i
T.C.
ĠSTANBUL AYDIN ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
ĠġLETME ANA BĠLĠM DALI
MAHALLĠ ĠDARELER VE YERĠNDEN YÖNETĠM BĠLĠM DALI
YEREL DEMOKRASĠ MEKANĠZMALARI OLARAK
KENT KONSEYLERĠ ve SĠLĠVRĠ KENT KONSEYĠ
Yüksek Lisans Tezi
SEMA KURT
ii
T.C.
ĠSTANBUL AYDIN ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
ĠġLETME ANA BĠLĠM DALI
MAHALLĠ ĠDARELER VE YERĠNDEN YÖNETĠM BĠLĠM DALI
YEREL DEMOKRASĠ MEKANĠZMALARI OLARAK
KENT KONSEYLERĠ ve SĠLĠVRĠ KENT KONSEYĠ
Yüksek Lisans Tezi
SEMA KURT
DanıĢman: Prof.Dr. UĞUR TEKĠN
i
GENEL BĠLGĠLER
Ġsim ve Soyadı : Sema Kurt Anabilim Dalı : ĠĢletme
Programı : Mahalli Ġdareler ve Yerinden Yönetim Tez DanıĢmanı : Prof.Dr. Uğur Tekin
Tez Türü ve Tarihi : Yüksek Lisans – Ağustos 2012 Anahtar Kelimeler : Kent konseyleri, yerel gündem 21
ÖZET
Kent konseyleri, yerel, demokratik katılım mekanizmalarından biridir. Kentin sosyal, kültürel ve kentsel yaşamına katkı sağlamak amacıyla oluşturulmuş yapılardır. Kent konseylerinin temeli, ülkemizde de uygulanmış olan Yerel Gündem 21 Programına dayanmaktadır. Yerel Gündem 21 Programı ile Türkiye’de kent konseylerinin oluşumu ve gelişmesi sağlanmış, daha sonrada yasal çerçevesi oluşturulan bir yönetmelik ile Türkiye’de yaygınlaştırılması sağlanmıştır. Bu çalışma ile kent konseylerinin geçmişten bugüne kadar geldiği nokta ve ulusal ölçekte yapılan çalışmalar anlatılmıştır. Ayrıca kent konseylerinin gelişimi ve desteklenmesi için oluşturulan birlik ve platform faaliyetleri hakkında bilgiler verilmiştir. Bir kent konseyi deneyimi olarak, Silivri Kent Konseyinin çalışmaları anlatılarak, örneklerle değerlendirilmiştir. Kent konseylerinin işlerliği konusunda yaşanan sıkıntıların yanında daha etkin yapılara dönüştürülmesi için gösterilen çabalar önem taşımaktadır. Bu çabaların sonucunda kent konseyleri, geliştirilerek önemli zamanla artan ve yerel demokrasinin gelişimine daha fazla katkı sağlayan yapılar haline dönüşecektir.
ii
GENERAL INFORMATION Name andSurname : Sema KURT
Field : Business Administration
Programme : LocalAdministrationsand Direct Management
Supervisor : Professor Uğur TEKĠN
DegreeAwardedandDate : Master - August 2012
Keywords : City Councils, LocalAgenda 21
ABSTRACT
City council, is one of the local democratic participation formations. These frameforks are created to contribute to the city’s social, cultural and urban live. The basis of City councils is founded during the implementation Local Agenda 21 in our country. The formation and development of City councils is done by Local Agenda 21 Programme, afterwards with a legal frame regulation it is spread along Turkey. This study presents the evolution of City councils from the past to present in national scale. Additionally provides information regarding the alliance activities to support growth of City councils. Silivri City council’s experiences and Works are decribed and supported with sample studies. Besides the difficulties faced during oprations of City councils, the struggle shown to transform these frameworks to more efficient structures is in critical importance. The consequence of this effort, in the course of time importance willincrease and will contribute for the development of local democracy.
iii
TABLO LĠSTESĠ
Sayfa No Tablo 1: Türkiye Yerel Gündem 21 Programı AĢamaları………..19
iv
ġEKĠL LĠSTESĠ
Sayfa No
ġekil 1 : Sürdürülebilir Kalkınma Süreci……….8
ġekil 2 :Bursa BüyükĢehir Belediyesi Gündem 21 Merkez Ofisi………...23
ġekil 3 : Mahalle Evi Toplantısı……….23
ġekil 4 :Silivri Kent Konseyi Organizasyon ġeması………..44
ġekil 5 : Silivri Kent Konseyi Genel Kurul Üyeleri………...45
ġekil 6 :Silivri Gençlik Meclisi Genel Kurulu Üyeleri………..45
ġekil 7 :Silivri Kadın Meclisi Genel Kurul Üyeleri………...46
ġekil 8:Silivri Kent Konseyi Yürütme Kurulu Toplantısı……….47
ġekil 9 :Silivri Kent Konseyi ÇalıĢma Grupları Bilgilendirme Toplantısı…...51
ġekil 10: Boğluca Deresi Etkinliği………...51
ġekil 11: ÇalıĢma Grubu Toplantısı………51
ġekil 12:Mimarsinan Mahalle Evi, Gebe Loğusa Eğitimi………..52
ġekil 13:Silivri Tarihi ÇeĢmeleri 1……….53
ġekil 14: Silivri Tarihi ÇeĢmeleri 2………53
ġekil 15:Silivri Simgeleri………54
ġekil 16: Botanik Parkı AçılıĢı………54
ġekil 17:Ödüllü Resim YarıĢması………..55
ġekil 18:Bursa Kent Konseyi Sempozyumu………..56
ġekil 19:Silivri Kent Konseyi Kadın Meclisi Genel Kurul Toplantısı………..57
ġekil 20:Silivri Kent Konseyi Bez Torba Örneği………..58
ġekil 21:Ġlk Yardım Eğitimleri………..58
ġekil 22:Ġlk Yardım Eğitimleri AfiĢi……….58
ġekil 23:Kadın Meclisi El Emeği Pazarı………...59
ġekil 24:Nikahsız Çift Kalmasın Projesi………...60
ġekil 25:Gençlik Meclisi Fidan Dikimi……….61
ġekil 26:Kapak Toplam Kampanyası………61
ġekil 27:Eskileriniz Umut Olsun Projesi AfiĢi……….62
ġekil 28:Gençlik Meclisi Proje Toplantısı………63
v
KISALTMALAR
BM BirleĢmiĢ Milletler
YG21 Yerel Gündem 21
UCLG-MEWA BirleĢmiĢ Milletler ve Yerel Yönetimler, Ortadoğu ve Batı Asya Bölge TeĢkilatı
IULA-EMME Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği Orta Doğu ve Doğu Akdeniz Bölge TeĢkilatı
ICLEI Uluslararası Yerel Çevre GiriĢimleri Konseyi UNCED BirleĢmiĢ Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı UNDP BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı
STK Sivil Toplum KuruluĢları
BKH Binyıl Kalkınma Hedefleri
LAR-1 Yerel Yönetim Reformuna Destek Projesi-1. AĢama
LAR-2 Yerel Yönetim Reformunun Devamına Destek Projesi-2.AĢama WSSD Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi
vi ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No TABLO LĠSTESĠ………..iii ġEKĠL LĠSTESĠ………iv KISALTMALAR………v 1.GĠRĠġ ...1
2.TÜRKĠYE’DE YEREL GÜNDEM 21 PROGRAMI TARĠHSEL GELĠġĠMĠ 2.1.Katılımcı Demokrasi kavramı ve Sürdürülebilir Kalkınma ... 5
2.2.Gündem 21 ... 9
2.2.1.Gündem 21’in Bölüm BaĢlıkları ... 10
2.2.2.Rio Sonrası Yapılanlar ... 12
2.3.Yerel Gündem 21 ... 14
2.4.Türkiye’de Yerel Gündem 21 Programı ... 17
2.4.1. Türkiye’de Yerel Gündem 21 Programının AĢamaları ... 18
2.4.2. Türkiye’de Yerel Gündem 21 Programı Kapsamında Yapılanlar…..20
2.4.3. Türkiye’de Yerel Gündem 21 Programı’nın BaĢarısı…………...…..22
3.TÜRKĠYE’DE KENT KONSEYLERĠNĠN OLUġUMU VE YAYGINLAġTIRILMASI 3.1. Kent Konseylerinin Yasal Çerçevesi ... 25
3.1.1. 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda Kent Konseyleri ... 25
3.1.2. Kent Konseyi Yönetmeliği ... 26
3.2. Türkiye’de OluĢturulan Kent Konseyleri Birlikleri ... 30
3.2.1.Ulusal Ölçekte OluĢturulan Kent Konseyleri Yapılanmaları ... 31
3.2.2.Bölgesel Ölçekte OluĢturulan Kent Konseyleri Yapılanmaları ... 35
3.3. Kent Konseylerinin Yapısı ve Mevcut Durum ... 36
4.TÜRKĠYE KENT KONSEYLERĠNE ÖRNEK, SĠLĠVRĠ KENT KONSEYĠ 4.1. Silivri Kent Konseyinin OluĢumu ... 41
4.2. Silivri Kent Konseyinin Organizasyon Yapısı ... 43
4.3.ÇalıĢma Grupları ... 46 4.4.Meclisler ... 47 4.4.1.Kadın Meclisi ... 48 4.4.2.Gençlik Meclisi ... 49 4.5.Yapılan ÇalıĢmalar ... 50 5.SONUÇ………65 EKLER………...……....70 KAYNAKÇA………..……...90
1 1- GĠRĠġ
Önemi zamanla artan kent konseyleri, kentin, sosyal, ekonomik, kültürel ve kentsel geliĢimine önemli katkılar sağlayan platformlardır. Bu yapı çatısı altında ortak akıl, ortak değerler ve kentlilik bilincinin geliĢimine katkı sağlayarak, sürdürülebilir bir gelecek beklentisini gerçekleĢtirmek doğrultusunda çalıĢmalar yapılmaktadır.
Kent konseyleri, yerel, demokratik katılım mekanizmalarından biri olarak, kent yönetimine katılma, kentli olma ve kentine sahip çıkma, kentin sosyal, kültürel ve kentsel yaĢamına katkı sağlayan bir yapı olma hedefiyle karĢımıza çıkmaktadır.
Kent konseylerinin ortaya çıkma sürecinde Ģüphesiz “Türkiye Yerel Gündem 21 Programı”nın önemli katkıları bulunmaktadır. Bu süreci Ģu Ģekilde özetleyebiliriz. 1992 Rio’da düzenlenen BM Yeryüzü Zirvesi’nde “sürdürülebilir kalkınma”, tüm insanlığın 21. Yüzyıldaki ortak hedefi olarak benimsenmiĢ ve bu hedefe ulaĢılmasına yönelik ilkeleri ve eylem alanlarını ortaya koyan “Gündem 21” baĢlıklı belge, tüm BM üyesi ülkelerce kabul edilmiĢtir. Gündem 21’in 28. Bölümünde, tüm yerel yönetimlerin, sürdürülebilir kalkınmaya yönelik katılımcı eylem planlaması niteliğindeki “Yerel Gündem 21” giriĢimlerini baĢlatmaları ve desteklemeleri karara bağlanmıĢtır.
Türkiye’de Yerel Gündem 21(YG21) uygulamaları, 1997 yılı sonunda, UNDP-BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı’nın desteğiyle, UCLG-MEWA-UNDP-BirleĢmiĢ Milletler ve Yerel Yönetimler, Ortadoğu ve Batı Asya Bölge TeĢkilatı’nın (önceki adıyla IULA-EMME) koordinatörlüğünde yürütülen bir “proje” çerçevesinden çıkarılarak, “Türkiye YG21 Programı”na dönüĢtürülmüĢtür.
UNDP ile Hükümetimiz arasında imzalanan Ülke ĠĢbirliği AnlaĢması’nda “iyi yerel yönetiĢimin ve yerel demokrasinin geliĢtirilmesindeki temel araç” olarak tanımlanan YG-21 Programı, uluslararası bir baĢarı yakalamıĢ bulunmaktadır. UNDP tarafından, katılımcı, demokratik “yerel yönetiĢim” uygulamalarının dünyadaki en iyi örneklerinden biri olarak kabul edilen Türkiye YG-21 Programı’nın bu baĢarısının ardında, kamu kuruluĢları, yerel yönetimler ve sivil toplum üçgeninde yerel karar alma süreçlerini geliĢtirerek ve zenginleĢtirerek, Türkiye’de yeni bir “yerel yönetiĢim” modelinin geliĢmesini sağlaması yatmaktadır. Bu modelin merkezinde yer alan kent
2
konseyleri, “kentine sahip çıkma”, “aktif katılım” ve “çözümde ortaklık” ilkeleri bütünlüğünde, kentleri sürdürülebilir geleceğe taĢıyan bir “ortaklık” yapısı olarak ĢekillenmiĢtir. (Emrealp, 2010, s.9)
Yerel Gündem 21 Programı ile Türkiye’de kent konseylerinin oluĢumu ve geliĢmesi sağlanmıĢ, daha sonrada yasal çerçevesi oluĢturulan bir yönetmelik ile Türkiye’de yaygınlaĢtırılması sağlanmıĢtır.
5393 sayılı Belediye Kanunun 76. Maddesi kent konseylerini ele alarak, kent konseylerinin amacı ve kısaca çerçevesinden bahsetmektedir. Ayrıca çalıĢma usul ve esaslarının ĠçiĢleri Bakanlığı’nca hazırlanacak yönetmelikle belirleneceği hususunu içermektedir. Kent Konseyleri Yönetmeliği 8 Ekim 2006 tarihinde ve 26313 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Bu tarihten sonra ülke genelinde kent konseyleri oluĢturulmaya baĢlanmıĢtır. Ancak kent konseyleri oluĢum ve iĢleyiĢinde karĢılaĢılan sıkıntılar nedeniyle yönetmeliği yeniden gözden geçirilmesi gerekliliği ortaya çıkmıĢtır. 2009 yılının baĢında yönetmelikte birtakım değiĢiklikler yapılarak, “Kent Konseyi Yönetmeliğinde değiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik “ 6 Haziran 2009 tarihinde 27250 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir.
ĠçiĢleri Bakanlığı Mahalli Ġdarelere Genel Müdürlüğü’nün 2011 Yılı ADNKS-Nüfus Sayımına Göre Türlerine ve ADNKS-Nüfuslarına Göre Belediyelerin Dağılımı 16 BüyükĢehir Belediyesi, 65 Ġl Merkezi Belediyesi, 143 BüyükĢehir Ġlçe Merkezi, 749 Ġlçe Merkezi ve 1977 Belde olmak üzere toplam 2950 adet belediye mevcuttur. ĠçiĢleri Bakanlığı’nın Kent Konseyleri Yönetmeliği 5. Maddesinde, “kent konseyleri belediye teĢkilatı olan yerlerde, mahalli idareler genel seçim sonuçlarını izleyen 3 ay içinde 8 inci maddede belirtilen üyelerden oluĢur” denilmektedir. Türkiye’de toplam 2950 belediye olmasına karĢın sayısı net olarak bilinmemekle birlikte Ģu anda Türkiye’de 200’ün üzerinde kentte kent konseyi kurulmuĢ bulunmaktadır. (www.migm.gov.tr, 2012)
Türkiye’de kurulan kent konseylerinin bir kısmı yerel gündem 21 sürecinin bir uzantısı olarak çalıĢmalarını Ģekillendiren konseylerdir. Bu konumdaki konseyler, yapılanma süreçlerini tamamlamıĢ, kadın meclisi, gençlik meclisi, çalıĢma grupları gibi katılımcı mekanizmalarını oluĢturmuĢ ve faal durumda olan bir yapıdadırlar. Büyük
3
çoğunluğu ise içiĢleri Bakanlığının 26 313 sayılı Kent Konseyleri Yönetmeliğine göre kurulmuĢ konseyler olup, çalıĢmalarını bu çerçevede yürütmektedir. Özellikle konseylerin bir kısmı sadece yasal gereklilik nedeni ile kurulmuĢ ve iĢler durumda değildir. Kent konseylerinin belediyeye bağlı bir organ olarak hatta bir yük olarak görülmesininönüne geçilerek, belediyeler tarafından desteklenen, demokratik ve gönüllü katılıma dayalı bir yapı olarak benimsenmesi kent konseylerinin iĢlerliği ve geliĢimi açısından önemlidir.
Türkiye’deki kent konseyleri, kendi aralarında bilgi ve deneyim paylaĢımını sağlamak, kent konseylerinin sorunlarını tartıĢarak çözümler üretmek, dayanıĢma ve iĢbirliğini geliĢtirmek amacıyla adımlar atarak, birlik yada platform adı altında bir araya gelmektedir.OluĢturulan birlikler arasında; ilk toplantısı ġubat 2010’da Bursa kent konseyi öncülüğünde yapılan daha sonraki toplantılarda “Türkiye Kent Konseyleri Birliği” adını alan yapı yer almaktadır. Ġlk etapta il düzeyindeki kent konseyleri olarak biraraya gelinmiĢ, daha sonra da bölgesel toplantılarla il ve ilçe kent konseylerine de ulaĢılmaya çalıĢılmıĢtır. Birlik çalıĢmaları yazılı bir metin halinde de bulunan ilke ve esaslar çerçevesinde yürütülmektedir.
Ulusal düzeyde oluĢturulan diğer bir yapı ise “Türkiye Kent Konseyleri Platformu” dur. Platform ilk olarak Eylül 2010 Konak Kent Konseyinin çağrısı üzerine bir araya gelerek, ilk toplantıda serbest gündem oluĢturulmuĢ, kent konseylerinin yapısı, yaĢanan sıkıntılar dile getirilerek, swot analizi ile mevcut durum ortaya konulmaya çalıĢılmıĢtır. Platform düzenli olarak her 3 ayda bir farklı bir kent konseyi ev sahipliğinde toplanmakta ve yeni gündem maddeleri ile toplantılar gerçekleĢtirilmektedir. Her genel kurul öncesi yürütme kurulu tarafından gündemin oluĢturulması amacıyla hazırlık toplantısı yapılmaktadır. Ulusal düzeydeki birlik ve platform dıĢında benzer amaçlara yönelik kurulmuĢ olan il düzeyinde ya da bölgesel birliklerde mevcuttur. Bunlar; Trakya Kent Konseyleri Birliği, Ġzmir Kent Konseyleri Birliği, Aydın Kent Konseyleri Birliği ve Bursa Kent Konseyleri Birliğidir.
Silivri Kent Konseyi, 1999 yılında Silivri Yerel Gündem 21 ile temelleri atılmıĢ ve yerel ilgi gruplarının katılımına dayalı bir planlama sürecinin geliĢmesine yönelik mekanizmalar oluĢturulması ve bunlara iĢlerlik kazandırılması hedefi ile
4
kurulmuĢtur. Bu doğrultuda tüm sivil toplum kuruluĢları, siyasi partiler, kamu kurumları, yerel kuruluĢlar, ilgi grupları, belde belediyeleri ve muhtarlar Kent Konseyinde yer almıĢtır. 2007 tarihli ĠçiĢleri Bakanlığı’nın Kent Konseyi Yönetmeliği kapsamında yönetmeliğe uygun olarak yeniden yapılandırılmıĢ ve faaliyetlerine devam etmektedir.
GeçmiĢi dünyada ve Türkiye’de uygulanan Yerel Gündem 21 Projesine dayanan Silivri Kent Konseyi, çevre il ve ilçelerde çalıĢmaları örnek olarak gösterilen bir yoğunluk içindedir. Bu çalıĢma yoğunluğunun temel unsurlarını, çalıĢma grupları, kadın meclisi ve gençlik meclisi yapılanmalarından doğan çalıĢma ve projeler oluĢturmaktadır.(Baran ve Diğerleri, 2011, s.188,189)
Emekleme dönemini geride bırakarak, yerel demokrasinin geliĢimi anlamında önemli adımlar atılmasını sağlayan kent konseylerinin kent için önemi günden güne artmaktadır.Türkiye’deki iĢbirliği ağları içerinde aktif katılımcı olarak yer alan Silivri kent konseyinin yaptığı çalıĢmalarda her Ģeyden önce kentlilik bilincini oluĢturmayı temel ilke olarak edindiği görülmektedir.
Türkiye’de kent konseylerinin geliĢim sürecinde önemli bir yer edinmiĢ olan Silivri Kent Konseyinin, kentte anlaĢılabilmesi ve kabul görmesi anlamında yaĢadığı bazı zorlukların yanında, son yıllarda aldığı aĢamalar ve kurumsal anlamda atılan adımlar kent konseyini bugün daha anlaĢılır ve katılımcı bir yapıya dönüĢtürmüĢtür.
Silivri Kent Konseyi, kentin bir parçası haline gelerek katılımcı ve demokratik bir anlayıĢla çalıĢmalarını sürdürmekte ve Silivri’yi geleceğe taĢıyacak projelere imza atarak kentin geliĢimine önemli katkılar sunarak bu doğrultuda çalıĢmalar yapmayı hedeflemektedir.
Kent konseylerinin Türkiye’de kurumsallaĢabilmesi ve yaygınlaĢtırılabilmesi için süreç içinde yaĢanan darboğazlar ve verilen mücadeleler, bugün kent konseylerinin yerel demokrasi alanında yerini almasını sağlayarak, kentler için vazgeçilmez bir konuma doğru ilerlemesine de yardımcı olmaktadır.
5
2.TÜRKĠYE’DE YEREL GÜNDEM 21 PROGRAMI TARĠHSEL GELĠġĠM SÜRECĠ
Türkiye’de Yerel Gündem 21 Programı ile katılımcı demokrasi,sürdürülebilir kalkınma gibi kavramlar ön plana çıkarak bu süreçte önem kazanmıĢtır. Bu bölümde bu kavramlara değinilmiĢ ve gündem 21 ile yerel gündem 21 süreçleri hakkında bilgiler aktarılmıĢtır. Ulusaldan, yerele geliĢim aĢamaları ile örnek çalıĢmalara yer verilmiĢtir.
2.1. Katılımcı Demokrasi Kavramı ve Sürdürülebilir Kalkınma Katılımcı Demokrasi Kavramı
Demokrasi, halkın yalnızca yerel ya da merkezi seçimlerde oy kullanması anlamına gelmemelidir. Hükümetler açık, güvenilir ve katılımcı olduğu taktirde, vatandaĢlarına tanıyacağı hakların toplamı, demokrasiyi tanımlamaktadır. Bu haklar; konuĢma özgürlüğü, basın özgürlüğü, sendika ve baskı grupları kurma özgürlüğü, özellikle belirli konularda kiĢileri doğrudan etkileyen devlet politikalarından haberdar olma ve bu politikaların belirlenmesi sürecinde kendilerine danıĢılması ve cinsiyet, ırk, inanç ayırımı yapılmaması anlamına gelmektedir.
Demokrasi, dünyanın her yerinde halk hareketleriyle ilerleme kaydetmiĢtir. Örneğin; kadın hareketleri, dünya nüfusunun yarısını geri planda tutan birçok engeli yıkabilmiĢ, çevre hareketi, politikacıların ve iĢ dünyası liderlerinin doğal kaynaklara yeni bir görüĢ açısından bakabilmelerini sağlayabilmiĢtir. Birçok ülkede ise geliĢmelerin tehdit ettiği yerli gruplar tarafından yürütülen kampanyalar, yerli halkın hakları konusunu gündeme getirmiĢtir.
Ancak bu hareketlerde, kadınlar ve erkekler, içinde yaĢadıkları toplumu geliĢtirmek için yöneticilerden değiĢiklik istemek amacıyla bir araya gelebilmiĢtir. Burada bu insanlar; sayılarının çokluğu, savunduklarının inandırıcılığı ve isteklerinin popülerliği konusunda baskı yapmaktadır. Bu insanlar da gönüllü kuruluĢ olarak değerlendirilebilmektedir.
6
Gönüllü kuruluĢlar, ya da daha çok kullanılan tanımlamalarıyla sivil toplum kuruluĢları, daha önce görülmedik ölçüde çeĢitlilik, inandırıcılık ve yaratıcılık sahibidirler. Örneğin; gönüllü kuruluĢlar, muhtaçlara yardım konusunda resmi kuruluĢların eriĢemediklerine ulaĢmayı baĢarmıĢ, daha da önemlisi, mevcut kalkınma inancına karĢı çıkarak yeni yaklaĢımlara öncülük etmiĢlerdir.
Bugün, yoksulluk ve açlıkla mücadele, çevreyi koruma, tabandan kalkınma ve yoksulların borç krizinden etkilenmesini önleme gibi gayretlere öncelik tanımak, hemen hemen evrensel bir kabul görmektedir. Ancak, resmi yardım kuruluĢları bu konuda pek tecrübeli değildir. Hiç beklemedikleri güçlüklerle karĢılaĢabilmektedirler.
Gönüllü kuruluĢlar aynı zamanda kritik roller de oynamaktadır. Uluslararası yapıları ve bağlantıları dolayısıyla, vatandaĢ baskısını küresel bir ağ haline getirmek potansiyeline sahiptirler. GörüĢ açılarının özelliği nedeniyle, bugünkü krizlerin yoksulları nasıl etkilediğini görebilmekte ve anlatabilmektedirler. Boyutları ve esneklikleri nedeniyle krize yeni yaklaĢım yolları denemekte ve böylece örnek olarak, hükümet hareketlerine öncülük ya da aracılık edebilmektedirler. Medyaya ulaĢarak mesajlarını kolayca iletebilmekte ve kiĢisel kazanç peĢinde olmadıkları için de, genellikle halkın güvenini kazanmaktadırlar.
Bu kritik rolü oynayabilmek için, gönüllü kuruluĢların öncelikle, kalkınmanın ne yönde ilerlemesini istediklerini ve bugünkü olaylardan ne gibi sonuçlar çıkarttıklarını açıkça belirtmeleri gerekmektedir. Sektörün çeĢitliliği yüzünden tek ve uyumlu bir yetkili beklemek gerçekçi değildir. Çok sayıdaki benzer düĢünceli gönüllü kuruluĢlar, en göze çarpan konularda fikir birliğine varabilmektedir. Bu birlik, onların dünyadaki son geliĢmelerle ortaya çıkan benzersiz fırsatlardan yararlanmalarını sağlamaktadır. Gönüllü kuruluĢların karĢısına çıkan fırsatlar ve ellerindeki kaynaklar eskiye nazaran oldukça fazladır. Bugün, yalnız resmi kurumların projelerini değil, aynı zamanda kalkınma politikalarının önemli noktalarını da etkileme Ģansına sahiptirler. (Clark, 1996, s.244)
7
Sürdürülebilir kalkınma kavramı, 5 Haziran 1972’de Stockholm’de yapılan “BirleĢmiĢ Milletler Ġnsan Çevresi” konferansı sırasında ortaya atılmıĢtır. Ġlk küresel çevre toplantısı olan ve 113 ülkeyi bir araya getiren bu konferans sonunda, yayınlanan bildirgede de, bu tarihin, tüm dünyada “Dünya Çevre Günü” olarak kutlanması kabul edilmiĢtir. Stockholm Bildirgesi’nde, çevrenin taĢıma kapasitesine dikkat çeken, kaynak kullanımında kuĢaklar arası hakkaniyeti gözeten, ekonomik ve sosyal geliĢmenin çevre ile bağlantısını kuran ve kalkınma ile çevrenin birlikteliğini vurgulayan ilkeler, “sürdürülebilir kalkınma” kavramının temel dayanaklarını ortaya koymuĢtur.
Stockholm’de yapılan Ġnsan Çevresi Konferansı sonrasında, 1983 yılında, BirleĢmiĢ Milletler Genel Kurulu’nca “Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu” kurulmuĢtur. Norveç BaĢbakanı GroHarlemBrundtland’ın baĢkanlık ettiği Komisyon’da Sudan, Ġtalya, Suudi Arabistan, Zimbabwe, FildiĢi Sahili, Federal Almanya, Macaristan, Çin Halk Cumhuriyeti, Kolombiya, Hindistan, Brezilya, Japonya, Guyana, Ġngiltere, Cezayir, Endonezya, Nijerya, Sovyetler Birliği, Yugoslavya ve Kanada devlet baĢkanları yer almıĢtır. 1985 yılında Avrupa Konseyi toplanmıĢ, bu Konsey tarafından da, “Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik ġartı” kabul edilmiĢtir. 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından, “Ortak Geleceğimiz” (Brundtland Raporu) yayınlanmıĢtır. Giderek ağırlaĢan çevresel sorunlar karĢısında, insanlığın çıkıĢ yolu olarak, çevresel geliĢme ile ekonomik kalkınma arasındaki yaĢamsal köprünün kurulması ve geliĢmenin “sürdürülebilir” olması bu raporda oldukça detaylı bir Ģekilde ele alınmıĢtır.
Sürdürülebilir kalkınmanın amacı, bugünün ihtiyaçlarını ve beklentilerini, geleceğin ihtiyaç ve beklentilerinden ödün vermeksizin karĢılamanın yollarını aramaktır. Ekonomik büyümeyi durdurmakla ilgisi olmadığı bir yana, geliĢmekte olan ülkelerin geniĢ rol oynayıp büyük yararlar sağladığı yeni bir büyüme çağına girilmedikçe yoksulluk ve az geliĢmiĢlik sorunlarının asla çözülemeyeceğinin bilincindedir. (Türkiye Çevre Vakfı, 1991, s.452)
Ġnsanlığın ihtiyaçlarının ve beklentilerinin karĢılanması, kalkınmanın en temel amacıdır. GeliĢmekte olan ülkelerdeki çok sayıda insanın temel ihtiyaçları, yani yiyecek, giyecek, barınak ve iĢ bulma ihtiyaçları karĢılanamamakta ve o temel
8
ihtiyaçların ötesinde bu insanların daha iyi bir hayat kalitesi konusunda haklı beklentileri de vardır. Yoksulluğun ve eĢitsizliğin yaygın olduğu bir dünya, her zaman için ekolojik ve diğer krizlere eğilimli olacaktır. Sürdürülebilir kalkınma, herkesin temel ihtiyaçlarını karĢılamayı ve herkese daha iyi bir hayatla ilgili beklentilerini tatmin etme fırsatı sağlamayı gerektirir. (Türkiye Çevre Vakfı, 1992, s.2) Yerel düzeyde ekonomik kalkınma, toplumsal kalkınma ve çevresel kalkınma bir arada geliĢimi sürdürülebilir kalkınmayı da beraberinde getirmektedir. Bu süreçlerin her birinin kendine özgü gerekleri vardır. Bunlar ġekil 1’de verilmektedir. Sürdürülebilir kalkınma, bu üç kalkınma sürecini birbiriyle dengede tutma süreci olarak da bilinmektedir.
ġekil 1: Sürdürülebilir Kalkınma Süreci
Kaynak:Yerel Gündem 21 Planlama Rehberi, ICLEI yayını, Kanada, 1992, s.2
Ekonomik Kalkınma Çevresel Kalkınma Toplumsal Kalkınma Sürdürülebilir Kalkınma DERİN EKOLOJİ VEYA ÜTOPYACILIK TOPLULUK EKONOMİK GELİŞMESİ KORUMACILIK GEREKLER:
Ekonomik büyümeyi sürdürmek Özel karı en üst seviyeye çıkarmak
Pazarları genişletmek Maliyetleri dışlamak
GEREKLER:
Taşıma kapasitesine uymak Kaynakları korumak ve geri dönüştürmek
Atık miktarlarını azaltmak
GEREKLER:
Yerel düzeyde kendi kendine yetebilmeyi arttırmak
Temel insani ihtiyaçları sağlamak
Eşit paylaşımı arttırmak Katılımı ve sorumluluğu garanti etmek Uygun teknoloji
9
“Sürdürülebilir geliĢme” ilkesine ağırlık veren ülkelerde, kendilerine özgü ve toplumsal yapılarının gereklerine uygun bir toplumsal uzlaĢma modeli tartıĢılmaya, Ģekillenmeye baĢlamıĢtır. Toplumsal uzlaĢmada çözümler katılımcı ve çok-aktörlü bir anlayıĢla ele alınmaya baĢlanmıĢ, kısaca, yönetsel katılım ve toplumsal katılım büyük önem kazanmıĢtır. Bu yaklaĢım kapsamında, çok-aktörlü yönetimi niteleyen “yönetiĢim” (governance) kavramına içerik kazandırılmaya çalıĢılmaktadır.
2.2. Gündem 21
1992 Rio Yeryüzü Zirvesi’nde “sürdürülebilir kalkınma”, tüm insanlığın 21. yüzyıldaki ortak hedefi olarak benimsenmiĢ ve bu doğrultuda, 21. yüzyılda çevre ve kalkınma sorunlarıyla baĢa çıkılmasına ve sürdürülebilir kalkınma hedefine ulaĢılmasına yönelik ilkeleri ve eylem alanlarını ortaya koyan “Gündem 21” baĢlıklı eylem planı, zirvenin temel çıktısı olarak, BM üyesi ülkelerce kabul edilmiĢtir.
Gündem 21, “Ġnsanlık, tarihsel bir dönüm noktasındadır” cümlesiyle açılmaktadır. Uluslar arasında ve ulusların kendi içerisindeki eĢitsizliklere, giderek artan yoksulluk, açlık, hastalıklar ve cehalete, ekosistemlerdeki kötüleĢmeye dikkat çekilmektedir. ÇıkıĢ yolu olarak ise, temel gereksinimlerin karĢılanmasını, yaĢam standartlarının iyileĢtirilmesini, ekosistemlerin daha iyi korunması ve yönetimini ve daha güvenli bir geleceğe giden yolun yapı taĢlarının döĢenmesini sağlayacak küresel ortaklık kavramı gündeme getirilmektedir.
Gündem 21’in, bir yandan günümüzdeki ağırlıklı sorunların üstesinden gelmeye çalıĢırken, öte yandan da dünyamızı 21. yüzyılın tehditlerine karĢı hazırlamayı hedeflediği vurgulanmaktadır. Gündem 21, kalkınma ve çevre iĢbirliğinde küresel uzlaĢmanın ve politik taahhütlerin en üst düzeydeki ifadesi olarak nitelendirilmektedir.
Gündem 21’in baĢarıyla uygulanmasından öncelikle ve esas olarak hükümetlerin sorumlu olacağı belirtilmekle birlikte, bu sürece, halkın ve hükümet-dıĢı kuruluĢlarla diğer grupların etkin bir biçimde katılımının sağlanması gereği vurgulanmaktadır.
10
Son olarak, Gündem 21’in dinamik bir program olduğuna dikkat çekilmekte ve bu sürecin, sürdürülebilir kalkınma için yeni bir küresel ortaklığın baĢlangıcı olduğu belirtilmektedir.
Gündem 21’in temel yaklaĢımı, tüm program alanlarına yönelik finansman politikalarının belirlenmesi, yeni kaynakların yaratılması, uygulanabilir teknik ve ekonomik araçların belirlenmesi, merkezi yönetim-yerel yönetim iliĢkilerinin “yerinden yönetim” anlayıĢı doğrultusunda güçlendirilmesi, hükümetler ve hükümet-dıĢı kuruluĢlar arasında iĢbirliğinin geliĢtirilmesi ve halkın etkin katılımının sağlanması gibi öncelikler üzerine bina edilmiĢtir.
Gündem 21 üç ana ve bir tamamlayıcı kısımdan oluĢmakta ve toplam 40 bölümü içermektedir. Katılımcı yaklaĢımın, bu küresel eylem planının tamamına yansımıĢ olduğu görülmektedir.
2.2.1Gündem 21’in Bölüm BaĢlıkları
Rio zirvesi ile gündeme gelen ve Yerel Gündem 21’in ortaya çıkması ve devamında kent konseylerinin oluĢmasına zemin hazırlayan Gündem 21 baĢlıklı metin oldukça önem taĢıyan bir belge niteliğinde olmuĢtur. Gündem 21 metninde belirtilen baĢlıklar aĢağıda belirtilmiĢ olup, 28. Bölümde, Gündem 21’in yerel düzeyde uygulanmasını ve desteklenmesini amaçlayan Yerel Gündem 21 kavramı ortaya konulmaktadır.
Kısım I: Sosyal ve Ekonomik Boyutlar Bölüm 1: GiriĢ
Bölüm 2: GeliĢmekte olan ülkelerde sürdürülebilir kalkınmanın hızlandırılması için uluslararası iĢbirliği
Bölüm 3: Yoksullukla mücadele
Bölüm 4: Tüketim alıĢkanlıklarının değiĢtirilmesi Bölüm 5: Demografik dinamikler ve sürdürülebilirlik Bölüm 6: Ġnsan sağlığının korunması ve kollanması
Bölüm 7: Sürdürülebilir insan yerleĢimleri geliĢmesinin desteklenmesi Bölüm 8: Karar alma sürecinde çevre ve kalkınmanın bütünleĢtirilmesi
11
Kısım II: Kalkınma Ġçin Kaynakların Korunması ve Yönetimi Bölüm 9: Atmosferin korunması
Bölüm 10: Toprak kaynaklarının planlanması ve yönetimine bütünleĢik yaklaĢım
Bölüm 11: OrmansızlaĢma ile mücadele
Bölüm 12: Hassas ekosistemlerin yönetimi: çölleĢme ve kuraklık ile mücadele Bölüm 13: Hassas ekosistemlerin yönetimi: dağların sürdürülebilir geliĢmesi Bölüm 14: Sürdürülebilir tarımın ve kırsal kalkınmanın desteklenmesi Bölüm 15: Biyolojik çeĢitliliğin korunması
Bölüm 16: Biyoteknolojinin çevresel açıdan sağlıklı bir Ģekilde yönetimi Bölüm 17: Okyanusların, kapalı ve yarı-kapalı denizler de dahil olmak üzere her türlü denizin ve kıyıalanların korunması, canlı kaynaklarının korunması, rasyonel kullanımı ve geliĢtirilmesi
Bölüm 18: Tatlısu kaynaklarının temini ve kalitesinin korunması: Su kaynaklarının geliĢtirilmesi, yönetimive kullanımında bütünleĢik yaklaĢımların uygulanması
Bölüm 19: Zehirli ve tehlikeli ürünlerin yasadıĢı uluslararası dolaĢımı dahil olmak üzere, zehirli kimyasalmaddelerin çevresel açıdan sağlıklı bir Ģekilde yönetimi
Bölüm 20: Tehlikeli atıkların yasadıĢı uluslararası dolaĢımı dahil olmak üzere, tehlikeli atıkların çevreselaçıdan sağlıklı bir Ģekilde yönetimi
Bölüm 21: Katı atıkların ve atık suların çevresel açıdan sağlıklı bir Ģekilde yönetimi
Bölüm 22: Radyoaktif atıkların güvenli ve çevresel açıdan sağlıklı bir Ģekilde yönetimi
Kısım III: Temel Grupların Rollerinin GeliĢtirilmesi Bölüm 23: BaĢlangıç
Bölüm 24: Sürdürülebilir ve hakkaniyetli geliĢme yönünde kadınlar için küresel eylem
Bölüm 25: Sürdürülebilir geliĢmede çocuklar ve gençlik
Bölüm 26: Yerli halkların ve toplulukların rollerinin tanınması ve güçlendirilmesi
12
Bölüm 28: Gündem 21'in desteklenmesinde yerel yönetimlerin giriĢimleri Bölüm 29: ĠĢçilerin ve iĢçi sendikalarının rolünün güçlendirilmesi
Bölüm 30: ĠĢ çevrelerinin ve sanayinin rolünün güçlendirilmesi Bölüm 31: Bilimsel ve teknolojik topluluk
Bölüm 32: Çiftçilerin rolünün güçlendirilmesi Kısım IV: Uygulama Araçları
Bölüm 33: Mali kaynaklar ve mekanizmalar
Bölüm 34: Çevresel açıdan sağlıklı teknolojinin transferi, iĢbirliği ve kapasite geliĢtirilmesi
Bölüm 35: Sürdürülebilir geliĢme için bilim
Bölüm 36: Öğretimin, kamu duyarlılığının ve eğitimin özendirilmesi
Bölüm 37: Kapasite geliĢtirmeye yönelik ulusal mekanizmalar ve uluslararası iĢbirliği
Bölüm 38: Uluslararası kurumsal düzenlemeler
Bölüm 39: Uluslararası hukuki araçlar ve mekanizmalar Bölüm 40: Karar alma sürecinde bilgi
Rio Konferansı yukarıda belirtilen baĢlıklar çerçevesinde belirtilen konulara dikkat çekerek ülkeleri bu yönde çalıĢmalar yapmaya davet etmektedir.
2.2.2. Rio Sonrası Yapılanlar
1992 Rio de Janeiro’da yapılan “Yeryüzü Zirvesi” olarak adlandırılan BirleĢmiĢ Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı (UNCED) sonunda, dünya çapında sürdürülebilir kalkınma üzerine iki uluslararası anlaĢma, iki bildiri ve bir ana eylem gündeminden oluĢan beĢ belge ortaya çıkmıĢtır. Bunlar, Çevre ve Kalkınma Üzerine Rio Deklarasyonu, Gündem 21, ekonomik kalkınma ve bütün canlıların hayatlarını idame ettirmeleri için gerekli olan bütün ormanların yönetimine, korunmasına ve sürdürülebilirliğine yönelik rehberlik bildirisi, BirleĢmiĢ Milletler Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve AnlaĢması ve Biyolojik ÇeĢitlilik AnlaĢmasıdır.
Ġstanbul Habitat-II Zirvesi 1996 yılında Ġstanbul’da düzenlenerek, BirleĢmiĢ Milletler Habitat II Ġnsan YerleĢimleri Konferansı adıyla bilinmektedir. Gündem 21’in tanınmasında bu toplantının önemli bir yeri bulunmaktadır.
13
Gündem 21’in özellikle “sürdürülebilir insan yerleĢimleri geliĢmesinin desteklenmesi” konulu 7. Bölümü, Habitat Gündeminin belkemiğini oluĢturmaktadır. Bu bağlamda, Habitat Gündeminin iki ana hedefini oluĢturan herkese yeterli konut sağlanması ve kentleĢen dünyada sürdürülebilir yerleĢmeyi gerçekleĢtirmek hedefleri, Gündem 21 ile kopmaz bağlar oluĢturmakta ve “sürdürülebilir kalkınma” kavramının, temel insan haklarına ve kentsel haklara uzanan geniĢ bir çerçevede ele alınması gereğinin altını çizmektedir.6-8 Eylül 2000 tarihleri arasında ise BirleĢmiĢ Milletler’in New York'taki genel merkezinde, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 189 ülkenin Devlet ve Hükümet BaĢkanlarının katılımıyla, yeni bir binyılın baĢlangıcında yapılan liderler zirvesinde, günümüzün en güçlü ve öncelikli küresel taahhüt belgelerinden biri olarak kabul edilen BirleĢmiĢ Milletler Binyıl (Millennium) Bildirgesi imzalanmıĢtır.(Emrealp, 2005,s.24)
Bu bildirge ile 2015 yılına kadar gerçekleĢtirilmek üzere, yoksullukla mücadele edilerek yoksulluğun azaltılması ve kalkınmaya dair binyıl kalkınma hedefleri belirlenmiĢtir.
Hedef 1: AĢırı yoksulluğun ve açlığın azaltılması Hedef 2: Evrensel temel eğitimin sağlanması
Hedef 3: Cinsler arası eĢitliğin sağlanması ve kadınların yapabilir kılınması Hedef 4: Çocuk ölümlerinin azaltılması
Hedef 5: Ana-çocuk sağlığının iyileĢtirilmesi
Hedef 6: HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele edilmesi Hedef 7: Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması
Hedef 8: Kalkınma için küresel bir ortaklık geliĢtirilmesi
Türkiye’de Yerel Gündem 21 Programının üçüncü ve dördüncü aĢamaları bu çerçevede gerçekleĢtirilmiĢtir.
14
1992 Rio Zirvesi sonrasında dünyada gündem 21 uygulamalarının değerlendirilmesini hedefiyle 26 Ağustos-4 Eylül 2002 tarihleri arasında “Rio+10” adıyla da anılan “BirleĢmiĢ Milletler Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi” gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu zirvede uygulama planı,Rio Zirvesi’nden sonra geçen on yıllık sürede Gündem 21’in ne ölçüde yaĢama geçirildiğine iliĢkin değerlendirmelerde, dünya ölçeğindeki “en iyi uygulama” örneklerine ve iyi niyetli çabalara rağmen, genelde baĢarılanların çok sınırlı ve yetersiz kaldığına dikkat çekilmektedir. Bu yetersizlik, Johannesburg Zirvesi’nin tartıĢma çerçevesini oluĢturmak üzere, BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreteri tarafından hazırlanan “Gündem 21’in Uygulanması” baĢlıklı raporda, “uygulama açığı” ifadesiyle, en açık Ģekilde vurgulanmaktadır.
Raporun 166’ncı paragrafında, “Yerel Gündem 21 giriĢimleri, yerel düzeyde katılımın en baĢarılı Ģemsiyesi olmuĢtur”, saptaması ise özel bir önem taĢımaktadır. (BM Genel Sekreterliği, 2002)
Gerçekten de, Johannesburg Zirvesi’ne sunulan BM belgeleri arasında yer alan “Yerel Yönetimler Diyalog Raporu”nun çeĢitli bölümlerinde de vurgulandığı gibi, Gündem 21’in yaĢama geçirilmesine yönelik baĢlıca adımlar, yerel düzeyde atılmıĢ bulunmaktadır. Rapor’da, yerel yönetimlerin, “Rio’nun en istikrarlı ve muhtemelen en etkili çıktısı” olduğu belirtilen Yerel Gündem 21’in sağladığı ivmeyle, Gündem 21’de yer alan kapsamlı eylem alanlarına dünya ölçeğindeki en etkili yanıtı verebilmiĢ olduklarına dikkat çekilmektedir. (BirleĢmiĢ Milletler Ekonomik ve Sosyal Konsey, 2001)
2.3. Yerel Gündem 21
Gündem 21 içerisinde, “sürdürülebilir kalkınma için küresel ortaklıklar oluĢturulması” konusuna verilen önem ve öncelik doğrultusunda, Gündem 21’in 28. Bölümü, “Gündem 21’in desteklenmesinde yerel yönetimlerin giriĢimleri” baĢlığını taĢımaktadır.
Bu bölümün temel dayanağı olarak, “Gündem 21’de ele alınan sorunların ve çözümlerin büyük bir bölümünün yerel düzeydeki faaliyetlere dayalı olması nedeniyle,
15
belirlenen hedeflerin gerçekleĢtirilmesinde yerel yönetimlerin katılımı ve iĢbirliği, belirleyici bir etken olacaktır” görüĢü ortaya getirilmektedir.
Yerel Gündem 21 kavramının getirildiği bu bölümde, yerel yönetimlerin öncülüğünde, sivil toplumun ve tüm diğer ilgililerin, birlikte kendi sorunlarını ve önceliklerini saptayarak, kentleri için “21. yüzyılın yerel gündemi”ni oluĢturmaları karara bağlanmaktadır.
Yerel Gündem 21’in, Gündem 21 içerisinde kendisine yer bulması kolay olmamıĢtır. Rio Zirvesi öncesinde BirleĢmiĢ Milletler tarafından düzenlenen hazırlık toplantılarında, yerel yönetimlerin ve konuya duyarlı sivil toplum kuruluĢlarının çabalarına karĢın, özellikle ulusal heyetlerde yer alan merkezi yönetim kuruluĢlarının temsilcileri, 28. Bölüm’ün içeriğine karĢı çıkmıĢ ve Yerel Gündem 21’in taslağa alınmasına sıcak bakmamıĢlardır. Zirve’ye çok az bir süre kala Brezilya’nın bir baĢka kentinde, Curitiba’da toplanan yerel yönetimlerin ve bu giriĢimi destekleyen sivil toplum kuruluĢlarının yoğun baskısı ve giriĢimleri sonucunda Yerel Gündem 21, ancak dördüncü ve son hazırlık toplantısında, Gündem 21 taslağı artık son biçimini alırken dahil edilebilmiĢtir.
Gündem 21’in, 1992 Yerel Yönetimler Curitiba Bildirgesi esas alınarak hazırlanan 28. Bölümü’nde yerel yönetimlerin, halka en yakın yönetim kademesi olarak, sürdürülebilir kalkınma konusundaki yaĢamsal konumlarının altı çizilmekte ve yerel yönetimlere yönelik hedefler ortaya konmaktadır.(Emrealp, 2005, s.19)
Bu bölümde getirilen ana hedef olarak, her ülkedeki yerel yönetimlerden, kendi belde halkları ile katılımcı bir süreci baĢlatmaları ve kendi kentleri için bir Yerel Gündem 21 oluĢturmaları konusunda görüĢ birliği sağlamaları beklenmektedir.
Bu öncelikli hedefe ulaĢılmasına yönelik faaliyetler kapsamında da, her yerel yönetimin, hemĢehrilerle, yerel kuruluĢlar ve özel sektör kuruluĢlarıyla diyalog içerisinde, kendi Yerel Gündem 21’lerini geliĢtirmeleri gerektiği belirtilmektedir.
Yerel yönetimlere yönelik bir baĢka ana hedef olarak, her ülkedeki tüm yerel yönetimler, karar alma, planlama ve uygulama süreçlerine kadınların ve gençlerin etkin olarak katılımını sağlayacak programlar geliĢtirmeye ve uygulamaya davet
16
edilmektedir. Böylelikle, Gündem 21, bir yandan doğrudan 24. Bölümü ile kadınlara, 25. Bölümü ile de gençliğe yönelirken, öte yandan da kadınlar ve gençler konusunda yerel yönetimler için özel bir görev alanı çizmektedir.
Gündem 21’in yerel yönetimlerle ilgili bu bölümünde, ayrıca, uluslararası topluluk ile yerel yönetimler arasındaki iĢbirliğinin arttırılması ve uluslararası ölçekte yerel yönetimler arasındaki iĢbirliğinin güçlendirilmesine yönelik adımlar atılması teĢvik edilmektedir.
Aynı Ģekilde, deneyim ve bilgi alıĢveriĢini zenginleĢtirmek amacıyla yerel yönetim birlikleri ve diğer yerel yönetimlerin temsilcileri arasındaki koordinasyon ve iĢbirliği düzeyinin geliĢtirilmesi hedeflenmektedir.
Bu bölümün en önemli ve vazgeçilmez yönlendirmelerinden biri olarak, yerel yönetimlerden, öncülük ettikleri Yerel Gündem 21 sürecine uyum sağlamaları beklenmekte ve Gündem 21’in hedefleri doğrultusunda yerel yönetimlerin, kendi programlarını, politikalarını ve yönetmeliklerini, benimsenen yerel programları esas alarak gözden geçirmeleri ve değiĢtirmeleri gerektiği vurgulanmaktadır.
Bu bağlamda, Gündem 21’in hedeflediği sürdürülebilir kalkınmanın yerel düzeyde yaĢama geçirilmesini sağlayacak baĢlıca mekanizma olarak kabul edilen Yerel Gündem 21, insanların temel gereksinimlerinin karĢılanması, yaĢam standardının iyileĢtirilmesi ve güvenli bir geleceğin sağlanması yönündeki öncelikleri, ekosistemlerin “taĢıma kapasitesi”nin dikkate alınması ve gelecek nesillerin haklarının korunması yönündeki küresel taahhütlerle harmanlaması nedeniyle, özünde çevre ve yaĢam kalitesinin geliĢtirilmesi projesidir.
Bu öncelikler ve taahhütler, geniĢ tabanlı katılıma dayalı toplumsal uzlaĢma sağlayıcı mekanizmalar ile birleĢtiğinde, Yerel Gündem 21’in aynı zamanda bir ortak giriĢim projesi olma özelliği ön plana çıkmaktadır.
Yerel Gündem 21 sürecinin öncelikli yerel sürdürülebilir kalkınma sorunlarının çözümüne yönelik uzun dönemli, stratejik bir planın hazırlanması ve uygulanması üzerindeki vurgusu, çeĢitli katılımcı mekanizmaları içeren ve yerel ortaklıklara dayalı
17
“yönetiĢim” (governance) anlayıĢının yaĢama geçirilmesini gerekli kılmaktadır.(Emrealp, 2005, s.20)
YG-21 uygulamaları yerel demokrasi bilincinin geliĢmesine katkı sağlayarak,halkın yaĢadığı kentin sorunlarınasahip çıkma duygusunun oluĢmasına neden olmaktadır. YG-21 aynı zamanda, bünyesinde çalıĢan gönüllüler vasıtasıyla, kentin sorunlarına çözümler bulma arayıĢı içerisinde, kentte yaĢayan uzman kiĢilerin bilgi ve uzmanlıklarından yararlanma imkanı da sağlamaktadır.
YG21, kentlerin sürdürülebilir kalkınma politikalarını kendilerinin gerçekleĢtirmesini, bunu yaparken de o kentte yaĢayan halkın bu ideale katılımının sağlanmasını amaçlayan bir eylem planıdır. Ana düĢünce; kamu, özel ve sivil toplum kuruluĢları ile tüm kent halkının bir araya gelerek kenti yönetmeleridir. (Mahalli Ġdareler Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu, 2011, s.34)
Sürdürülebilir kalkınma kavramı demokrasi, katılımcılık, Ģeffaflık, etkinlik, hesap verebilirlik ve yerel yönetiĢimi de gündeme getiren bir kavram olarak karĢımıza çıkmıĢtır. Yerel Gündem 21’in uygulaması gösterdiği baĢarı ile “yerel demokrasinin geliĢtirilmesi projesi” olarak da benimsenmiĢtir.
Türkiye’de kent konseylerinin oluĢumuna altyapı oluĢturan Yerel Gündem 21 hareketi olmuĢtur. 1992 yılında Rio De Jenario’da yapılan “Yeryüzü Zirvesi”, “Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi” olarak da bilinen ve 179 ülkenin devlet baĢkanlarının katıldığı toplantıda “Gündem 21” baĢlıklı belgenin altına imza atılmıĢtır. Gündem 21 metninin 28. bölümünde yerel gündem 21 kavramından bahsedilmektedir. Yerel Gündem 21 Programı Türkiye’de 1997 yılında baĢlamıĢ ve 2011 yılına kadar birtakım aĢamalar halinde devam etmiĢtir. Yerel karar alma süreçlerine halkın katılımını önceleyen kent konseyleri, 5393 sayılı Belediye Kanununun 76. Maddesinde yerini almıĢtır. ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 2006 yılında Resmi Gazetede yayımlanan “Kent Konseyleri Yönetmeliği” yürürlüğe girmiĢtir.
2.4. Türkiye'de Yerel Gündem 21 Programı
Yerel Gündem 21 uygulamaları, 1997 yılı sonunda, UNDP’nin desteğiyle, IULA-EMME Türkiye’deki – Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği, Doğu Akdeniz ve
18
Ortadoğu Bölge TeĢkilatı’nın koordinatörlüğünde yürütülen “Türkiye’de Yerel Gündem 21’lerin TeĢviki ve GeliĢtirilmesi” Projesi ile baĢlamıĢtır. T.C. Bakanlar Kurulu’nun kararıyla baĢlatılan proje, iki yıllık bir uygulama dönemi sonrasında, Aralık 1999’da tamamlanmıĢtır. Bu projenin baĢarısı üzerine UNDP, ikinci aĢamaya da destek vermeyi kabul etmiĢ, T.C. Bakanlar Kurulu’nun da bunu benimsemesinin ardından, “Türkiye'de Yerel Gündem 21'lerin Uygulanması” baĢlığını taĢıyan ikinci aĢama projesi, Ocak 2000’de baĢlamıĢtır. Ġkinci aĢaması sırasında çeĢitli alt projelerin baĢlatılması ve yeni katılımlarla proje ortağı yerel yönetimlerin sayısının 50’yi aĢması sonrasında, Yerel Gündem 21 uygulamaları proje çerçevesinden çıkarılarak, uzun dönemli bir programa dönüĢtürülmüĢtür.
2.4.1 Türkiye’de Yerel Gündem 21 Programı AĢamaları
Türkiye Yerel Gündem 21 Programı’nın birbirini izleyen aĢamaları ve alt-projeleri, T.C. Bakanlar Kurulu’nun çeĢitli tarihlerde almıĢ olduğu kararlarla (6 Mart 1998 tarih/23278 sayılı, 8 ġubat 1999 tarih/23605 sayılı, 22 Ocak 2001 tarih/24295 sayılı, 4 Aralık 2001 tarih/ 24603 sayılı, 11 Haziran 2003 tarih/25135 sayılı, 12 Kasım 2003 tarih/25287 sayılı T.C. Resmi Gazete'de yayımlanarak) desteklenmiĢtir.
Uygulamalar sırasında karĢılaĢılan güçlüklerin aĢılabilmesi amacıyla, T.C. ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından tüm Valiliklere gönderilen 19 Mart 1998 ve 7 Kasım 2000 tarihli Genelgeler, YG21 süreçlerinin geliĢmesine önemli katkılarda bulunmuĢtur.
Türkiye’de YG21 süreci proje olarak baĢlamasına karĢın, Türkiye’deki baĢarısı dolayısıyla uzun dönemli bir programa dönüĢmüĢtür. Türkiye Yerel Gündem 21 Programı, 1. AĢama- Türkiye’de Yerel Gündem 21’lerin TeĢviki ve GeliĢtirilmesi Projesi, 2.AĢama- Türkiye’de Yerel Gündem 21’lerin Uygulanması Projesi, 3.AĢama- Türkiye’de Yerel Gündem 21 YönetiĢim Ağı Yoluyla BirleĢmiĢ Milletler Binyıl bildirgesi Hedefleri ve Johannesburg Uygulama Planının YerelleĢtirilmesi Projesi, 4. AĢama- Türkiye’de Yerel Gündem 21 YönetiĢim Ağı Kanalıyla BirleĢmiĢ Milletler Binyıl Kalkınma Hedeflerinin YerelleĢtirilmesi, 5. AĢama- Kent Konseylerinin Güçlendirilmesi ve Yerel Demokratik YönetiĢim Mekanizmaları Olarak ĠĢlev görmelerine Yönelik eğitim ve Kapasite GeliĢtirme Desteği Sağlanması Projesi olarak gerçekleĢtirilmiĢtir.(Emrealp, 2005, s.30)
19
Tablo 1.
Türkiye Yerel Gündem 21 Programı AĢamaları Program Konusu
Tarih/Sayı “Türkiye’de Yerel Gündem 21’lerin
TeĢviki ve GeliĢtirilmesi” Projesi (1. AĢama)
6 Mart 1998 tarih ve 98/10618 sayılı T.C. Resmi Gazete
Valiliklere, kamu görevlilerinin Yerel Gündem 21 hareketini desteklemesi amacıyla ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından gönderilen Genelge
19.03.1998 tarih ve
B050MAH0750000/50042 sayılı Genelge
“Türkiye’de Yerel Gündem 21’lerin TeĢviki ve GeliĢtirilmesi” Projesi Revizyonu
8 ġubat 1999 tarih ve 23605 sayılı T.C. Resmi Gazete
“Türkiye’de Yerel Gündem 21’lerin Uygulamaya Geçirilmesi” Projesi (2. AĢama)
22 Ocak 2001 tarih ve 24295 sayılı T.C. Resmi Gazete
Uygulamada karĢılaĢılan bazı sorunların çözümüne yardımcı olmak üzere, özellikle belediyelerin bu amaç için nasıl para harcayabileceklerini belirtmek amacıyla, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından gönderilen Genelge
7 Kasım 2000 tarih ve
B050MAH076000/409 sayılı Genelge
“Türkiye’de Yerel Demokratik YönetiĢimi TeĢvik Amacıyla Sürdürülebilir ĠliĢkiler Ağı Kurulması” Projesi (UNDP-TTF Programı)
11 Haziran 2003 tarih ve 25135 sayılı T.C. Resmi Gazete
“Türkiye Yerel Gündem 21 YönetiĢim Ağı Yoluyla BM Binyıl Bildirgesi Hedefleri ve Johannesburg Uygulama Planı’nın YerelleĢtirilmesi” Projesi (3. AĢama)
12 Kasım 2003 tarih ve 25287 sayılı Resmi Gazete
“Türkiye’de Yerel Gündem 21 YönetiĢim Ağı Kanalıyla BirleĢmiĢ Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri’nin YerelleĢtirilmesi” Projesi (4. AĢama)
24 Nisan 2007 tarih ve 26502 sayılı T.C. Resmi Gazete
Yerel Gündem 21 Programı ve UCLG-MEWA’ya üyelik baĢvuruları ile ilgili ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından gönderilen Genelge (Genelge 2007/75)
18/07/2007 tarih ve
B.05.0.MAH.0.65.001/80000-18381 sayılı Genelge
“Kent Konseyleri’nin Güçlendirilmesi ve Yerel Demokratik YönetiĢim Mekanizmaları Olarak ĠĢlev Görmelerine Yönelik Eğitim ve Kapasite GeliĢtirme Projesi” (5.AĢama)
31/12/2009 tarih ve 27449 sayılı T.C. Resmi Gazete
20
UCLG-MEWA’nın ulusal koordinatörlüğünde T.C. hükümeti ve UNDP’nin desteğiyle yürütülen Türkiye Yerel Gündem 21 Programı, Haziran 2011 tarihinde sonra son bulmuĢtur.
2.4.2Türkiye Yerel Gündem 21 Programı Kapsamında Yapılan ÇalıĢmalar YG21, 1992 Rio Zirvesi sonrası sayıları hızla artarak 135 ülkede ve binlerce kentte uygulanmıĢtır.Gündem 21’in dünya ölçeğindeki koordinatör kuruluĢu olan UNDP – BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 85 ülkede, YG21 süreçlerini desteklemiĢtir.Rio Zirvesi’nden bu yana dünya ölçeğinde YG21 uygulamalarının sonuçları, en iyi ifadesini, Johannesburg Zirvesi öncesinde BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından hazırlanan “Gündem 21’in Uygulanması” baĢlıklı raporda yer alan “yerel gündem 21 giriĢimleri, yerel düzeyde katılımın en baĢarılı Ģemsiyesi olmuĢtur”, değerlendirmesinde bulmaktadır.Zirve’ye sunulan BM “Yerel Yönetimler Diyalog Raporu” da yerel yönetimlerin, YG21 sayesinde, Gündem 21’deki kapsamlı eylem alanlarına dünya ölçeğindeki en etkili yanıtı verebilmiĢ olduklarını vurgulamaktadır. (Emrealp, 2005, s.29)
Türkiye’de Yerel Gündem 21 Programı kapsamında önemli baĢarılar elde edilmiĢ ve 50’yi aĢan kentte, her kente özgü çalıĢmalarla öne çıkmıĢtır. Gündem 21’in yerel düzeyde hayata geçirilmesini hedefleyen YG21, her kentin kendi gündemi ve öncelikleri doğrultusunda ĢekillenmiĢtir.
Farklı kentlerde uygulanan YG21 oluĢumları, uygulamalar açısından bazı benzerliklerde göstermektedir. Yerel Gündem 21 çatısı altında kadın meclisi, gençlik meclisi, engelliler meclisi, çocuk meclisi, emekliler meclisi gibi yapılanmalar ile çeĢitli konularda kurulmuĢ çalıĢma grupları bulunmaktadır. Bazı YG21 kentlerinde bu yapılar kent konseyi ya da kent meclisi altında ĢekillenmiĢ, bazı kentlerde ise kent konseyi, kent meclisi ayrı bir yapı olarak fakat YG21 amaç ve ruhuna uyun bir Ģekilde oluĢturulmuĢtur.
Bu katılımcı yapılar öncelikle kentin gündemini oluĢturan konularda çalıĢmalar yaparak, sürdürülebilir kalkınma hedeflerini önceleyen faaliyetleri gerçekleĢtirmeyi temel ilke edinmiĢlerdir.
21
Meclisler kendi tüzük ve yönetmeliklerini oluĢturarak çalıĢmalarını ĢekillendirmiĢ, çalıĢma grupları ise çoğu kente belirledikleri çalıĢma esaslarına göre faaliyetlerine yön vermiĢtir.
Yerel Gündem 21’in önemli katılım mekanizmalarından biri de çalıĢma grupları olmuĢtur. “Gönüllü çalıĢmanın, karĢılıksız emeğin buluĢma noktası” olarak da ifade edilen YG21 sürecinde, farklı sektörlerden, farklı uzmanlık alanlarına sahip gönüllülerin katılımı çalıĢmaların verimliliği ve sürekliliği açısından önemli bir yer tutmuĢtur.
Yerel Gündem 21 çalıĢmalarının bir bölümünü de mahalle ölçeğindeki çalıĢmalar oluĢturmuĢtur. Bu çalıĢmalar, “mahalle evleri”, “mahalle hizmet odaları”, “kent gönüllü evleri” gibi adlar alarak,YG21 sürecinin uygulandığı alanlar olarak değerlendirilmiĢtir. Bu çalıĢma alanlarında kimi kentlerde, mahalle meclisleri yada mahalle konseyleri adı altında katılım mekanizmaları oluĢturulmuĢtur. Özellikle mahallelerin muhtar baĢta olmak üzere, okul müdürleri, varsa mahalledeki dernek vb. kurumların temsilcileri ve gönüllü mahallelilerin katılımı ile mahallenin sorunlarının tartıĢılarak, çözüm bulunması ya da ilgili makamlara bu sorunların YG21 vasıtasıyla iletilmesi amaçlanmıĢtır. Ayrıca YG21 sürecinin anlatılması ve mahalle ölçeğinde uygulamaların gerçekleĢtirilmesi için çeĢitli çalıĢmalar yürütülmüĢtür.
Yerel Gündem 21 kadın meclisleri, kadınların karar alma süreçlerini aktif katılımlarını sağlamak, kadınlarla ilgili sorunların tartıĢılması, çözüme yönelik proje faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesi amacıyla önemli bir katılım platformu olarak karĢımıza çıkmaktadır. Ayrıca ulusal anlamda düzenlenen kadın meclisleri toplantı ve festivalleri ile bilgi ve deneyim alıĢveriĢinin sağlanması amaçlanmıĢtır.
Yerel Gündem 21 süreci içerisinde gençlik meclisleri de önemli bir yer tutmaktadır. Kadın meclislerine paralel olarak, gençliğin karar alma, uygulama ve izleme süreçlerine etkin katılımına yönelik çalıĢmaların yürütülmesi amacıyla Habitat ve Gündem 21 Gençlik Derneği koordinasyonuyla ulusal toplantı ve organizasyonlar gerçekleĢtirilmiĢtir. Yine Habitat ve Gündem 21 Gençlik Derneği’nin koordinasyonu ile gençlik meclislerinin temsilcileri ile diğer gençlik temsilcilerinin katılımıyla, Mayıs 2003’te “Yerel Gündem 21 Ulusal Gençlik Parlamentosu” oluĢturulmuĢtur. Ulusal
22
Gençlik Parlamentosu çalıĢmaları halen aktif olarak devam etmektedir. Kent konseyleri bünyesinde kurulmuĢ olan gençlik meclislerinin çoğu bu toplantı ve organizasyonlara katılım sağlayarak, gençler olarak önemli çalıĢmalara imza atmaktadırlar.
Çocuk meclisi, engelliler meclisi, emekliler meclisi gibi platformlarda çoğu kentte kurularak bu grupların katılımlarını güçlendirici yapılar olarak karĢımıza çıkmaktadır. Özellikle engelliler meclisleri, engellilerin gözüyle kentte yaĢam, karĢılaĢılan zorluklar yine bu zorlukların aĢılması için çözüm önerilerinin geliĢtirilmesi gibi son derece yapıcı mekanizmalar olarak iĢlev görmüĢtür.
Yerel Gündem 21 Programı’nı uygulayan kentlerin büyük çoğunluğu, YG21 evleri olarak adlandırılan mekanlarda çalıĢmalarını yürütmüĢtür. OluĢturulan meclisler ile çalıĢma grupları faaliyet ve toplantılarını YG21 evlerinde gerçekleĢtirmiĢtir. Bu çalıĢmaların yürütülmesinde kolaylaĢtırıcılık görevi görerek çalıĢmalara yön veren genel sekreterler görev almıĢtır. Ulusal düzeyde bilgi ve deneyim alıĢveriĢini sağlamak, yapılan çalıĢmaların değerlendirilmesini yapmak amacıyla UCLG-MEWA, UNDP ve Habitat Gündem 21 Gençlik Derneği koordinasyonuyla belirli aralıklarla değerlendirme toplantıları gerçekleĢtirilmiĢtir.
Yerel Gündem 21 Programı, kamu kuruluĢları, yerel yönetimler ve sivil toplum üçgeninde yerel karar alma süreçlerini geliĢtirerek ve zenginleĢtirerek, Türkiye’de yeni bir “yerel yönetiĢim” modelinin geliĢmesini sağlamıĢtır. Bu bağlamda YG21, demokratikleĢme süreci ile birlikte Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne giriĢ sürecini de hızlandıran bir sosyal dönüĢümü tetikleyecek güçte olduğunu ortaya koymuĢtur.
2.4.3. Yerel Gündem 21 Programı’nın BaĢarısı
Türkiye’deki Yerel Gündem 21 uygulamaları, 2001 yılında UNDP tarafından, dünyadaki en baĢarılı uygulamalardan biri olarak seçilmiĢtir. UNDP tarafından Türkiye Cumhuriyeti BaĢbakanı’na gönderilen 1 Kasım 2001 tarihli mektupta, Türkiye Yerel Gündem 21 Programı, göstermiĢ olduğu mükemmel performans sayesinde, dünyadaki en baĢarılı uygulamalardan biri olarak ilan edilmiĢ ve “en iyi uygulama” örneklerinden biri olarak, BM Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi’nde tanıtılacağı bildirilmiĢtir. Gerçekten de, Eylül 2002’de Güney Afrika’nın Johannesburg kentinde düzenlenen bu
23
zirve sırasında Türkiye Yerel Gündem 21 Programı, bizzat T.C. CumhurbaĢkanı tarafından devlet ve hükümet baĢkanlarına “en iyi uygulama” olarak sunulmuĢtur. (Emrealp, 2005, s.33)
ġekil 2.BursaBüyükĢehir Belediyesi ġekil 3. Mahalle Evi Toplantısı
Gündem 21 Merkez Ofisi Kaynak:Bursa Yerel Gündem 21 ArĢivi Kaynak:Bursa Yerel Gündem 21 ArĢivi
“Yerel Gündem 21 Türkiye: Örnek Uygulamalar” (2003) adlı IULA-EMME yayını olan kitapta, Yerel Gündem 21 Kentlerinin kendilerini değerlendirerek baĢarılı gördükleri projeleri yer almıĢtır. (bkz. Ek-1)
50’nin üzerinde kentte uygulanan YG21 Programı çerçevesinde öncelikli olarak yerel konuların gündeme alındığı çok sayıda proje ve faaliyetlerin gerçekleĢtirildiği de görülmektedir.
3.TÜRKĠYE’DE KENT KONSEYLERĠNĠN OLUġUMU VE YAYGINLAġTIRILMASI
Kent Konseyleri, Türkiye’de 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 76. Maddesi ile yasal dayanağa kavuĢturularak, yaygınlaĢtırılması ve desteklenmesine yönelik çalıĢmalara baĢlanmıĢtır. Ayrıca ĠçiĢleri Bakanlığı’nın 26 313 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Kent Konseyleri Yönetmeliği” yürürlüğe girmiĢtir.
24
Kent konseyleri ile ilgili bütün bu çalıĢmalara paralel olarak, Türkiye Cumhuriyeti ile BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı arasında imzalanan “Türkiye’de Yerel Gündem 21 YönetiĢim Ağı Kanalıyla BM Binyıl Kalkınma Hedeflerinin YerelleĢtirilmesi” projesi milletler arası anlaĢma kapsamında 24 Nisan 2007 tarih ve 26 502 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Kabul edilen proje belgesinde; yerel yönetiĢim düzeyibaĢlığında; YG21 Programı kapsamında oluĢturulan baĢlıca yerel yönetiĢim mekanizmalarının, kent konseyleri, çalıĢma grupları, kadın ve gençlik meclisleri ve özel ilgi gruplarına yönelik çocuklar, yaĢlılar ve engelliler platformlarından oluĢmakta olduğu dile getirilmektedir. Yerel Gündem 21 Programı’nın 4. AĢaması olan ve ilgili proje metni ile kent konseyleri ile ilgili stratejilere Ģu Ģekilde yer verilmiĢtir:
“UNDP’nin Destek Stratejisi: Binyıl Kalkınma Hedefleri’ne (BKH) Yönelik Politika Etkileri”
UNDP, BKH’ne iliĢkin Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ne BKH’nin ulusal ölçekte teĢviki ve bunlara odaklanılması konusunda artan ve çok-yönlü destek sağlamayı sürdürmektedir. UNDP ayrıca, yerel/belde halkı düzeyinde BKH’nin olabildiğince gündelik yaĢam ile bağlantılı ve görünür bir duruma getirilmesi açısından BKH’nin yerelleĢtirilmesinin önemini, küresel ölçekte de kabul etmektedir. UNDP Ülke Ofisi, Türkiye’deki ortaklarıyla birlikte, Türkiye’de tüm vatandaĢlar için BKH’ne ulaĢılmasında temel bir araç olarak demokratik yerel yönetiĢimi ve somut yerel yönetiĢim araçları olarak Yerel Gündem 21 destekli kent konseylerini önermektedir. Türkiye’de BKH’nin yerelleĢtirilmesi konusu, Hükümet’in BKH ile ilgili raporlarında yer alan bölgesel farklılıklar ve cinsiyet ayrımcılığı bağlamında özel bir önem taĢımaktadır.
Sonuç olarak, UNDP’ninbir demokratik yönetiĢim programı olan Yerel Gündem 21 uygulamalarına dayalı olarak, BKH’ne ulaĢılmasında, proje kapsamında desteklenen yerel düzeydeki tüm etkinliklerde, aĢağıda belirtilen ilkeler dikkate alınacaktır:
BKH’nin gerçekleĢtirilmesinde vatandaĢ hakları ile doğrudan bağlantılar kurulması
25
BKH ile bağlantılı görevleri olan kurum ve kuruluĢların hesap verebilirliğinin teĢviki
BaĢta Kent konseyleri olmak üzere, proje kapsamında desteklenen demokratik yönetiĢim platformlarına kadınların etkin olarak katılımına yönelik somut düzenlemeler yapılması
Yerel karar alma süreçlerinde kadınların ve gençlerin yapabilir kılınmasının sürdürülmesi
Kent Konseylerine (Belediye Kanunu’nun 76’ncı Maddesi uyarınca) sivil toplumun ve vatandaĢların katılımının teĢviki ve özel ilgili gerektiren grupların ayrımcılık görmeden ve önemsenerek katılımlarının sağlanması.” (Resmi Gazete, Türkiye’de Yerel Gündem 21 YönetiĢim Ağı Kanalıyla BM Binyıl Kalkınma Hedefleri’nin YerelleĢtirilmesi Projesi Metni, 2007, s.9) Yerel Gündem 21 Programı’nın 4. AĢaması olarak ifade edilen proje kapsamında; kent konseylerinin kurumsal bir yapıya dönüĢtürülmesi, yerel yönetiĢim mekanizmaları olarak faaliyetlerini yürütmesi, kent konseylerinin geliĢiminin sağlanması amacıyla gerekli teknik desteğin sağlanması ve yerel gündem 21 süreçlerinin kent konseyleri adıyla benzer hedefler ıĢığında devam ettirilmesi hedeflenmiĢtir.
3.1. Kent Konseylerinin Yasal Çerçevesi
Yerel Gündem 21 Programı ile Türkiye’de Kent Konseylerinin oluĢumu ve geliĢmesi sağlanmıĢ, daha sonrada yasal çerçevesi aĢağıda bahsedilen mevzuat doğrultusunda yaygınlaĢtırılmıĢtır.
3.1.1. 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nda Kent Konseyi
5393 sayılı Belediye Kanunun 76. Maddesi kent konseylerini ele alarak, kent konseylerinin amacı ve kısaca çerçevesinden bahsetmektedir. Ayrıca çalıĢma usul ve esaslarının ĠçiĢleri Bakanlığı’nca hazırlanacak yönetmelikle belirleneceği hususunu içermektedir. Kent Konseyleri Yönetmeliği 8 Ekim 2006 tarihinde ve 26313 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Bu tarihten sonra ülke genelinde
26
kent konseyleri oluĢturulmaya baĢlanmıĢtır. Ancak kent konseyleri oluĢum ve iĢleyiĢinde karĢılaĢılan sıkıntılar nedeniyle yönetmeliği yeniden gözden geçirilmesi gerekliliği ortaya çıkmıĢtır. 2009 yılının baĢında yönetmelikte birtakım değiĢiklikler yapılarak, “Kent Konseyi Yönetmeliğinde değiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik “ 6 Haziran 2009 tarihinde 27250 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir.
5393 Sayılı Belediye Kanunun 76. Maddesi Ģöyledir;
“MADDE 76.- Kent konseyi, kent yaşamında; kent vizyonunun ve hemşehrilik
bilincinin geliştirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunması, sürdürülebilir kalkınma, çevreye duyarlılık, sosyal yardımlaşma ve dayanışma, saydamlık, hesap sorma ve hesap verme, katılım ve yerinden yönetim ilkelerini hayata geçirmeye çalışır.
Belediyeler kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, noterlerin, varsa üniversitelerin, ilgili sivil toplum örgütlerinin, siyasî partilerin, kamu kurum ve kuruluşlarının ve mahalle muhtarlarının temsilcileri ile diğer ilgililerin katılımıyla oluşan kent konseyinin faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi konusunda yardım ve destek sağlar. Kent konseyinde oluşturulan görüşler belediye meclisinin ilk toplantısında gündeme alınarak değerlendirilir. Kent konseyinin çalışma usûl ve esasları İçişleri Bakanlığınca hazırlanacak yönetmelikle belirlenir.”
3.1.2. Kent Konseyleri Yönetmeliği
5393 sayılı Belediye Kanununda belirtildiği üzere Kent Konseyi Yönetmeliği oluĢturulmuĢ olup, 2006 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Kısaca önemli noktaları vurgulamanoktasında, öncelikle Kent Konseyi Yönetmeliği’nin amacından baĢlamak gerekir. (bkz. Ek-2)
“Madde 1 - (1) Bu Yönetmeliğin amacı; kent yaşamında, kent vizyonunun ve hemşerilik bilincinin geliştirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunması, sürdürülebilir kalkınma, çevreye duyarlılık, sosyal yardımlaşma ve dayanışma, saydamlık, hesap sorma ve hesap verme, katılım, yönetişim ve yerinden yönetim ilkelerini hayata geçirmeye çalışan kent konseylerinin çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir.”
27
Kent Konseylerinin amacının yanında yönetmelikte ne Ģekilde tanımlandığı da önem taĢımaktadır. Kent Konseyi tanımı aĢağıdaki ifadelerle belirtilmektedir.
“Madde-4
b) Kent konseyi: Merkezi yönetimin, yerel yönetimin, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının ve sivil toplumun ortaklık anlayışıyla, hemşerilik hukuku çerçevesinde buluştuğu; kentin kalkınma önceliklerinin, sorunlarının, vizyonlarının sürdürülebilir kalkınma ilkeleri temelinde belirlendiği, tartışıldığı, çözümlerin geliştirildiği ortak aklın ve uzlaşmanın esas olduğu demokratik yapılar ile yönetişim mekanizmalarını (ifade eder.)”
Kent Konseylerinin oluĢumu ve ilk kuruluĢ aĢaması, Belediye BaĢkanın çağrısı ile yapılacak ilk toplantıda sağlanmakta olup, oluĢum koĢullarıYönetmeliğin 5. Maddesinde ifade edilmiĢtir.
Kent konseylerinin ilk toplantısı oldukça önemlidir. Kent Konseyi üyelerine Kent Konseylerinin amaçlarını ve çalıĢmalarını doğru bir Ģekilde anlatmak gereklidir. Özellikle iyi uygulama örneklerine yer vererek, kent konseylerinin öncelikle kent ölçeğince bir yapı ve halkın yerel yönetime katılmasında gerekli bir araç olduğunu vurgulamak önem taĢımaktadır.
Kent Konseylerinin çalıĢmalarını yürüttüğü organların yapısına gelindiğinde Kent Konseyleri Yönetmeliğinde, 9. maddedeifade edildiği üzere, genel kurul, yürütme kurulu, meclisler ve çalıĢma grupları ile kent konseyi baĢkanıdır.
Kent Konseylerinin en yetkili organı olan genel kurul ve yürütme kuruluna kent konseyi baĢkanı baĢkanlık etmektedir. Kent konseyi baĢkanı ve yürütme kurulu genel kurul tarafından seçilmektedir. Kadın ve gençlik meclisleri baĢkanları yürütme kurulunun doğal üyesi olarak belirlenmiĢtir. Ayrıca kent konseyi genel sekreterliği oluĢturularak, genel sekreter bir organ değil bir koordinatör olarak tanımlanmaktadır.
Kent konseyleri kentte bulunan her kesimden katılımı önceleyen bir yapı ile oluĢturulmaktadır. Temel amaç sivil bir yapı oluĢturarak, demokratik bir katılım ile kenti bütünleyebilmektir. Kent konseylerinde halkın her kesiminden aktif ve katılımcı
