Ankara Ürıiv Vet Fak Derg. 49,35-38.2002
Elektro-ejakülasyon yöntemiyle kediden sperma alınması ve
sun'i tohumlama
Ali DAŞKIN
Ankara Üniversitesi. Veteriner Fakültesi, Dölerme ve Sun'j Tohumlama Anabilim Dalı. Ankara
Özet: Bu çalı~mada lokal ırk bir di~i kedi. aynı ırk bir erkek kediden elcktro-ejakülasyonla alımın sperımı ilc 24 saat ar,ıyla Ilılravagm.\1 olarak iki kez tohumlandı ve gebelik elde edildi. Sperına erkek kediden c1ektro-ejeklilatör yardımıy"ı. .I\lestezı dltımb .ılındı ve Tris sUldndırıclsl ile sulandırıldıktan sonra kimi spermatolojik özellikleri saptandı. Anamnez. klinik gözlem ve '<ıgındi snıear bulguları ıle östnısta olduğu saptanan di~i kedi, 24 saat arayla iki kez, taze sperma ıle intravdginal olardk tohumlanch. Tohıımlamalardan sonra dişi kediye. ovulasyonu uyarmak amacıyla SO LU HCG kas içi olarak uygulandı. Gehelik. ilk tohumlamdddn sonrdki 30. günde ultrdsonografi ile saptandı ve 58.gün doğum gözlendi.
Anahtar kelimeler: Elektro-ejaklilasyon. kedi. sun'i tohumlama
Semen collcction by electro-ejaculation
and attifidal
inseminationin
the cat
Summary: In this ,ttıdy. a local brecd female cat was inseminated intravaginally with the ,emen taken hy elcctro-ejdculdtıon from a male cat of the same brced and it was obtained pregnancy. The semen were tak en from thc malc cat hy elcctro-cJ<lClIlator lınder the anesthcsia. and examincd for spermatological parameters after diluted with Tri, extender. On the basis of andmnesı,. clınıcal in.'pection and parameters of vaginal smear, the female cat was imeminated two time, with fre,h semen in an ıntcr\dl of 24 hoıırs. Fifty LU HCG WdS injccted intramuscularly to the female cat after the inseminatioııo; in order LO provdcdte ihe (lvuldtions Prcgnancy WdS deternıined by ultrasonography on the 301h day after the first insemination and whelping t,ıked pldce on thc 581h ddY.
Key word, : Artificial insemination. caL. electro-ejaculation
Giriş
Diğer hayvan türlerinde olduğu gibi kedilerde de sun'i tohumlama uygulamalarında, kızgınlığın ve en uy-gun tohumlama zamanının doğru tespit edilmesi,
kızgınlı-ğısaptanan di~ilerin uygun teknik ve yöntemlerle tohum-lanın,aları çok önemlidir.
Erkek kedilerden spermanın alınmasında, kedilerin sun'i vagina yönteminine kolayca alıştırılamaması gihi hir takıın zorluklar vardır. Kedilerden sperma alınmasında kullanılahilecek diğer bir yöntem ist: dektro-ejakülasyon yiintt:ınidir. Bu yönteın sedasyon ya da anestezi altındaki kedilerde elektriksel uyarımlar sağlayan, mt:kanizması diğt:r hayvanlardakine benzer bir gereç ve rektal prohla yapılabilmt:ktedir. Elektro-t:jakülasyon yöntemi, anestezi alııııdaki hcl' erkek kt:dide uygulanahilir olması ve eja-hilatııı sun'i vaginayla alınan spermaya göre daha fazla toplanabilmesi gibi avantajlar sağlaınakt:.dır 0,5.6,14.
16). Elektro-ejakülatör!e alınan spermalarda ejakülat mik-tarı 0.02 ik 0.50 ml arasında değişmektedir (I 2,16). Sper-matozoa motilitesinin sperma örneklerine göre %50-90
arasıııda değiştiği; ejakülatta spermatozoon yoğunluğu-nun ise hüyük farklılıklar gösterdiği ve 12 x 106 - 147 x
ı
O" arasında deği~ehildiği hildirilmektedir (2,10,12,15,17).
Puhertaya ulaşmış di~ilerin, çevresel ve hormonal faktörlerin etkisiyle kimi özcl davranışlar göslt:rerek er-keği kahul etmesine östnıs denmektedir Üstrustaki di~i kedilerde sık sık miyavlama, yerde yuvarlannıa. spray tar-zında idrar çıkarma vt: alçak yürüme gihi davranışlar göz-lenmektedir. Dişi kedilerde östrusun saptanmasında, pra-tik olarak kjjnik gözlem bulgularına ibvt:ten vaginal smear yapılahilmektedir. Di~i kedilerde östrusun sap-tanması, kızgınlık davranı~ıarının gözlennıesi ve hu he-lirtilerin vagina! sitoloji bulguları ile doğnılanınası ve desteklenmesi ile daha olumlu sonuçlar alıııabilnıektedir
(3,4 ).
Vaginal sitoloji, östrusa neden olan horınonların va-gina mukozasında meydana getirdiği değişikliklerin sap-tanmasına dayanmaktadır. Ancak, vaginal sitoloji ke-dilcrde optimum çiftleşmt: zamanı için çok hcl irleyici değildir (H, 16). Vaginal smear örneklerinde köpekbde olduğu gibi proöstrusta çt:kirdekli vt: korniriye. hücreler ile lökositler görülürken eritrositlert: rastlannıaz. Kc. dilerde gözlenen komifikasyon, köpeklerde olduğu gibi östrus haşlangıcını göstermek için çok tanımlayıcı dc-ğildir (13). Bazal hücreler, vaginal smear örneklerinde östrus ve erken metaöstnıs dönemlerinde giirülmezken siklusun diğer dönemlerinde sınırlı sayıda görülehilirler
36 Ali Daşkın
Parabazal hücreler ise östrusta neredeyse hiç göri.iImez-lerken metöstrüsün son dönemlerinde maksimum se-viyede bulunurlar. tntermedier hücrelerin sayıları östrusta azalırken erken metöstrusta hızla artmaya başlar. Çe-kirdeksiz süperfisiyal hücreler ise, siklus boyunca gö-rülebilirken östrusta maksimum seviyeye ulaşır. Piknotik çekirdekli süperfisiyal hücrelerin pro-östrustan metöstru-sa doğru metöstru-sayıları azalır (3).
Kedilerde ilk başarılı sun' i tohumlama çalışmaları Soıka ve ark.(1 S) tarafından
ı
970 yılında yapılmıştır. Sun'i tohumlama nativ, nativ miks, sulandırılmış ve don-dunılmuş sperma ile yapılabilmektedir. Tohumlamayı ta-kiben ovulasyonu teşvik amacıyla 50-75 LU HCG in-jeksiyonu yapılmasının uygun olduğu bildirilmektedir. Tohumlama için, spermanın vulvadan 1.5 cm kadar gi-rilerek serviksin ağzına 0.1-0.2 ml'lik volum içinde 5-300X 106 moLİl spermatozoa dozlarında bırakılarak yapılabi-leceği kaydedilmektedir (3,7). Suni tohumlama için kul-lanılacak taze sperma, alındıktan hemen sonra izotonik bir tuz solusyanu ilc i ml'ye kadar sulandırılmalıdır. Bu spermanın 0.1 ml'si tohumlama için yeterli olabilir. Rutin çalışmalarda ise tohumlama dozunda SO x IO('/ml sper-matozoon içeren dozlar tavsiye edilmektedir. To-humlamanın vaginanın derinlerine ya da servikse ya-pılması ve ovulasyonun indüklenmesi için de honnonal uyarımlada desteklenmesi önerilmektedir. Bu şekilde %50 gebelik oranı elde edilebileceği; 24 saat sonra ikinci tohumlama ve SO IU HCG injeksiyonu ile de gebelik ora-nının %75' e kadar çıkarılabileceği önerilmektedir (15) Ovulasyonun indüklenmesi için östrusun i. ve 2. gü-nünde HCG injeksiyonları ya da vazektomize erkek kedi kullanılabileceği de kaydedilmektedir (9).
Şekil i.A. Elektro-ejaklilatör probunun rektuma uygulanması. B. Prepusyumdan penisin dı~arı çıkarılması. Cve D. Penisııı ereksiyonu ve spermanın alınması.
Figure
ı.
A Applieatian of prob to rectllm. B. Take out of the penis from preaputium. C and D. Erection of the peıııs and semen colleetion.Ankara Üniv Vet Fak Dcrg. 49. 2002 37
Bu çalışma, kızgınlığı ve uygun tohumlama zamanı klinik gözlem ve vaginal smear bulguları ile tespit edilen kedinin, erkek kediden elektro-ejakülasyon yöntemiyle alınan sperma ile suni tohumlanması ve dölverimi elde edilmesiamacıyla yapılml~tlr.
Materyal
ve Metot
Bu (;alışmanın hayvan materyalini 3.7 kg ağırlığında 2.5 yaşında sağlıklı bir lokal ırk erkek kedi ve 2.2 kg ağır-lığında 3 yaşında, sağlıklı ve bir doğum yapmış lokal ırk bir dişi kedi oluşturdu.
Di!ii kedide kızgınlığın saptanması
Dişi kedinin kızgınlığı hayvan sahibinin gözlemine dayanan anamnez bilgileri, kedinin klinik belirtileri ve vaginal sıncal' yöntemiyle tespit edildi.
Vaginal smear örneği alınması
Ince, pamuklu bir çubuk ile vaginadan alınan swap lam üzerine serilip toluidin mavisiyle 3-5 dk boyandıktan sonra lal1lel kapatılarak mikroskopta x 100 büyütme ile in-celendi.
Elektro-tjakülatiir
Erkek kediden spermanın alınmasında 50 Hz fre-kans modülasyonunda 3 V/dk 300 mA elektriksel uyarım sağlayan bir elektro-ejakülatör kullanıldı.
Spcrmanın alınması
Elektro-ejakülasyon yöntemi ile sperma alınması es-nasında e:'kek kediye 2.3 mg/kg xylazin lı~droklorit ve 5 mg/kg ketamin hidroklorit anestezisi kas içi olarak uy-gulandı. Kedinin penis ve anus bölgesindeki uzun tüyler kesilerek temizlendi ve elektro-ejakülatörün rektal probu kayganlaştırılarak, yan yatırılan kedinin rektumuna yer-le~tirildi. Toplama kadehi olarak kullanılan plastik tüp, uyarımlar ba~ladıktan sonra belirginleşen penisin glans penisini iı;ine alacak şekilde yerle~tirildi ve sperma alı-nana kadar kedi ye elektriksel uyarım verildi. Eja-külasyonb hirlikte uyarım kesildi ve prob dı~arı alındı. Sperma alma i~lemi 24 saat sonra tekrarlandı.
Spcrmamn muayencsi
Alınan spermanın miktarı mikropipet yardımıyla öl-çüldü. Kedide sperma miktarının azlığı dolayısıyla alınan ejakülatlar e~it miktarda Tris sulandırıcısı ile sulandınl-dıktan sonra spermatozoon motilitesi ve }0ğunluğu sap-tandı.
Dişinin tohumlanması
Tahtımlanacak dişinin sakinleşmesini sağlamak amacıyla tohumlama öncesi 2.3 mg/kg xylazin hidroklorit kas içi olarak uygulandı. Sedasyondan sonra kedi yan ya-tırıldı ve vulva bölgesinin temizliği sağlandıktan sonra
adapte edilmiş ince, plastik bir pipet, vagina içinde yak-laşık 1.5cm ilerletilerek nativ sperma vaginaya bırakıldı. Dişi kediye tohumlamadan hemen sonra ovulasyonu teş-vik etmek amacıyla 50IU HCG kas içi olarak uygulandı. Tohumlama işlemi 24 saat sonra tekrarlandı.
Bulgular
Araştırmada kullanılan erkek kediden ı. gün elckı-ro-ejakülasyon yöntemiyle açık krem renginele. 360 III
miktarında, %70 motiliteye sahip, 90 x ](Y'/ml yo-ğunlukta; 2. gün ise 246 ını miktarında %75 motiliteye sahip 65 x 101i/ml yoğunlukta spermatozoon içeren eja-külatlar alındı (Şekil I).
Dişi kedinin gözleminde sık sık miyavladığı. alçak yürüme davranışı sergilediği hildirildi. Kedinin klinik muayenesinde genital ve sakral biilgeye yapılan masaja cevap olarak lordosis davranışı sergilediği ve vulvanın hafif ödemli ve açık pembe renkte olduğu teshit edildi.
Vaginal smear örneklerinde %80 çekirdekli ve çe-kirdeksiz süperfisial hücreler ile %20 oranında in-termedier ve diğer hücre tipleri saptandı.
Östrusta olduğu tespit edilen dişi kedi sedasyon al-tında 24 saat arayla iki kez intravagınal olarak
[0-humlandı (Şekil 2). Ilk tohunılamada 90 x io(ı/mı yo-ğunlukta ve %70 motil spermatozaon içeren ejakülat ve ikinci tohumlamada 65 x lOo/ml yoğunlukta ve (y, 75 matil spermatozoon içeren ejakülat ilc dişi kedi int-ravaginal olarak tohumlandı. Gebelik, ilk tohumlamadan sonraki 30. gün ultrason bakı ile tespit edildi ve dişi kedi ilk tohumlamadan sonraki 58. gün 4 yavru doğurdu.
Şekil 2. Kedinintaze spcrma ilc inıravagiııaiıohuııılanııı,ısı. Figıırc 2. Artificia! inseminatiün of cat İntravagiııally wıth frcslı scmcn.
38 Ali Daşkll1
Tartı~ma
ve Sonuç
Suni vagenle sperma alma gibi diğer türlerde yaygın ve başarılı bir şekilde uygulanan sperma alma yön-temlerinİn kedilerde uygulanabilirliğinin zorluğu ya-nında. bu yöntemlerle alınan sperma miktarının azlığı. ke-di lerden sperma almada c1ektro-ejakiilatör yöntemini vazgeçilmez kılmaktadır (1.5.12,16). Hastalıkların kont-rolu. erkek ve dişiye bağlı agresif ya da diğer antisosyal davranışlar, anormal dış genital organ anomalileri ile fiz-yoloıik ya da fiziksel çiftleşmc problemleri yanında teş-hıse ve araştırmaya yönelik olgular kedilerde sperma alma ve sun' i tohumlamayı gerektiren başlıca olguları oluşturmaktadır (9, 15).
Elektro-ejakülasyon yöntemi bu çalışmada anestezi altındaki erkek kediden sperma alınmasında başarı ile uy-gulanmıştır (Şekil I). Erkek kediden 24 saat arayla iki keı alınan cjakülatlarda saptanan sperma miktarı, sper-matol.Oon motilitesi ve yoğunluğu, kimi araştırıcıların ke-dilerde bildirdikleri spermatolojik parametrelerle uyum ıçinde olmuştur (LO. 12.1 5-17). Dişi kedi de uygun to-humlama zamamnı belirlemeye yönelik vaginal smear bulguları ise, östrusun klinik bulgularını onaylar nitelikte hulunarak hu açıdan kimi araştırıcıları (3,4) des-teklemektedir.
Elde edilen gebelik sonucuna kimi araştırıcıların (9.10.15) da bildirdiği gibi. tohumlarnalardan sonra kas ıçi olarak uygulanan HCG injeksiyonlarının da etkili ol-duğu düşünülmüştür.
Sonuç olarak, yapılan bu çalışmada erkek ke-dilerden elektro-ejakülasyonla sperma alınabileceği ve ı~yguı~ nite!ikli sperına ile kedilerde sun'i tohumlamanın başarıyla uygulanabileceği kanısına varılmıştır.
Kaynaklar
i. Arthur HG, Noakes DE, Pearson H (1983): Veıerinary Repmdll<'ıion ({ııd Ohsıeırics. 61hcd. 523. Bailliere and
Tin-daı\. London.
2. Axner E, Hoıst BS, Linde-Forsberg C (1998): Morp-hologı' of spel'11wlozoa iıı ıhe muda epididymidis hej(Jre aııd (ı/ıer eleetro-ej({cul(l/ilJll ({ııd a coıııparison wiıh eja-('u Iii/ed slwrm({IIJ':oa iıı ıhe doıııesıic cil/. Theriogenology. 15.973-97')
3:' Christiansen IbJ (1984): Reproducıioıı in ıhe Dog and Cal.
ı.
ıcd. 225-262. Bailliere and Tindall. London.4. Cupps PT (1991) RepmduL1wıı III Dolılı çlıc All/lIlal, 41h
cd. 535-554. Academie Press Ine. Califorııia.
5. Getty R (1975): Sissoıı aııd Gmssm{(lı's The Aıı({ıo"ı\' of ıhe Doıııesıic Aııimals. Slh cd. Vol 2. 173ı,). WB S,ıunders
Co. Philadelphia.
6. Goodrowe KL, Howard .l, Sehimidt PM, Wild DE
(1989): Repmducrive hiolo/i,l' of ıhe domesllc utl wiıh 'pe-cial rejereııa lo ellilocrinolog\'. spenli Ji(/lcıilJll {(Iıd iıı
riımlerlilimliıııı. J Reprod Fert Sııppl. 39. 73-')0. 7. Hamner CE, Jennings LL, Sojka KI (1970): Cal (Feliı
calUS L.) spemUl(()loa require capaCil((liolı. J Repr<.)d
FL'I"-til, 23. 477 -41;0.
1;. Hermn MA (1977): Feliııe reprodlıC/lolı. Veı Clııı N Amcr. 7. 715-722.
9. PIatz CC, WiIdt DE, Seager SWJ (197R): Pre/illilIlCl' iii
ıhe domesıic cal ((tier arli/ıc[(ll iıııemiıı((ııoıı \-viıh pre-viously.ti'Olell sperma(()ıoıı. J Reprod FertiL. 52. 279-2S2.
LO. Seott PP (1970): Caıı. 192-208. In: ESI: Hafcz (Ed). Rep-rodııetion and Breeding Tcehniqııes for Lıhoraıory Ani-mals. Lea and Febiger. Philadelphia.
11. Seott PP (1972): The Cal 321;-353. In The ljFA W lIand-book on the Care and Y1anagelııent of Lıhoraıory Anımals 41hed. Churchill LivingslOne. London.
12. Seager SWJ (1977): Semeıı Col/ec/ioıı. LV((/ıwılOlI dnd Ar-ıi{idal "ııemilliilimı of ıhe Domesıic Cil I. 1252-125.:1. In: RP Kirk (Ed), Current Vcterinary Therapy. WH Saunders Co. Philadelphia.
13. ShiIIe VM, Lundstriim KE, StabenfcIdt (;H ( 197<)) Fol-licular .tillletimı in ıhe dome.\ıic cal lls deıermiııed hı'
esl-I'IIdiol-J7{3 concenll'llıions in plasmıı: rel((ıioıı lo es;,1'lI.llıl'-hııviour and comi/icaıimı oL el/oli((lI'd \'(/).:{Iw/ epiihı,ltum.
Biol Reprod. 21. 953-963.
ı
4. Smith FO (1989): l:\amiııing m((le do).:s "nd 1.''''.1/01' 171'1'-eding sOUlıdııess. Veı Med. June. 5ı,)4-60315. Sojka N,I, Jennings LL, Hammer CE (1970): A rıijici((1 !llSeminıııimı iıı ıhe cal (Felis uııus). Lah Anim Care. 20.
198-204.
16. Watson PF (1990): Ani/ıcial "lsem{lwıi(J1I aııd ıhe I're-serValiml olSemen. 741;-835. In: GE LIllllııing (Ed). Mars-hall's Physiology of Reproduction: Reproducııon ın the Malc. Chı:~chil LivıngslOnc. Edinhurg.
17. WiIdt DE, Bush M, Howard .lG, O'hrien SJ, Mcltzer D, Vandyk A, Ehedes H, Brand DJ (1983) Unıque sel/ıilı((1 qualiıy in ıhe Souıh A/ricilll dıeeıah ((ııd a Cll/lljl([l"([lil'e evalualimı iıı ıhe dOlnesıic uıl. Biol Reprod. 29.
1019-1025.
Geliş IiIrihi: 20.92001/ Kahulıarihi . J.I02001
Yazışma adresi:
Doç'. Dr. Ali f)a,ı-kııı
Aııkııra Üııiversiıe.li. Veıeriner rııkil/ıesi Diilerme I'e Suni Tohumlillııa Aııahilim D((lı
OOl LODışkapı, Ankal'li d([skin@velerilliıry.ilIık((l"([.edu.ır
