TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2007, 13 (3) 265-268 ANKARA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ
Broiler Damızlık Sürülerinde Kümesler Arasında Horoz
Değişiminin Döllülük Oranı Üzerine Etkisi
*Mete GÜÇBİLMEZ1 Okan ELİBOL1
Geliş Tarihi: 13.02.2007
Öz: Bu çalışma, broiler damızlık sürülerinde aynı işletmede ve yaşta olan ancak farklı kümes/bölmelerde bulunan horozların bir bölümünün karşılıklı yer değiştirilmesinin döllülük oranı üzerine etkisini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Çalışma aynı işletmede bulunan birbirinden bağımsız ikişer bölmesi olan iki kümeste gerçekleşmiştir. Her kümeste bir bölme kontrol grubu olurken diğer bölmelerden birinde bölmedeki horozların rasgele seçilen % 50’si ile diğer bölmedeki horozların % 45’i yer değiştirilmiştir. Bölmeler arası horoz değişimi sürü yaşı 54 hafta olduğunda yapılmış ve çalışma 59. hafta sonunda sona ermiştir. Çalışma süresince (54-59 haftalar arası) horoz değişimi yapılan grupta döllülük oranı ve kuluçka randımanı, kontrol grubuna göre sırasıyla ortalama % 3.66 ve % 4.23 daha yüksek bulunmuştur (P<0.05). Bununla birlikte kontrol grubunda horoz ölüm oranının ise daha düşük olduğu saptanmıştır( P<0.05).
Anahtar KelimelerBroiler, damızlık, döllülük oranı, kümesler arası horoz değişimi
The Effect of Intra- Spiking on the Fertility of Broiler Breeders
Abstract: In this study, males from the same age and located in same farm are exchanged beetween the houses ( intra-spiking) to determine the the effects of fertility in broiler breeders. This study was carried out with a commercial flock kept in two houses with two completely seperated pens in a broiler breeder farm. While the all males in one of the pens in each house were allocated as control group, 50% of males in other pen of house 1 was exchanged with 45% of males in other pen of house 2, at 54 weeks of age. The average fertility and hatchability were significantly higher in intra-spiking group than control and the differences between groups were 3.66 % and 4.23 % respectively between 54thand 59th week of age. By the way male mortality was significantly lower in control group (P<0.05) during this period.
Key Words: Broiler, breeder, fertility, intra-spiking
Giriş
Günümüzde broiler damızlıklardan elde edilen yumurtalarda, üretimin ilk 20 haftasında ortalama döllülük oranı % 95 ve üzerinde seyrederken, 40-45. haftalık yaştan sonra döllülük oranının düşmeye başladığı uzun zamandır bilinmektedir. Ancak son 10 yıl içinde bu düşüşün daha hızlı olduğu belirtilmektedir (Hammerstedt 1998). Bu durumun ortaya çıkmasında ıslah firmalarının, pazar istekleri doğrultusunda, büyüme hızı, karkas randımanı gibi döl verimi ile negatif genetik korelasyon gösteren özelliklere daha fazla ağırlık vermelerinin önemli payı olduğu düşünülmektedir(Elibol 2002).
Döllülük oranında yaşa bağlı olarak ortaya çıkan düşüşün önlenmesine yönelik çalışmalardan biriside üretim döneminin ikinci yarısındaki sürülere yeni horozların ilave edilmesidir. Bu uygulama ile birlikte azalan çiftleşme isteğinin (libido) tekrar kazanılması ve dolayısıyla sürünün düşmekte olan döllülük oranının arttırılması veya sabit tutulması amaçlanmaktadır. Bu uygulama günümüzde broiler damızlık sürülerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak bu uygulamanın döllülük oranı üzerine avantajları yanında bazı dezavantajları da olabilmektedir. Bunlar; katılacak genç horozların sürüye hastalık bulaştırma riski
taşımaları, ilave horoz yetiştirme maliyeti, sürüye katılacak genç horozlar için ayrı bir kümes yapılması ve sürüye katım sonrası yeni horozların sürüdeki daha yaşlı ve tecrübeli horozlarla rekabetleri sonucu yaralanma ve ölüm oranlarının artma riski olarak sıralanabilir (Brillard 2004).
Döllülük oranı düşme eğilimi olan sürülere ilave edilen yeni (genç) horozların, sürüde bulunan yaşlı horozların çiftleşme aktivitelerine uyarıcı bir etki yapmasından esinlenerek, aynı işletmede kümesler/bölmeler arası horoz değişimi fikri geliştirilmiştir. Bu yeni teknik sürüye ilave horoz katımına ilişkin dezavantajların, özellikle bio-güvenlik risklerinin giderilmesini olanak sağlamaktadır.
Horozların kümesler arası yer değiştirilmesine ilişkin sadece bir bilimsel çalışmaya ulaşılmış ve bu nedenle, bu çalışma ile ilgili bilgi verilmiştir. Casanovas (2002), kümesler arası horoz değişimi ile ilgili yapmış olduğu çalışmaların birincisini, büyük ebeveyn sürüsünde yürütmüş ve çalışmada, her birinde iki ayrı bölmesi olan 2 adet kümes kullanmıştır. Sürü yaşı 45 hafta olduğunda birinci kümeste iki bölmedeki horozların rasgele % 25’i nin karşılıklı
* Yüksek Lisans Tezinden hazırlanmıştır.
1 Ankara Üniv. Ziraat Fak. Zootekni Bölümü- Ankara
olarak yeri değiştirilmiştir. İkinci kümeste ise hiçbir işlem yapılmayıp kontrol grubu olarak kullanılmıştır. Kümesler arasında horoz değişimi öncesi bütün bölmelerde döllülük oranı birbirine yakın değerler içerirken uygulama sonrası, ilk 8 hafta değişim yapılan bölmelerde döllülük oranının kontrol grubuna göre önemli seviyede yüksek olduğu tespit edilmiştir.Bu dönem içerisinde iki grup arasında döllülük oranı farkı ortalama % 4.5 olarak saptanmış, ancak 8. haftadan sonra fark giderek azalmaya başlamıştır. Ölüm oranı bakımından iki grup arasında deneme süresince önemli bir fark gözlenmemiştir. Casanovas’ın ikinci çalışmasında ise birinci çalışmadan farklı olarak horoz değişimi, sürü yaşı 41. ve 50. haftalar da olmak üzere iki kere tekrarlanmıştır. Her iki değişimin sonuçları birlikte değerlendirildiğinde (41- 57. haftalar arasında) horoz değişiminin yapıldığı bölmelerde kontrol grubuna göre ortalama % 4.1 daha iyi bir kuluçka randımanı elde edilmiştir. Aynı haftalar içinde (41-57 hafta) ortalama horoz ölümü ise deneme grubunda, kontrol grubuna göre % 0.34 daha yüksek gerçekleşmiştir.
Bu çalışmada, yaşa bağlı olarak döllülük oranı düşme eğiliminde olan broiler damızlık sürülerinde aynı yaş ve genotipte olan, ancak farklı kümes/bölmelerde bulunan horozların bir bölümünün karşılıklı olarak yerlerini değiştirmek suretiyle horozlar arası yeni bir sosyal düzen ve rekabet ortamı sağlayarak döllülük oranındaki düşüşün önlenmesi ve hatta artırılması amaçlanmıştır.
Materyal ve Yöntem
Bu çalışma, Bolu ilinde faaliyet gösteren bir tavukçuluk firmasının broiler damızlık kümesleri ile kuluçkahanesinde yürütülmüştür.
Kümes: Araştırma için aynı yapıda ancak
birbirinden bağımsız ve ikişer bölmeden oluşan iki adet kümes kullanılmıştır. Çalışmada “A1, A2, B1, B2” olarak kodlanan kümes bölmelerinin alanları (m2) ve bu bölmedeki hayvan sayıları Çizelge 1’ de sunulmuştur. Kümeslerde yemleme için otomatik kanal yemlikler, folluk olarak da otomatik folluklar kullanılmıştır. Isıtma ise bilgisayar kumandalı otomatik yüklemeli katı yakıtlı sıcak hava jeneratörü ile yapılmıştır. Hayvanlara su ise damlalıklı (nipel) suluk sistemi ile verilmiştir. Bütün bölmelerde horoz değişim öncesi ve sonrası benzer çevre koşullarının sağlanmasına özen gösterilmiştir. Deneme süresince (53-59. haftalar arası) işletmenin yem fabrikasında hazırlanan %15-16 ham protein, 2750 kcal/kg metabolik enerji içeren rasyon tüm gruplara verilmiştir.
Damızlık Sürü: Araştırmanın hayvan materyali,
52 haftalık yaştaki, Ross 308 erkek ve dişi genotipindeki broiler ebeveynlerinden oluşturulmuştur.
Çizelge 1. Deneme kümes alanları (m²) ve uygulama öncesi bölmelerdeki hayvan sayıları
Kuluçka: Kuluçka işlemi, aynı firmanın
kuluçkahanesinde yürütülmüştür. Kuluçka işleminde, Petersime 576 marka programlanabilir, tam otomatik, 57.600 adet yumurta kapasiteli gelişim ve Petersime 192 marka, 19.200 adet yumurta kapasiteli çıkım makineleri kullanılmıştır.
Şekil 1’de görüldüğü üzere iki bölmeden oluşan A ve B kümeslerinin ikinci bölmelerinde kontrol grubu hayvanlar yer alırken, A kümesinin birinci bölmesindeki horozların rasgele % 45’i, B kümesinin birinci bölmesindeki horozların rasgele % 50’si ile yer değiştirilmiştir. Araştırmada, deneme öncesi ve sonrası horoz/tavuk oranının değişmesini engellemek amacıyla bir bölmeden % 50, diğer bölmeden ise % 45 oranında horoz değişimi yapılmıştır.
Bölmeler arasında karşılıklı horoz değişim işlemi öncesi 1 hafta, sonrası da 6 hafta olmak üzere toplam 7 hafta boyunca bölmelerden alınan örnek yumurtalarda döllülük oranı, kuluçka randımanı ve horoz ölüm oranı tespit edilmiştir.
Döllülük oranı: Çalışma bir haftası horoz
değişim öncesi olmak üzere toplam 7 hafta sürmüştür. Her hafta, haftanın iki günü dört bölmeden (A1, A2, B1, B2) elde edilen toplam 12 000 yumurtada inkübasyonun 18. gününde lamba kontrolü ile dölsüz olarak belirlenen yumurtalar kırılarak gerçek döllülük oranı tespit edilmiştir. Çalışmada her biri 150 adet yumurta içeren tepsiler bir tekerrür kabul edilmiş ve her bölmeden her hafta 20, kontrol (A1+B1) ve horoz değişimi (A2+B2) yapılan gruplarda ise toplam 40 ‘ar tekerrür oluşturulmuştur.
A1 (% 50 horoz ) Koridor A2 (KONTROL)
B1
(% 45 horoz)
Koridor B2 (KONTROL)
Şekil 1. Deneme planı
GÜÇBİLMEZ, M. ve O. ELİBOL, “Broiler damızlık sürülerinde kümesler arasında horoz değişiminin döllülük oranı 267 Kümes Tavuk Sayısı Horoz Sayısı Kümes Alanı (m2)
A-1 (Deneme) 4099 271 950
A-2 (Kontrol) 3909 254 794
B-1 (Deneme) 3727 246 860
üzerine etkileri”
Kuluçka randımanı : Döllülük oranının tespiti için
daha önce belirlenen örnek tepsilerde çıkım sonunda civciv sayıları belirlenerek kuluçka randımanı tespit edilmiştir.
Ölüm oranı: Deneme sırasında her bölmede ölen
horozlar günlük olarak belirlenmiş ve bölme kartlarına işlenmiştir. Bu veriler kullanılarak ölüm oranı hesaplanmıştır.
İstatistik analiz yöntemi: Döllülük oranı ve
kuluçka randımanı bakımından gruplar arası farklılığı belirlemek için varyans analizi, gruplar arasındaki farkın önemli olup olmadığını belirlemek için de asgari önemli fark testi kullanılmıştır. Ölüm oranlarının karşılaştırılmasında ise oranlara ait z-testi uygulanmıştır. (Düzgüneş ve ark. 1987)
Bulgular ve Tartışma
Döllülük Oranı: Horoz yer değişimi yapılmadan
önceki hafta ile sonraki 6 haftada gruplardaki döllülük oranı değerleri Çizelge 2’de verilmiştir.
Karşılıklı horoz değişimi öncesi, deneme ve kontrol gruplarında döllülük oranı, sırasıyla % 90.73 ve % 91.89, horoz değişimi sonrası 1. haftada aynı sıra ile % 91.98 ve % 90.78 olarak tespit edilmiş ve gruplar arasında fark önemli bulunmamıştır (P>0.05). Deneme grubunda, horoz değişimi sonrası 4.haftaya kadar döllülük oranı artış göstermiş, son iki haftada da yer değişim öncesi değere yakın değerler elde edilmiştir. Kontrol grubunda ise döllülük oranı sürekli azalmış ve 7 haftalık (53-59 hafta) süre sonunda % 6 oranında bir düşüş olmuştur. Araştırmanın hayvan materyalini oluşturan Ross 308 genotipinin katalog verilerinde ise aynı haftalar arası döllülük oranındaki düşüşün % 4 olması gerektiği belirtilmiştir (Ross Breeders 1998).
Karşılıklı horoz değişimi sonrası, deneme grubunda döllülük oranı, kontrol grubundan 1.haftada % 1’den, 2.haftada ise % 4’den daha yüksek olmuştur. İkinci haftadan itibaren araştırmanın sonuna kadar iki grup arasındaki fark önemli olup benzer seviyede devam etmiştir. Şöyle ki denemenin sona erdiği 6. haftada iki grup arasındaki fark % 3.93 olmuştur (P<0.05). Sonuçta horoz değişimi sonrası 6 haftalık sürede diğer bir değişle 54-59 hafta arasında deneme grubunda döllülük oranı değeri kontrol grubundan ortalama % 3.66 daha yüksek bulunmuş (P<0.05) ve elde edilen döllülük oranı değerleri Casanovas (2002)’ın bulgularını destekler yönde olmuştur.
Çalışmada yer değişim öncesi iki grup arasındaki fark (% 1.16) kontrol grubu lehine iken değişim yapıldıktan bir hafta sonra deneme grubunda döllülük oranı kontrol grubuna göre % 1.20 daha yüksek bulunmuştur. Diğer bir değişle horoz değişimi
yapıldıktan bir hafta sonra iki grup arasındaki döllülük oranı farkı % 2 ‘nin üzerinde ve deneme grubu lehine olmuştur. İkinci hafta da ise deneme ile kontrol grubu arasında döllülük oranı bakımından fark % 4’ün üzerine çıkmıştır (P<0.05). Bu durum değişim yoluyla sürüye ilave edilen horozların daha önceden çiftleşme tecrübelerinin olması ve onların kısa süre içinde çiftleşme aktivitelerine başlamaları ile açıklanabilir. Bu uygulamanın olası bir dezavantajı ise işlemin 8-10 hafta ile sınırlı kalmasıdır. Sürüye yeni horoz katımı uygulamasında (spiking) ise sürüde yeni (genç) horozların bulunması döllülük oranındaki olumlu etkinin daha uzun sürmesini sağlamaktadır (Wilson 1999, Casanovas 2002).
İki grup arasında döllülük oranı bakımından en büyük fark (%4.34) horoz değişimi yapıldıktan iki hafta sonra elde edilmiş, denemenin sonunda ise fark % 0.41 oranında azalarak % 3.93 olarak belirlenmiştir. İşletme koşullarının uygun olmaması nedeniyle çalışma horoz değişim sonrası 6 hafta sürdürülebilmiştir. Ancak yukarıdaki değerler göz önüne alındığında horoz değişim uygulamasının 8-10 haftalık bir dönemde avantajını devam ettirebileceği söylenebilir.
Kuluçka Randımanı: Horoz yer değişiminin
özellikle uygulama yapıldıktan sonraki 2. haftada döllülük oranı üzerine olumlu etkide bulunması benzer etkinin kuluçka randımanında da ortaya çıkma ihtimalini güçlendirmiştir. Gerçekten de yapılan analizler, kuluçka randımanı bakımından deneme ve kontrol grubu arasındaki farkın döllülük oranındakine benzer hatta daha yüksek olduğunu göstermiştir.
Çizelge 3’de görüldüğü üzere kuluçka randımanı, araştırma başladıktan sonraki süreçte belirlenmiştir. Birinci haftada deneme ve kontrol gruplarında kuluçka randımanı sırasıyla % 78.10 ve % 77.25 olarak belirlenmiş ve iki grup arasında farkın önemli olmadığı tespit edilmiştir (P>0.05). Ancak ikinci haftadan itibaren denemenin sonuna kadar iki grup arasında fark önemli bulunmuştur (P<0.05). Kontrol grubunda kuluçka randımanı 6 haftalık deneme boyunca sürekli düşerken karşılıklı horoz değişiminin yapıldığı grupta, kuluçka randımanındaki düşüş ancak 4. haftada başlamıştır. Araştırmanın yürütüldüğü toplam 6 haftalık sürede ise ortalama kuluçka randımanı kontrol grubunda % 77.84, deneme grubunda ise %73.61 olarak tespit edilmiştir (P<0.05).
Ölüm Oranı: Deneme sırasında ölen horozlar,
günlük olarak kümes kartlarına not edilmiş ve bu veriler kullanılarak Çizelge 4 hazırlanmıştır. Bazı haftalarda, gruplarda hiç ölüm olmaması ölüm oranı bakımından gruplar arasında hafta bazında kıyaslama yapılmasını engellemiştir. Ancak deneme süresi boyunca toplam ölüm oranı bakımından istatistik analiz yapılabilmiştir.
268 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2007, Cilt 13, Sayı 3
Çizelge 2. Deneme ve kontrol gruplarında döllülük oranları ( % ± S
x
)Grup Baz 53. Hafta
(Horoz Değişim Öncesi)
54.
Hafta 55. Hafta 56. Hafta 57. Hafta 58. Hafta 59. Hafta 54-59 Hafta Ort.
Deneme 90.73±0.7a 91.98±0.4a 93.43±0.5a 92.15±0.4a 91.37±0.5a 90.45±0.5a 90.31±0.5a 91.62±0.3A
Kontrol 91.89±0.7a 90.78±0.4a 89.09±0.5b 87.91±0.4b 87.24±0.5b 86.36±0.5b 86.38±0.5b 87.96±0.3B
FARK -1.16 +1.20 +4.34 +4.24 +4.13 +4.09 +3.93 3.66
Aynı sütunda farklı harfi olan ortalamalar arası fark önemlidir (P < 0.05 )
Çizelge 3. Deneme ve kontrol gruplarında kuluçka randımanı ( % ± S
x
)Aynı sütunda farklı harfi olan ortalamalar arası fark önemlidir (P < 0.05 ) Çizelge 4. Deneme ve kontrol gruplarında haftalık ve toplam ölüm oranları (%)
Grup 54. Hafta 55. Hafta 56. Hafta 57. Hafta 58. Hafta 59. Hafta Toplam
Deneme 0.19 0.00 0.00 0.40 0.61 0.00 1.20A
Kontrol 0.00 0.00 0.00 0.21 0.21 0.00 0.42B
Aynı sütunda farklı harfi olan ortalamalar arası fark önemlidir (P < 0.05 ) Çizelge 4’te görüldüğü üzere deneme grubunda toplam ölüm oranı, kontrol grubunun yaklaşık 3 katı daha fazla gerçekleşmiş ve iki grup arasında fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur ( P<0.05 ). Özellikle horoz değişim sonrası bir ve ikinci haftalarda sosyal düzenin değişmesi sonucu ölüm oranının yüksek olması beklenirken her iki grupta da ölümlerin 4. ve 5. haftada ortaya çıktığı görülmüştür.
Sonuç
Araştırma sonuçları incelendiğinde horoz değişimi yapılan grupta, kontrol grubuna göre 6 haftalık süre içinde döllülük oranının % 3.5’un üzerinde artış gösterdiği tespit edilmiştir. Bu önemli avantajının yanında uygulamanın pratikte yaygın olarak başvurulan sürüye yeni(genç) horoz ilave edilmesine göre özellikle düşük maliyet içermesi, hastalık riski taşımaması, uygulamanın basit ve kısa sürede olumlu etkisinin görülmesi bakımından da önemli faydaları bulunmaktadır. Bununla birlikte horoz değişim uygulamasının yapılma zamanı, üretim döneminde birden fazla uygulanabilirliği, horoz değişim oranı gibi konuları kapsayan daha ayrıntılı çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır.
Kaynaklar
Brillard J.P. 2004. Natural mating in broiler breeders: present and future concerns. World Poultry Science. Journal, vol.60.
Casanovas, P. 2002. Management techniques to improve male mating activity and compensate for the age-related decline in broiler breeder fertility: Intra - Spiking. The Poultry Informed Professional, 63, 1-9.
Düzgüneş, O., T. Kesici, O. Kavuncu ve F. Gürbüz. 1987. İstatistik Metodları II Ankara Universitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:1021, Ders Kitabı, 295s., Ankara. Elibol, O.2002, Broiler Damızlık Horozların Bakım ve
İdaresine ilişkin Bazı Uygulamalar ve Bunların Döllülük Oranına Etkileri ,Çiftlik Dergisi, sayı 220
Hammerstedt R.H. 1998. Managing poultry reproduction to satisfy market demands, Biopore, Inc. seminar at the Poultry Science. Association. meeting. State College. Pennsylvania .
Ross Breeders. 1998. Ross 308 Parent Stock Management Manual. Ross Breeders Limited. Scotland.UK.
Wilson J. 1999. Spiking programs to improve fertility. NC Broiler breeder and hatchery management conference 57-60.
İletişim Adresi: Okan ELİBOL
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Zootekni Bölümü- Ankara E-posta: elibol@agri.ankara.edu.tr
Grup 54.Hafta 55.Hafta 56.Hafta 57.Hafta 58.Hafta 59. Hafta Ortalama
Deneme 78.10±0.6a 80.25±0.5a 78.75±0.5a 77.68±0.6a 76.25±0.6a 76.02±0.5a 77.84±0.4A
Kontrol 77.25±0.6a 75.63±0.5b 73.40±0.5b 72.78±0.6b 71.31±0.6b 71.26±0.5b 73.61±0.4B
