %15.6 ile kesici-delici alet yaralanmas›y-d›. E¤itim Hastanesi Acil Servisinde de eriflkinlerdeki en s›k travma nedeni olarak kesici-delici alet yaralanmas› saptanm›flt›.17
Hambidge ve arkadafllar›na göre,11
birinci basamakta, 19 yafl alt›nda en s›k karfl›lafl›lan travma nede-ni kesici alet yaralanmas›, en s›k yaralanan organ el idi. Chukwu-Lobelu ve arkadafllar›18
yaralanmalar›n yaflam kalitesine etkisini ‘bu tür travmalar› geçirenlerin ço¤u er-kektir; ailelerine elleriyle bakarlar’ cümlesiyle vurgula-maktad›rlar.
Bu çal›flmada yan›klar %6.3 ile ikinci s›radayd›. Rea ve arkadafllar›, yan›k hastalar›n›n %50’sinin önce birinci basamak sa¤l›k merkezine götürüldü¤ünü ve ancak %39’unun uygun ilkyard›m ald›¤›na dikkati çekmekte-dirler.19Travma sonras› ölümlerin %3’ü yan›klara
ba¤l›-d›r.5
Önemli bir travma nedeni olan yan›kta uygun ilk-yard›m, doku hasar›n› s›n›rlayarak sakatl›klar›n önüne geçebilir, cerrahi giriflim gereksinimini azaltabilir.19
Bu çal›flmada saptanan üçüncü en s›k travma nedeni %5.9 ile çarpma, burkulma, incinme, ezilme fleklindeki küçük ortopedik travmalard›. Benzer flekilde, baflka bir ça-l›flmada da birinci basamaktaki travmalarda incinme, bur-kulma gibi spor yaralanmalar›n›n çoklu¤unu ifade edi-liyordu.11
Yara bak›m› yaralanmayla bafllar: ilk giriflim sonraki yaklafl›m› ve yara iyileflmesinin kalitesini belirler.20
Bu ça-l›flmada uygulanan tan›-tedavi ifllemlerinin %69.7’sini ya-ra bak›m›n›n oluflturmas› bu konudaki e¤itiminin önemi-ni ortaya koymaktad›r.
Bir yay›nda, hastane aciline gönderilenlerin %38’inin gereksiz yere sevk edildi¤ini, bunun ilk triaj›n yetersizli-¤inden kaynakland›¤› belirtilmektedir.12
Bu çal›flmadaki travma hastalar›n›n %10.4’ü sevk edilmiflti; bu oran trav-ma d›fl› nedenlerle baflvuranlardan anlaml› derecede faz-la idi. Sevk edilenlerin ak›betini ve eksik kay›tfaz-lar
nede-niyle sevk endikasyonlar›n› bilmedi¤imizden ifllemin ge-reklili¤i konusunda yorum yapam›yoruz. Bu durum, has-ta dosyalar›n›n ve birinci basamak - hashas-tane iletifliminin uzun süreli izleme aç›s›ndan önemini bir kez daha ortaya koymaktad›r. Literatür, travma konusundaki e¤itim aç›-¤›n›, birinci basama¤›n rolünü, hekim ve t›p ö¤rencileri-ne verilecek travma kurslar›n›n öö¤rencileri-nemini göstermekte-dir.4-7,12-16,18-23
K›maz ve arkadafllar›n›n21
belirlemelerine göre, ‹zmir’de 112 Acil Sa¤l›k Hizmetleri Birimi’nde ça-l›flan pratisyenlerin temel yaflam deste¤i konusundaki bil-gi düzeyi %45’ti. Yar›dan fazlas› doktor, hemflire ve sa¤-l›k e¤itimi ö¤rencisi olan bir kurs grubunda s›k karfl›lafl›-lan dört çeflit yan›k vakas›n›n dördünü de bilenlerin ora-n› %18’de kalm›flt›r.19
Otopsi sonuçlar›n› inceleyen bir çal›flmada, travmaya ba¤l› ölümlerin %74’ünün hava yo-lu t›kanmas› - soyo-lunum durmas› ile meydana geldi¤i, ok-sijen verilmesi, hava yolu tak›lmas› ve s›v› deste¤i ile bu hastalar›n ço¤unun kurtar›labilece¤i bildirilmektedir.5
Türkiye’de Acil T›p Anabilim Dallar›n›n 1994 y›l›nda kurulmaya bafllad›¤› düflünülürse hala birinci basamak he-kimlerine düflen rol yads›namaz. Tchorz ve arkadafllar›9
Hindistan’da iki günlük bir kursa kat›lan genel pratisyen
Araflt›rma
Tablo 3. Travma hastalar›na uygulanan tan›-tedavi ifllemleri ve hastan›n son durumu
Uygulanan ‹fllemler N* %**
*Bir hastaya birden fazla tan› tedavi ifllemi uygulanabilmektedir; bu de¤er uygulama say›s›n› gösterir. **Bir hastaya birden fazla uygulama yap›labilmektedir; uygulama say›s›n›n hasta say›s›na oran›n› belirtir.
Küçük cerrahi giriflim Yara bak›m› 922 69.7 Tetanoz afl›s› 75 5.7 Atel uygulamas› 40 3.0 17.8 235
Kas içi enjeksiyon 55 4.2
Damar yolu açma 29 2.2
Grafi çekimi 11 0.8
A¤›zdan ilaç verme 8 0.6
Oksijen verme 5 0.4 Toplam Sonuç 104.9 1386 Mide y›kama 4 0.3 EKG çekimi 2 0.2 Sevk 138 10.4
Araflt›rma
ve cerrahlardaki bilgi ve beceri art›fl›n›n eflit oldu¤unu,travma e¤itimindeki s›n›rl› kaynaklar›n en iyi kullan›m›-n›n genel pratisyenlerin e¤itiminden geçti¤ini belirttiler. Türkiye’de bir çal›flmada, 112 Acil Sa¤l›k Hizmetleri’nde çal›flan doktorlar›n %62.3’ü t›p e¤itimlerinin acil t›p e¤i-timini içermedi¤ini ifade etmifltir.21
Benzer flekilde Li ve arkadafllar›4
bir bölümü travma biriminde rotasyon yap-mayan t›p ö¤rencilerinin asl›nda hepsinin travmalara bak-ma ve yönlendirme konusunda e¤itilmesi gerekti¤ini be-lirtir. Lopez ve arkadafllar›6
s›k kullan›lmayan bilgilerin kolayca unutulabilece¤ini; mezuniyet sonras› ve meslek içi travma e¤itiminin gereklili¤ini belirtir. Aboutanos ve arkadafllar›22
k›rsal kesimde çal›flan hekimlerdeki özellikle ekstremite yaralanmalar› ile ilgili bilgi eksikli¤ine dikkat çekerken, Hambidge ve arkadafllar›11birinci basamak
he-kimlerinin spor yaralanmalar› ve ortopedik vakalar konu-sunda e¤itilmesinin önemini vurgular. E¤itimin önemli bir parças› da hasta kay›tlar›n›n eksiksiz tutulmas›d›r. Ya-zarlar özellikle k›rsal bölgelerde kay›tlar›n eksik oldu¤unu ifade etmektedirler.7,16
Gerçekçi, aktif ve fakülte destekli klinik uygulama - beceri e¤itimleri ö¤renci ve birinci ba-samak hekimlerini travmalar konusunda karfl›laflabilecek-leri problemlere haz›rlayabilir.23
Bu çal›flman›n baz› eksik yanlar›n› ifade etmek gerekir: Bu çal›flmada, birinci basamak hekimlerinin travma konu-sundaki bilgi düzeyi ve yeterlilikleri ele al›nmam›flt›r. Sa-dece e¤itimin önemi vurgulanarak konuya dikkat çekil-mesi amaçlanm›flt›r. Bu retrospektif çal›flman›n bir s›n›rl›-l›¤› da eksik kay›tlard›r.16
Daha ayr›nt›l› ve eksiksiz kay›t-lar, yaralanman›n ayr›nt›lar›, travma skoru, sevk endikas-yonu, sevk edilen kurumun geri verilerimizi zenginleflti-rebilirdi. Bu da kay›t ve dosyalar›n önemini bir kez daha göstermektedir. Sadece, ele ald›¤› birinci basamak sa¤l›k merkezini yans›tan sonuçlar genellenemez. Ancak çok sa-y›da hastaya hizmet veren bir merkezdeki uzun süreli ve-riler özellikle e¤iticiler aç›s›ndan ilgi çekici olabilir.
Sonuç
Bu çal›flma, hekimlerin ve di¤er sa¤l›k personelinin travma e¤itiminde hangi konulara a¤›rl›k vermesi gerek-ti¤ini ortaya koymaktad›r. Mezunlar›n›n büyük bölümü birinci basamakta çal›flacak olan t›p fakülteleri, aile he-kimli¤i anabilim dallar› ve acil t›p e¤itimi anabilim
dalla-r› kesici-delici alet yaraladalla-r›, yan›klar ve küçük ortopedik travmalar› tedavi etme, gerekti¤inde de sevk karar› verme yeterlili¤ine sahip ö¤renciler yetifltirmelidir. Travma ko-nusunda ö¤rencilerden beklenecek öncelikli beceriler hastay› de¤erlendirmek, yara bak›m› ve küçük cerrahi gi-riflimler olmal›d›r.
Teflekkür
Bu çal›flma için izin veren Selçuk Üniversitesi Rektör-lü¤üne, baflta hekimler olmak üzere, hastalar›n bak›m ve tedavisinde eme¤i geçen tüm Kampüs Sa¤l›k Merkezi personeline teflekkür ederim.
Kaynaklar
1. Kynerd RE, Rodney WM, Bullock K. Trauma. Textbook of Family Practice’de. Ed. Rakel RE. 6. bask› Philadelphia, WB Saunders, 2002; 791-806.
2. The European Health Report 2005: Public health action for healthier children and populations. Part 2. The general public health perspective. Major causes of the burden of disease. 2005; 24-25.
3. T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Refik Saydam H›fz›s›hha Merkezi Baflkanl›¤›, H›fz›s›hha Mektebi Müdürlü¤ü, Baflkent Üniversitesi: Ulusal hastal›k yükü ve maliyet-etkinlik projesi hastal›k yükü final rapor 2004. 4. Li MS, Brasel KJ, Schultz D ve ark. Effective retention of primary survey
skills by medical students after participation in an expanded Trauma Evaluation and Management course. Am J Surg 2006; 191: 276-80. 5. Papadopoulos IN, Bukis D, Karalas E ve ark. Preventable pre-hospital
trauma deaths in a Hellenic urban health region: An audit of pre-hospital trauma care. J Trauma 1996; 41: 864-9.
6. Lopez DG, Hamford JM, Ward AM, Emery J. Early trauma management skills in Australian General Practitioners. ANZ J Surg 2006; 76: 894-7. 7. Mock C N, Quansah R, Addae-Mensah L, Donkor P. The development
of continuing education for trauma care in an African nation. Injury Int J
Care Injured 2005; 36: 725-32.
8. Zakariassen E, Hunskaar S. GPs' use of defibrillators and the national radio network in emergency primary healthcare in Norway. Scand J Prim
Health 2008; 26: 123-8.
9. Tchorz K M, Thomas N, Jesudassan S ve ark. Teaching trauma care in India: An educational pilot study from Bangalore. J Surg Res 2007; 142: 373-7.
10. Ablah E, Tinius AM, Horn L, Williams C, M. Gebbie KM. Community Health Centers and emergency preparedness: An assessment of compe-tencies and training needs. J Commun Health 2008; 33: 241-7.
11. Hambidge SJ, Davidson AJ, Gonzales R, Steiner JF. Epidemiology of pediatric injury-related primary care office visits in the United States.
Pediatrics 2002; 109: 559-65.
12. Ciesla DJ, Sava JA, Street III JH, Jordan MH. Secondary overtriage: A consequence of an immature trauma system. J Am Coll Surg 2008; 206: 131-7.
13. Gaieski DF, Mehta S, Hollander JE, Shofer F, Bernstein J. Low-severity musculoskeletal complaints evaluated in the Emergency Department.
14. Lega F, Mengoni A. Why non-urgent patients choose emergency over primary care services? Empirical evidence and managerial implications.
Health Policy 2008; 88: 326-38.
15. Dovgalyuk J, Brady W J, Sidebottom M, Hansen T. The physician and mass medical event response: emergency preparedness implications. Am J
Emerg Med 2008; 26: 239-42.
16. Hansen E H, Hunskaar S. Development, implementation, and pilot study of a sentinel network ("The Watchtowers") for monitoring emergency primary health care activity in Norway. BMC Health Serv Res 2008; 8: 62. 17. Ceylan S, Aç›kel CH, Dündaröz R, Yaflar M, Güleç M, Öz›fl›k T. Bir E¤itim Hastanesi Acil Servisine travma nedeniyle baflvuran hastalar›n s›kl›¤›n›n ve travma özelliklerinin saptanmas›. T Klin J Med Sci 2002; 22: 156-61. 18. Chukwu-Lobelu R, Whitaker I S. Primary assessment of hand injuries in
the United Kingdom. Plast Reconst Surg 2004; 114: 273-4.
19. Rea S, Kuthubutheen J, Fowler B, Wood F. Burn first aid in Western Australia-Do healthcare workers have the knowledge? Burns 2005; 31: 1029-34.
20. Ersöz N, Özerhan ‹H, Zor F. Birinci basamakta yara bak›m›. Koruyucu
Hekimlik Bülteni 2008; 7: 71-4.
21. K›maz S, Soysal S, Ç›mr›n AH, Günay T. 112 Acil Sa¤l›k Hizmetleri’nde görevli doktorlar›n temel yaflam deste¤i, ileri kardiyak yaflam deste¤i ve doktorun adli sorumluluklar› konular›ndaki bilgi düzeylerinin de¤erlendirilmesi. Ulus Travma Derg 2006; 12: 59-67.
22. Aboutanos MB, Rodas EB, Aboutanos SZ ve ark. Trauma education and care in the jungle of Ecuador, where there is no advanced trauma life sup-port. J Trauma 2007; 62: 714-9.
23. Halaas GW, Zink T, Brooks KD, Miller J. Clinical skills day: preparing third year medical students for their rural rotation. Rural Remote Health 2007; 7: 788.
Araflt›rma
Gelifl tarihi: 06.07.2008 Kabul tarihi: 12.12.2008
Çıkar çakıflması:
Çıkar çakıflması bildirilmemifltir.
‹letiflim adresi:
Yard. Doç. Dr. Nazan Karao¤lu Selçuk Üniversitesi Meram T›p Fakültesi T›p E¤itimi ve Biliflim Anabilim Dal› (TEBAD) Akyokufl Meram 42080 Konya
