Tevrat’ýn Lut Kýssasý Üzerine
Bir Araþtýrma
MEHMET KATAR
DOÇ. DR., ANKARA Ü. ÝLAHÝYAT FAKÜLTESÝ e-posta: katar@divinity.ankara.edu.tr
abstract
A Survey on Lot’s Episode in the Book of Genesis. This article examines the account of Lot in the Torah based on Jewish sources. According to the story of Lot in the Book of Genesis, when Abraham traveled to Canaan, his nephew Lot accompanied him. Soon after, because of problems regarding their flocks and shepherds they separated and Lot went to Sodom land. When God decided to destroy Sodom and Gomorrah, Lot and his two daughters left the area and retired to a cave in a mountain. Lot’s daughters considered they should bear children for the continuation of human race. On two subsequent nights, they got their father drunk to have sexual intercourse with them. Each became pregnant by him without their father being aware that they had committed incest. The first son was named as Moab and became the father of the nation of Moab. The second one was named as Ben-Ammi and he also became the father of the nation of Ammon. In this article, the reasons of the presence of this unacceptable narration is investigated. In this context, the very article argues how the incestuous relations between Lot and his daughters included in the Torah. Consequently, two main reasons are proposed to surmount the problem. Firstly the compilers of the Torah wanted their people to keep away from the Moabs and Ammons because of religious concerns. Because these nations are known with idolatry. Secondly, it may be because of historical revenge. During the Exodus, these two nations did not entertain the Israelites. Because the compilation of the Torah came true long after the Exodus, the compilers might add this story stems from revenge towards these two tribes which did not welcome Isralieties during the Exodus. key words
Lot, Lot’s daughters, Incest, Sodom and Gomorrah, Moab, Ammon
Yahudi Kutsal Kitabý dinsel bazý emir ve düzenlemeler içermekle birlikte esas itibarýyla Ýsrail kavmi ve bu kavme ait bazý önemli þahýslarýn hayat hikâyesini anlatmaktadýr. Ancak Yahudi Kutsal Kitabý bu hayat hikâyelerini anlatýrken, bir kýsmý Ýslam kaynaklarýnda da zikredilen ve oldukça saygýn kabul edilen bir takým þahýslara Müslümanlarýn asla kabul etmediði bazý
zaaf ve davranýþlarý isnat etmektedir. Yahudi Kutsal Kitabýnda yer alan bu isnatlarýn baþýnda, Ýslam kaynaklarýnýn peygamber veya peygamber ailesi-ne mensup olarak gösterdiði bazý kimselerin, bir takým gayrý meþru cinsel iliþkiler yaþadýðý, hatta onlarýn, bu gayrý meþru cinsel iliþkilerin bir kýsmýný, aile içi ensest iliþki tarzýnda gerçekleþtirdiði iddiasý gelmektedir. Yahudi Kutsal Kitabýnda nakledilen bu tür ensest iliþkilerden ilki, Yahudi Kutsal Kitabýnýn ilk bölümünü oluþturan Tekvin’de karþýmýza çýkmakta ve burada Lut’un kýzlarýnýn, içki içirerek sarhoþ ettikleri babalarýyla iliþkiye girdikleri
anlatýlmaktadýr.1 Yine ayný kitapta Yakup’un oðullarýndan Ruben’in,
baba-sýnýn hanýmlarýndan Bilha ile yattýðý, Yakup’un bunu duyunca çok kýzdýðý
ifade edilmektedir.2 Tekvinde anlatýlan bir baþka olayda ise Yakup’un
oðul-larýndan Yahuda, kötü kadýn kýlýðýna giren gelini Tamar’ý tanýmayarak onunla para karþýlýðýnda iliþkiye girmiþ ve onun bu iliþkiden ikiz çocuðu
olmuþ-tur.3 Bu ikizlerden Peres, Davut’un ve dolayýsýyla Ýsa’nýn da büyük
atala-1 Bkz. Tekvin, atala-19/3atala-1-38. (Aslýnda Lut ile ilgili bu yakýþtýrmanýn Yahudi Kutsal Kitabýnda yer alan ilk hadise olduðu meselesi de tartýþmalýdýr. Çünkü Yahudi Kutsal Kitabýnda Lut’tan daha önce yaþamýþ olan Nuh peygamberle ilgili olarak da hoþ olmayan bir isnat, muðlâk bir biçimde anlatýlmaktadýr. Bu anlatýma göre Nuh, Tufan’dan sonraki bir dönemde þarap içip sarhoþ olmuþ ve çýplak bir biçimde çadýrýnda yatmýþtýr. Oðlu Ham, onun bu çýplak halini görerek kardeþlerine söylemiþ, bunun üzerine Nuh’un diðer oðullarý Sam ve Yafes çýplak olan babalarýný uygun bir biçimde örtmüþtür. Bir süre sonra uyanan Nuh ise kendisine yapýlaný anlayarak öfkelenmiþ ve Ham’ýn oðlu Kenan’ý lanetlemiþtir (Bkz. Tekvin, 9/20-27). Ancak Tekvinde geçen bu lanetleme hadisesinde bir gariplik bulunmaktadýr. Çünkü Nuh, bir bakýma kendi hatasý olan çýplak olarak görülmesi hadisesine orantýsýz bir tepki vermekte ve daha ilginç olaný ise kendisini bu halde gören oðlu Ham’ý deðil de Ham’ýn oðullarýndan Kenan’ý lanetlemektedir. Ýþlenen suça kýyasla orantýsýz olan ve suçlu yerine suçlunun oðullarýndan birini hedef alan bu garip laneti, metinden hareketle anlamak mümkün gözükmemektedir. Metindeki bu gariplik hem Yahudi tefsirlerinde hem de modern Batýlý araþtýrmalarda gündeme getirilmiþ ve Nuh ile oðlu Ham arasýnda geçen olayýn asýl mahiyeti ve lanetlenen Kenan’ýn buradaki rolünün ne olduðu üzerine pek çok yorum yapýlmýþtýr. Bazý kaynaklarda, Yahudi Kutsal Kitabýnda açýkça zikredilmeyen bu olayda Nuh’un iðdiþ edildiði zikredilirken Bkz. Louis Ginzberg, The Legends of the Jews I: Bible Times and Characters From the Creation to Jacob, Translated by Henrietta Szold, Philadelphia 1909, 168-169; Steven Greenberg, Wrestling with God and Men, USA 2004, 62-64; Karin R. Andriolo, “A Structural Analysis of Genealogy and Worldview in the Old Testament”, American Anthropologist, New Series, (Oct., 1973), Vol. 75, No. 5, 1659-1660, bazýlarýnda ise onun ensest bir tecavüze kurban gittiði þeklinde yorumlar yapýlmaktadýr. Andriolo, 1660).
2 Tekvin, 35/22. (Yahudi Kutsal Kitabýna göre Yakup’un, oðlu Ruben’in bu ahlaksýzlýðýna karþý yaptýðý tek þey, yýllar sonra, ölüm döþeðinde oðullarýný kutsarken ilk oðulluk hakkýný Ruben’-den almýþ olmasýdýr. Bkz. Tekvin, 49/3-4).
3 Yahudi Kutsal Kitabýndaki anlatýma göre Yahuda, oðlu Er’i Tamar ile evlendirmiþ ancak o, kýsa süre sonra çocuðu olmadan ölmüþtür. Yahudiliðe göre çocuðu olmadan ölen kiþinin yerine kardeþinin o hanýmý almasý ve ölen kardeþi için bir oðul yapmasý gerektiði için bu kez Er’in kardeþi Onan, Tamar ile evlenmiþ, ancak çocuk yapma iþini yerine getirmek istemediði için Tanrý onu da yok etmiþtir. Bunun üzerine Yahuda gelini Tamar’a babasýnýn evine dönmesini ve
rýndan biri olarak gösterilmektedir.4 Bu durum, Yahudi Kutsal Kitabýnda
geçen, gayrý meþru çocuðun ve onun soyundan gelenlerin on nesil boyunca
Tanrý’nýn cemaatine alýnmamasý emrine5 ters düþmekte; bunun da
ötesin-de Yahudi ve Hýristiyanlarýn en önemli figürler olarak gördükleri Davut ve Ýsa’nýn neseplerini lekelemektedir.
Yukarýda dile getirilen isnatlar, Davut gibi ünlü bir Yahudi kralýný gayrý meþru bir iliþki sonucunda oluþan soydan gelen bir kiþi durumuna düþür-mesi sebebiyle Yahudileri; tanrýsallýðý vurgulanan Ýsa’nýn þeceresini gölge-lemesi sebebiyle Hýristiyanlarý ve birer peygamber kabul edilen kiþilere böyle isnatlarda bulunulduðu için de Müslümanlarý ilgilendirmektedir. Ýslam an-layýþýna göre seçkin birer peygamber olarak kabul edilen Lut, Yakup, Davut gibi þahýslarýn, Yahudi Kutsal Kitabýnýn dile getirdiði türden olaylarla bir þekilde iliþkili olmasý ve bahsedilen türden iliþkilerle anýlmasý mümkün gözükmemektedir. Bu durumda Yahudi kaynaklarýnda yer alan bu tür anla-týmlarýn sebepleri ve dile getirilen iddialarýn dayanaklarý üzerinde durmak gerekmektedir. Ancak yukarýda örnek verdiðimiz birkaç hadisenin hepsini ele alarak tahlil etmek bir makalenin hacmini aþacaðý için, biz bu çalýþma-mýzý Yahudi Kutsal Kitabýnda bu tür cinsel suçlarýn ilki olarak kaydedilen Lut ve kýzlarýyla ilgili iddianýn tetkikiyle sýnýrlý tutmaya karar verdik. Bu çerçevede önce Lut’un yaþadýðý yer olan Sodom ve çevresindeki þehirlerin kutsal metinlerde dile getirilen günahlarýnýn mahiyeti, bu günahlar sebe-biyle ilahi gazaba uðrayarak yok edilmeleri ve sonrasýnda Lut ve kýzlarýna atfedilen ensest iliþki isnadýnýn nedenleri üzerinde duracaðýz. Bu sorularýn cevaplarýný, öncelikle bu iddianýn dile getirildiði Yahudi Kutsal Kitabýnda bulmaya çalýþacaðýz. Bunun için öncelikle Tekvin’de geçen Lut kýssasýný özet-lemekte yarar bulunduðu kanaatindeyiz.
Tekvin kitabýna göre Hz. Ýbrahim’in kardeþinin oðlu olan Lut, babasý Ha-ran’ýn ölümünden sonra, Tanrý’nýn Ýbrahim’i güneye yönlendirmesi üzerine,
henüz evlenme yaþýnda olmayan küçük oðlu Þela’nýn büyümesini beklemesini söylemiþtir. Ancak Yahuda bir süre sonra sözünün gereðini yapmamýþ ve oðlu Þela evlenecek çaða gelmesine raðmen, onu Tamar ile evlendirmemiþtir. Bunun üzerine Tamar, kötü kadýn kýlýðýna girerek kayýnbabasý Yahuda’nýn geçtiði güzergâha oturmuþtur. Gelini Tamar’ý tanýmayan Yahuda, onu kötü bir kadýn sanarak para karþýlýðý iliþkide bulunmuþtur. Bir süre sonra Yahuda’ya gelini Tamar’ýn zina ettiði ve hamile olduðu haberi ulaþtýrýlmýþ, bunun üzerine o da, Tamar’ýn yakýlarak öldürülmesini söylemiþtir. Tamar kayýnpederinden hamile kaldýðýný ispatlayarak ölümden kurtulmuþ, Yahuda ise bu olaydan sonra gelinine bir daha dokunmamýþtýr (Bkz. Tekvin, 38. bap).
4 Bkz. Matta, 1/1-17; Luka, 3/23-38.
5 Bkz. Tesniye, 23/2; ayrýca bkz. Ilan Kutz, “Revisiting The Lot of The First Incestuous Family: The Biblical Origins of Shifting the Blame on to Female Family Members”, BMJ, 2005, Vol. 331, 1507.
amcasý Ýbrahim’le birlikte Kenan diyarýna göçmüþtür.6 Bir süre sonra,
Ýbra-him ve Lut’un çobanlarý arasýnda, hayvanlarýn otlatýlmasý meselesinde kavga
yaþanmýþtýr.7 Yahudi din adamlarý Lut’un amcasý Ýbrahim’den ayrýlmasýna
neden olan bu kavga sebebiyle Lut hakkýnda pek olumlu ifadeler kullanma-maktadýrlar. Onlara göre Lut, hayvanlarýný baþkalarýna ait yerlerde otlatan çobanlarýný uyarmamýþtýr. Çevreden gelen tepkiler nedeniyle amcasý Ýbra-him onu ikaz etmiþ ve bu durumun çevresindekilerle olan iliþkilerini zedele-yeceðini söylemiþtir. Ancak Lut, amcasýnýn bu uyarýsýna sert tepki vermiþ ve
kendi bildiðinde diretmiþtir.8 Bunun üzerine Ýbrahim, yeðeni Lut’a, sürüler
ve çobanlar sebebiyle aralarýnýn bozulmamasý için ayrýlma teklifinde bulun-muþtur. Tevrat’a göre o, yeðeni Lut’a “Biz akrabayýz, bu yüzden aramýzda da çobanlarýmýz arasýnda da kavga çýkmasýn. Bütün topraklar senin önünde. Gel, ayrýlalým. Sen sola gidersen, ben saða gideceðim. Sen saða gidersen,
ben sola gideceðim.”9 demiþtir. Lut, amcasý Ýbrahim’in bu teklifi üzerine
verimli Erden vadisini yerleþim yeri olarak seçmiþ ve Sodom kenti civarýna
yerleþmiþtir. Ýbrahim ise Kenan topraklarýnda kalmýþtýr.1 0
Tevrat, Lut’un yerleþtiði Sodom bölgesi halkýnýn çok kötü olduðunu ve
Tanrý’ya karþý büyük günah iþlediðini ifade etmekte,1 1 ancak bu günahýn
mahiyetini belirtmemektedir. Yahudi kaynaklarýnda ise Sodom’un günahý-nýn, cinsel taþkýnlýktan çok, adaletin saptýrýlmasý, cinayet, hýrsýzlýk, yetime, yoksula ve yabancýya zulüm, kibir ve kýskançlýk olduðu ifade edilmekte-dir.1 2 Hatta bazý kaynaklarda Sodom ve çevresinin kader anýný belirleyen
6 Bkz. Tekvin, 12/4-6. 7 Bkz. Tekvin, 13/6-7.
8 Max Seligsohn, “Lot”, The Jewish Encyclopedia, Edited by Isidore Singer, USA 1904, Vol. VIII, 185-186; ayrýca bkz. The Talmud Selections from the Contents of that Ancient Book, Its Commentaries, Teachings, Poetry, and Legends, Translated from the Original by H. Polano, G. Britain, basým yýlý yok, 44-45.
9 Tekvin, 13/8-9.
10 Bkz. Tekvin, 13/11-12; ayrýca bkz. The Talmud Selections, 45. (Lut, yerleþmek için Þeria vadisini seçmiþ ancak vadideki kentlerin halký yabancýlara olan düþmanlýklarý sebebiyle onu kentlerine almak istememiþtir. Sadece Sodom kenti, Ýbrahim’in þahsýna duyulan saygý nedeniy-le onun yeðeni olan Lut’un þehre yernedeniy-leþmesini kabul etmiþtir (Ginzberg, I/229). Bazý kaynak-larda bu kentlerin halkýnýn kendi zenginliklerinden pay alacak kimseleri istemedikleri, oysa Lut’un zengin olduðu ve bu nedenle Sodomlularýn onun kendi þehirlerine yerleþmesine karþý çýkmadýklarý belirtilmektedir (Greenberg, 70).
11 Bkz. Tekvin, 13/13. (Yahudi din adamlarýna göre Lut’un, verimli topraklarý bulunan, ancak kötü þöhretiyle bilinen Sodom’u tercih etmesi, onun kalbinin kötülüðüne delalet etmektedir (Talmud, Nazir, 23a; ayrýca bkz. Greenberg, 68). O, bu kötü özelliði sebebiyle kendisini sadece Ýbrahim’den deðil, fakat ayný zamanda Tanrý’dan da ayýrmýþ ve ahlaksýzlýk ile günahýn egemen olduðu bir bölgeye gitmiþtir. Bu nedenle de günah ona baskýn çýkmýþ ve kendi kanýndan birileri, yani kýzlarý onu büyük bir günaha sokmuþtur (Ginzberg, I/228; Seligsohn, 186).
12 Talmud, Sanhedrin 109a; Greenberg, 65; ayrýca bkz. Arthur Frederick Ide, Idol Worshippers in the Twentieth Century, Dallas 1985, 65.
hadise olan Lut’un misafirlerine saldýrý giriþiminin bile cinsel taþkýnlýktan çok yabancýlardan nefret ve zayýflarýn ezilmesi duygusuyla yapýldýðý iddia edilmektedir. Bu durumda Sodom ve çevresinin helak edilmesinde cinsel suç ve taþkýnlýklarýn ötesinde topyekûn bir ahlaki dejenerasyonun etkili
olduðu anlaþýlmaktadýr.1 3
Rivayetlere göre Sodom ve çevresinde yaþayanlar, þehirlerine gelen ya-bancýlara karþý her türlü haksýzlýðý yapmakta, ticaret amacýyla bu þehirlere gelen kiþilerin mallarýný haksýzlýkla ele geçirmekte, ayrýca kendilerinden bile olsa yetimi, yoksulu ve zayýfý acýmasýz bir biçimde ezmekteydi. Bu bilgilerden hareketle Sodom ve çevresindeki halkýn en temel günahlarýn-dan birinin haksýzlýk ve adaletsizlik olduðu anlaþýlmaktadýr. Nitekim Yahu-di kaynaklarýnda Sodomlularýn bu adaletsizliði hakkýnda çeþitli hikâyeler bulunmaktadýr. Bu hikâyelerden birine göre Elamlý bir tüccar Sodom’a gel-miþ, kimse ona kalacak bir yer göstermediði için sokakta gecelemeye karar
vermiþtir. Ancak bir süre sonra Hidud1 4 adlý bir Sodomlu onu, mallarýný ele
geçirmek amacýyla evine davet etmiþtir. O, eve vardýklarýnda tüccarýn eþeði üzerindeki deðerli mallarý evine taþýmýþ, daha sonra evden ayrýlacaðý za-man da bu mallarý geri vermemiþtir. Bunun üzerine tüccar, deðerli mallarý-ný istemiþtir. Ancak Sodomlu bu talebi büyük bir þaþkýnlýkla karþýlamýþ ve tüccara, kendisinde kalan herhangi bir malýnýn olmadýðýný söylemiþtir. So-domlunun bu inanýlmaz inkârcýlýðýna þaþýran Elamlý tüccar ona, eþeðinin üzerinde ticari mallarýn bulunduðunu ve onlarý istediðini söylemiþtir. Bu-nun üzerine Sodomlu, piþkin bir tavýrla tüccara rüya görmüþ olduðunu; bu rüyaya göre uzun bir ömür yaþayacaðýný ve her türlü meyve aðacýnýn bu-lunduðu bir bahçeye sahip olacaðýný söylemiþtir. Arkasýndan da yaptýðý bu rüya yorumu için normalde dört gümüþ (para) aldýðýný, ancak misafiri ol-duðu için ona indirim yaparak üç gümüþ istediðini söylemiþtir. Elamlý tüc-car, Sodomlu ev sahibinin yaptýðý bu müstehzi yorum karþýsýnda tepki ve-rince de Sodomlu onu mahkemeye þikâyet etmiþtir. Sodomlu yargýç, hak-sýz olan hemþerisini desteklemiþ ve Hidud’un yaptýðý rüya yorumlarýnýn doðru olduðu kararýný vermiþtir. Hidud, mahkemeden elde ettiði bu deste-ðin ardýndan, tüccarýn, mallarýný gasp ettideste-ðini söylemek ve yaptýðý yoruma inanmamak suretiyle kendisine hakaret ettiðini, bu nedenle hem rüya yo-rumu için yaptýðý indirimden vazgeçtiðini hem de konaklama ücreti istedi-ðini söylemiþtir. Tüccar, mallarýný kendisine iade etmesi halinde bunu mem-nuniyetle yapacaðýný söylemiþ, ancak bu talebi karþýlýk bulmamýþtýr.
So-13 Greenberg, 65; ayrýca bkz. H. E. Del Medico, The Riddle of the Scrolls, Translated by H. Garner, London 1958, 80.
nuçta o, mallarýnýn iade edilmesi hususunda ýsrar etmeye devam etmesi
nedeniyle Sodomlular tarafýndan dövülerek þehirden atýlmýþtýr.1 5
Sodom ve çevresindeki halkýn haksýzlýk ve adaletsizliðiyle ilgili bir baþ-ka hikâye ise Hz. Ýbrahim’in kölesi Eliezer’in baþ-karþýlaþtýðý bir olayla nakledil-mektedir. Buna göre Ýbrahim’in karýsý Sara, Lut ve ailesinden haber getir-mesi için Eliezer’i Sodom’a göndermiþtir. Eliezer þehre girdiðinde Sodom-lu birinin yabancý bir tüccarý hýrpaladýðýný görmüþtür. Onu gören tüccar kendisinden yardým istemiþ, bunun üzerine Eliezer de Sodomluya yaptýðý-nýn yanlýþ olduðunu söylemiþtir. Ancak Sodomlu buna tepki göstermiþ ve yerden bir taþ alarak Eliezer’in kafasýný yaralamýþtýr. Bu kiþi, Eliezer’in ka-fasýndan akan kaný görünce de kirli kaný akýttýðýný, dolayýsýyla kendisine ha-camat parasý verilmesi gerektiðini söylemiþtir. Eliezer kendisini yaralayan Sodomlunun bu talebini þaþkýnlýkla karþýlayýnca da parayý vermediði için onu mahkemeye þikâyet etmiþtir. Sodom ve çevresinde adeta ters bir hukuk
man-týðý egemen olduðu için Sodomlu yargýç1 6 suçlunun lehine karar vermiþ ve
kendilerinin âdetinin böyle olduðunu söylemiþtir. Karar karþýsýnda iyice þaþ-kýna dönen Eliezer öfkesine hâkim olamayarak yerden bir taþ almýþ ve bu garip kararý alan hâkimin kafasýný yarmýþtýr. Fýþkýran kaný görünce “ben de senin kirli kanýný akýtarak ücreti hak ettim, ancak bunu istemiyorum;
ücreti-mi benden davacý olan adama öde!” diyerek hýzla þehri terk etücreti-miþtir.1 7
Yukarýdaki iki örnekten anlaþýlacaðý gibi Sodom ve çevresindeki þehir-lerdeki en temel günahlardan birisi adaletsizliðin egemen olmasýydý. Bu þehirlerde adalet anlayýþý inanýlmaz derecede bozulmuþ ve deðerler
ters-yüz edilmiþ durumdaydý.1 8 Bu çerçevede onlar örneðin bir kiþi komþusunu
yaralasa yaralayaný cezalandýrmak yerine yaralanan kiþiye “seni yaraladýðý için ona ücret öde” derlerdi. Bunun da ötesinde þayet bir kiþi komþusunun karýsýný yaralasa suçluyu cezalandýracaklarýna onun kocasýna, “onu, o ada-ma ver; belki senin için hamile kalýr” derlerdi. Birisi komþusunun eþeðinin kulaðýný kesse eþeðin sahibine, “kulaðý tekrar uzayýncaya kadar eþeðini ona
15 The Talmud Selections, 45-48; Ginzberg, I/245-246.
16 Yahudi söylencelerinde Sodom ve çevresindeki üç kentin, adalet kavramýný tersyüz eden yargýçlarý hakkýnda bilgi verilmekte ve bunlardan Sherek’in Sodom’da, Sharkar’ýn Gomorra’da, Zabnak’ýn Admah’ta, Manon’un ise Zebooim’de yargýçlýk yaptýðý belirtilmektedir. Hz. Ýbrahim’in kölesi Eliezer’in, bu yargýçlarýn adlarý üzerinde küçük deðiþiklikler yaparak onlarý adaletsizliklerine uygun lakaplarla adlandýrdýðý belirtilmektedir. Bu çerçevede onun bu dört yargýca Shakkara, Shakrura, Kazban ve Mazle-Din lakaplarýný verdiði, bu lakaplarýn sýrayla yalancý, baþ üçkâðýtçý, düzenbaz ve adaletin saptýrýcýsý manalarýna geldiði belirtilmektedir (Ginzberg, I/246-247). Ayný bilgi bazý küçük farklýlýklarla Talmud’da da yer almakta ve bu yargýçlarýn adlarý Shakrai, Sha-kurai, Zayyafi ve Mazle Dina olarak geçmektedir (Bkz. Talmud, Sanhedrin, 109b).
17 Talmud, Sanhedrin, 109b; The Talmud Selections, 48-49; Ginzberg, I/247-248. 18 Greenberg, 65; ayrýca bkz. Ginzberg, I/245-250.
ver” derlerdi. Sodom ve çevresindeki bu garip hukuk mantýðý ticari hayatta da iþletilmekteydi. Bu çerçevede onlar, örneðin ýrmaðý kayýkla geçenden kendi para birimleriyle dört lira alýrken, bunu kendi imkânýyla veya
yürü-yerek geçenden iki katý olarak tahsil ederlerdi.1 9 Ayný þekilde bir öküzü
olana þehrin bütün hayvanlarýna bir gün çobanlýk yaptýrýrken hiç hayvaný
olmayana zorla iki gün çobanlýk yaptýrýrlardý.2 0
Sodom ve çevresindeki þehirlerde yaþayan halkýn yukarýda bahsettiði-miz tarzdaki adaletsizlikleri ve zengin gördükleri yabancý tüccar ve
yolcu-larýn malyolcu-larýný ellerinden zorla almalarý yanýnda2 1 yolcu ve yabancýlarý
hiç-bir þekilde þehirlerinde görmek istemedikleri belirtilmektedir. Rivayetlere göre onlar þehirlerinde geçen kiþilerin hiçbir þekilde orada konaklamasýný istemez, hatta hiç kimsenin kendi þehirlerine gelmemesi ve kendi zengin-liklerine göz dikmemesi için, þehirlerinin giriþini oluþturan yollarý su kanal-larýyla kapatýr ve buralarý yabancýlarýn ulaþamayacaðý mekânlar haline
ge-tirmeye çalýþýrlardý.2 2 Bütün bu tedbirlere raðmen, bu þehirlere gelen
kim-selere ise gelmek isteyen baþka kiþilere ibret olacak biçimde muamele eder-lerdi. Ýddiaya göre bu amaçla onlar, yargýçlarýnýn telkiniyle her þehrin mey-danýna birer yatak koymuþ ve bütün engellemelere raðmen, þehirlerine ulaþ-mayý baþaran her yabancýyý bu yataða yatýp dinlenmeye davet etmiþlerdir. Yabancý bu davete uymaya teþebbüs ettiðinde altý kiþi onu kavrayarak yata-ða yatýrýr ve onun boyunu yatayata-ða uydurmaya çalýþýrdý. Kaynaklarda anlatý-lanlara göre þayet yabancý kýsa boyluysa o kiþiler bu yabancýnýn uzuvlarýný çekiþtirerek onu yataða uygun hale getirmeye çalýþýrlardý. Uzun boylu
ol-masý halinde de ayaklarýný keserek yataða uydururlardý.2 3 Her iki durumda
da yabancý korkunç bir iþkenceye maruz kalmýþ olurdu. Rivayetlere göre Sodomlular bunu Ýbrahim’in kölesi Eliezer’e de uygulamak istemiþ, ancak o, annesinin öldüðü günden beri yas sebebiyle yatakta yatmadýðýný
belirte-rek bu iþkenceden kurtulmuþtur.2 4
Yahudi kaynaklarýna göre Sodom ve çevresindeki þehirlerde yaþayanlar, bütün bu acýmasýz eylemleri yabancýlarýn kendi zenginliklerine þahit
olma-malarý ve bundan hiçbir þekilde yararlanmaolma-malarý amacýyla yapmýþlardýr.2 5
19 Talmud, Sanhedrin, 109b; ayrýca bkz. Ginzberg, I/249. 20 Talmud, Sanhedrin, 109a; ayrýca bkz. Ginzberg, I/249. 21 Ginzberg, I/245; Talmud Selections, 45.
22 Talmud, Sanhedrin, 109a.
23 Talmud, Sanhedrin, 109b; Greenberg, 66. (Yahudi söylencelerinde, Talmud’daki anlatýmdan farklý olarak uzun boylu yabancýlarýn ayaklarýnýn kesilmesinden deðil de, bu kiþilerin vücutla-rýnýn altýndan ve üstünden ölesiye sýkýþtýrýlarak yataða uygun hale getirilmeye çalýþýldýðýndan bahsedilmektedir. Bkz. Ginzberg, I/247-248).
24 Talmud, Sanhedrin, 109b; Greenberg, 66.
Bu tutumlarý nedeniyle kentlerine gelen hiçbir yolcu veya yoksula barýn-ma, konaklama ve beslenme imkâný vermemiþlerdir. Bunun da ötesinde onlarýn, özellikle þehre gelen yoksullarýn bir daha oradan sað çýkmamasý için özel çaba sarf ettikleri belirtilmektedir. Buna göre onlar, yanýlýp da kendi þehirlerine gelen yoksullara, verdikleri parayý sonradan tanýmalarýný saðlayacak birer iþaret koyarak yardýmda bulunur, ancak bu kiþilere yiyecek herhangi bir þey vermez ve onlarýn þehirden çýkmasýna da müsaade etmez-lerdi. Böylece o kiþiyi göz göre göre þehirde ölüme terk eder ve öldükten sonra da, kendi paralarýný, koymuþ olduklarý iþaretlerden tanýyarak geri
alýr, ölünün kýyafetlerini bile alýr ve onu çýplak olarak gömerlerdi.2 6
Sodom ve çevresindekiler, yukarýda bahsedilen acýmasýz davranýþlarý-nýn, yörenin tüm sakinlerinin ortak tavrý olmasý için tedbir almýþ ve þehirle-rine gelen hiçbir yolcu ve yoksulun barýndýrýlmamasýný kararlaþtýrmýþlardý. Bu kararý ihlal ederek yoksullarý barýndýran ve onlara yiyecek verenlerin ise
þiddetle cezalandýrýlmasý kuralýný koymuþlardý.2 7 Kaynaklarda onlarýn, þehre
gelen bir yoksula yiyecek verirken yakaladýklarý Lut’un Peletith (veya
Pal-tit) adýndaki evli kýzýný yakarak cezalandýrdýklarý iddia edilmektedir.2 8
Hat-ta Yahudi kaynaklarý yakýlarak öldürülen Peletith’in ölürken feryat edip Tanrý’dan bunun hesabýný sormasýný istediði ve Tanrý’nýn bu olay üzerine
Sodom’u helak etmeye karar verdiði2 9 ve kendisine ulaþan feryatla ilgili
tetkiki yaparak gereðini yapmalarý için de iki meleðini Sodom’a gönderdiði
ifade edilmektedir.3 0
Tanrý’nýn, Sodom ve çevresindeki zulmü yerinde tespit etmeleri ve ge-reðini yapmalarý için gönderdiði bu melekler, Sodom ve çevresindeki
þehir-Ýsrail kavminin günahkârlýðý, Sodom’un günahkârlýðýyla mukayese edilmekte ve Sodom ile çevre-sindeki þehirlerin zenginlikleri sebebiyle kibre kapýldýklarý, yoksul ve düþkünlere yardým elini uzat-madýklarý ve Tanrý’nýn önünde iðrenç þeyler yaptýklarý belirtilmektedir. Bkz. Hezekiel, 16/49-50). 26 Ginzberg, I/247. (Kaynaklarda Sodom ve çevresindeki þehirlerin bu kötülükleri sadece yabancý-lara yapmadýklarý kendi içlerinde de zayýflarý ezdikleri ve birbirlerinin mallarýný haksýz bir biçim-de ele geçirdikleri ifabiçim-de edilmektedir. Bu çerçevebiçim-de onlarýn birbirlerinin mallarýný hile veya þidbiçim-det yoluyla elde etmeye çalýþtýklarý, bu amaçla birbirlerini öldürdükleri belirtilmektedir. Talmud, Sanhedrin, 109a; Ginzberg, I/248-249; ayrýca bkz. T. Desmond Alexander, “Lot’s Hospitality: A Clue to His Righteousness”, Journal of Biblical Literature, (Jun., 1985), Vol. 104, No. 2, 289). 27 Pirke De Rabbi Eliezer, Translated and Annotated by Gerald Friedlander, London 1916, 182. 28 Ginzberg, I/249-250; The Talmud Selections, 49; Alexander, 290; Seligsohn, 186.
29 Bir baþka rivayete göreyse Tanrý’nýn Sodom ve çevresini yok etmeye karar vermesi Lut’un kýzý Peletith’in haksýz yere yakýlarak öldürülmesi sebebiyle deðil, yok edilen diðer kentlerden biri olan Admah’ta yaþanan benzer bir olay sebebiyle olmuþtur. Bu rivayete göre Admah’ta þehrin ileri gelenlerinden birinin kýzý bir yabancýya ekmek verirken yakalanmýþ ve þehir halký onu, bu suçu nedeniyle bala bulayarak canlý bir biçimde arýlara yem etmiþtir. Bu kýzýn, arýlarýn ýsýrmalarý esnasýnda attýðý çýðlýklar Tanrý’nýn katýna kadar ulaþmýþ ve bunun üzerine Tanrý bu bölgeyi yok etmeye karar vermiþtir (Ginzberg, I/250; ayrýca bkz. Talmud, Sanhedrin, 109b; Greenberg, 65). 30 Pirke De Rabbi Eliezer, 183; ayrýca bkz. Alexander, 290.
leri yok etmek için bölgeye gelmiþ ve önce Ýbrahim’i ziyaret etmiþlerdir. Hz. Ýbrahim, gelen konuklarla ilgilenmiþ ve onlardan bir yýl sonra Ýshak’ýn
doðacaðý müjdesini almýþtýr.3 1 Gelen kiþiler oradan ayýlýrken Sodom ve
Gomora’nýn suçunun büyük olduðunu ve bu þehirleri helak edeceklerini söylemiþlerdir. Bunun üzerine Ýbrahim Tanrý’ya yalvarmýþ ve orada bulu-nan iyi kiþiler hatýrýna bu þehirlere dokunmamasýný niyaz etmiþtir. Bunun üzerine Tanrý elli kiþiden baþlayarak on kiþiye kadar sayýyý düþürmüþ ve þayet bu helak edilecek yerlerde on iyi kiþi varsa bile bu kiþilerin hatýrýna o
þehirleri yok etmeyeceðini söylemiþtir.3 2
Tanrý’nýn gönderdiði bu melekler, akþam saatlerinde, iki yolcu kýlýðýnda Sodom’a varmýþlardýr. Yahudi kaynaklarýna göre Ýbrahim’in yanýnda
yetiþ-miþ olmasý sebebiyle onun misafirperverliðinden etkilenyetiþ-miþ olan Lut3 3 þehre
geldiðini gördüðü ve yolcu sandýðý bu iki kiþiyi misafir etmek istemiþtir. Melekler önce bu teklifi kabul etmek istememiþ, daha sonra Lut’un aþýrý ýsra-rý sonucunda bu davete uymuþlardýr. Lut misafirlerini, Sodomlulaýsra-rýn görme-mesi için dolambaçlý yollardan ve onlardan biraz uzakta yürüyerek evine
götürmüþtür.3 4 Lut’un konuklarýný eve getirirken uyguladýðý bu tedbire
rað-men karýsý, eve gelen misafirlerden hoþnut olmamýþ ve kocasýna Sodomlula-rýn bunu duymasý halinde baþlaSodomlula-rýnýn ciddi manada derde gireceðini söyle-miþtir. Ancak Lut’un hanýmý, gelen bu misafirlerin varlýðýndan haberdar
ol-31 Bkz. Tekvin, 18/1-14. 32 Bkz. Tekvin, 18/16-32.
33 Midraþ’ta Lut’un aslýnda misafirperver bir karaktere sahip olmadýðý, ancak Hz. Ýbrahim ile olan arkadaþlýðý ve yakýnlýðý sayesinde onun misafirperverlik huyunu kaptýðý belirtilmektedir (Tales and Maxims from the Midrash, Midrash Tanchumah or Yelamdinu (bölümü), by Rev. Samuel Rapaport, London- New York 1907, 225 http://www.sacred-texts.com/jud/tmm/ tmm20.htm; Ginzberg, I/253; Alexander, 290; ayrýca bkz. Pirke De Rabbi Eliezer, 184). Yapý-lan yorumlarda Lut’un Ýbrahim’in misafirperverliðinden etkilenmesinin ötesinde onunla yoldaþ olmasý sebebiyle dört büyük kazanýmýnýn olduðu belirtilmektedir. Lut, Ýbrahim ile olan yoldaþ-lýk ve yakýnlýðý sayesinde zenginleþmiþ, mal-mülk sahibi olmuþ, Sodom’u yaðmalayan krallara esir düþtüðünde kurtarýlmýþ ve Sodom yok edildiðinde ailesiyle birlikte buradan kurtarýlmýþtýr. Ýbrahim ile yoldaþlýðýn Lut’a saðladýðý bu yararlara raðmen, Lut’un soyundan gelen Moab ve Ammon oðullarý, bir bakýma varlýklarýný borçlu olduklarý Ýbrahim’in soyuna dört konuda sýkýntý çýkarmýþtýr. Bu baðlamda onlar, Mýsýr’dan çýktýktan sonra vaat edilen topraklara ilerle-yen Ýsrail’e lanet etmesi için Beor oðlu Balaam’ý ücretli olarak görevlendirmiþlerdir (Bkz. Sayýlar, 22. ve 23. baplar). Bu iki kabile Hakimler döneminde birleþerek Ýsrail’i on sekiz yýl boyunduruk altýnda tutmuþtur (Bkz. Hakimler, 3/13-14). Ayrýca bunlar II. Tarihlerde belirtil-diði gibi Ýsrail’e karþý savaþmýþ, Kudüs ve Mabet’in tahribine ise sevinmiþlerdir. Bu nedenle de bu nankör iki milletin yýkýlýþýný haber veren dört peygamber gelmiþtir. Bunlar Ýþaya (Bkz. 15 ve 16. baplar), Yeremya (Bkz. 49. bap), Hezekiel (Bkz. 25. bap) ve son olarak Tzefenya (Bkz. 2/9-10) Ammon ve Moab’ýn akibetinin Sodom ve Gomorra’nýnki gibi olacaðýný haber vermiþtir (Bkz. Tales and Maxims from the Midrash, Genesis Rabba (bölümü), by Rev. Samuel Rapa-port, London- New York 1907, 79 http://www.sacred-texts.com/jud/tmm/tmm07.htm). 34 Pirke De Rabbi Eliezer, 185; Ginzberg, I/253.
malarý halinde Sodomlularýn kocasýna zarar vereceðini düþünmesine raðmen, gerekli hassasiyeti göstermemiþ ve gelen misafirler için yemekte kullanmak için komþularýndan tuz isterken bunu isteme sebebini aðzýndan kaçýrarak evine misafir geldiðini söylemiþtir. Lut’un hanýmýnýn bu bilgiyi aðzýndan
ka-çýrmasý üzerine3 5 kýsa zamanda þehrin genç-yaþlý bütün erkekleri Lut’un
evi-nin kapýsýna dayanmýþ ve ona, gelen kiþileri eþcinsel iliþki için kendilerine
vermesini söylemiþlerdir.3 6 Ancak kaynaklarýn genelinde Sodomlularýn bunu
cinsel arzu ve istekle deðil, þehirlerine gelenleri aþaðýlamak ve cezalandýr-mak amacýyla bir metot olarak düþündükleri ifade edilmektedir. Hatta onla-rýn bu kararý bundan kýsa süre önce alarak uygulamaya koyduðu ve bunu þehre gelmek isteyenleri caydýrmak amacýyla bir ceza olarak kullandýklarý belirtilmektedir. Bu iddiayý dile getirenlere göre antik toplumlarda eþcinsel tecavüz eylemi bir cezalandýrma metodu olarak görülmekte ve savaþlarda bile uygulanmaktaydý. Buna göre savaþta galip gelen taraf maðluplarýn er-keklerine de tecavüz ederek onlarý her manada aþaðýlamaktaydý. Dolayýsýyla Sodomlularýn da ayný düþünceyle ve cezalandýrmak amacýyla gelen
misafir-lere tecavüz etmeye yeltendikleri iddia edilmektedir.3 7 Bu kaynaklara göre
onlar bu cezayý bir süre önce uygulamaya sokmuþ ve böylece þehirlerine
gelme niyetinde olan kiþilere karþý önemli bir caydýrýcýlýk elde etmiþlerdi.3 8
Sodom ve çevresindeki þehirlerin eþcinsel eylemlerinin temel sebebini bu þekilde izah etmeye çalýþan kaynaklar yanýnda, onlarýn gerçekten eþcin-sel eðilimler içerisinde olduklarýný iddia edenler de bulunmaktadýr. Nite-kim kaynaklarda onlarýn ve çevre kentlerin, yýlýn belli dönemlerinde kadýn, erkek ve çocuk bir araya gelerek kontrolsüz seks partileri gerçekleþtirdikleri
belirtilmektedir.3 9 Bu bilgi onlarýn cinsellik konusunda bir sýnýr
tanýmadýk-larýna ve eþcinsel eðilimleri de rahatlýkla sergileyebileceklerine kanýt olarak görülebilir. Ayrýca Lut’un, misafirlerini gelenlerin tasallutundan kurtarmak için son çare olarak bakire olan kýzlarýný onlara teklif etmesi de evin kapýsý-na dayakapýsý-nan Sodomlularýn bu eþcinsel saldýrý giriþimini, yukarýda belirtildi-ði gibi yabancýlarý cezalandýrma amacýndan çok, cinsel arzu ile yaptýklarýna
bir kanýt olarak görülebilir.4 0 Ancak yine de -genç ve yaþlý- þehrin bütün
erkeklerinin ayný eþcinsel eðilimler içerisinde olduklarý ve sýrf bu nedenle
35 Ginzberg, I/254. (Pirke De Rabbi Eliezer’de ise Sodomlularýn, þehirlerine gelen yabancýlarýn varlýðýndan Lut’un karýsýnýn tedbirsizliðiyle deðil, onlarý gören bir gencin haber vermesi sebe-biyle haberdar olduklarý belirtilmektedir. Bkz. Pirke De Rabbi Eliezer, 185).
36 Tekvin, 19/4-5.
37 Bkz. Greenberg, 63, 67, 72; Ide, 67. 38 Bkz. Greenberg, 72.
39 Ginzberg, I/245.
Lut’tan misafirlerini kendilerine teslim etmelerini istediklerini düþünmek çok makul gözükmemektedir. Kanaatimizce bu eþcinsel saldýrý giriþiminde bulunanlarýn bir kýsmýnýn bu tür eþcinsel eðilimleri bulunsa bile, esas ço-ðunluk yerel bir taassupla kendi kurallarýný çiðneyen ve þehirlerine gelme-ye cesaret eden kiþileri cezalandýrmak amacýyla Lut’un kapýsýna dayanmýþ-týr. Böylece onlar, hem aralarýndaki eþcinsel eðilimlilerin cinsel tatminini saðlamak hem de bütün tedbirlere raðmen, þehirlerine girme cesaretini gösterenleri cezalandýrarak ileride gelmeye kalkýþacaklara ibretlik bir göz-daðý vermek için bu eylemi gerçekleþtirmeyi istemiþ ve bu nedenle Lut’un
kapýsýna dayanmýþ olmalýdýrlar.4 1
Gerekçesi ne olursa olsun Lut, evinin kapýsýna dayananlarýn, misafirlerine yönelik bu teklifine þiddetle karþý çýkmýþ ve yukarýda ifade ettiðimiz gibi ge-rekirse kendisinin evli olmayan kýzlarýný bile verebileceðini, ancak evinde bulunan misafirlerine dokunmamalarýný rica etmiþtir. Ancak onun bu direnci Sodomlularý kýzdýrmýþ ve onlar, gelen misafirlere yapmayý düþündüklerinin daha kötüsünü ona yapacaklarý tehdidinde bulunmuþlardýr. Bunun üzerine gelen melekler, Lut’u çekerek içeriye almýþ ve gelenlerin gözlerini evin kapýsý-ný görmez hale getirmiþlerdir. Bu nedenle de onlar sabaha kadar uðraþmala-rýna raðmen, evin kapýsýný bulamamýþlardýr. Melekler Sodomlularý bu þekil-de göremez hale getirdikten sonra Lut ve ailesine kendi kimliklerini açýkla-mýþ ve bölgeyi helak edeceklerini ifade ederek yakýnlarýyla birlikte kaçýp
kur-tulmalarýný önermiþlerdir.4 2 Bu uyarý üzerine Lut kýzlarýyla niþanlý olan
da-mat adaylarýný da kurtarmak istemiþ, ancak onlar, Lut’un bu uyarýsýna
inan-41 Tekvinde anlatýlan bu olaya oldukça benzeyen bir baþka olay ise Hakimler Kitabýnda anlatýlmak-tadýr. Buna göre Levili bir adam, ailesinin yanýna giden cariyesini geri getirmek için onun yaþadýðý þehre gitmiþ ve onu alarak kendi memleketine yola çýkmýþtýr. Bunlar, akþam olunca Benyamin kabilesine ait Gibea þehrinde konaklamak zorunda kalmýþ, ancak kimse onlara barýnacak bir yer göstermemiþtir. Sonradan, o þehrin asýl sakinlerinden olmayan, ancak orada yaþayan bir adam, Levili ve cariyesini evine davet etmiþ, fakat gece Benyamin kabilesinden bir grup erkek, adamýn kapýsýna dayanmýþ ve ev sahibine, eþcinsel iliþki kurmak için misafirini kendilerine vermesini söylemiþlerdir. Ev sahibi, týpký kapýsýna gelen Sodomlulara direnen Lut gibi gelenlerin bu isteðine itiraz etmiþ ve istiyorlarsa kendi bakire kýzý ile misafirinin cariyesini onlara verebileceðini söyle-miþtir. Ancak onlar Lut’un ayný tür teklifini kabul etmeyen Sodomlular gibi bu öneriyi reddetmiþ-tir. Sonuçta Levili kendisini kurtarmak için cariyesini onlara vermiþ ve onlar sabaha kadar bu kadýna tecavüz ederek bu suretle öldürmüþlerdir. Olayýn duyulmasý üzerine diðer kabileler, Gibe-alýlara bu olayýn sorumlularýný kendilerine teslim etmelerini istemiþ, ancak Benyamin kabilesi bunu reddetmiþtir. Bu nedenle diðer Ýsrail kabileleri Benyamin kabilesine savaþ açmýþ ve bu savaþýn sonucunda Benyamin kabilesinden çok az sayýda erkek kaçýp canýný kurtarmýþ, geri kalanlar ise kadýn çoluk çocuk demeden öldürülmüþtür (Bkz. Hakimler 19 ve 20. baplar). Hakimler kitabýnda geçen bu olay ile Tekvin kitabýndaki anlatým arasýndaki bariz benzerlik bu metinlerden birinin diðerinin etkisiyle kaleme alýndýðý izlenimini vermektedir.
mamýþlardýr.4 3 Bunun üzerine melekler Lut’u ve iki kýzý ile karýsýný alarak
þehirden çýkarmýþ ve onlara daðlara kaçarak canlarýný kurtarmalarýný söyle-miþlerdir. Ancak Lut daða kaçamayacaðýný söyleyerek Sodom’a yakýn olan Tsoar kentine kaçýp sýðýnmalarýna razý olmalarýný rica etmiþtir. Bunun üzeri-ne melekler, onun ricasýyla bu küçük kenti tahrip etmekten vazgeçmiþ ve Lut
ile ailesine arkalarýna bakmadan buraya doðru kaçmalarýný söylemiþlerdir.4 4
Buna raðmen, Lut’un karýsý geri dönüp bakmýþ ve Tanrý onu bir anda tuz
direðine çevirmiþtir.4 5 Kaynaklarda Lut’un evli iki kýzýnýn olduðu ve
karýsý-nýn, evli olan bu kýzlarýnýn da arkadan gelip gelmediðini kontrol etmek ama-cýyla anne þefkatiyle dayanamayarak geri dönüp baktýðý, bu esnada Tanrý’nýn sekinesini gördüðü ve bu nedenle de hemen oracýkta bir tuz direðine
döndü-rüldüðü ifade edilmektedir.4 6 Bazý kaynaklarda ise onun misafirlerinden tuzu
esirgediði için tuz direðine döndürüldüðü iddia edilmektedir.4 7 Sebebi ne
olursa olsun Lut’un karýsý da Sodom ve çevresindeki þehirlerde4 8 yaþanan
felakette yok olmuþ ve sadece Lut ile iki kýzý kurtulmuþtur.4 9
Tekvin’e göre Lut, iki kýzýyla birlikte kaçýp sýðýndýðý Tsoar kentinde, be-lirtilmeyen bir nedenle ikamet etmekten korkmuþ ve oraya yakýn, daðda bulunan bir maðaraya yerleþmiþtir. Yahudi Kutsal Kitabýna göre Lut ile kýz-larý arasýndaki ensest iliþki de burada yaþanmýþtýr. Bu iddiaya göre Lut’un kýzlarý, ilk anda kaçýp sýðýndýklarý Tsoar’da baþka erkeklerin varlýðýna þahit olmalarý gerekirken, yörede kendileriyle evlenecek kimsenin bulunmadýðý-ný dile getirmiþ ve babalarýyla cinsel iliþki kurmak suretiyle onun soyunu devam ettirmeye karar vermiþlerdir. Bu olay, Tekvin kitabýnda þöyle anlat-maktadýr: “büyük kýzý küçüðüne dedi, babamýz kocamýþtýr ve bütün
dünya-43 Bkz. Tekvin, 19/14; ayrýca bkz. Tonson, 100. (Bazý kaynaklarda Lut’un evli olmayan bu iki kýzý yanýnda iki de evli olan kýzýnýn bulunduðu ve Lut’un bu kýzlarý ile damatlarýný da uyararak þehirden çýkarmaya çalýþtýðý, ancak baþarýlý olamadýðý belirtilmektedir. Bkz. Ginzberg, I/255; Seligsohn, 185).
44 Bkz. Tekvin, 19/15-22. 45 Tekvin, 19/26.
46 Ginzberg, I/255; Pirke De Rabbi Eliezer, 186; ayrýca bkz. The Universal Jewish Encyclopedia, Lut maddesi, Edited by Ýsaac Landman, USA 1942, C. 7, 205; Seligsohn, 186.
47 Bkz. Seligsohn, 186. (Yahudi kaynaklarýnda bu tuz direðinin, gündüzleri büyükbaþ hayvanlar tarafýndan yalanarak adeta ayaklarýna varacak kadar tüketilmesine raðmen, gece yeniden eski halini aldýðý ifade edilmektedir. Bkz. Ginzberg, I/255; Pirke De Rabbi Eliezer, 186, 8 numaralý dipnot).
48 Yahudi kaynaklarýnda Sodom ile birlikte yok edilen diðer üç kentin Gomora, Admah ve Zebo-oim olduðu (Bkz. Ginzberg, I/246) vadideki beþinci ve en küçük kent olan Tsoar’ýn ise Lut’un oraya kaçýp sýðýnma isteði sebebiyle bu felaketten kurtulduðu belirtilmektedir. Bazý kaynaklar bu kentin diðerlerine göre daha geç bir tarihte kurulmuþ olduðunu ve daha geç kurulmuþ olmasý sebebiyle de diðer kentlerin aþmýþ olduðu günah limitini henüz doldurmamýþ olmasý sebebiyle kurtulduðunu iddia etmektedir (Ginzberg, I/256).
nýn yoluna göre yanýmýza girmek için memlekette erkek yoktur; gel, baba-mýza þarap içirelim ve babamýzdan zürriyeti yaþatmak için onunla yatarýz. O gecede babalarýna þarap içirdiler ve büyük kýz girip babasýyla yattý ve onun yatmasýný ve kalkmasýný bilmedi. Vaki oldu ki, ertesi gün büyük kýz küçüðüne dedi: iþte, dün babamla yattým; bu gece de ona þarap içirelim ve babamýzdan zürriyet yaþatmak için, gir, onunla yat. Ve o gecede dahi baba-larýna þarap içirdiler ve küçük kýz kalkýp onunla yattý ve onun yatmasýný ve kalkmasýný bilmedi. Lut’un iki kýzý böylece babalarýndan hamile kaldýlar. Büyük kýz bir oðul doðurdu ve onun adýný Moab çaðýrdý, o bugüne kadar Moablýlarýn atasýdýr. Küçük kýz, o da bir oðul doðurdu ve onun adýný
Ben-Ammi çaðýrdý; o bugüne kadar Ammon oðullarýnýn atasýdýr.”5 0
Yukarýdaki anlatýmda Lut’un hemen hiçbir sorumluluðunun bulunmadý-ðý ve onun, kýzlarýnýn hazýrladýbulunmadý-ðý bir planýn parçasý konumuna düþtüðü his-settirilmektedir. Bu nedenle de Lut’un, her iki kýzýyla olan iliþkisinin anlatý-mýnda ‘onun(kýzýnýn) yatmasýný ve kalkmasýný bilmedi’ þeklindeki ifade, tekrarlanmakta ve bu ensest iliþkinin yaþanmasýnda Lut’un herhangi bir sorumluluðunun bulunmadýðý ifade edilmeye çalýþýlmaktadýr. Burada me-tin yazarýnýn, ensest bir iliþkiden türediklerini iddia ederek Moab ve Am-mon uluslarýný mümkün olduðunca karalamaya çalýþýrken, bu uluslarýn atasý olarak gösterdiði Lut’u bunun dýþýnda tutmaya ve onun ahlaki bir
sorumlu-luðu olmadýðýný vurgulamaya çalýþtýðý açýk bir biçimde görülmektedir.5 1
Yahudi Kutsal Kitabýnýn Lut’u belirgin bir biçimde koruyan yaklaþýmýna karþýn bu olayýn yorumuyla ilgili anlatýmlarda tablo tersine dönmekte ve Yahudi din adamlarý, yaptýklarý yorumlarda, kýzlarý yerine, Lut’un kendisini bu ensest iliþkiden sorumlu tutmaktadýr. Bu yaklaþýma göre Lut’un kýzlarý Sodom ve çevresinin yok edilmesini, bütün insanlýðýn yok edilmesi þeklin-de algýlamýþ ve bu neþeklin-denle þeklin-de kendilerini insan soyunun
sürdürülmesin-den sorumlu görmüþlerdir.5 2 Bunun için onlar, insan soyunun
tükenmeme-si için hamile kalýp çocuk doðurmalarý gerektiðine inanmýþ ve yeryüzünde iliþkiye girecekleri baþka hiçbir erkek kalmadýðýný düþünmeleri sebebiyle de babalarýyla ensest iliþkide bulunmuþlardýr. Yorumlarda Lut’un kýzlarýna yönelik bu iyi niyetli yaklaþýma karþýn, Lut’a karþý ayný iyi yaklaþým sergi-lenmemekte ve onun bu ensest iliþkinin sorumlusu olduðu ortaya
konma-50 Tekvin, 19/31-38; ayrýca bkz. J. R. Porter, “The Daughters of Lot”, Folklore, (1978), Vol. 89, No. 2, 127; Tonson, 105; Seligsohn, 186.
51 Porter, 128.
52 Porter,129; ayrýca bkz. Melissa Jackson, “Lot’s Daughters and Tamar as Tricksters and the Patriarchal Narratives as Feminist Theology”, Journal for the Study of the Old Testament, 2002, 98, 42-43.
ya çalýþýlmaktadýr. Bu çerçevede onun, her þeyden önce kýzlarýnýn aksine, Sodom ve çevresinde yaþanan hadisenin yerel bir yok etme olduðunu ve insan soyunun baþka yerlerde devam ettiðini bildiði, buna raðmen kýzlarý-na bu bilgiyi vermediði dile getirilmektedir. Talmud’a göre bunun nedeni de onun iyi niyetli olmamasýydý. Nitekim o, yerleþim yeri olarak Sodom gibi ahlaksýzlýðýyla ün yapmýþ bir yeri seçmekle kalbinin kötülüðünü açýk bir biçimde ortaya koymuþtur. Lut’un bu kötülüðü, sadece Ýbrahim’den ayrýlmasý ve yerleþim yeri olarak Sodom’u seçmesiyle sýnýrlý kalmamýþ, kýz-larýyla olan ensest iliþkide de belli bir rol oynamýþtýr. Çünkü o, kýzlarý tara-fýndan sarhoþ edildiði ilk gece, büyük kýzýnýn kendisiyle yattýðýnýn farkýna varmasa bile kalktýðýnýn farkýna varmýþtý. Ýkinci gece yine sarhoþ olarak ayný olayýn bu kez de küçük kýzla yaþanmasýna sebep olduðu için onu
so-rumsuz görmek mümkün deðildir.5 3 Yahudi söylencelerini ihtiva eden kimi
kaynaklarda ise bu olaya dair, Tekvin’de rastlanmayan bazý eleþtiri ve yo-rumlar bulunmaktadýr. Bu yoyo-rumlarda Lut’un, Ýbrahim’den ayrýlma süreci-ne ve yerleþmek için Sodom gibi günahkâr bir kenti tercih etmesisüreci-ne dikkat çekilmekte ve bu ensest iliþkinin önceden yapýlan bu tercihlerin bir bedeli
olduðuna iþaret edilmektedir.5 4 Böylece bu meselenin Tekvin’de temas
edilmeyen yüz kýzartýcý boyutu üzerinde durulmakta ve bunun Ýbrahim’i de rahatsýz ettiðine iþaret edilmektedir. Bu söylencelerde Hz. Ýbrahim’in, yeðeni Lut’un öz kýzlarýyla ensest iliþki kurduðunu duyduktan sonra, dedi-kodular sebebiyle Filistin’in Hebron bölgesinden ayrýlarak Gerar diyarýna
gittiði anlatýlmaktadýr.5 5
Yukarýda verdiðimiz bilgilerden de anlaþýlacaðý gibi Yahudi Kutsal Kita-býnýn Lut’un kýzlarýyla ilgili olarak ortaya attýðý, ancak Lut’u bu iþten so-rumlu göstermediði ensest iddiasý, daha sonra yapýlan yorumlarla baþtaki amaçtan oldukça farklý bir noktaya eriþmiþ ve Lut, bu iþin asýl sorumlusu haline getirilmiþtir. Lut ve kýzlarýnýn hikâyesini nakleden metin ile yorum-cularýn Lut’a bakýþ açýsý farklýlýk taþýsa da Ýsraillilerin, Tekvin’de anlatýlan ensest iliþkiden türediðine inandýklarý Moab ve Ammon oðullarýna bakýþ açýlarý planlanana uygun olmuþtur. Bu bakýþ açýsýyla hem bu kabilelerin Ýsrail oðullarýna yakýnlýklarý tescil edilmiþ hem de gayrý meþruluklarý be-nimsenerek bu iki kabile mensuplarýnýn, kendi kabilelerinden ayrýlsalar bile on nesil boyunca Tanrý’nýn cemaatine, yani Ýsraillilerin arasýna alýnmamasý
kuralý benimsenmiþtir.5 6 Yapýlan yorumlarda ise Tanrý’nýn Musa
aracýlýðýy-53 Talmud, Nazir, 23a, Horayoth, 10b. 54 Bkz. Seligsohn, 186.
55 Ginzberg, I/257-258. 56 Bkz. Tesniye 23/3.
la Ýsraillilere, Lut’un bu iki kýzýnýn soyundan gelen Moab ve Ammon
kabi-leleriyle savaþmamayý emrettiði5 7 hatýrlatýlmakta ve bu emirle ilgili þöyle
bir yorumda bulunulmaktadýr: Tanrý Ýsrail oðullarýna, Lut’un büyük kýzýnýn soyundan gelen Moablýlara düþman olmamalarýný ve onlarla savaþmama-larýný telkin etmiþtir. Ancak oðluna, “babamdan” anlamýna gelen Moab adýný koyma fütursuzluðunu gösteren büyük kýzýn soyundan geldikleri için Mo-ablýlarý rahatsýz etmenin önüne bir engel koymamýþtýr. Küçük kýzýn soyun-dan gelen Ammon oðullarýna karþý ise hem savaþma hem de taciz etme
yasaðýný getirmiþtir.5 8 Ancak Talmud’da yapýlan bu yorum, ayný bölümde
dile getirilen bir baþka yorumla çeliþmektedir. Bu ikinci yoruma göre Lut-’un kýzlarýndan büyüðü, babasýndan soy sahibi olmasý hususunda, küçük kardeþine kýyasla bir günlük önceliðe sahip olmasý sebebiyle övülmektedir. Büyük kýzýn bu önceliðinin bir ödülü olarak da onun soyundan gelen birile-rinin, küçük kýzýn soyundan gelenlere kýyasla dört nesil önce, Ýsrail kraliyet
ailesi içerisinde yer aldýðý5 9 ifade edilmekte ve bu durum, insanýn bir emri
yerine getirme konusunda alabildiðine duyarlý ve hýzlý olmasý gerektiðine
kanýt olarak kullanýlmaktadýr.6 0
Lut ve kýzlarýnýn ensest iliþkide bulunduðuna dair Yahudi kutsal metin-leri ve yorumlarýnda geçen bilgimetin-leri bu þekilde verdikten sonra bu bilgimetin-lerin güvenirliði ve böyle bir ensest iliþkinin gerçekten yaþanýp yaþanmadýðý hu-susu üzerinde durmamýz gerekmektedir. Bu çerçevede akla gelen bazý so-rularýn cevaplanmasý konunun netleþtirilmesinde önem arz etmektedir. Ýlk akla gelen soru ise böyle bir ensest iliþinin yaþanýp yaþanmadýðý sorusu-dur. Yahudi kaynaklarýnda kesin bir olaymýþ gibi anlatýlan bu ensest iliþki-nin gerçekten yaþanmýþ olmasý mümkün müdür? Müslümanlarýn bir pey-gamber, Yahudilerin ise ilk ata olarak gördükleri Ýbrahim’in yeðeni Lut, za-yýf karakterli bir insanýn bile kolay kolay yapamayacaðý bir þeyi yapmýþ ve kýzlarýyla zina mý etmiþtir? Þayet böyle bir ahlaksýzlýk söz konusu ise Yahu-di Kutsal Kitabý niçin bunu eleþtirmemekteYahu-dir? Nitekim yorumlarda bazý eleþtiriler bulunmakla birlikte, bu iddianýn temel kaynaðý olan Tekvin
kita-57 Bkz. Tesniye, 2/9, 19.
58 Talmud, Nazir, 23b; Louis Ginzberg, The Legends of The Jews III: Bible Times and Characters From the Exodus to the Death of Moses, Translated from the German Manuscript by Paul Radin, Philadelphia 1911, III/351.
59 Lut’un büyük kýzýnýn soyundan gelen Moablý Rut, Ýsrail’in Yehuda kabilesinden Boaz ile evlen-miþ ve bu evlilikten müstakbel Ýsrail kralý olan Davut’un dedesi Obed doðmuþtur. Obed Yesse’-nin; Yesse, Davut’un; Davut da Süleyman’ýn babasý olmuþtur. Ammonlular ise Moablý Rut’un, Ýsrail kraliyet ailesinde yer almasýndan dört nesil sonra Ammonlu Naama’nýn Kral Süleyman’la evlenmesi ve Süleyman’dan sonra tahta geçen Rehoboam’ýn annesi olmasý suretiyle Ýsrail kra-liyet ailesi içerisinde yer almýþtýr. (Bkz. Talmud, Nazir, 24a, 1 numaralý dipnot).
býnda, olay gayet sýradan bir þeymiþ gibi anlatýlmakta ve en ufak bir
eleþti-rel ifadeye yer verilmemektedir.6 1
Bu olayýn nakledildiði Tekvin kitabýnda herhangi bir eleþtirinin olma-masý, Lut ve kýzlarý hakkýnda böyle bir yakýþtýrmanýn gündeme getirilme arzusundan kaynaklanýyor olabilir mi? Yani bu olay, Yahudi kutsal metin yazarlarýnýn uydurduðu muhayyel bir olay ya da bilinçli bir iftira mýdýr? Þayet bu, Yahudi kutsal metin yazarlarýnýn uydurduðu ve kutsal metinleri-ne sokuþturduðu bir iftira ise onlarýn kendi kutsal metinlerini de tahrif et-melerine neden olan bu aðýr iftira ve ithamýn sebebi nedir? Özellikle Yahu-di kutsal metinlerinin cinsel suçlar ve gayrý meþru iliþki sonucunda doðan-lar konusunda çok katý tavrý olduðunu düþündüðümüzde bu durumun izah edilmesi daha da güçleþmektedir. Nitekim Tevrat’ýn Tesniye bölümünde gayrý meþru iliþki sonucunda doðmuþ olan birinin, Tanrý’nýn cemaatine alýn-mamasý gerektiði, hatta onun soyundan gelenlerin de on nesil boyunca bu
cemaate alýnmamasý gerektiði belirtilmektedir.6 2 Bu emrin hemen
deva-mýnda ise ilginç bir biçimde Moab ve Ammon kabilelerinin gayrý meþrulu-ðuna iþaret eden bir ifade yer almakta ve bir Moablý veya Ammonlunun da ayný þekilde on nesil boyunca Tanrý’nýn cemaatine sokulmamasý gerektiði
emredilmektedir.6 3 Moablýlara ve Ammonlulara yönelik bu dýþlayýcý
ifade-nin, gayrý meþru iliþki sonucunda doðan bir kiþinin Tanrý ve Ýsrail nazarýn-daki deðersiz konumuna iþaret eden bir ifadeden hemen sonra gelmesi son derece ilginç ve anlamlý gözükmektedir. Kanaatimizce burada önce gayrý
61 Bu eleþtirilere cevap vermeden önce o dönemde bu tür bir iliþkinin bir sakýncasý olmayabileceði ihtimali üzerinde durulabilir. Nitekim bu iddiayý dillendirenler, Yahudi Kutsal Kitabýnýn Levili-ler bölümünde evlenilmesi yasak olanlarýn tek tek sayýldýðýný, ancak daha uzak durumdaki kiþilerle cinsel iliþki kurulmasý yasaklanýrken baba ile kýz arasýndaki iliþkinin bu yasaklar arasýnda yer almadýðýný iddialarýna dayanak olarak göstermektedirler. Fakat biz bunun, ifade edilmesi bir biçimde ihmal edilmiþ olan bir husus olduðuna veya malumun ilaný sebebiyle gereksiz görülmesi sebebiyle beyan edilmediðine inanmaktayýz. Çünkü Levililer kitabýnda evle-nilmesi yasak olanlar sayýlýrken, kiþinin kendi kýzýyla iliþkisinin yasak olduðu belirtilmese bile kýz evlada kýyasla daha uzak olan geliniyle iliþkisi açýk bir biçimde yasaklanmaktadýr. Bu durumda kiþinin geliniyle iliþkisi yasaksa kendi kýzýyla iliþkisinin zaten yasak olacaðý açýk bir biçimde anlaþýlýr (Bkz. Levililer, 18/15 ve 20/12). Bu açýklamaya Levililer kitabýndaki hüküm-lerin Musa dönemine dayandýðý, oysa Lut’un bundan yüzyýllar önceki bir dönemde yaþadýðý, dolayýsýyla yukarýda ifade edilen türden bir iliþki tarzýnýn o dönemde sorun olmayabileceði gerekçesiyle itiraz edilebilir. Ancak Lut’tan çok kýsa bir süre sonra yaþamýþ olan Yakup’un oðlu Yahuda’nýn, bilmeden gelini Tamar ile zina etmesinden sonra bir daha ona yaklaþmamasý, bu tür bir iliþkinin o zaman da yasak olduðu þeklindeki iddiamýzý desteklemektedir (Bkz. Tekvin, 38. bap). Eðer o dönemde kiþinin kendi geliniyle veya yakýn akrabasýyla iliþkisi yasak olmasay-dý Yahuda, geliniyle bilmeden tesis ettiði bu iliþkiyi sürdürür ve hem gelini hem de kendisi dul olduðu için onu kendisine eþ olarak alýrdý.
62 Bkz. Tesniye, 23/2. 63 Bkz. Tesniye, 23/3.
meþru iliþkiye karþý hemen her toplumda mevcut olan duygusal dýþlayýcý tavýr harekete geçirilmekte, arkasýndan da ayný dýþlayýcý yaklaþým Moab ve Ammonlular için devreye sokularak onlarýn gayrý meþru bir iliþkiden türe-dikleri ima edilmiþ olmaktadýr.
Bu durumda Ýsraillilerin, gayrý meþru bir soydan geldiðine inandýklarý
Moablý Rut6 4 ve Ammonlu Naama6 5 gibi insanlarý nasýl kendi içlerine
al-dýklarý ve bunlarý kraliyet ailesinin fertlerinin anne ve eþleri olarak gördük-leri sorusu ortaya çýkmaktadýr. Bu kadar kötü gösterilen bir soyun mensup-larý, Ýsrail kraliyet ailesi gibi en seçkin bir soyun içine neden kabul edilmiþ-lerdir? Üstelik bu kabilelerin mensuplarý kraliyet ailesine kadar girdikleri-ne göre sýradan Ýsrailliler ile girdikleri-ne kadar karýþýp kaynaþtýklarý ve girdikleri-ne tür akraba-lýklar tesis ettikleri meselesi de gündeme gelmektedir. Böyle bir durumda Tevrat’ýn “Moablý ve Ammonlu birini, on nesil boyunca Tanrý’nýn cemaatine almayacaksýnýz” ifadesi nasýl anlaþýlmalýdýr? Yani Ýsrailliler, Tanrý kendilerin-den Moablýlar ve Ammonlulardan uzak durmalarýný istediði ve bu istek
Mu-sa’nýn kitabýnda açýkça yazýldýðý halde bu emri ihlal mi etmiþlerdir?6 6 Yoksa
bu, daha sonradan Yahudi kutsal kitabýna sokulan ve Ýsraillilerin bu kabilele-re yönelik düþmanlýk duygularýný körüklemeye yönelik bir ifade midir?
Kanaatimizce bu, Ýsraillilerin; Moab ve Ammon kabilelerinin mensupla-rýna karþý düþmanlýk duygularýný canlý tutmak amacýyla metne sonradan ilave edilmiþ bir isnattan oluþmaktadýr. Nitekim bazý kaynaklarda Moab ve Ammon oðullarýnýn dil ve soy itibarýyla Ýsrail oðullarýna en yakýn
topluluk-64 Yahudi Kutsal Kitabýnda övülen Moablý Rut, Kral Davut’un büyük atasý Boaz ile evlenmiþ ve Ýsrail kraliyet ailesinin annesi olmuþtur (Bkz. Rut, 4/9-20).
65 Ammonlu Naama Davut’un oðlu Süleyman’la evlenmiþ ve bu kadýndan doðan Rehoboam babasýnýn yerine tahta geçmiþtir (Bkz. I. Krallar, 14/21).
66 Talmud’da, Moablýlarý ve Ammonlularý on nesil boyunca Tanrý’nýn cemaatine almama kuralý-nýn erkeklere yönelik olarak uygulandýðý, kadýnlara ise uygulanmadýðý açýklanmakta ve böyle-ce Ýsrail kraliyet ailesine kadar girmiþ olan Moablý veya Ammonlu kadýnlarýn durumu meþru-laþtýrýlmaya çalýþýlmaktadýr. (Bkz. Talmud, Kethuboth, 7b, 23 numaralý dipnot, Kiddushin, 75a). Ancak Talmud’un Nazir bölümünde ise cinsiyet ayrýmý belirtilmeksizin Ýsraillilerin, Lut-’un soyundan gelen bu iki kabilenin mensuplarýyla evlenmesi yasaklanmaktadýr (Bkz. Talmud, Nazir 23b, 3 numaralý dipnot). Bu ikinci açýklama meseleyi içinden çýkýlmaz hale getirmekte-dir. Kanaatimizce bu yasaklama kararý Moablý Rut ve Ammonlu Naama gibi kadýnlarýn Ýsrail kraliyet ailesi fertleriyle evlenmesinden daha sonraki bir dönemde alýnmýþ ve önceden kraliyet ailesi fertleriyle yapýlan bu evlilikleri meþrulaþtýrmak için bu yasaðýn sadece erkeklere uygulan-dýðý iddiasý dile getirilmiþtir. Ancak bu izah yine de onlarýn, neden ensest bir iliþkinin sonucunda doðduðunu iddia ettikleri ve dolayýsýyla bayaðý kabul ettikleri bu iki kabileden birtakým kadýn-larý kraliyet ailesi içine soktukkadýn-larýna dair bir eleþtiriyi ortadan kaldýrmamaktadýr. Bu eleþtiri ancak, Moab ve Ammon kabilesine mensup birilerini on nesil boyunca Tanrý’nýn cemaatine almama yasaðýnýn, yukarýda bahsedilen kadýnlarýn evliliklerinden çok sonraki bir dönemde metne sokuþturulduðu þeklindeki bir izahla ortadan kaldýrýlabilir.
lar olduklarý,6 7 ancak bu toplumlarýn tek tanrý inancýna sahip olmayýp
put-perest olduklarý belirtilmektedir. Bu kaynaklara göre Yahudi Kutsal Kitap yazarlarý, Ýsrail kavminin, kendileriyle yakýn dil ve kan baðý olan bu
top-lumlarýn putperest inançlarýndan etkilenmemesi için6 8 bu kabilelerin
kö-kenlerine yönelik böylesi aðýr bir ithamý kutsal metne sokuþturmuþlardýr. Böylece kökenleri yüz kýzartýcý bir iliþkiye dayandýrýlan bu kabilelerin, Ýsra-illiler üzerinde etkin olmasý bir yana, onlarýn istihza ve aþaðýlamalarýna
maruz kalmalarý kaçýnýlmaz olmuþtur.6 9 Bu durumda Lut ve kýzlarýyla ilgili
ensest iliþki iddiasýnýn nedeni ve bu ensest iliþkinin sonucunda ortaya çýk-týðý iddia edilen bu iki kabilenin mensuplarýna Tanrý’nýn cemaatine katýlma yasaðýnýn getirilmesinin sebebi de kendiliðinden ortaya çýkmaktadýr. Ýsrail-li kutsal metin yazarlarýnýn, Ýbrahim ve Lut’tan yüzyýllar sonra, özelÝsrail-likle Babil sürgününden sonra, bazý kutsal metin fragmanlarýný bir araya
getire-rek kutsal metni oluþturduklarý7 0 hususundaki açýklamalar göz önünde
bulundurulunca bu durum daha da anlaþýlýr bir hal almaktadýr.
Sonuçta onlar, dikkatli biçimde oluþturduklarý bu plan sayesinde Moab ve Ammonlularýn Ýsrail halkýna olan etnik yakýnlýðýný tasdik etmiþ, ancak ayný zamanda bunlarýn soyuyla ilgili köklü bir utancýn lekesini de onlarýn
üzerine atmýþ7 1 ve onlarý diledikleri gibi alaya alma þansý bulmuþlardýr.
67 Tonson, 105, 114; ayrýca bkz. Emil G. Hirsch, “Lot”, The Jewish Encyclopedia, Ed. by Isidore Singer, USA 1904, Vol VIII, 186.
68 Nitekim kaynaklarda Moablýlarýn, Beor oðlu Balam’ýn tavsiyesiyle Ýsraillileri dini deðer ve düþüncelerinden uzaklaþtýrarak Tanrý’nýn onlarý terk etmelerini saðlamak amacýyla putperest-liðe teþvik ettikleri belirtilmektedir. Bu amaçla onlarýn, Ýsraillilerin geçiþ yolu üzerinde çadýrlar kurduklarý ve bu çadýrlarýn önünde duran yaþlý kadýnlarýn kýyafet satmak gerekçesiyle Ýsrailli erkekleri yoldan alýkoyduklarý anlatýlmaktadýr. Bu kadýnlarýn mal satmak gerekçesiyle çaðýr-dýklarý Ýsrailli erkeði, içeride daha deðerli ve ucuz kumaþlarýn bulunduðunu söyleyerek çadýra girmeye teþvik ettikleri, içeri giren kiþiyi ise genç, güzel ve süslenmiþ bir kadýnýn karþýladýðý iddia edilmektedir. Ýddialara göre genç kadýn içeri giren Ýsrailliyi oturup dinlenmeye teþvik eder, ona þarap verir ve tavýrlarýyla onu kýþkýrtýrdý. Arkasýndan da kendi putlarýna tapýnmasý halinde onunla birlikte olacaðýný söyler ve bunu uygulardý. Rivayete göre Ýsrail erkekleri baþtan gizli yaptýklarý bu ziyaretleri, daha sonra aleniyete dökmüþ ve ikili gruplar halinde bu çadýrlarý ziyaret ederek putperestlik ve zinaya düþmüþlerdir (Ginzberg, III/380-382). Yahudi söylencele-rinde nakledilen ilginç bir rivayete göre Ýsrail oðullarýnýn Moablýlarýn bu oyununa gelmesinde ve ahlaksýzlýða düþmesinde onlarýn Sodom çevresinin suyunu içmelerinin önemli bir rolü olmuþ-tur. Bu iddiaya göre Sodomlularýn, suyundan içtikleri için ahlaken yozlaþtýklarý bir su kaynaðý, daha sonra bu suyu içen Ýsraillileri de benzer þekilde etkilemiþ ve onlarýn, Sodomlularýn günah-larýna benzer günahlarý iþlemelerine neden olmuþtur. Ginzberg, III/382).
69 Kutz, 1507; ayrýca bkz. Soligsohn, 186; Porter, 128; Melissa Jackson, “Lot’s Daughters and Tamar as Tricksters and the Patriarchal Narratives as Feminist Theology”, Journal for the Study of the Old Testament, 2002, 98, 42.
70 Bkz. Richard Elliott Friedmann, Kitabý Mukaddesi Kim Yazdý, Çev. Muhammet Tarakçý, Ýstan-bul 2005, 305-309, 335; ayrýca bkz. Kutz, 1507.
Ancak kanaatimizce burada, Kutsal metnin tasarlanmasý sýrasýnda hesap-lanmadýðýný tahmin ettiðimiz bir þey daha gerçekleþmiþ ve metin yazarýnýn özenli bir dille korumaya çalýþtýðý Lut’un saygýnlýðý, sonradan yapýlan yo-rumlarla ciddi bir biçimde zedelenmiþtir. Oysa Kutsal metin yazarý, Lut’un saygýnlýðýný gölgelememek için anlatýmýnda özenli bir dil seçmiþ ve onun, kýzlarýnýn kendisini sarhoþ ederek ensest iliþki kurma planýndan ve bu pla-nýn uygulamasý safhasýnda olan bitenden haberdar olmadýðýný açýk bir bi-çimde vurgulamýþtýr. Bunun için de o, her iki kýzýn iliþkisi esnasýnda Lut’un sarhoþ olduðunu ve ‘yattýðýný kalktýðýný’ bilmediðini mükerrer bir biçimde vurgulamaya özen göstermiþtir. Sonraki dönemde Yahudi din adamlarýnýn yaptýðý yorumlarda ise Kutsal Kitap metin yazarýnýn, Lut’a yönelik bu ama-cý gözetilmemiþ ve o, bu muhayyel ensest iliþkisinin baþ sorumlusu
duru-muna düþürülmüþtür.7 2 Sonuçta metin yazarý, belli bir amaç
doðrultusun-da, Ýbrahim’in yakýn akrabasý olan Lut’u bu iþin mümkün olduðu kadar dýþýnda tutarak Moab ve Ammon kabilelerinin soyunu utanç verici bir it-ham altýnda tutmayý amaçlarken, yüzyýllarýn geçmesiyle Lut’a yönelik akra-balýk duygularý zayýflayan yeni nesillerden yorumcular, doðrudan doðruya Lut’u bu iþin içine sokmaya çalýþmýþlardýr. Böylece Yahudi din bilginlerinin yaptýðý yorumlarla olay, Kutsal metin yazarýnýn amacýnýn çok ötesinde bir noktaya varmýþtýr. Bu durumda Yahudi Kutsal Kitabýnýn metin yazarý ile daha sonraki yüzyýllarda bu metinlere yorum yapanlar arasýnda amaç ve
perspektif farklýlýðý oluþtuðu açýk bir biçimde ortaya çýkmaktadýr.7 3
Biz, kendi içerisinde makul olan bu izah tarzý yanýnda Tesniye kitabýnda geçen bilgilerden hareketle Lut ve kýzlarýna yönelik bu itham ve iftiranýn bir baþka nedeni olduðuna veya en azýndan bir baþka düþmanlýk nedeninin de bu isnadýn ortaya atýlmasýna katký saðladýðýna inanmaktayýz. Kanaati-mizce Ýsrail oðullarýnýn, Moablýlarýn ve Ammonlularýn atalarýyla ilgili bu aðýr ithamýnýn asýl sebebi, Ýsrail oðullarý ile bu kabileler arasýndaki, Mýsýr’-dan çýkýþ dönemine uzanan sonraki dönemde de yüzyýllar boyu devam eden bir düþmanlýða dayanmaktadýr. Tevrat’a göre Ýsrail oðullarý Mýsýr’dan çýktýktan sonra, yollarý üzerinde meskûn bulunan bu kabileler tarafýndan iyi karþýlanmamýþ, onlara yardýmcý olunmamýþ ve hatta bunun da ötesinde
72 Yahudi yorumcular genel olarak Lut’a yönelik bu olumsuz yaklaþýmý benimsemekle birlikte, bu genel yaklaþým tarzýndan daha farklý bir yaklaþýmý benimseyen ve Lut’u salih bir adam, hatta muhtemelen Ýslam’ýn etkisiyle peygamber olarak gösteren bazý olumlu yaklaþým ve yorumlara da rastlanmaktadýr(Seligsohn, 185-186). Bu yaklaþýmý, Yahudilikten doðarak ayrý bir din haline gelen Hýristiyanlýk içerisinde sürdüren bazý isimlere de rastlamak mümkün olmaktadýr. Bu baðlamda Hýristiyanlýðýn öncü isimlerinden biri olan Petrus, Lut’u Salih bir adam olarak göstermiþtir (Bkz. II. Petrus, 2/7-8).
sihir-büyü iþlerinde çok usta olan Beor oðlu Balaam vasýtasýyla Ýsraillilerin
baþýna ciddi belalar getirilmeye çalýþýlmýþtýr.7 4 Kanaatimizce Ýsrail
oðulla-rý, Mýsýr’dan çýkýþ esnasýnda bu iki kabilenin kendilerine karþý sergiledikleri ve sonrasýnda da devam ettirdikleri düþmanca tutumu unutmamýþ ve onla-rýn bu tavonla-rýna yönelik kýzgýnlýklaonla-rýný kutsal metinlere yansýtmýþlardýr. Bu baðlamda Tevrat yazarlarý, çeþitli gerekçelerle kaybolup tekrar yazýlan Tev-rat’ýn yeniden yazýmý esnasýnda, bu iki kabilenin atalarýnýn ensest bir iliþki-nin ürünü olduklarýný söylemek suretiyle bunlardan intikam almýþlardýr. Ýsrailliler, ayný kýzgýnlýk ve düþmanlýk duygusuyla bu kabilelerin iyiliðini istememe ve bu iki kabilenin mensuplarýný on nesil boyunca Tanrý’nýn
ce-maatine kabul etmeme düþüncesini de Tevrat’a sokuþturmuþlardýr.7 5
Son olarak ifade etmek istediðimiz husus ise Yahudilerin Moab ve Am-mon kabilelerinin kökenine yönelik böyle bir anlatýmý oluþtururken muh-temelen daha eski mitolojik birtakým anlatýmlardan esinlenmiþ olabilecek-leridir. Nitekim kaynaklarda Kenan yöresinde eskiden beri anlatýlan Tanrý El ile ilgili bir mitolojik anlatýmda, El’in kendisine “baba” diyen iki kadýnla iliþkiye girdiði ve bunlardan sabahyýldýzý veya þafak anlamýna gelen “sa-har” ile akþam yýldýzý veya alaca karanlýk anlamýna “shalim” adlý iki çocu-ðunun olduðu nakledilmektedir. Bu mitolojik figürlerin ve yaþadýklarý olay-larýn Lut ve kýzlarýyla ilgili anlatýmlarla benzerlik göstermesi, Yahudilerin, Kenan yöresindeki bu söylenceleri bildikleri ve bunu Lut ve kýzlarýna uyar-ladýklarý olasýlýðýný ortaya koymaktadýr. Buna göre Yahudi Kutsal metin yazarlarý Moab ve Ammon kabilelerini aþaðýlamak için Kenan yöresindeki bu antik anlatýmý, Lut ve kýzlarýna uyarlamýþ ve bu suretle hem ezeli düþ-man olan komþularýna psikolojik bir darbe vurmuþ hem de kendi halklarýný
bu kabilelerin politeist inançlarýndan uzak tutmaya çalýþmýþlardýr.7 6
74 Bkz. Sayýlar, 22. ve 23. baplar. 75 Bkz. Tesniye, 23/3-6.
76 Porter, 131-135; bu mitolojiyle ilgili daha geniþ bilgi için bkz. Frank Moore Cross, Canaanite Myth and Hebrew Epic: Essays in the History of The Religion of Israel, USA, 1997, 22-24.
