T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
EĞİTİM YÖNETİMİ TEFTİŞ PLANLAMASI VE EKONOMİSİ BİLİM DALI
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ YABANCI DİLLER
YÜKSEKOKULU’NDA GÖREV YAPMAKTA OLAN
YABANCI DİL OKUTMANLARININ HİZMET İÇİ
EĞİTİM İHTİYACININ BELİRLENMESİ
DANIŞMAN
Yrd. Doç. Dr. Hüsnü Y. LİVATYALI
HAZIRLAYAN Tuba İSHAKOĞLU
ABSTRACT
This research has been prepared to determine the in-service teacher traınıng needs and the subjects that are required for the instructors of Selçuk University School of Foreign Languages. In-service need has been determined by a 38-questionnaire which was developed by Hande Abbasoğlu;special teaching methods and techniques, general teaching methods and techniques, educational technology, class management and measurement and evaluation. In line with this questionnaire the order of mostly required subjects are, first general teaching methods and techniques and then educational technology, special teaching methods, measurement and evaluation and class management, observed. The in-service training needs of the instructors for all fields are at average level.
According to gender variable, there is not a relation between the in-service training needs of the instructors.
According to age variable, there is relation on the fields, of general teaching methods and techniques, educational technology, class management and measurement and evaluation.Generally, the instructors that are above the age of 40 need more in- service teacher training than other age groups.
According to seniority variables, there is relation on the fields of general teaching methods and techniques and educational technology.The instructors who are above the seniority of 10 years need less in-service teacher training than other groups.
Acccording to educatinal level variables, only in general teaching methods and techniques field, BAs need more in-service teacher training than MAs. There is no relation between other fields.
ÖZET
Bu araştırmada, Selçuk Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda görev yapmakta olan okutmanların hangi alanda ve konularda hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları belirlenmiştir. Araştırmanın evrenini Selçuk Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda görev yapan yüz okutman oluşturmuştur. Hizmet içi eğitim ihtiyacı özel öğretim yöntem ve teknikleri, genel öğretim yöntem ve teknikleri, eğitim teknolojileri, sınıf yönetimi, ölçme ve değerlendirme alanlarına göre, Hande Abbasoğlu tarafından geliştirilen ve 38 sorudan oluşan bir anketle belirlenmiştir. Belirlenen alanlar çerçevesinde en yüksek eğitim ihtiyacı genel öğretim yöntem ve teknikleri alanında bulunmuş bunu sırasıyla eğitim teknolojileri, özel öğretim yöntem ve teknikleri, ölçme ve değerlendirme ve sınıf yönetimi alanları izlemiştir. Okutmanların tüm alanlardaki hizmet içi eğitim ihtiyacının orta düzeyde olduğu bulunmuştur.
Cinsiyet değişkenine göre okutmanların hizmet içi eğitim ihtiyaçları arasındaki farklılığın anlamlı olmadığı ortaya çıkmıştır.
Yaş değişkenine göre yapılan değerlendirmeler sonucunda, genel öğretim yöntem ve teknikleri, eğitim teknolojileri, sınıf yönetimi, ölçme ve değerlendirme alanlarında anlamlı fark bulunmuştur. Genel olarak bakıldığında, 40 ve üzeri yaş grubunda olan okutmanların hizmet içi eğitime daha çok ihtiyaç duydukları belirlenmiştir.
Hizmet süresi değişkeninde ise genel öğretim yöntem ve teknikleri alanında ve eğitim teknolojileri alanında anlamlı fark çıkmıştır. 10 yıl ve üzeri hizmet süresi olan okutmanların diğer hizmet süresi gruplarına göre daha az hizmet içi eğitime ihtiyaç duyduğu belirlenmiştir.
Öğrenim düzeyi değişkenine göre ise sadece genel öğretim yöntem ve teknikleri ve eğitim teknolojileri alanında lisans mezunu okutmanların yüksek
lisans mezunu okutmanlara göre daha çok hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları belirlenmiştir. Diğer alanlarda anlamlı bir fark bulunamamıştır.
İÇİNDEKİLER ABSTRACT ...i ÖZET...iii İÇİNDEKİLER ...iv TABLOLAR LİSTESİ...vi ÖNSÖZ... viii I. BÖLÜM ...1 GİRİŞ...1 Problem...1
Yabancı Diller Yüksekokulu ...3
Hizmet İçi Eğitim ...5
Amaç...7 Araştırmanın Önemi ...8 Araştırmanın Sınırlılıkları ...8 Tanımlar ...8 BÖLÜM II...10 KAVRAMSAL ÇERÇEVE...10 1.Eğitim ...10
2. Yabancı Dil ve Yabancı Dil Öğretimi...12
2.1.Dil Öğretimini Etkileyen Faktörler ...14
2.1.1.Öğrenci...14
2.1.2.Ortam ...14
2.1.3.Öğretmen...15
2.2.Dil Öğretiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler ...17
2.3.Dil Öğretimini Oluşturan Faktörlere İlişkin Sorunlar ...17
3.Hizmet İçi Eğitim ...18
3.1.Hizmet İçi Eğitimi Gerekli Kılan Nedenler ...21
3.2.Hizmet İçi Eğitimin Amaçları ...22
3.4.Hizmet İçi Eğitimin Özellikleri...25
4.Kamu Kuruluşlarında Hizmet İçi Eğitim Etkinlikleri ...27
4.1.Hizmet İçi Eğitim İhtiyacının Belirlenmesi ...27
4.2.Hizmet İçi Eğitimin Planlanması ...29
4.3.Hizmet İçi Eğitim Programlarının Hazırlanması ...30
4.4.Hizmet İçi Eğitim Programlarının Uygulanması ...31
4.5.Hizmet İçi Eğitimde Değerlendirme ...32
4.5.1.Programın Değerlendirilmesi...32
4.5.2. Başarının Değerlendirilmesi ...33
5. Selçuk Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda Düzenlenen Hizmet İçi Eğitim Faaliyetleri...33
III. BÖLÜM ...37
YÖNTEM...37
1.Araştırmanın Modeli ...37
2.Evren ve Örneklem...37
3.Veriler Toplama Araçları ...39
4.Verilerin Çözümü ve Yorumu...40 IV. BÖLÜM ...42 BULGULAR VE YORUMLAR ...42 V. BÖLÜM...65 SONUÇ VE ÖNERİLER...65 Öneriler ...67 KAYNAKÇA ...68 EKLER...72
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Araştırmaya katılan okutmanların cinsiyet değişkenine göre dağılımı ... 37 Tablo 2: Araştırmaya katılan okutmanların yaş değişkenine göre dağılımı 38 Tablo 3: Araştırmaya katılan okutmanların hizmet süresi değişkenine göre
dağılımı...38
Tablo 4: Araştırmaya katılan okutmanların öğrenim düzeyi değişkenine göre
dağılımı...39
Tablo 5: Özel öğretim yöntem ve teknikleri alanında hizmet içi eğitim
ihtiyaçlarına yönelik cevapların aritmetik ortalama ve standart sapması 41
Tablo 6: Genel öğretim yöntem ve teknikleri alanında hizmet içi eğitim
ihtiyaçlarına yönelik cevapların aritmetik ortalama ve standart sapması 43
Tablo 7: Eğitim teknolojileri alanında hizmet içi eğitim ihtiyaçlarına yönelik
cevapların aritmetik ortalama ve standart sapması ...45
Tablo 8: Sınıf yönetimi alanında hizmet içi eğitim ihtiyaçlarına yönelik
cevapların aritmetik ortalama ve standart sapması ...46
Tablo 9: Ölçme ve değerlendirme alanında hizmet içi eğitim ihtiyaçlarına
yönelik cevapların aritmetik ortalama ve standart sapması ...48
Tablo 10: Okutmanların cinsiyet değişkenine göre grup aritmetik ortalamaları
arasındaki farklılığa ilişkin T-Testi sonuçları ...49
Tablo 11: Okutmanların Yaş Değişkenine Göre Aritmetik Ortalamaları 51 Tablo 12: Okutmanların yaş değişkenine göre aritmetik ortalamaları
arasındaki farklılıklarının anlamlılığına ilişkin varyans analizi sonuçları 53
Tablo 13: Okutmanların yaş değişkenine göre hizmet içi eğitim ihtiyaçlarının
farklılığının kaynağına yönelik Tukey testi sonuçları...54
Tablo 14: Okutmanların Mesleklerindeki Toplam Hizmet Süresi Değişkenine
Göre Aritmetik Ortalamaları ...57
Tablo 15: Okutmanların toplam hizmet süresi değişkenine göre aritmetik
Tablo 16: Okutmanların toplam hizmet süresi değişkenine göre farklılığının
kaynağını belirlemeye yönelik Tukey testi sonuçları ...60
Tablo 17: Okutmanların öğrenim düzeyi değişkenine göre aritmetik
ÖNSÖZ
Teknolojinin hızla geliştiği, sosyal ve ekonomik alanlarda yeniliklerin ve dolayısıyla da bilginin arttığı şu dönemde kurumlarda da personelden beklenen yeterlikler değişmiştir..Böyle bir ortamda çalışan personele gerekli yeterlikleri kazandırmak için yapılamakta olan hizmet içi eğitimin önemi de her geçen gün biraz daha artmaktadır.Bu kurumlarda yapılacak olan hizmet içi eğitimin amacına ulaşabilmesi için de programlı ve planlı olması gerekmektedir.
Hizmet içi eğitim ihtiyacının belirlenmesi, yapılacak hizmet içi eğitim faaliyetinin planlı ve programlı olması için oldukça önemlidir.Bu nedenle,bu araştırma Selçuk Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda görev yapmakta olan okutmanların hangi alan ve konularda hizmet içi eğitime ihtiyaç duyduklarını belirlemek amacıyla yapılmıştır..
Araştırma süresince her türlü yardımı ve desteği esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Hüsnü Livatyalı’ya ,araştırmaya katılan tüm okutman arkadaşlarıma, tezimle ilgili gerekli kaynak edinmeme yardımcı olan tüm hocalarıma,istatistik alanındaki yardımını esirgemeyen Ayşe ve Erkam Işık’a ve bu süre zarfında desteğini esirgemeyen eşime içtenlikle teşekkür ederim.
I. BÖLÜM GİRİŞ
Bu bölümde araştırmanın konusunu oluşturan problem durumu ve araştırmanın amaçları belirtilmiş, önemi ve sınırlılıkları açıklanmıştır.
Problem
Örgütlerin kuruluş amacı, gereksinim duyulan mal, hizmet ve bilgileri üretmektir. Diğer bir deyişle, örgüt mal ve hizmet üretmek için üyelerden oluşturulmuş bir yapıdır. Bu tasarımın hayata geçirilebilmesi ve örgütün kurulma nedeni olan amaçların gerçekleştirilebilmesi, insan değişkeninin fiziksel ve zihinsel katılımını gerektirir. Bu tanımlama sonucunda, örgütlerin varolmalarının, yaşamlarını sürdürmelerinin, gelişmelerinin insan öğesine bağlı olduğu söylenebilir (Açıkalın,1991:27).
İnsan kaynağının örgütte en önemli sermaye olduğu inkar edilemez bir gerçektir. Bu sermaye boş yere kullanılmamalı, en iyi şekilde değerlendirilmelidir. Özellikle de değişen ve gelişen bir toplum, tüm üyelerini çağın gereklerine uygun bir biçimde yetiştirmek zorundadır (Argon, Eren, 2004:25).
Bu zorunluluk bireyleri, içinde bulundukları, ortama uyma, morallerini yükseltme, güdüleme, kişiliklerini geliştirme, mesleki yeterliliklerini arttırma, gelişmelerini sağlama ve yükselme gibi çabaların gerektirdiği bilgi, beceri ve alışkanlıkların kazandırılmasını kapsamına alır. Bu gereksinimlerin karşılanması sağlıklı bir eğitim ortamının sağlanmasına bağlıdır.
Tüm meslek grupları, mesleklerini çağın gereklerine göre yürütebilmek ve etkin bir hizmet sağlayabilmek için sürekli eğitim görmek ihtiyacındadır. Özellikle de, kurumlarda, kişinin okul yaşamından sonra, işte bilgi eksikliği, deneyim noksanlığı, beceri zayıflığı, adaptasyon zorluğu
çektiğinde, yeni teknolojilerden yararlanarak verimliliklerini arttırmak, maliyeti ucuzlatmak istediklerinde hizmet içi eğitim kaçınılmaz olmuştur (Karabaş, 1999:54).
Çağımızda insan yaşamını etkileyen unsurlar günden güne artmaktadır. Bunlardan en önemlileri teknolojik, ekonomik ve sosyal gelişmeler ile bunların oluşturdukları sorunlardır (Açıkalın,1991:21).
İnsanın içinde bulunduğu topluma uyum sağlayabilmesi, rolünü oynayabilmesi için öğretim kurumlarında gerekli bilgi, beceri ve davranışlar kazandırılır.Ancak, bunlar meslek yaşamında zamanla yeterli olmayabilir.Bu nedenle hizmet içi eğitim büyük bir önem kazanarak ortaya çıkan eksiklikleri gidermede etkin bir rol oynamaktadır.Diğer bir anlatımla iş yaşamına atıldıktan sonra hizmet içi eğitimin gerekliliği ortaya çıkmaktadır (Ayan,1999:20).
Kişinin bir örgütte işe başlamadan önce işe girmek ve seçilebilmek için ne kadar çok bilgili olması gerekiyorsa, bu konumu hizmet içinde de sürdürmesi ve kendisinden beklenen görevleri gereği gibi yapabilmesi için bilgisinin günün koşullarına göre geliştirilmesi gerekmektedir. Meydana gelen gelişmeler hangi meslekte olursa olsun yeni bilgi ve teknolojiyi öğrenmeyi ve bunu çalıştığı alana aktarmayı zorunlu kılmaktadır. Böyle bir ortamda örgütlerde çalışan personele gerekli yeterlilikleri kazandırmak için yapılan hizmet içi eğitim gittikçe önem kazanmaktadır (Taymaz, 1981:22) .
Hizmet içi eğitim, tüm meslek grupları için gerekli olmakla birlikte, eğitim örgütleri için özellikle de öğretmenler için ayrı bir önem taşımaktadır. Çünkü eğitimin başarısı başta öğretmen olmak üzere, eğitimde görevli tüm personelin başarısına bağlıdır (Şahin, 1996:76).
Eğitim, toplumda meydana gelen teknolojik, ekonomik kültürel ve sosyal değişim ve gelişmelerden ve bu değişim ve gelişmelere ayak uydurarak kendini yenilemek zorunda olan bir hizmettir. Öğretmenler de eğitim
hizmetinin önemli bir parçası olduklarına göre toplumda meydana gelen değişim ve gelişmelere ayak uydurmak zorundadırlar. Bu yüzden öğretmenler için de hizmet içi eğitim kaçınılmaz olmuştur (Bağcı ve Şimşek, 2000:11).
Hizmet içi eğitim bütün branş öğretmenleri için gerekli olduğu kadar, yabancı dil öğretmenleri için de çok gereklidir. Çünkü Avrupa Birliğine girmeye uğraştığımız şu günlerde teknoloji ve bilimin de hızla gelişmesiyle ülkeler arası iletişim de artmıştır. Bu etkileşimlerin kolaylaşması açısından da yabancı dil öğretimi gittikçe daha da çok önem kazanmaktadır.
Türkiye’de yabancı dil öğretimi üniversitelerde, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı resmi ve özel okullarda, dershanelerde, bankalarda, yabancı kültür merkezlerinde veyahut ta bireylerin şahsi çabalarıyla gerçekleşmektedir. Özellikle yükseköğretim yönetmeliği, öğrencilerin yükseköğrenim süresince dört yıl kademeli olarak bir yabancı dil hazırlık sınıfı okumalarını zorunlu kılmaktadır (Birer, 2000:44).
Üniversiteler ise bilim üreten, yüksek nitelikte bilim, teknoloji ve kültürü yayan kurumlardır. Bu yüzden üniversitelerin, eğitim yelpazesinde çok önemli bir yeri vardır. Üniversitelerde öğrenim gören öğrencilerin, kendilerini geliştirebilmeleri, yabancı kaynaklara kolayca ulaşıp onları anlayabilmeleri, akademik ilerlemelerini sağlayabilmeleri için mutlaka bir yabancı dil bilmeleri gerekmektedir.
Yabancı Diller Yüksekokulu
Yüksekokul belirli bir mesleğe yönelik eğitim – öğretime ağırlık veren bir yükseköğretim kurumudur. Yabancı diller yüksekokulu da dile yönelik eğitime öğretime ağırlık veren bir yükseköğretim kurumdur.
2547 sayılı yükseköğretim kanununda da yabancı dil hazırlık eğitimi ve öğretimi için şöyle denilmektedir;
‘Madde 49- Eğitim-öğretimini kısmen veya tamamen bir yabancı
dilden yapan Yükseköğretim Kurumları, kaydını yaptıran öğrencileri, öğrenimde kullanılacak yabancı dilde bir yeterlilik sınavına tabi tutarlar-Yetersiz bulunan öğrenciler için esasları Yükseköğretim Kurulunca tespit edilecek, bir yıla kadar süreli, bir yabancı dil hazırlık öğrenimi uygulanır-Bu lisans öğreniminde başarılı olamayan öğrencilerin bu yükseköğretim kurumu ile ilişkileri kesilir-
Normal öğrenimin devamı süresince öğrencilerin yabancı dil bilgilerinin geliştirilmesi için öğretim kurumlarınca gerekli önlemler devamlı şekilde alınır.’
Selçuk Üniversitesi Yabancı diller Yüksekokulu 2000 yılında Rektörlüğe bağlı olarak kurulmuştur ve aynı yıl Zorunlu Yabancı Dil Hazırlık Sınıfı uygulamasına geçilmiştir. Daha öncesinde yine rektörlüğe bağlı bölüm statüsünde olan yüksekokul hem üniversiteye yeni kaydolan tüm öğrencilerin Zorunlu Yabancı Dil Hazırlık öğretiminden hem de Hazırlık sonrasındaki ileri İngilizce derslerinden sorumludur.
Selçuk Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda görev yapan okutmanlar, her sene binlerce hazırlık öğrencisine yabancı dil öğreterek, öğrencilerin belirtilen niteliklere ulaşmasında çok büyük pay sahibi olmaktadırlar. Ders programlarının hazırlanması, materyal ve alıştırmaların oluşturulması ve nesnel bir değerlendirme sonucunda öğrencilerin beklenen seviyeye ulaşmaları sağlanmaktadır.
Öğrencilerin başarılı olmaları büyük ölçüde öğretmenlerin kendilerini geliştirmelerine bağlıdır. Özellikle yabancı dil öğretiminde en büyük sorumluluk yabancı dil öğretmenlerine düşmektedir. Bu sorumluluğu üstlenen öğretmenler de konu ve alanları ile ilgili her türlü değişme, yenileşme ve gelişmeyi takip etmeli ve kendilerini çağın gerisinde kalmayacak şekilde
sürekli geliştirmelidirler. Bu gelişmeyi sağlamanın en iyi yolu da hizmet içi eğitimden geçmektedir.
Hizmet İçi Eğitim
Hizmet içi eğitimin, özel ve kamu kesimine ait işyerlerinde çalışmakta olan bireylere, görevleri ile ilgili gereken bilgi, beceri ve davranışları kazanmalarını sağlamak üzere verilen eğitim olarak genel bir tanımını yapmak mümkündür (Çevikbaş, 2002:11).
Yukarıda belirtilen görevi yerine getirmek için de Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde Hizmet İçi Eğitim Dairesi oluşturulmuştur.Daire Başkanlığı; merkez ve taşra teşkilatında görevli 700.000’e yaklaşan öğretmen ve diğer personelin, yetiştirilmesi bilim ve teknolojide yaşanan gelişmelere intibak etmelerinin sağlanması, verimliliklerinin arttırılması ve üst görevlere hazırlanmalarının sağlanması amacıyla plânlanan hizmetleri yürütmektedir.. Hizmet İçi Eğitim Dairesi tarafından yayınlanan 2417 sayılı yönetmelikte hizmet içi eğitimin amaçları, hedefleri, kapsamı, ilkeleri ve görevlendirme ile ilgili konular ana hatlarıyla verilmiştir.
Kanunda da belirtildiği gibi toplumsal değişme ve endüstrileşme süreci içinde, kamu görevlilerini değişen koşullara uyumlu kılmak, yani onları etkili hizmet yapacak bir konuma getirmek görevi de kamu yönetiminin temel işlevidir. Bu işlevi yerine getirecek bir araç olarak hizmet içi eğitim, hem kamu görevlilerini, hem de kamu kuruluşlarının amaçlarının desteklenmesinde yani örgütsel etkinliği gerçekleştirmede en etkili araç olarak görülmektedir.
Feeman ve Wallace’a göre öğretmen yetiştiren uzmanlar tarafından belirtildiği gibi iyi öğretmen olmak soyut bir kavramdır ve sadece becerilerin iletilmesiyle elde edilemez.İyi bir hizmet içi eğitimde tanımlamalar daha az uygulamalar daha çok olmalıdır.Hizmet içi eğitim uygulamalarında, tecrübelerin paylaşılması, soruların tartışılması ve kursiyerlerin yardımıyla pratik çözümler getirilmesi, güncel yöntem ve yaklaşımlar uygulanarak
becerilerin geliştirilmesi, etkili bir müfredat geliştirerek ve uygulayarak tecrübe edinilmesi, performanslarını değerlendirerek öğretimlerini etkililiğinin değerlendirilmesi ve öğretim stillerinde gerekli olan değişikliklerin yapılması gerekmektedir (Özen, 1997:79).
Pek çok ülkede hizmet içi eğitim programları eğitimin kalitesinin artmasında önemli rol oynadığı için önemli görülmektedir (Hayes,1997).Bu programlar özellikle de ihtiyaçlara göre düzenlendiyse öğretmenler için hayat boyu rehberlik sağlayacaktır.Hizmet içi eğitim programları aynı zamanda öğretmenlik mesleğinin ilk yıllarında veya ileriki dönemlerdeki stresden dolayı meydana çıkabilecek problemlerin çözümünü de sağlayan becerileri öğretmenlere kazandırmaktadır (Ur,1996:78).
Ancak tüm bu eğitim etkinliklerinin başarılı olabilmesi için öncelikle yapılması gereken işlerden birisi çalışanların eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesidir.
Eğitim ihtiyacı, bir hizmet veya işte çalışan personel tarafından, işin veya hizmetin yerine getirilmesinde gerekli olan bilgi, beceri ve davranışlar bakımından duyulan eksiklik ve gerekliliktir. Yani hizmet içi eğitim ihtiyacı ya da personelin hizmet içi eğitim ihtiyacı, bireyin karşılaştığı sorunları çözerek amaca ulaşmasını sağlamada eksiklik ve gerekliliğini duyduğu bilgi, beceri ve davranışlar ya da personelin kendi rolünü oynayabilmesi için noksanlığını duyduğu yeterliklerdir (Taymaz, 1992:9).
Eğitim ihtiyacını saptama işlemi, programlı bir hizmet içi eğitim çalışmasının ilk aşamasını oluşturur. Çünkü bir kurumda hizmet içi eğitim programları, saptanan ihtiyaçları karşılamak üzere hazırlanır ve uygulanır.
Yüksek öğretim kurumlarındaki personelin yetiştirilmesi ile ilgili 2547 nolu kanunda da şöyle denilmektedir;
yenilerinin açılması, öğretim elemanlarının yurt içinde ve dışında yetiştirilmeleri ve görevlendirilmeleri, üretim-insangücü-eğitim unsurları arasında dengenin sağlanması, yükseköğretime ayrılan kaynakların ve ihtisas gücünün dağılımı, milli eğitim politikası ve kalkınma planları ilke ve hedefleri doğrultusunda ülke, çevre ve uygulama alanı ihtiyaçlarının karşılanması, örgün, yaygın, sürekli ve açık eğitim-öğretim de kapsayacak şekilde planlanır ve gerçekleştirilir.”
Bütün bu sebeplerden dolayı, Selçuk Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda görev yapmakta olan yabancı dil okutmanlarının hizmet içi eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi bu araştırmanın problemini oluşturmaktadır.
Amaç
Bu araştırmanın amacı, Selçuk Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda görev yapmakta olan yabancı dil okutmanlarının hizmet içi eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi ve hizmet içi eğitim ihtiyacının bireysel özelliklere göre değişip değişmediğini ortaya çıkarmaktır.
Bu amaca ulaşmak için de, tezin alt problemlerini oluşturan şu sorulara cevap aranmıştır;
Selçuk Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda görev yapan okutmanlar;
1.Özel öğretim yöntem ve teknikleri alanında hizmet içi eğitim ne
derece ihtiyaç duymaktadırlar?
2.Genel öğretim yöntem ve teknikleri alanında hizmet içi eğitim ne
derece ihtiyaç duymaktadırlar?
3. Eğitim teknolojileri alanında hizmet içi eğitim ne derece ihtiyaç
duymaktadırlar?
4. Sınıf yönetimi alanında hizmet içi eğitim ne derece ihtiyaç
5. Ölçme ve değerlendirme alanında hizmet içi eğitim ne derece
ihtiyaç duymaktadırlar?
6. Okutmanların Cinsiyet Değişkenine Göre Eğitim İhtiyaçları
Arasında Anlamlı Bir Farklılık Var mıdır?
7. Okutmanların Yaş Değişkenine Göre Eğitim İhtiyaçları Arasında
Anlamlı Bir Farklılık Var mıdır?
8. Okutmanların Hizmet Süresi Değişkenine Göre Eğitim İhtiyaçları
Arasında Anlamlı Bir Farklılık Var mıdır?
9. Okutmanların Öğrenim Düzeyi Değişkenine Göre Eğitim İhtiyaçları
Arasında Anlamlı Bir Farklılık Var mıdır? Araştırmanın Önemi
Bu araştırma sayesinde, S.Ü. Yabancı Diller Yüksekokulu’nda görev yapmakta olan okutmanların hangi alanlarda, ne düzeyde hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları belirlenebilecektir. Böylece hem göreve yeni başlayan okutmanların hem de kıdemli okutmanların ihtiyaç duydukları konular doğrultusunda görev başında eğitilmesi gerçekleştirilecek, okutmanların dolayısıyla da Yabancı Diller Yüksekokulu’nun daha etkili ve verimli çalışması sağlanabilecektir.
Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırma, S.Ü. Yabancı Diller Yüksekokulu’nda görev yapmakta olan okutmanların görüşleriyle sınırlıdır.
Tanımlar
Okutman: Eğitim - öğretim süresince çeşitli öğretim programlarında ortak zorunlu ders olarak belirlenen dersleri okutan veya uygulayan öğretim elemanıdır. (2547 nolu Yüksek Öğretim Kanunu,Madde:3)
Yüksekokul: Belirli bir mesleğe yönelik eğitim öğretime ağırlık veren
bir yükseköğretim kurumudur. (2547 nolu Yüksek Öğretim Kanunu,Madde:3)
Yabancı Diller Yüksekokulu: Yabancı dilde eğitim ve öğretime
ağırlık veren bir yükseköğretim kurumudur.
Eğitim:Bireyin davranışında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak
istendik değişme meydana getirme sürecidir (Kaya,1991:11).
Hizmet İçi Eğitim: “Hizmet içi eğitim, kişilerin hizmetteki verim ve
etkinliklerinin arttırılmasını, gelişmeye yol açan bilgi, beceri ve tutumlarının zenginleştirilmesini amaç edinen ve kurumların genel çalışma düzenini sürekli olarak etkileyen eğitimdir.” (Türk Dil Kurumu, 1974:86).
BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE 1.Eğitim
Bir ülkenin birliğini ve bütünlüğünü sağlayan, birleştirici rol oynayan devletin en önemli birimi eğitimdir. Eğitim insanı değiştirmenin ve gerekli nitelik ve nicelikte insan gücü yetiştirmenin en önemli aracıdır.
Eğitimin tanımı farklı ifadelerle, değişik şekillerde yapılmıştır. Bu tanımlardan bazıları su şekildedir:
“Eğitim bireyin davranışında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir” (Ertürk, 1975:3).
“Eğitim bireyin toplumsal yeteneğinin ve en elverişli düzeyde kişisel gelişmesinin elde edilmesi için seçilmiş ve denetimli bir çevreyi (özellikle okulu) içine alan toplumsal bir süreçtir” (Tezcan, 1994:3).
“Eğitim, yeni yetişen kuşakları toplum hayatına hazırlamak amacıyla onların gerekli bilgi, beceri ve anlayış kazanmalarına ve kişiliklerini geliştirmelerine yardım etme etkinliğidir.” (Taymaz, 1991:3).
Yukarıdaki tanımlardan da anlaşıldığı üzere, eğitim amaçlarına ulaşma olasılığını artırmak için bireylerin kişisel gelişmelerine yardımcı olan, gerekli bilgi ve beceriyi edinmelerini sağlayan, insanın yaratıcı gücünü ortaya çıkaran ve işgücü verimini artıran en etkili araçtır.
Yeni binyıl, 20. yüzyılın ikinci yarısında başlayan ve son çeyreğinde ivme kazanarak devam eden hızlı bir değişim süreciyle başlamıştır. Bu süreçle birlikte, bilgi uygarlık tarihinin hiçbir döneminde görülmedik bir biçimde değer kazanırken, bilginin transferinde kullanılan iletişim teknolojilerinde de büyük ve hızlı gelişmeler olmuştur. Bu oluşumun doğal sonucu olarak bilginin transferinde kullanılan iletişim teknolojilerinin küresel boyutta yaygınlaşması, bilginin hızlı dönüşümünün meydan getirdiği uluslar ötesi
etkileşim, bilgi ve teknolojiyi, toplumların geleceğini etkileyen ve belirleyen güç konumuna getirirken, diğer taraftan da içinde bulunduğu toplumun, ekonomik, sosyal ve siyasal hatta kültürel yapı ve sistemlerini etkileyerek köklü değişimlere neden olmuş ve olmaktadır (Turgut,2001:62).
Günümüzün çağdaş örgütünde başarıyı artıran etkenlerden en önemlisi insan gücüdür. Bir örgütün gücü, çalışanlarının ve yöneticilerinin gücüyle ölçülür. Bu nedenle, bütün örgütlerde çalışanların eğitimi ve geliştirilmesinin önemi büyüktür.
Eğitim, kişisel gelişim ve toplumsal değişme açısından oldukça önemli bir olgudur. Bir toplumun değişmesi ve gelişmesi ise o toplumun kalkınmasıyla ilgilidir. Bu kalkınmayı sağlayacak ve planlayacak kişileri yetiştirmedikçe ve eğitmedikçe toplumda yenileşme sağlanmayacaktır.
Toplumsal açıdan bakıldığında, eğitimin toplumun siyasi düzeni üzerinde de oldukça fazla etkisi vardır. Eğitim ve demokrasi arasındaki ilişkiler, eğitim yönünden gelişmiş olan ülkelerin özgürlükçü demokrasiyi sağlıklı sürdürebildiklerini ve baskı yönetimlerinin, askeri müdahalelerin ancak eğitim bakımından geri olan toplumlarda geçerli olduğunu göstermektedir. Eğitim, özgür bir toplumda demokratik yaşama bilincini uyandırır, geliştirir ve halkın demokratik yaşama etkin olarak katılmasını sağlar.
Yukarıda verilen bilgiler ışığında, eğitimin ekonomik büyümeyi olduğu kadar, siyasal gelişmeyi hızlandırdığı ve siyasal itibarı artırdığı da önemli bir gerçektir.
Bir toplumun gelişebilmesi için, tüm üyelerini amaçlarına göre yetiştirmelidir. Bireyleri içinde bulundukları ortama uydurmalı, morallerini yükseltmeli, güdülemeli, kişiliklerini geliştirmeli, mesleki yeterliklerini artırmalı bilgi ve beceri kazanmalarını sağlamalıdır. Bunu sağlamak için de üyelerini sürekli eğitmeli ve geliştirmelidir.
Bilindiği gibi, örgütler toplumsal sistemin önemli bir parçasıdır. Bu nedenle örgütler, toplumda meydana gelen değişim ve gelişimlere kayıtsız kalamazlar ve sürekli değişen yapılar içerirler. Çalışanının bilgi, beceri ve deneyimlerinin geliştirilmesi, bugünün hızla değişen ortamında kritik önem taşır. Örgütlerin devamlılığını sürdürebilmeleri için, çalışanlarının en son bilgilere sahip olması, en son teknolojileri kullanması ve bilgi ve becerilerini artırmaları gerekmektedir. Bu yüzden de çalışanlar için sürekli eğitim ve gelişimin büyük bir önemi vardır.
Türkiye’de de son yıllarda, önemi giderek anlaşılmaya başlayan bir örgüt fonksiyonu vardır. Bu fonksiyona göre, örgütler değişen dünyaya ayak uydurmalıdırlar. Bunu sağlamak için de çalışanların her şeyden önce örgütü yönetenlerin eğitimi ve gelişimi şarttır. Böylece örgüt hem dış çevreye uyum sağlayabilecek hem de daha etkili ve verimli çalışabilecektir.
2. Yabancı Dil ve Yabancı Dil Öğretimi
Dünya üzerinde bu kadar çok dilin bulunmasını karşın gittikçe artan uluslar arası ilişkiler, ulusların kendi ana dilleriyle iletişim sağlamalarını yetersiz kılmakta ve bu nedenle diğer ülkelerin dillerini öğrenme gereksinmesi ortaya çıkmaktadır. Bir dilin başka uluslar tarafından öğrenilmesini önemli kılan ölçütlerin başında o dili konuşan ülkenin politik ve ekonomik durumu gelmektedir. Bunu askeri sözleşmeler, tarihsel, kültürel ve ticari ilişkiler izlemektedir (Demirel, 2003:3).
Tabi bunların yanı sıra, ülkeler arası sınırların kalktığı, rekabetin hızlandığı, iletişim araçlarıyla anında her noktasına ulaşılan dünyamızda yabancı dil öğrenmenin gerekliliği de bir diğer noktadır.
Yabancı dil öğretimi, her ülkenin eğitim sisteminin önemli bir parçasıdır. Ülkemizde de bu durum farklı değildir. Türkiye’de yabancı dil öğretimi Cumhuriyetin ilan edilmesinden önce başlamış ve günümüze kadar süre gelmiştir. Cumhuriyet döneminde ilk ve en önemli adım, 430 sayılı ve 3
Mart 1924 sayılı Tevhid-i Tedrisat kanununun çıkması olmuştur.Bu kanunla birlikte, Osmanlı İmparatorluğunun eğitim kurumlarında uzun süre yabancı dil olarak öğretilen Arapça ve Farsça kalkmış ve yerine Batı dillerinden Almanca,Fransızca ve İngilizce konmuştur.
Cumhuriyetin ilanından sonra geçen yıllar dünyada bilim ve teknik alanında hızlı ilerlemelerin olduğu yıllardır. Bu hızlı gelişmelere ayak uydurmak ve çağdaşlaşmak sürecini yakalamak gayreti içinde olan Türkiye’de gençlerin yabancı dil öğrenerek yetişmelerinin büyük önemini anlamış ve bu konuda artan istekleri karşılamak üzere yabancı dille öğretim yapan okulların sayısını artırmıştır.
Bugünkü Türk eğitim sisteminde, yabancı dil öğretimi, üniversitelerde, Milli Eğitim Bakanlığına ait resmi ve özel okullarda, özel dershanelerde, yabancı kültür merkezlerinde gerçekleşmektedir. Bu kurumlarda halen öğretilen en yaygın dil ise İngilizcedir. Bunun nedeni ise ticari, haberleşme, teknolojik ve bilimsel düzeyde çağı yakalamak için en yaygın dil olarak İngilizce’nin kullanılmasıdır. İngilizce şu an hala genişleyerek dünyada en çok kullanılan eğitim, bilim ve haberleşme dilidir. Tabi bütün bunların yanında ABD’nin Türkiye üzerindeki etkisi de İngilizcenin ülkemizde yaygın olarak öğretilen bir dil olmasının bir diğer sebebidir.
Bu konuda bir diğer önemli nokta da Türkiye’nin içinde bulunduğu stratejik konumdur. Bugün Türkiye, başta Birleşmiş Milletler örgütü olmak üzere Avrupa Konseyi, NATO, DECD ve daha bir çok uluslararası kuruluşlara üyedir. Bu kuruluşlarda resmi olan dillerden birisi de İngilizce olduğundan dolayı Türkiye’de İngilizce öğretimine verilen önem diğer dillere kıyasla daha fazladır.
Genel anlamıyla bakıldığında, dil bireyin hayatla bağlantısını sağlayan damarıdır. Dil, madem ki bir iletişim aracı, o zaman ona kullanılabilirlik
kazandırmak için dilde olduğu gibi yaşayarak öğrenme önem kazanmaktadır. Yani dil, ancak gerçek bir konuşma ortamında asıl kimliğe kavuşabilmektedir. Bu özelliğinden dolayı, dil öğretimi, öğrencinin düşünce ve kişiliğiyle, yaşadığı toplumsal hayatla, kültürle ilişkilidir. Tüm bunların ışığında, yabancı dili etkileyen unsurların başında öğrencinin kendisi, öğretmen, öğrenme ortamı eğitim sistemi ve kullanılan yöntem ve teknikler gelmektedir (Birer, 2000:11).
2.1.Dil Öğretimini Etkileyen Faktörler 2.1.1.Öğrenci
Yabancı dil öğretiminde en önemli nokta, öğrenciyi güdüleyebilmektir. Ancak, öğrenciler farklı bireysel özellikleri nedeniyle, dil öğretimi için kullanılan yöntem, teknik ve güdülenme şekillerine farklı tepkiler verebilirler. Ayrıca, her öğrencinin dil yeteneği de farklıdır. Eğer, öğrencinin yeteneklerini geliştirebileceği bir yöntem izlenirse, öğrencinin o dili öğrenme isteği artar.
Her dil öğrencisi kendi içinde farklı kişisel özellikler taşımaktadır, sahip oldukları kültürel düzey, ana dili iyi kullanma yetisi, öğrencinin sosyal hayatı, içe veya dışa dönük oluşu, yaş faktörü gibi pek çok etmen, dili öğrenme ve hatta güdülenmede dahi olumlu veya olumsuz sonuçlar yaratabilir.Esas olan, öğrencinin hevesini kırmadan, onu zorlamadan, gevşemesine izin vermeden yönlendirip yeteneklerini geliştirmesine olanak sağlamaktır (Broughton,1998:97).
2.1.2.Ortam
Yabancı dil öğrenimi etkileyen en önemli etmenlerden biri de öğrencinin bulunduğu ortamdır. Bu ortam dil öğrenmek için ne kadar elverişli olursa, öğrencinin dile karşı tutum ve güdülenmesi de bir o kadar kolay olacaktır.
Dil bir iletişim aracı olduğu için, o dilin konuşulduğu yerde öğrenme daha kısa sürede gerçekleşir. Eğer dil geleceğe yönelik bir amaca hizmet etmek amaçlı öğreniliyorsa, güdülenme kendiliğinden olacaktır, ama sınıf ortamında zorunluluktan kaynaklanan bir öğrenmede güdülenme ve öğrenme daha güç olacaktır. Ancak, eğer sınıf içi öğrenmelerde de sınıfın düzeni ve atmosfer, öğrenciyi rahat hissettirebilecek şekilde düzenlenebilirse, öğrenme hevesini artırabilir. Sınıfın atmosferinin sıcak bir aileyi çağrıştırması, öğrencinin öz güvenini sağlam kılacak nitelikte olması öğrenmeyi hızlandırıp, zevkli hale getirebilir. Ayrıca yine sınıfta uygulanabilecek, herkesi dilin içine katan bir oturma planının da öğrenmedeki rolü inkar edilemez. Kısacası, dil öğrenmede yakın çevre, uzak çevre faktörlerinin yanında, sınıf ortamı da büyük önem kazanmaktadır (Demirel 1983:32).
2.1.3.Öğretmen
Dili öğrenmede güdülenme olayındaki kilit kişi, öğrettiği yabancı dile olan hakimiyetiyle, yaratıcılığıyla etrafına olumlu mesaj veren öğretmendir.Öğretmen, öncelikle yaptığı işi benimsemiş, kişisel sorunlarını sınıfın dışında bırakabilen, öğrencisini ve yeteneklerini tanımlayıp, sistemini ayarlayabilen kişi olmalıdır (Birer, 2000:12).
Çağın getirdiği değişikliklerle birlikte tabiki de eğitim sistemi de değişti.Özellikle yeni öğretim sistemleri öğretmenlerin rollerini de etkiledi.Murdoch’a göre öğretmenler önceleri sadece bilgiyi transfer ederlerdi, ama şimdi öğrencinin dili kullanmasını kolaylaştıracak durumları yaratan ve öğrencinin ilgi alanını ortaya çıkaran yeni bir rol üstlendiler.
Roe’ya göre ise etkili dil öğretiminde, meslek süresi boyunca öğrenme, yeni bilgilerle kendini geliştirme ve bu bilgileri meslektaşlarıyla paylaşma etkili öğretmenlik için şarttır.Bütün bunlarda devamlı mesleki gelişimle sağlanabilmektedir.
Öğretmenin, öğrenme üzerindeki rolü azımsanamayacak kadar fazladır. Öğretmen, dersini etkili ve verimli bir biçimde işlemek için gerekli olan ortamı oluşturmalıdır. Bunun için de, öğretmenin gerekli bilgi ve beceriyle donatılmış olması gereklidir (Moon,1994:48).
Eğitim ve öğretimde sınıf atmosferi – havası olarak adlandırılan psikolojik ortam bütün durum ve çalışmalardan etkilenen ve onları etkiyen bir özelliğe sahiptir. Psikolojik ortamın ön koşulu ilişkilerin karşılıklı sevgi ve saygıya dayanmasıdır. Öğretmenin öğrencilerini her yönüyle tanıması, tanımaya çalışması, davranışlarında tutarlı ve istikrarlı olması, onları önce insan sonra öğrenci olarak kabul etmesi, kendi sorunlarını sınıfa getirmemesi, adaletli olması vb. daha sayılabilecek bir çok şey olumlu psikolojik ortamı yaratmaya yönelik hususlardır (İlgar, 2000:161 – 162).
Bütün bu nedenlerden dolayı, eğer öğrenciye iyi bir dil eğitimi vermek isteniyorsa, öncelikle öğretmenlerin ve öğretmen yetiştiren kurumların da toplumsal değişimlere ayak uydurmaları ve kendilerini de bu doğrultu da yenilemeleri gereklidir.
Ancak, ülkemizde dil öğretmeni yetiştirme konusunda yaşanan sorunlar, onların mezuniyet sonrasında uygun koşullarda çalışma imkanı bulamayışları, meslek süreçleri içinde gelişme ve değişimlere ayak uydurmaları için planlanan özendirici boyutta olması beklenen “hizmet içi eğitim” etkinliklerinin doyurucu olmaması ve daha pek çok benzeri neden, yabancı dil öğretiminde beklenen yüksek standartların oluşmasına engel teşkil etmektedir. Bunun için, izlenen dil öğretim politikalarında köklü bir değişikliğe ihtiyaç duyulmaktadır. Hizmet içi eğitim etkinliklerine gereken önem verilerek ve bu etkinliklerin ne denli yarar sağladığının öğretmenlerce anlaşılmasına zemin teşkil etmesi bakımından eksikleri ve ihtiyaçları giderici çalışmalar yapılmalıdır.
Dilin kendini sürekli yenileyen bir yapısı olmasından dolayı, dili öğretmede görevli olan kişilerin de sürekli bu yenliği takip etmesi gerekmektedir. Bunun için de, yabancı dil öğretmekle yükümlü herkes düzenlenen hizmet içi eğitim seminerlerine katılmalı ve değişiklikleri yakından takip etmelidir. Böylelikle, verilen dil eğitimi daha kaliteli hale gelecektir (Demirel,1982).
2.2.Dil Öğretiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler
Ülkemizde, yabancı dil öğretiminde kullanılacak kitap, yöntem, teknik ve uygulanacak olan sistemleri idare edip, organizasyonunu yapacak olan kurumlar bulunmaktadır.
Ancak bu kurumların sundukları seçenekleri en iyi şekilde değerlendirecek olanlar yine okul idaresi, yabancı dil zümreleri, yine öğretmenlerin kendileridir. Uygulanacak olan sistem, kullanılacak olan yöntem ve teknikler güdülenmeyi dolayısıyla öğrenmeyi kolaylaştırmak için atılması gereken adımlardır. Öğrenci, kendisine uygun, özenle seçilmiş olan yöntem ve teknikleri reddetmeyerek sisteme dahil olacak, yabancı dil öğrenmeye sıcak bakacaktır.
Yukarıda sayılan bu etmenler, birbirinden ayrı düşünülemez, seçimleri ve uygulamaları amaca yönelik olduğu sürece başarılı olması kaçınılmazdır. Sayılan bu etmenlerin hepsinde öğretmen kaynaştırıcı rol oynamaktadır. Öğretmenin bu konuda ki başarısı ise, her yıl hizmet içi eğitim etkinliklerine katılarak kendini o günün koşullarına uydurabilmesi ile gerçekleşebilir (Demirel, 1983:108 – 129 ).
2.3.Dil Öğretimini Oluşturan Faktörlere İlişkin Sorunlar
Ülkemizde dil öğretiminde karşılaşılan güçlükler geçmişte olduğu gibi günümüzde de güncelliğini korumakta, dil öğretimiyle ilgili çeşitli sorunlar varlığını her durumda sürdürmektedir.
Önceden de belirtildiği gibi, dil öğrenmek için öncelikle güdülenme sorununu halletmek lazımdır. Bilinmektedir ki, güdülenme ilgi, istek ve öğrenci gereksinimlerini içinde toplayan bir kavramdır. Bu nedenle öğrencinin, hangi yaşta olursa olsun, gereksinimini tespit ederek buna uygun yaklaşımlar sergilemek faydalı olabilecek bir yoldur.
Bazı okullarda her nedense öğrenciler dile karşı isteksizlik sergilerler, bunun nedeni araştırılarak yabancı dil dersleri için orada bulunan öğretmenlerin fikirlerinden de faydalanarak farklı programlar geliştirilebilir. Öğretmenler için yapılacak hizmet içi eğitim etkinlikleri de bu yönde planlanabilir.
Önceden de belirttiğimiz gibi dil öğrenme de en önemli sorun güdülenme idi. Öğrenci güdülendikten sonra gerekli yöntem ve teknikler de uygulanarak yabancı dil öğretimi daha kolaylaşacaktır.Bunun için de işini iyi bilen, öğrenciyi tanıyan, öğrenciyle sürekli diyalog halinde olan ve elindeki imkanları iyi kullanabilen bir öğretmen profili gerekmektedir. Bu da hizmet süresi boyunca çeşitli eğitimlere tabi tutulmayla gerçekleşebilir (Nunan,1990:288).
Yabancı dil öğretiminde, herkes düzenlenen hizmet içi eğitim seminerleri, toplantı ve uygulamalarıyla bir araya gelmeli, öğretim tecrübelerini birbirlerine aktarmalı, fikir ve çözüm önerisi alışverişi yapmalıdır. Aksi takdirde, dil öğretiminde tamiri mümkün olmayacak aksaklıklar meydana gelecektir. İşte bu eksikliğin giderilmesi için en uygun yol, sık sık hizmet içi eğitim etkinlikleri düzenlemek bu etkinliklere gruplar olarak veya bireysel ama aktif katılım sağlamaktır (Birer, 2000:15 – 16 ).
3.Hizmet İçi Eğitim
Eğitim için yapılan farklı farklı tanımlar, hizmet içi eğitim için de yapılmıştır. Bunlardan bazıları şöyledir;
“Hizmet içi eğitim, kişilerin hizmetteki verim ve etkinliklerinin arttırılmasını, gelişmeye yol açan bilgi, beceri ve tutumlarının zenginleştirilmesini amaç edinen ve kurumların genel çalışma düzenini sürekli olarak etkileyen eğitimdir.” (Türk Dil Kurumu, 1974:86).
Taymaz’a göre ise, hizmet içi eğitim, bir mesleğe yönelmiş olan kişinin görev süresi içinde mesleki alan, kültür bilgisini artırmaya ve mesleği ile ilgili yetenek, davranışları kazanmasına yardımcı olacak eğitim faaliyetler bütünüdür (Taymaz, 1997:2 – 3 ).
Taymaz’ın diğer bir tanımına göre ise, hizmet içi eğitim, özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde belirli bir maaş veya ücret karşılığında işe alınmış ve çalışmakla olan bireylerin görevleri ile ilgili gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanmalarını sağlamak üzere yapılan eğitimdir (Taymaz 1997:4).
Hizmet içi eğitim, bir işyerinde çalışan kişilerin, işin gereği olan yeterlikleri kazanması için eğitilmesidir.Eğitim sisteminin genel nitelikte verdiği eğitimin eksik yönlerini, hizmet içi eğitim tamamlar.Bir işin gerektirdiği nitelikler, değişen teknolojiye göre sürekli değişme içinde olduğundan iş yerinde çalışan bir kişinin de işyerinden ayrılıncaya kadar eğitim içinde olması gereklidir.Çağımızda hizmet içi eğitimin gerekliliğine ihtiyaç duymayan, bu tür eğitimi yapmayan kuruluş yok gibidir (Açıkalın,1991:3).
Yukarıda verilen farklı hizmet içi eğitim tanımlarındaki ortak noktalar şöyledir:
1.Hizmet içi eğitim örgütte çalışanlara özgü bir girişimdir.
2.Bu girişimin amacı, çalışanların bilgi, beceri ve tutumlarını kendileri ve örgüt yararı için değiştirmek ve geliştirmektir.
3.Hizmet içi eğitim sadece mesleki gelişmeye yönelik olmayıp aynı zamanda çalışanların psikolojik ve sosyal gereksinimlerini de karşılamaya yöneliktir (Birer,2000:20).
Toplumsal değişme ve endüstrileşme süreci içinde, kamu görevlilerini değişen koşullara uyumlu kılmak, yani onları etkili hizmet yapacak bir konuma getirmek görevi de kamu yönetiminin temel işlevlerinden biri olmaktadır. Bu işlevi yerine getirecek bir araç olarak hizmet içi eğitim hem kamu görevlilerini, hem de kamu kuruluşlarının amaçlarının desteklenmesinde yani örgütsel etkinliği gerçekleştirmede en etkili bir araç olarak görülmektedir (Canman, 2000:95).
Bütün bu tanımlardan anlaşılacağı üzere hizmet içi eğitimin üç temel unsuru vardır. Bunlar:
1. Örgütte çalışanlara, işleriyle ilgili becerilerin kazandırılması 2. Bu becerilerin kazanılması için gerekli bilgilerin verilmesi 3. Çalışanların davranışlarının olumlu yönde etkilenmesi
Teknolojinin hızla geliştiği, sosyal ve ekonomik alanlarda yenilikleri ve dolayısıyla bilginin artığı kurumların personel yönetimi kavramının yerini insan kaynakları yönetimine bırakmaya başladığı bu dönemde, personelde aranan yeterlilikler de değişmektedir. Böyle bir ortamda kurumlarda çalışan personele gerekli yeterlikleri kazandırmak için yapılan hizmet içi eğitimin önemi her geçen gün biraz daha artmaktadır (Taymaz, Sunay, Aytaç, Milli Eğitim Dergisi,2002:34).
Tüm bu yukarıdaki değişikliklerden en çok etkilen kurumların başında da okullar geldiğine göre, okullarda hizmet içi eğitim zorunlu hale gelmiştir. Okulların tüm bu değişikliklere olumlu bir şekilde uyumunu sağlayacak faktör de tabiî ki öğretmenlerdir. Avrupa standartlarında olmaya çalışırken, yabancı dil öğrenmek de zorunlu hale gelmiştir. Bu yüzden de özellikle yabancı dil
öğretmenlerinin kendisini sürekli yenilemesi onlar için hizmet içi eğitim gerekliliğinin ve öneminin bir sebebidir.
3.1.Hizmet İçi Eğitimi Gerekli Kılan Nedenler
Çağımızda yaşanmakta olan sosyal, ekonomik ve teknolojik alandaki hızlı ve sürekli değişmeler personelin bilgi ve yeteneklerinin geliştirilmesini zorunlu kılmıştır. Hizmet içi eğitim ihtiyacı bir kurumda çalışan kişi için, işin yerine getirilmesinde bilgi, beceri, tutum ve davranış bakımından duyulan eksiklik ya da gereklilik sonucu önem kazanmıştır. Bunun yanında hizmet öncesinde öğrenilen bir takım eksik bilgi ve davranışlar, çalışma yaşamında birey ve örgütleri olumsuz yönde etkilemektedir. Bu olumsuzlukları gidermek için de hizmet içi eğitime ihtiyaç vardır.
Çağımızda insan yaşamını etkileyen unsurlar günden güne artış göstermektedir. Bunlardan ön önemlileri, teknolojik, ekonomik ve sosyal gelişmeler ile oluşturdukları sorunlardır. İnsanın içinde bulunduğu topluma uyum sağlayabilmesi, rolünü oynayabilmesi için öğretim kurumlarında gerekli bilgi, beceri ve alışkanlıklar kazandırır. Bilimsel nitelik taşıyan gelişmeler, öğretim kurumlarında yapılan eğitimin ötesinde değişik amaçlı programları gerektirmektedir. Hızla değişen bir toplumun ve mesleğin koşulların önceden görmüş oldukları öğrenim ile karşılamakta zorluk çeken personelin hizmet içinde yetiştirilmesinin zorunluluğu gün geçtikçe artmaktadır.Aslında eğitimin amaçlarından biri, eğitimin sürekliliğini sağlamaktır (Taymaz, 1997:7).
Bütün bunlardan yola çıkarak, hizmet içi eğitimi zorunlu kılan nedenler şunlardır;
1. Hizmet öncesinde verilen bilgilerin eksikliği,
2. Hizmette değişme ve gelişmelere ayak uydurma zorunluluğu 3. Bazı bilgi ve becerilerin, sadece hizmet içinde kazanılabilmesi 4. Kişinin öğrenme ve kendini geliştirme isteğidir.
Okulların fiziksel mekan, ders araç – gereçler ve öğretim teknolojileri bakımından yeterli ve son derece gelişmiş kaynaklara sahip olması yanında bunları kullanabilecek öğrencilerin bilgi sahibi olmalarına rehberlik yapacak yeteneklere sahip öğretmenlerle anlamlıdır. 1739 sayılı Milli Eğitim Kanunun 43. Maddesine göre öğretmenlik özel bir ihtisas mesleğidir (Bağcı ve Şimşek, Milli Eğitim Dergisi, 2000:7).
3.2.Hizmet İçi Eğitimin Amaçları
Hizmet içi eğitimin amaçları, eğitimi yapacak örgütün politikasına ve amaçlarına uygun olarak tespit edilmelidir. Kamu personel rejiminde, memurların hizmet içi eğitimlerine de yer verilmiştir. Eğer adayların seçimi, genel yetenek, beceri ve bilgilerini ölçme esasına dayanıyorsa, memurların işe girdikten sonra hizmetin gerektirdiği bilgi ve becerileri kazanması için hizmet içi eğitime tabi tutulması gereklidir (Eryılmaz, 1998:284).
Hizmet içi eğitimin genel olarak amaçları şu şekildedir; 1. Verimliliği yükseltmek,
2. Performansı artırarak çalışanların güdülenmesini artırmak,
3. Personeli üst kadrolara hazırlayarak eleman ihtiyacını örgüt içerisinden sağlamak,
4. İş kazalarını ve işten kaynaklanan şikayetleri ve hataları azaltmak 5. Örgüte dinamizm ve saygınlık kazandırmak
6. Örgün yapısını, dış çevreden gelen değişmelere karşı esnek hale getirmek,
7. Kişiler ve bölümler arası iletişime katkıda bulunmak 8. Örgütün bakım ve onarım giderlerini azaltmak
9. İşe geç kalma ve devamsızlıkları azaltmak
3.3.Hizmet İçi Eğitimin Faydaları
Hizmet içi eğitim faaliyetleri, personelin eğitim eksikliğinden doğan çeşitli sorunları gidermek ve personeli mesleki yönden geliştirmek amacıyla düzenlenir.
Hizmet içi eğitimin amaçlarına ulaşabilmesi için kurum ve birey ihtiyaç ve beklentilerinin dengeli ve tutarlı olarak karşılanması gerekmektedir. O yüzden de hizmet içi eğitimin, iyi bir şekilde planlanmış ve uygulamaya koyulmuş olması gerekmektedir. Bu tarz bir hizmet içi eğitimin şu yararları vardır (Çalık, 1988:43).
a) Hizmet içi eğitim, personeli, kurum hakkında ihtiyaç duyduğu bilgilerle donatır. Kendisini o kurumun iyi bir üyesi gibi hissetmesine yardım eder.
b) Personel işi için belli standartlara ulaşmayı eğitim yoluyla öğrenir. Böylece kuruma karşı değeri artar ve kişisel olarak da yükseldiği zaman insan olmanın gerektirdiği bazı sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını tatmin etmiş olur.
c) İyi bir hizmet içi eğitime tabi tutulmuş personel, etkinliği ve verimliliği en üst düzeye çıkarmak için elinden gelen bütün çabayı gösterir. Bu yolla mekanizmanın bozulması ve kırtasiyecilik minimum seviyeye düşürülür.
d) Hizmet içi eğitim yoluyla personelin çeşitli konulardaki şikayetleri azaltılabilir. Var olan tatminsizlik sebepleri öğrenilerek bunların giderilmesi yönünde bazı tedbirler alınır.
e) İleri bir üst göreve getirilmesi düşünülen personel, hizmet içi eğitim yoluyla bu kadrolara hazırlanır. Bu yolla kurumun yönetici ihtiyacı da karışılanmış olur.
f) Genelde eğitim insan yeteneklerinin ortaya çıkarılmasıdır. Hizmet içi eğitimle personelin yetenekleri geliştirilir ve kurum amaçları doğrultusunda kullanılması sağlanır.
Taymaz ise hizmet içi eğitimin sağladığı yararları kurumsal ve bireysel olarak şöyle özetlemektedir (Taymaz 1997:13).
Bireysel Yararlar Kurumsal Yararlar 1.Güven duygusu gelişir.
2. İşinden memnuniyet artar. 3. Huzurlu çalışır. 4. Morali çalışır.
5. Güdülenir. 6. Kazancı artabilir.
7. Ortama uyum Kolaylaşır. 8. Mutluluk duyar.
9. Yeterlik kazanır. 10. Ufkunu genişletir.
11. Çekingenlik azalır. 12. Yenilikleri izler
13. İşine yatkınlığı artar 14. Unvan elde eder.
15. İş kazalarında korunur. 16. Sağlığını korur.
17. Sınama yanılma süresi azalır. 18. Kendini yetiştirir.
19. Yakınması azalır.
1.Ürünün miktarı artar. 2. Ürünün maliyeti azalır. 3. Ürünün kalitesi yükselir . 4. Üretim zamanında yapılır. 5. Verimlilik artışı sağlanır. 6. Sağlanan kazanç artar. 7. İş güvenliği sağlanır.
8. Malzeme ve enerji tasarrufu sağlanır. 9. Üretimde zaiyatlar azalır.
10. Makine ve araçlar az yıpranır. 11. Bakım onarım giderleri azalır. 12. Kurum kendisini kolaylıkla yeniler 13. Teknoloji üretilir ve uygulanır. 14. Gelişmelere uyum sağlanır. 15. İş kazaları azalır.
16. Meslek hastalıkları önlenir. 17. İş metotları geliştirilir. 18. Kusurlu üretim azalır. 19. Personel şikayetleri azalır.
20. İşlerine uyum sağlar 21. Personelin değeri artar. 22. Kültürünü artırır.
23. Kolaylıkla anlaşma sağlar. 24. İnsan ilişkileri artar. 25. İşinde devamlı olur. 26. Başarısını artırır. 27. İşyerinde yükselebilir. 28. Bireysel doyum sağlar. 29. Rolünü rahatlıkla oynar. 30. İşinde saygınlık kazanır.
20. Disiplin sorunları halledilir. 21. Personel tanınır.
22. Anlaşmazlıklar azalır. 23. İletişim kolaylıkla sağlanır. 24. Sosyal ilişkiler azalır. 25. İşten ayrılmalar azalır. 26. Kaliteli işgücü sağlanır. 27. Kadrolama kolaylaşır. 28. Rekabet gücü artar.
29. Kontrol işlem ve yükü azalır. 30. Toplumda saygınlık kazanır.
Yukarıda, hizmet içi eğitimin sağladığı yararlara karşı iki görüş belirtilmiştir, ama özünde iki görüş de ortak noktalarda buluşmaktadır. Hizmet içi eğitim etkinlikleri düzenlenirken, kurum ve bireyleri birbirinden ayrı düşünemeyiz, bu yüzden de uygulanan hizmet içi eğitimlerin hem kurumsal hem de bireysel faydaları olması beklenmektedir. Bu da daha önce belirtildiği gibi sistemli ve iyi planlanmış bir hizmet içi eğitimle mümkündür.
Fakat şu da unutulmamalıdır ki,hizmet içi eğitimin bireysel faydaları daha çok manevi boyutta olmasına rağmen, kurumsal faydaları daha çok kurumun maddi boyutunu etkilemektedir.
3.4.Hizmet İçi Eğitimin Özellikleri
Her etkinlikte olduğu gibi hizmet içi eğitim etkinliklerinin başarısı da, bu konuda belirli ilkelere uygun olarak hareket edilmesine bağlıdır. Hizmet içi eğitim etkinliklerinde uyulması gereken ilkelerden bazılarını aşağıdaki gibi sıralamak olanaklıdır;
1- Hizmet içi eğitim programları hazırlanırken, personelin yetenekleri ve yeterlilikleri, öğrenim durumları, işteki özgeçmişleri göz önüne alınır.
2- Hizmet içi eğitim programları, katılan personelin psikolojik ve sosyolojik gereksinmelerine, beklentilerine uygun biçimde düzenlenmelidir.
3. Kurumda her alan ve kademede çalışan personelin yetiştirilmesi için öğretim programları birey ve birimler arası ilişki ve işbirliğini sağlayacak şekilde düzenlenir.
4. Kısa sürede uygulamalı olarak yürütülecek öğretim programları, bireyleri hizmet içi eğitimin gerekliliğine ve yararına inandıracak ve kanıtlayacak şekilde hazırlanır.
5. Hizmet içi eğitim programları iş veya hizmetin gerektirdiği davranış değişikliği veya yeni davranışlar kazandırabilecek nitelikte hazırlanır ve uygulanır.
6. Hizmet içi eğitim için öğretim yöntemi ve araçları personelin durumu ve kurumun olanakları göz önünde tutularak saptanır.
7. Hizmet içi eğitim, personelin yeteneklerini geliştirmesine, moralini yükseltmesine ve kurum içinde üst pozisyonlara ilerlemesine olanak sağlar.
8. Hizmet içi eğitimin amaçları saptanırken, plan hazırlanır ve uygulanırken kurumun amaç ve politikası göz önünde tutulur ve uygun olmasına önem verilir.
9. Hizmet içi eğitim, kurumda üretilen mal veya hizmetin kalitesini yükseltmesine, verimliliğin arttırılmasına, hata ve kazaların azaltılmasına yardımcı olur.
10. Hizmet içi eğitim, kurum içinde iletişimi, işbirliğini ve koordinasyonu sağlar, yönetimde karşılaşılan güçlükleri azaltır.
11. Hizmet içi eğitim programlarının uygulanması esnasında ve sonunda ölçme ve değerlendirme yapılır, sonuçlar yorumlanır. Bu sonuçlar sistemin geliştirilmesi için kullanılır (Taymaz, 1973:13).
4.Kamu Kuruluşlarında Hizmet İçi Eğitim Etkinlikleri
Sosyal, ekonomik ve teknolojik gelişmelerin arttığı şu günlerde kurumların da buna paralel olarak kendilerini yenilemeleri gerekmektedir. Bunun için de gelişmeleri yakından takip etmeli ve yeniliklerden haberdar olmaları için sistemli eğitim çalışmalarına önem vermeleri gerekmektedir. Kişilere yeni bilgi ve beceri kazandırmanın yolu da “Hizmet İçi Eğitim”dir.
Yenilikler ve gelişmeler uyum sağlamak için de, hizmet içi eğitim faaliyetlerini belirli ilke, yöntem ve tekniklere uygun biçimde ihtiyaç belirleyerek programlaması, uygulaması ve uygulamaları kafi miktarda değerlendirmesi ve geliştirmesi gerekir. Bunun içinde, kurumlarda bu faaliyetlerden sorumlu ve görevli bir birimin kurulması gerekmektedir.
4.1.Hizmet İçi Eğitim İhtiyacının Belirlenmesi
Hizmet içi eğitim ihtiyacının belirlenmesi, programlı bir hizmet içi eğitim çalışmasının ilk kademesini oluşturur. Personelin hizmet içi eğitim ihtiyacı, yapılmakta olan görevin gerektirdiği ve gelecekte yapılacak görevin gerektireceği ihtiyaç olmak üzere iki şekilde belirlenir.
Kuruma yeni bir personel alındığında, personelin görevinin değiştirilmesi gerektiğinde, üst kademelere personel hazırlanması gerektiğinde, sistemde değişiklik yapıldığında ve yeni teknoloji uygulandığında hizmet içi eğitime mutlaka ihtiyaç vardır.
Hizmet içi eğitim ihtiyacı belirlemede kurumun genel ve özel amaçları, politikası, yapısı, yönetim kademeleri, personel sayısı, yetki dağılımı ve personelin eğitime karşı tutumu mutlaka dikkat edilmesi gereken hususlardır.
Kurumlardaki hizmet içi eğitim ihtiyaçlarının sebepleri iki türlüdür.Birincisi görünür (kurumda yeni personel tayini, görevdeki değişme, araç ve gereçlerdeki yenilikler, personelin üst göreve hazırlanması vb.)ihtiyaçlardır.Bunlar araştırmalara ihtiyaç duyulmadan açık seçik görülebilmektedir.urumun eğitim ihtiyaçları tespit edilirken görünür ihtiyaçların göz önünde bulundurulması,giderilmesi için programlar hazırlanması ve uygulanması gerekir.İkincisi görünmez (işlerin istenilen süre ve kalitede yapılamaması,haberleşme ve moral bozukluğu,görevlere karşı isteksizlik vb.)ihtiyaçlardır.Görünmez ihtiyaçların tespitinde araştırma yapılması gerekirken, kurumlarda bilimsel metot ve teknikleri kullanarak araştırma yerine görüş ve düşüncelere dayalı çeşitli metotların kullanıldığı ortaya çıkmaktadır (Sakarya,1994:57).
Hizmet içi eğitim ihtiyacı belirlenirken, bu işten sorumlu ve görevli bir birim oluşturulması gerektiğini daha önceden söylemiştik. Bu birimler, kurumun ihtiyaçlarını saptarken aşağıdaki yöntemlerden birini veya bir kaçını kullanabilirler (Çevikbaş, 2002:39 – 40 ).
a) Kayıt Ve Raporların İncelenmesi: Başka amaçlarla tutulmuş kayıtlar ve hazırlanmış raporlardan sağlanan bilgiler analiz edilerek, kıyaslanarak ve yorumlanarak personelin hizmet içi eğitim ihtiyacı saptanır.
b) Grup Toplantılarının Düzenlenmesi: Bireylerin tek başlarına çözemedikleri sorunlara grup olarak çözüm yolu bulmak için yapılan çalışmadır. Grup çalışmalarında kararlar birlikte alınacağından, uygulanması da kolaylaşmış olur.
c) Görüşme (mülakat) Yapılması: Belirli bir konu üzerinde iki kişinin karşılıklı konuşmasıyla yapılan görüşmedir. Bu teknik uygulanırken görüşülen kişi, gereksinimlerini karşılayabilmeli, görüşme sonunda cevaplar özetlenerek beklenenle söylenenler arasında ilişki kurulmalıdır.
d) Anket Uygulaması: Anket belli bir amaca yönelik bilgi toplamak üzere, ilgili ve belli kişilere yöneltecek soru listesinden oluşan veri toplama aracıdır. Anketler kısa zamanda geniş bir insan grubundan ve dağınık yerlerde bulunan kişilerden istenilen bilgileri toplama imkanı sağlaması nedeniyle çok yaygın olarak kullanılan bir metottur.
e) Gözlem Yapılması: Bir kurumda görev yapan bireylerin, hizmet içi eğitim ihtiyacını tespit etmek üzere iş başındaki çalışma, tutum ve davranışlarının incelenmesidir. Gözlem sonuçları kayıt edilerek bireylerin hangi konularda ne tür hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları belirlenir.
f) Test Uygulaması: Test kullanılarak yapılan ölçme bireylerde aranılan özelliklerin ne miktarda olduğunu tespit etme işlemidir. Yani ölçme sonuçları sayısal olarak belirlenir. Elde edilen sayısal değerler beklenen ile kıyaslanarak veya ne anlama geldiği yorumlanarak değerlendirme yapılır. Bu testler sözlü yazılı ve iş testleri olarak üç şekilde uygulanır.
4.2.Hizmet İçi Eğitimin Planlanması
Kurumlarda hizmet içi eğitim etkinlikleri önceden saptanmış amaçlara göre planlanır. Planlama için öncelikle ihtiyaçların belirlenmesi gerekir. İhtiyaçlar saptandıktan sonra eğitim sonunda, personele kazandırılması beklenen yeterlikler tanımlanır ve daha sonra yoğun program hakkında karar verilir.
Hizmet içi eğitim planlanırken, sırasıyla var olan durum belirlenir, hizmet içi eğitimin amaçları saptanır, izlenecek politika tasarlanır, öncelikler belirlenir, eğitim programı belirlenir, süre saptanır, yıllık plan hazırlanır ve en önemlisi de hizmet içi eğitim bütçesi hazırlanır.
Kısacası, hizmet içi eğitim etkinliklerinin beklenen yararları sağlayabilmesi için planlı yapılması gerekmektedir. Bunun içinde, her kurumun üretim planının yanı sıra, eğitim etkinliklerinin de uzun vadeli bir
Kurumlardaki hizmet içi eğitim planları, eğitim planları, eğitim programlarının öncelik sıralarını, eğitilecek personelin nicelik ve niteliklerini, uygulanacak eğitim türünü, eğitim yerini, süresini içine alır.
4.3.Hizmet İçi Eğitim Programlarının Hazırlanması
Hizmet içi eğitim ihtiyacı belirlendikten sonra eğitim programı hazırlanır. Eğitim programı hizmet içi eğitimin gerçekleşmesine yönelik tüm etkinlikleri kapsayacak şekilde hazırlanır.
Eğitim programı hazırlanırken dört boyutlu program hazırlama aşamaları vardır. Bunlar amaçlar, kapsam, yöntemler ve değerlendirmelerdir (Çevikbaş,2004:47).
Herhangi bir meslek alanında görevli personelin eğitimi için hazırlanacak hizmet içi eğitim programı yedi aşamada tamamlanır. Bu aşamalar ise;
• İşin gerektirdiği nitelikler • Personelde var olan nitelikler • Hizmet içi eğitim gereksinmesi • Eğitim için gerekli vasıtalar
• Öğretim programını planlama ve hazırlanması
• Öğretim sonucu ve ürünü değerlendirme (Çevikbaş,2004:47). Kurumların yaptıkları eğitim faaliyetlerinin başarı derecelerini, eksiklik ve hatalarını bilmek ve gelecekteki çalışmalarım geçmiştekilerin sonuçlarına göre düzenlemek isterler. Kurumlardaki hizmet içi eğitim planları, eğitim programların öncelik sıralarını, eğitilecek personelin nicelik ve niteliklerini, uygulanacak eğitim türünü, eğitim yerini, süresini içine alır.
4.4.Hizmet İçi Eğitim Programlarının Uygulanması
Hizmet içi eğitimde en önemli husus, bu çalışmaların başarılı olabilmesi için hazırlanan plan ve programların kamu yönetmelikleri çerçevesinde en iyi şekilde uygulamaya konulmasıdır. Uygulamaya konulacak olan programlardaki grupların küçük ve birbirine benzer mahiyette olmasına dikkat edilmelidir. Bu tip gruplarda personel arasındaki ahenk, haberleşme, derslere aktif olarak katılma olayı daha fazla olur ve yöneticiye de bazı kolaylıklar sağlar.
Aynı zamanda hizmet içi eğitim plan ve programlarının uygulanmasında yönetici ve eğiticilerin gösterecekleri titizlik de hedeflere ulaşmada etkili olacaktır. Hizmet içi eğitimin uygulanmasında şu özellikler göz önünde bulundurulmalıdır;
1.Hizmet içi eğitim kişinin o anda yaptığı ve gelecekte yapacağı işlerle ilgili ve sınırlıdır.
2.Öğretim esnasında eğitilen personelin düşüncelerine ve sorunlarına ilişkin görüşlerine önem verilir.
3.Meslek kuruluşları ile yapılacak işbirliği, personelin güvencesini olumlu etkiler.
4.Hizmet içi eğitimde, öğretim için uygun ortam sağlanır, iki veya daha fazla yöntem uygulanır.
5.Beceri kazandırılması gereken durumlarda gruptan çok bireysel yetiştirmeye önem verilir.
Uygulama safhasında öğreticinin niteliklerine de dikkat edilmelidir. Öğretici seçilirken konusunun uzmanı olması halicinde, öğretim yöntemlerini iyi bilmesi ve öğreticilik vasfının bulunması, yetişkin psikolojisi ve insan ilişkisi gibi yöntemlerde de yetiştirilmiş olması gerekir. Uygulama safhasında takip edilecek yöntem ve teknikleri, konu ile ilgili ek bilgileri, kullanılacak
zamanı, araç, gereç ve malzemeyi, üzerinde durulması gereken önemli noktaları, öğrencinin bilgisini değerlendiren ve onu düşünmeye zorlayan soruları ihtiva eder (Sakarya, 1994:59) .
4.5.Hizmet İçi Eğitimde Değerlendirme
Eğitim sürecinin son basamağı değerlendirmedir. Değerlendirme safhasında amaçlara vasıl olma derecesi belirlenir, eksiklik, aksaklık ve hatalar ortaya çıkarılır, elde edilen bu bilgilere göre tedbirler alınır.
Eğitimin değerlendirilmesi, temel olarak önceden belirlenmiş eğitim amaçlarına ne dereceye kadar ulaşılabileceğini ortaya koyan düzenli ve sürekli süreçtir (Akhun,1977:21). Dolayısıyla değerlendirme yalnızca eğitim sırasında veya eğitim sonunda yapılması gereken bir işlem olmayıp her aşamada değişik yöntem ve teknikler kullanarak yapılan bir etkinliktir. Bu yüzden yapılış amaçlarına göre iki şekilde değerlendirme yapılmaktadır.
4.5.1.Programın Değerlendirilmesi
Kurumlarda hizmet içi eğitim programları, personelin eğitim ihtiyacını karşılamak ve saptanan amaçlara ulaşmak üzere hazırlanır ve uygulanır. Program değerlendirilmesi, eğitim programını oluşturan amaç, kapsam ve yöntem – değerlendirme süreçlerine ilişkin ilgililerin görüşleri alınarak yapılır. Programın değerlendirilmesinde öğrenci olarak katılan personel ve öğretici olarak görev alan uzmanların görüşleri alınır.
Hizmet içi eğitim programlarının hazırlanması ve uygulanmasında görev alan personelin görüşlerini kolaylıkla ve kısa zamanda elde etmek üzere genellikle anket kullanılır. Görüşü alınacak personelin az ve zamanın elverişli olması, yakın ilişki kurulabilmesi halinde mülakat yapılabilir. Görüşleri alınacak her grup için hazırlanacak anket veya mülakat formunda aynı soralar yer verilebilir. Anketler de sağlanacak verilerin işlenebilmesi ve yorumlanabilmesi için cevapları bir derecelendirme sistemine göre
beşli ölçek “pekiyi, iyi, orta, az ve çok az ve gözlenemedi” kullanılır. Anketler de beklenen verilerin elde edilebilmesi için yapılan değerlendirmenin amacını, sonuçlarından nasıl yararlanılacağım, gizlilik ilkesine uygulayacağını kapsayan bir açıklama yazılır.
4.5.2. Başarının Değerlendirilmesi
Hizmet içi eğitimde kazanılan bilgi ve becerilerin iş yerinde uygulanabilir olması gerekir.
Bir hizmet içi eğitim programında, bilginin değerlendirilmesi genelte test usulü yapılır. Bunlar yazılı sözlü, iş veya performans testleridir. Yapılacak ölçmenin amacına ve sağlanan ortama göre uygun olan test türü seçilir (Çevikbaş,2004 165).
Ancak beceri ve davranışlardaki değişiklikleri değerlendirebilmek için personelin eğitimden döndükten sonra da iş başında takip edilerek öğrendikleri bilgileri görevlerinde uygulamada karşılaştıkları problemlerin, eksiklik ve aksaklıkların ortaya çıkarılması gerekir.
5. Selçuk Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda Düzenlenen Hizmet İçi Eğitim Faaliyetleri
Selçuk Üniversitesi Rektörlüğüne bağlı olarak kısa adı YADAM olan Yabancı Diller Öğretim, Araştırma ve Uygulama Merkezi 28 Ekim 1995 tarih ve 22447 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan kararla yürürlüğe girmiş ve daha sonra Yabancı Diller Yüksekokulu olarak Yükseköğretim Kurulunun 7 Ağustos 2000 gün ve 24133 sayılı yazısı kurulmuş olup hazırlık sınıflarının öğretimini üstlenmiştir.
Kuruluşunun ilk yıllarında Yabancı Diller Yüksekokulu hizmet içi eğitim faaliyetlerinde bulunamamış,fakat daha sonra yapılanmaya başlayınca eğitim seminerlerine de katılım başlamıştır.
11-15 Haziran 2001 tarihleri arasında Türk-İngiliz derneği yüksekokulda bir haftalık eğitim programı düzenlemiştir.Türk-İngiliz Derneği’nin uzman eğitim görevlisi kadrosunun hazırladığı bu programa Yüksekokulun tüm okutmanları katılmış ve workshop şeklinde örnek dersler görmüşlerdir.Bu dersler ilerleyen teknolojinin yardımıyla değişen öğretim tekniklerinin sınıfta uygulanması ,materyal geliştirme, ölçme ve değerlendirme ve çağdaş eğitim metot ve teknikleri gibi konularda okutmanları bilgilendirmiştir.
Daha sonra okutmanların pedagojik alandaki gelişimleri için Selçuk Üniversitesi’nin 14-17 Şubat 2001 tarihinde hazırlamış olduğu kişiler arası ilişkiler,eğitimde ölçme ve değerlendirme,etkili öğretim yöntemleri,bağıl değerlendirme sistemleri,ergenlerin gelişim özellikleri ve eğitim öğretimde öğrenci-öğretmen-idareci ilişkisinin çerçevesi seminerine tüm okutmanlar katılmıştır.
2004 yılında okulun yeniden yapılanmasından dolayı 2004-2005 yılında hizmet içi eğitim faaliyetlerine daha da çok ağırlık verilmiş ve Program ve Materyal Geliştirme Grubu ile Sınav ve Değerlendirme Komisyonunun yanı sıra iki kişiden oluşan Teacher Training and Development ‘Hizmet İçi Eğitim Birimi’ kurulmuştur.
Şubat 2004’de hizmet içi eğitim konusunda, Longman yayınevinden istenilen hizmet içi yardım gereği uzman Christina Smith ‘Teaching Writing’ konulu bir seminer vermiştir ve tüm okutmanlar da katılmıştır.
Şubat 2004’deyine hizmet içi eğitim çerçevesi içinde uzman Bill Snyder ‘Motivation’ konusunda bir konferans vermiş, aynı öğretim yılında okulumuzu bir kez daha ziyaret edip komisyonlarımıza görevlerine giren konularda danışmanlık hizmeti vermiştir.
