TARIH OGRETMENLiGt ANABHXM DALI
TARIH DERS KITAPLARININ KRONOLO JIK VE TEMATIK TASARIMLARININ OGRENCI BASARISI UZERINDEKI ETKILERi "EGITiM VE KULTUR ALANINDA YAPILANINKILAP HAREKETLERI"
YUKSEK LISANS TEZI
Hazirlayan Yildiz ERCAN
Tez Dani§mam Yrd.Do?. Dr. Mehmet Ali CAKMAK
Tasanmlannin Ogrenci Basansi Uzerindeki Etkileri "Egitim ve Ktiltiir Alamnda Yapilan Inkilap Hareketleri" baslikli tez jurirniz tarafindan Orta Ogretim Sosyal Alanlar Egitimi Bolumii, Tarih Ogretmenligi Anabilim Dalinda Yiiksek Lisans Tezi olarak kabul edilmistir.
Akademik Unvam, Adi Soyadi Imza
Baskan... ...
Uye :... ...
Uye: ... ...
kavramalanna olanak tamyan tarih dersine kar§i ilgisizlikleri bilinen bir ger9ektir. Toplumsal roliiniin yam sira vatandas. yeti§tirme i§levini de yerine getiren tarih derslerinin hedeflerine ula§abilmesinde ogretim yontem ve teknikleri, ders kitaplan, derse dair anlayi§lann sorgulanmasi gerekmektedir. Geli§en teknolojinin yeni ara?-gere9leri egitimin hizmetine sunmus, olmasina ragmen onemini korumaya devam eden ders kitaplan ile ilgili 9e§itli i9erik tasanmlanmn ara§tinlmasi geregi de dikkate degerdir. Bu dogrultuda hedeflerine ula§abilecek §ekilde etkili bir tarih ogretimi i9in ders kitaplannda konulann ele almi§i ve i§leni§inde konu tasanmlanmn ogrenci ba§ansi uzerindeki etkilerinin sorgulanmasma gereksinim duyulmaktadu".
Ara§tuma, halen yururlukte olan MEB 1998 Turkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturk9uluk Dersi Ogretim Programma gore hazirlanan, 2006-2007 egitim-ogretim yihnda ortaogretim 11. siniflarda okutulan Turkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturk9uluk ders kitaplannda yer alan "Egitim ve Ktiltur Alamnda Inkilap Hareketleri" konusunun kronolojik veya tematik tasannumn ogrenci ba§ansi uzerindeki etkilermi incelemeye yoneliktir. Ara§tirma ile ders kitaplannda tarih konulanmn og^etiminde sozti edilen tasanmlardan ogrenci seviyesine uygun olan tasanm belirlenmeye 9ah§ilmi§tu-. Ara§tirmamn tarih ogretimi ile ilgili 9ah§malara katki saglayacagi du§umilmektedir.
Bu ara§tirmamn ger9ekle§mesinde yardimlanm esirgemeyen tez dam§mamm Yrd. D09. Dr. Mehmet Ali CAKMAK'a te§ekkiiru bir bor9 bilirim.
Aynca ara§tirmada katkilanndan dolayi Yrd. D09. Dr.Bahri ATA'ya, verilerinin yommlanmasinda yardimci olan Ar§. Gor. Dr. Sami §AHiN'e , uygulama yaptigim okuldaki yoneticilere ve ogrencilere en i9ten te§eldcurlerimi sunanm.
Ankara/2007 YddizERCAN
VE KULTUR ALANINDA YAPILANINKILAP HAREKETLERI"
Ercan, Yildiz Yiiksek Lisans, Tarih Ogretmenligi Bilim Dali Tez Danismani: Yrd. Doc. Dr. Mehmet Ali CAKMAK Subat-2007
Bu arastirma tarih konulanmn islenisinde tarih ders kitaplanmn kronolojik veya tematik tasanmlannm ogrenci basansi iizerindeki etkisini belirlemeyi ama9lamaktadir.
Arastirmanin fahsma evrenini 2006-2007 egitim-Qgretim yih, Ankara ili, Altmdag il9esindeki liselerin 3. srmf ogrencileri, omeklernini Altindag il9esi Esenevler Anadolu Lisesi 11-SOS-A ve 11-SOS-B simflarrmn ogrencileri olusturmustur. Arastirma 27'si deney grubu, 29'u kontrol grubu olmak tizere toplam 56 denek ile yurutiilmustur. Arastirmada ontest- sontest kontrol gruplu model kullamlmistir. Arastrrmaya yonelik uygulama sonunda elde edilen verilerin analizi S.P.S.S. 13 programi ile yapilmi§tir.
Arastirmaya yonelik uygulama sonunda yapilan istatistiksel islemler sonucu kronolojik tasarlanmis ders kitaplan ile tarih konulanmn kronolojik islenisinin tematik isleni§e gore ogrenci basansi iizerinde daha olumlu etkiye sahip oldugu tespit edilmistir.
Arastirma sonunda elde edilen bulgulara dayali olarak arastirmaci tarafindan ortaya konulan orierilere yer verilmistir.
MOVEMENTS IN EDUCATIONAL AND CULTURAL FIELDS"
Ercan, Yildiz
Degree of Graduate, Department of History Education Thesis Advisor: Ass. Prof. Dr. Mehmet Ali CAKMAK February - 2007
This research has aimed to determine the effects of chronological and
thematically designs of history textbooks on student achievement in the instructions of history subjects.
3r grade class students of high schools in the district of Altindag in province of Ankara in the 2006-2007 academic year have formed the working environment of the research and on the other hand, the students of 11-SOCIAL-A and 11-SOCIAL-B classes in Esenevler Anatolian High School in the district of Altindag have formed the sampling of the research. The research has been conducted through totally 56 subjects consisting of 27 experimental groups and 29 control groups. A model including pre-test and post-test control group has been applied to the research. The analysis of the data obtained at the end of the application directed at the research has been made by S.P.S.S. 13 program.
As a result of statistical processes made at the end of the application directed at the research, it has been determined that the chronological instruction of history subjects using textbooks designed chronologically has a more positive effect on student achievement than the instruction thematically.
At the end of the research, it has been mentioned about suggestions stated by the researcher based on the findings obtained.
ONSOZ... ii OZET... iii ABSTRACT ...IV ICiNDEKiLER ... v TABLOLARLISTESi ... ix I.BOLUM GlRiS ... 1 1.1. Problem Durumu... 1
1.2. Tarih Ogretiminin Ama9lan ... 3
1.3. ICronolojik ve Tematik Perspektiflen Ders Kitaplannin Egitimdeki Yeri ve Onemi ... 5
1.4. Tiirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Atatiirkculuk Dersi Ogretim Prograrm'nda ve Ders Kitaplarmda "Egitim ve Kultur Alaninda Inkilap Hareketleri" Konusunun Tasanm Yoniinden Incelenmesi ... 8
1.5. Kronolojik ve Tematik Yaklasim Bakimmdan Tarih IV (1934) ile Tiirkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Atatiirkculuk (2006) Ders Kitaplarmda Yer Alan "Egitim ve Kiiltur Alaninda Inkilaplar" Konusunun Karsilastinlmasi ... 12
1.6. Tarih Ders Kitaplannin Tasanm Bicimleri ...16
1.6.1. Gruplandrnlan Tasanm... 16
1.6.2. Takvimsel Tasanm...17
1.6.3. Merkezi Daireler Halinde Tasanm ...18
1.6.4. Iginde Bulunulan Zamandan Harekete Gecip Uzak Ge9mise Dogru Giden Tasanm... 18
1.10. Alt Problemler...24 1.11. Arastirmanin Amaci ...25 1.12. Arastirmanin Onemi... 26 1.13. Varsayimlar... 26 1.14. Simrliliklar ...27 1.15. Tanimlar...27 1.16. Ilgili Arastirmalar ...28
n.
BOLUM YONTEM ... 34 2.1. Ara§tirma Modeli...34 2.2. Evren ve Orneklem ... 35 2.3. Uygulama ...362.4. Veri Toplama Araci ... 37
2.5. Verilerin Analizi ve Yorumlanmasi...38
HI. BOLUM BULGULARveYORUM... 39
3.4. Dordiincti Alt Probleme iliskin Bulgular ve Yorum... 46
3.5. Be§inci Alt Probleme ili§kin Bulgular ve Yorum ... 47
3.6. Altmci Alt Probleme ili§kin Bulgular ve Yorum...48
3.6.Yedinci Alt Probleme Ili§kin Bulgular ve Yorum... 49
IV. BOLUM SONUC ve ONERILER... 52 4.1.Sonuc...52 4.2. Oneriler... 54 KAYNAKCA ... 56 EKLER... 62 EK 1: Basan Testi ...62 EK 2: Ders Planlan...75
EK 3: AKDIN, idris, gakmak, M., Gen9, M., (2006), Tiirkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturk9uluk Lise 3, Ders Kitabinda "Egitim ve Kultur Alaninda Inkilap Hareketleri" Konusunun Tarn Kronolojik Olmayan Dizimi...82
EK 4: Tiirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturk9uliik Lise 3, (2006), Ders Kitaplannda "Egitim ve Kultur Alaninda Inkilap Hareketleri" Konusunun Ara§tirmaci Tarafindan Dttzenlenen Kronolojik Dizimi ... 83
EK 6: Tiirkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Atatiirkcultik Lise 3, (2006), Ders Kitaplarmda "Egitim ve Kultur Alamnda Inkilap Hareketleri" Konusunun Arastirmaci Tarafindan Diizenlenmis Kronolojik Tasanmi ... 105
EK 7: Izin Belgesi... 131
Sayfa
Tablo 1.1: Tarih IV'de (1934) Yer Alan "Maarif ve Terbiyede Inkilaplar ve Islah Cereyanlan" Konusu ile Ttirkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturkcultik Lise 3'de (2006) Yer Alan "Egitim ve Kiilriir Alaninda Yapilan Inkilap Hareketleri"
Konusu Tasanmlanmn Karsilastinlmasi ... 15
Tablo 2.1. Arastirmanin Modeli... 35
Tablo 3.1.1. Test Maddelerinin Gticluk ve Ayirt Edicilik Degerleri... 40
Tablo 3.1.2. Kolmogorov-Smirnov Normallik Testi Sonuclan ...42
Tablo 3.2. Deney ve Kontrol Gruplanmn Ontest Basan Puanlannm Ortalamalar Arasi Farklihgini Test Etmek icin Yapilan t-Testi Sonuclan ... 44
Tablo 3.3. Deney ve Kontrol Gruplanmn Sontest Basan Puanlannm Ortalamalar Arasi Farklihgini Test Etmek icin Yapilan t-Testi Sonuclan ... 45
Tablo 3.4. Deney ve Kontrol Gruplanmn Ontest-Sontest Fark (Erisi) Puanlannm Ortalamalan Arasi Farklihgini Test Etmek icin Yapilan t-Testi Sonuclan ... 46
Tablo 3.5. Deney Grubunun Ontest-Sontest Basan Puanlannm Ortalamalan Arasi Farklihgini Test Etmek icin Yapilan Bagimh Gruplar icin t-Testi Sonuclan ... 47
Tablo 3.7.1. Deney ve Kontrol Gruplarmm Kronolojik Somlarda On-Test Basan Puanlannm Ortalamalar Arasi Farkhligini Test Etmek 19m Yapilan Bagimsiz-Orneklem t-Testi Sonu9lan... 49
Tablo 3.7.2. Deney ve Kontrol Gruplannin Kronolojik Somlarda Son-Test Basan Puanlannm Ortalamalar Arasi Farkhligini Test Etmek i9in Yapilan Bagimsiz-Orneklem t-Testi Sonu9lan ... 50
Tablo 3.7.3. Deney ve Kontrol Gruplannin Kronolojik Somlarda Erisi Puanlannm Ortalamalar Arasi Farkliligmi Test Etmek 19m Yapilan Bagimsiz-Orneklem t-Testi Sonu9lan...50
Grafik3.1. Histogram ... 43
Bu bolumde; ara§tirmanin problem durumuna, problem cumlesine, alt problemlerine, arastirmamn amacina, arastirmanin onemine, ara§tumamn sinirliliklarma, ara§trrmaya baslarken yapilan varsaymilara ve ara§tirmada kullamlan kavramlarin tanimlarma yer verilmi§tir.
1.1. Problem Durumu
Ulkemizde tarih ogretimi gelisen bir disiplin olarak, egitim olgusunun butiinu i9inde yer almaktadir (Safran, 2006:152). Tarih ogretimi disiplininin ciki§ noktasi, tarihin ni9in ogretilmesi gerektigi sorusudur. Tarih ogretimi ile Qgrencilerin sosyal hayatlan i9in yarar saglamalari (Guler, 2005: 119), yerel, ulusal ve uluslar arasi toplumlar hakkmda bilgi dagarciklanm geni§letmeleri, ulusal bir kimlik duygusu olusturmalari amaglanmaktadir (Tekeli, 2000: 11). Ogrencilerin egitimsel deneyimlerini zenginlestirme, 9alisma disiplini ve kisisel geli§imlerini saglayabilme tarih ogretimi ile kazandinlmasi hedeflenen davram§lardir.
Tarihi bilgi veya fikirleri aktarabilme yontemleri, bu yontemlerin gelistirilmesi, yontemler hakkmdaki yeni fikirlerin ve anlayislann olu§turulmasi, ogrencilere ve toplumun diger uyelerine sikici olmadan tarihi bilgi veya fikirlerin kavratilmasi da tarih 6g^etiminin i9erigini olusturmaktadir (Guler, 2005: 117).
Tarih ogretimi toplumun sosyal ve egitimsel ihtiya9larim kar§ilamada gerekli bir disiplin olarak gorttlmektedir. Bu da tarih ogretimi ile ilgili i9erik, anlayi§,
kullanilan ara9 ve gere9ler, yontem ve teknikler tizerinde du§unmeyi gerektirmektedir. Ulkemizde tarih ogretimi ile ilgili bir9ok husus elestirilmektedir.. Bunlann bir ka9i; sinifta hareketsizlik, onemli 9ahsma becerilerinin ihmal edilmesi (Safran, 2006:29), tarih diye ogrencilere a9iklanmayan, tarti§ilmayan ancak ezberlenebilecek birtakim bilgiler yiiklenmesi (Tun9ay, 1995: 52), ders kitaplanmn i9erikleri ve tasanmlannin nitelik bakimindan du§uk olusu, ogretimin sikici, 6grencilerin ilgisini 9ekmekten uzak olu§u (Tekeli, 1995: 35), derslerde 9ogunlukla anlatim yonteminin kullanilarak aktif ogretim ve ogrenim yontemlerinin ihmal edilmesi, yuksek duzeyde zihinsel becerilerin ihmal edilmesi ve ele§tirel diisunme becerilerini geli§tirememesidir. Tarih og^etiminin ulkemizdeki uygulamalanndaki aksakliklan da ortaya koyan bu elestiriler konu ile ilgili sorunlann 96zumlenmesini zorunlu kilmaktadir. Bu sorunlari 96zmeye yonelik olarak tarihsel dii§iinme, anlama ve ogrenme, ogretim programlan, ders kitaplan, tarih egitimi programlan, ogretim yontem ve teknikleri, ara9-gere9 kullammi gibi konulara yonelik ara§tirmalar ve 9alismalar sayilan giderek artarak ortaya konulmaktadrr.
Tarih ogietimindeki sorunlar ve 96zum onerileri, bu disiplin ile ilgili 9ali§malann hareket noktasmi olusturmaktadir. Safran (2006:100), tarih og^etirninin yapi ve sorunlanmn ortaya konulusundaki kismi yontemliligin (ders kitaplanmn incelenmesi, 6gretmen yeterliliklerinin belirlenmesi gibi) inkilap tarihi alanmda gorulmedigini tespit etmistir. Inkilap tarihi ogYetimine yonelik tartismalarin, sadece i9erigiyle ilgili olarak yogunlasmasi alamn egitimsel sorunlanmn arka plana atilmasma yol a9mi§tu'. Inkilap tarihi ogretiminde ogrencilerin ortaogretim diizeyinde bilgiyi kazanma ve islemeye yonelik becerilerinin gelismis olmasi alamn i9eriginden 90k egitimsel duzeyde ogretim ve degerlendirme yontemlerine ili§kin 9alismalann yapilmasi zorunlulugunu ortaya 9ikarmaktadrr (Safran, 2006:109) .
Genel olarak tarih ozel olarak da inkilap tarihi og^etiminin ama9lanm ger9eklestirmede uzerinde onemle durulmasi, ara§tinlmasi gereken temel hususlardan biri de tarih konulannm 9e§itli tasanmlanmn etkinlik derecelerinin sorgulanmasidir. Tarih ogretimi ile ilgili kronolojik tasanma dayanan ders kitaplanmn ezberlemeyi tesvik edici ve sikici olduguna dair elestiriler diger tasanm
§ekillerinin ogrenme iizerindeki etkilerini arastirmayi gerekli kilmaktadir. Ders kitaplarmdaki tasanmlann ogrenci ba§anlan iizerindeki etkilerini konu edinen bu arastirma, ortaogretim 11. siniflarda halen uygulanmakta olan 1981 tarih ve 2087 sayih MEB Tebligler Dergisi'nde yer alan ve 1998 tarih ve 2455 ile 2470 sayih Tebligler Dergisi'ndeki aciklamalar dogrultusunda simflar esas alinarak duzenlenen Turkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturkculiik Ogretim Programma gore hazirlanan ders kitaplannda yer alan, "Egitim ve Kiiltiir Alamnda inkilap Hareketleri" konusuna yonelik olarak yapilmistir. Tarih ogretimi konusunda daha 6nce yapilan ara§tirmalar da goz oniinde tutularak bu arastirmada ortaogretim 11. simflar icin Tiirkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturkcuruk dersi kapsarmnda tarih konulanmn og^etiminde ders kitaplanmn kronolojik ve tematik tasanmlannm ogrenci ba§anlan iizerindeki etkileri ortaya konulmaya 9ah§ilmistir. Arastirmada ogretme ve ogrenme siirecinde temel ba§vuru kaynagi olma niteligindeki ders kitaplannda tarih konulanmn tasanminda ogrencilerin seviyelerine uygun tasanmi tespit etmeye 9ahsmak ve onerilerde bulunmak ama9lanmi§trr.
Bu ara§tirma, ders kitaplannda tarih konulanmn tasanmi konusunda karsila§ilan sorunlann goz ardi edildigi, tarih konulanmn og^etiminde kronolojik tasanm di§inda farkli tasanmlann ogrencilerin ba§anlanna etkilerine dair 9ali§malann yetersiz oldugu dusiinulerek yapilmistrr. Bu anlamda inkiMp tarihi og^etimindeki eksikligi giderme konusunda bir adrm olacagi, tarih konulanmn tasanminda yeni 9ah§malara da katki saglayacagi dii§unulmektedir.
1.2.Tarih Ogretiminin Ama^lan
Tarih kelimesi, ge9mis olaylarla ilgili olan ger9eklesen ya da yasananlann, bilgisi, ge9misi incelerken tarih9ilerin izledikleri yontemlerin tamami ve tarihsel belgelerle ders kitaplannda yer alan tarih9ilerin ge9mis olaylarla ilgili olarak yazdiklan ifadelerin karsihgi olarak U9 anlamda kullamlmaktadrr (Payko9, 1991:6). Ge9mi§ insan yasantilanni incelemeye 9ahsan bir bilim olarak tarihin ise eski9aglardan giinumiize bir9ok tammi yapilmistir. Cicero'ya gQre tarih ge9misin
(gecmi§ zamanlann) §ahidi, ger9egi aydrnlatan i§ik, hayatin ogretmeni, ge?mi§ zamanlann yorum unsurudur (Akt: Gtiler, 2005: 59).
Togan'a (1985:2) gore tarih toplumsal ya§armn bir par9asi olan insanligin fill ve fikirlerinin geli§imini takip eden bir bilgidir. Geymi^i inceleyerek tarih; insanin ne yaptigini, boylece insanin ne oldugunu ogretmektedir (Collingwood, 1996:40).
Ozgelik (1993:2-3) tarihi, insan topluluklannin btitiin faaliyetlerini, gecirdikleri geli§meleri ve aralannda ge9en olaylan yer ve zaman gostererek, sebep-sonu9 iliskisi i9inde, belgelere dayanmak suretiyle ara§tiran ve giinumiize nakleden sosyal bir ilim olarak tarnmlarnistir.
Carr (1996: 37) tarihi, "tarih9i ve olgulari arasinda kesintisiz bir etkile§im siireci, bugun ile ge9rni§ arasinda bitmez bir diyalog" olarak tarif etmi§tir.
Tosh'a (2005:3) gore tarih kolektif bellektir, insanlann kendi toplumsal kimlik kavramlarmi ve gelecege ilisjdn beklentilerini olu§turmalarmi saglayan deneyimlerin toplamidir.
Kafesoglu, tarihi "topluma hitap eden ve toplumun mevcut durumuyla ili§kili ve gelecegin duzenlenmesinde rol oynayan ba§hca bilgi dallanndan biri" olarak tanrmlamistir (Akt: Demircioglu, 2005:10).
Ozbaran'a (2005:133) gore tarih 90k genis anlamiyla ge9mi§te insanlann yaptiklanna, beklentilerine veya niyetlerine ve 9ektiklerine iliskin olarak, ger9ekligine inamlarak ortaya konmu§ betimlemedir. Bu betimlemeyi saglayan tarih ogretimi, 9esitli insan deneyimleri ile ilgili belli bir takim d(i§unme yontemleri kazandrrmayi hedefler. B6ylece tarih ge9mi§in bilgisi olmaktan siynlip ge9mi§in §imdi de ya§ayan bilgisi haline gelir (Carr, 1996:28).
Nichol (1996: 4), tarih ogretimiyle ogrencilerin milli kimlik ve benlik gelisimlerinin saglanip ve iyi birer vatandas olarak yeti§tirilmelerinin mumkiin oldugunu belirterek tarihin vatandas yetistirme islevinden soz etmistir.
Dewey'e gore tarih ogretimiyle ogrenciye sosyal hayatrn degerini sezdirmek, insanlari birlikte harekete getiren kuwetleri sezdirmek ve fertlerin bu genel faaliyet i9indeki rollerini gostermek ama9lanmistir (Akt: Baymur, 1945:7) .
Tarih ogretimi ile ge9mis olaylarla, eldeki kamtlann lsiginda temas saglanmis olur (Ozbaran, 1995:32). Bu temasla insanin sadece ge9misi degil bugiinii de algilayabilmesini saglar ve gelecegi kestirebilmesine imkan tanir. Bu sebeple tarih toplumun kendi ve baska toplumlar hakkindaki dusunce ve algilamalarmi diger bilimsel disiplinlere gore daha 50k bi9imlendirmektedir (Kocaba§oglu, 2000:1).
Bu a9iklamalar da gostermektedir ki; birey ve toplum hayati i9in gerekli olan tarih ama9lanna uygun sekilde ogretilmelidir.
1.3. Kronolojik ve Tematik Perspektiften Ders Kitaplarmin Egitimdeki Yeri ve Onemi
Ogretim surecinde mufredat olarak da adlandinlan ogretim programlarmm uygulanmasmda bilgi edinmenin temel ara9lan olan ders kitaplan (Giines, 2002: 5) gelisen teknoloji ile birlikte bilgi edinme kaynaklannm artmasi ve 9esitlenmesine ragmen ogretim siirecindeki varliklan ve onemlerini korumaktadirlar.
Ogretmen ve ogrencilere Ogretim yontemlerini gosteren ders kitaplan, ogrencilerin yasadiklan toplumu ve dtinyayi daha iyi anlayabilmeleri ve kavrayabilmelerini saglama amacma yonelik olarak hazirlanirlar. Ders kitaplan, ogrencilere alani ile ilgili bilgileri arama, bulma ve kullanma yollanm gosterir
(Ceyhan ve Yigit, 2003: 25), ogrencileri kendi kendilerine ve yaratici cali§maya yoneltirler (Baymur, 1945: 59).
Milli Egitim Ders Kitaplan Yonetmeligi'nde ders kitaplannin ulkesine karsi gorev ve sorumluluklanni bilen ve bunlan davranis haline getirmis. yurtta§lar yeti§tirme amacina yonelik olarak hazirlanmasi ilkesi benimsenmi§tir (MEB, 1995). Soz konusu ilkenin benimsetilmesinde en biiyuk rol sosyal bilimlerle ilgili ders kitaplan ozellikle de tarih ders kitaplanna diismektedir. Ge9mi§in yorumlanmasini saglayan tarih ders kitaplan toplumun hedefledigi temel bilgi, beceri, inan?, dusunu§ ve deger yargilanmn yerle§mesinde etkili olmaktadirlar (Kabapinar, 2005: 367). Aynca ogrencilerde tarih dtisuncesinin gelisjminde tarihi bilgi faktoru etkili bir role sahiptir ki bu tarihi bilgiyi verecek olan temel kaynak tarih ders kitaplandir (Dilek, 2002: 71).
Ders kitaplannin en onemli egitim girdilerinden (Pingel, 2003: 1) biri olarak sahip olmasi gereken niteliMerinin ba§rnda cagda§ ogretim yontemlerine gore hazirlanmalan geregi gelmektedir. Ders kitaplanyla ogrencilere elestirel dti§unme ali§kanliklan, olgulan baglamlan icinde degerlendirebilme, dtinyayi ve toplumu algilayabilme, sebep-sonu9 ili§kileri kurabilme becerileri kazandinlmalidir (Demirel ve Kiroglu, 2005: 4). Ders kitaplan ogrencilerin hem somut hem de soyut du§unebilmelerine yonelik olarak hazirlanmalidir. Ogretmene ogretim programim uygulamada yol gosterici, ogrenciye egitim ama9lanna ula§mada kilavuzluk eden ders kitaplan tizerinde son yillarda giderek artan elestiriler ve 9ahsmalar goze 9arpmaktadir. Bu ele§tirilerin odak noktasun ders kitaplannm egitim-ogretim siirecinde bir ara9 olmaktan 9ikip turn bilgi ve yorumlann degi§mez dogrular olarak algilandigi didaktik bir nitelige burunmus olmalan olusturmaktadir (Kabapmar, 2005: 380). Tarih ders kitaplanni de i^eren bu ele§tiriye ders kitaplannm tasanmlan da eklenmelidir.
Ulkemizde tarih ders kitaplan egitim-ogretim siirecinde hem ogretmenler hem de ogrenciler i9in temel ba§vuru kaynagi niteligindedir. Bu onemli rolii ustlenmesi sebebiyle ders kitaplannm fiziksel ozellikleri, gorsel diizeni, bilimsel i9erigi, konulanmn tasanm bi9imleri, dil ve anlatim ozellikleri og^etimin ama9lanna
ula§abilmesinde etkili olmaktadir. Ders kitaplannin tasanmlannin se9imi og^enmenin yonunii, kazandinlmak istenen bilgi ve becerilerin neler oldugunu tayin etmektedir. Toplumun deger yargilan, toplumsal etki ve tepkilerin a9iga 9ikmasi ve yonlendirilmesinde etkin role sahip olan ders kitaplannin bu i§levleri yerine getirmesinde birbirinden farkli tasanm bi9imleri etkili olmaktadir.
Tarih ders kitabi, 90k uzun bir zaman siireci i9inde 90k geni§ mekanlarda meydana gelen sayisiz olay, olgu ve kavram arasinda hangilerinin og^etiminin daha gerekli olarak goruldiigunu ortaya koymaktadir. Ders kitabinda se9ilen tasanm ogretim prograrmnm bilgi ve beceriyi hangi bi9imde vermek istedigini ortaya koymasi bakimmdan onemlidir. Tarih ders kitaplannin kronolojik veya tematik tasanmlan dersin i§leni§inde uzerinde durdugu kronolojik srra veya temaya gore hangi bilginin daha gerekli ve onemli oldugu izlenimini vennektedir. Kronolojik tasanmla duzenlenmi§ bir tarih ders kitabi tarihi olay ve olgularda zaman boyutunu on plana 9ikanp, onemserken tematik tasanmla duzenlenmi§ ders kitabmda se9ilen temamn 90k boyutlu bir §ekilde Qg^etiminin daha gerekli olarak goruldiigu anla§ihr. Bu da ge9mi§e bakisi belirleyenin ders kitabinin kronolojik veya tematik tasanmi oldugunu gosterir.
Ogrencilerin zaman olgusunu kavramalanm ve zaman i9inde meydana gelen toplumsal degismelerle kendilerini iliskilendirebilmelerinde (Tekeli, 2000: 19) kronolojik tasanmli ders kitaplan etkilidir. Belirlenmi§ bir zaman 9izgisi uzerinde olaylann meydana gelis, olus ve sonu9lanm gorerek kendinden onceki ve sonraki olaylarla baglanti kurulabilmesi boylece mumktin olur. Tarih ogretimi ile ogrencilerin insanlik tarihinde koklerini aramasma ve ge9mi§le gelecek arasinda bir sureklilik i9inde kendilerini gormelerine yardrmci olmak ama9lanmaktadir (Payko9, 1991: 29). Bu surekliligi olaylann meydana geli§lerini kronolojiyi takip ederek, olaylar arasmda sebep- sonu9 ili§kisi kurarak anlatan bir ders kitabi saglar. Kronolojik tasanmda kati bir kronoloji 9izgisi degil olaylann olu§ sirasmm 6nemi vurgulanmak istenmektedir. Dogrusal kronolojik bir gelisme ile tarih og^etiminin ama9lanna ula§masi hedeflenir.
Tematik tasanmli ders kitaplannda secilen temalar belirli bir kronoloji de takip etmekle beraber daha aynntih olarak kavratilir. Secilen temalann niteligine gore ogrencilerin, insani faaliyetlerin her turune karsi ilgisini 9ekerek, olumlu hareket tarzi geli§tirmelerinde giidtileyici rol oynamasinda da etkili olur (Sungu, 1927, Akt: Ata, 2002). Tematik yakla§im ogrencilere ge9mi§i daha degisik a9ilardan gorebilme yetenegini kazandinr (Ozalp, 2000: 4). Temayi i§lerken tarihi inceleme ile ogrencinin dtinya gorti§u ve uluslar arasi anlayis geli§tirmesine 9agda§ sosyal, siyasal ve ekonomik sorunlann nedenlerini ara§tirmalan ve anlamalanna katki saglar (Payko9, 1991: 29). Ders kitabi se9ilen tema hakkindaki olumlu veya olumsuz izlenimleri vererek elestirel du§iinceyi de geli§tirir. Farkli ogretim kademelerinde belirli temalann on plana 9ikanlmasi ile bu temalar etrafinda tarih dersinin ama9larmm ger9eklestirilmesi hedeflenir. Tematik tasarlanmis. ders kitaplannda da kronoloji her temanrn kendi i9inde saglanmaktadir.
1.4. Turkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturk^iiluk Dersi Ogretim Programi'nda ve Ders Kitaplannda "Egitim ve Kiiltur Alaninda Inkilap Hareketleri" Konusunun Tasanm Yoniinden Incelenmesi
Bu bolumde ortaogretim 11. siniflarda okutulan Turkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturk9uluk ders kitabmda i§lenen konulann tasanm §ekilleri ile kitabin i9erigi incelenmistir.
Ulkemizdeki Inkilap Tarihi ders kitaplan, konuya ba§lamadan once ogrencileri konuya hazirlayan ve ara§tirma yapmalanm gerektiren sorulardan olu§an hazirlik 9ali§malan, konunun anlatildigi metin kismi, her bolumtin sonunda, konuyla baglantili ve ilgi 9ekici nitelige sahip olabilecek okuma par9alan ile konu bitiminde degerlendirme sorulan ve 9oktan se9meli testlerden olusmaktadrr.
inkilap Tarihi ders kitaplan Tiirkiye Cumhuriyeti'nin siyasi, sosyal, ekonomik, kttltiirel ve kurumsal tarihini iQennektedir.
Ders kitabinda "20. Yiizyil Baslannda Osmanh imparatorlugu" ile baslayan giristen sonra ilk 119 boliim su ba§liklan tasimaktadir:
I. Boliim :I.Diinya Savasi Sonunda Osmanli imparatorlugu'nun Durumu n. Boliim :Mustafa Kemal'in Hayati HI. Boliim :Kurtulus Savasi
Giris kismi ile birlikte ilk 119 boliim siyasi tarihe agirhk vermektedir. Siyasi olaylar 1876'dan 1923'e kadar kronoloji takip edilerek sebep sonu9 iliskisi i9inde konu edilmistir. U9uncii boliimde, Mustafa Kemal Atatiirk'iin biyografisi de kronolojik tasanmla islenmektedir.
Dordiincu boliim "Cumhuriyet Donemi" bashgi altmda Atatiirk inkilaplanm tematik tasanmla aktarmaktadu-. ^agdaslasma, i9 ve dis siyaset, laiklik, egitim, kulttir, ekonomi konu edilen temalardir. Bu temalar kendi i9inde siki bir kronoloji takip etmemekle birlikte tarihsel sirayi 90gunlukla takip etmektedir. Her biri birbirinden bagimsiz ve birbiriyle iliskilendirilmeden bu temalar etrafinda Atatiirk Inkilaplan kavratilmak istenmistir.
Turk Ordusu ve Milli Savunma baslikli besinci boliimde ordu ve milli savunma temalanna deginilmektedir.
Altmci boliim, U9tincu boliimiin (1923) biraktigi tarihten devam etmekte ve 1923-1939 yillari arasinda 16 yilhk donemde Turkiye Cumhuriyeti'nin dis politikasmi, bu politikanm hedeflerini, bu donemde yapilan anlasmalari konu edinmektedir. Turkiye Cumhuriyeti'nin Dis Siyaseti baslikli boliim siyasi tarihi konu edindiginden yine kronolojik olarak tasarlanmistir.
Ataturkfii Diisunce Sistemi ve Ataturk ilkeleri ba§hgi ile yedinci boliimde Atatiirkctiluk konusu tematik tasanmla i§lenmi§tir.
Ders kitabinin sekizinci ve son bolumti Ataturk'un Oliimti, ismet inonii'ntin Cumhurbaskam Se9ilmesi konulanm kronolojiyi takip ederek i§lemektedir. Altinci bolumde 1939'a kadar anlatilan siyasi olaylann ardindan Ataturk'un 1938'de vefati ile Ismet inonii'nun cumhurba§kani olusunu kronolojik tasanmla anlatmi§tir.
Yukanda da goriildiigii gibi ders kitabinda siyasi olaylar kronolojik, sosyal olaylar tematik tasanmla anlatilmistir. Ulkemizde tarih ders kitaplannda siyasi olaylann savas, bans, anla§malar, ulkeler arasi gu9 dengesi gibi temalar etrafinda degil, siyasi olaylar arasinda sebep sonu9 ili§kisi kurularak kronoloji takip edilerek anlatilmasi genel kabul goren bir tasanmdir.
Tarih ogretimi ile ilgili elestirilerden biri de sosyal, ekonomik, kiiltiirel tarihin ogretim programmda siyasi olaylar kadar yer bulmadigi ya da onemsenmedigidir. Ogrencilere zaman i9inde sureklilik duygusu veren kronoloji ile siyasi olaylann giiniimuze kadar gelen etkileri kavratilmak istenmektedir. Ancak aym yakla§nn siyasi olaylann anlatimi di§mda sik kiiUanilmamaktadrr. Sosyal, ekonomik, kulturel olaylann meydana geli§lerindeki sebep-sonu9 iliskisi oncellik ve ardillik becerileri ve bilgilerinin kazandinlmasi ilkesi goz ardi edilmektedir.
Ortaogretim ll.siniflar i9in Tiirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Atatiirk9iiluk dersi ogretim programmda "Egitim ve Kultiir Alamnda inkilap Hareketleri" konusu Cumhuriyet Donemi basligini tasiyan dordiincu bolumde §u i9erikten olusmu§tur:
Egitim ve Kultiir Alamnda inkilap Hareketleri
1. Tevhid- i Tedrisat Kanunu 2. Medreselerin Kalduihnasi 3. Tiirk Harflerinin Kabulii
4. Egitim ve Ogretim Alamnda Geli§meler 5. Yeni Tarih Anlayi§i
6. Ttirk Dilinin Gelismesi
Egitim ve Kiiltiir Alamnda inkilap Hareketleri konusu ile ilgili hedefler ve davranislar 1998'de yaymlanan 2488 sayili MEB Tebligler Dergisi'nde "Orta Ogretim Kurumlanmn Orta Ogretim Programlan lie Ders Kitaplarmda Yer Almasi Gereken Ataturkculiikle tlgili Konular" i9erisinde yer almistir. Buna gore konu ile ilgili hedef ve davram§lar §6yledir:
Hedef 1: Ataturk'tin milli tarihimize verdigi onemi degerlendirebilme.
Davram§lar:
1) Atatiirk'iin Tiirk tarihi ile ilgili yaptirdigi 5ali§malan aciklama.
2) Cumhuriyetten onceki tarih anlayi§i ile Ataturk dSnemindeki tarih anlayisim kar§ilastirma.
Hedef 2: Ataturk'tin milli egitimle ilgili goru§lerini kavrayabilme.
Davrani§lar:
1) Ataturk doneminde egitimin dayandigi esaslan a9iklama. 2) Ataturk'un milli egitimle ilgili gortiflerini aciklama.
Incelenen ders kitabi (2006) ait oldugu programa bagh kalarak, programda belirtilen konu ba§liklarma ve konu sirasina aynen yer vermi§tir. 2005- 2006 egitim-ogretim yih ile beraber ders kitaplarma programda belirtilmeyen "Osmanli Devleti'nde Egitim" konusu eklenmi§ ayni konu 2006'da kullamlan ders kitabmda da yer almi§tir. Boliim konulan tematik olarak 9ogu kere kronolojiyi takip etmeden anlatilmi§tir.
1.5. Kronolojik ve Tematik Yaklasim Bakimindan Tarih IV (1934) He Tiirkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturkciihik (2006) Ders Kitaplannda Yer Alan "Egitim ve Kultiir Alaninda Inkilap Hareketleri" Konusunun Karsila§tinlmasi
Bu boliimde, Cumhuriyetle birlikte egitim-ogretim alaninda gerceklestirilen koklii donusiim baglaminda birinin kullanilan ilk ders kitabi digerinin ise kullanilan son kitap olmasi goz onunde bulundurularak, 1934 tarihli Tarih IV ders kitabrnda yer alan "Maarif ve Terbiyede inkilaplar ve Islah Cereyanlan" konusu ile 2006 tarihli ortaogretim 11. similar icin hazirlanmis Tiirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Atatiirkctiluk ders kitabrnda yer alan "Egitim ve Kultiir Alamnda Yapilan inkilap Hareketleri" konusu tasanm bakimindan karsilastirilacaktir. Bu ders kitaplannda yer alan konular ile ilgili tablo sayfa 15'de gosterilmistir. Bu karsilastrrma ile ortaogretim kurumlari i9in hazirlanacak ders kitabrnda goz onunde bulundurulmasi gereken hususlarda ortaya cikmis olacaktrr.
Tarih ogretimi ile ilgili en giincel elestiri siyasi tarihin ogretim prograrmnda genis yer tutmasidrr. incelenen ders kitabrnda da sosyal ve kulturel olaylar siyasi olay ve olgulara gore daha az yer almaktadrr. Bu da Qgrencilerde siyasi tarih disindaki tarih alanlannm basta sosyal tarih olmak uzere daha az onemsendigi kanisini uyandrrmaktir. 1934 yilma ait 374 sayfalik Tarih IV ders kitabrnda sosyal, kulturel, toplumsal olaylar 154 sayfada anlatilmistir. Yani kitabin %41'ni olusturmustur. Ancak 2006 yilmda Use 3. similar icin hazrrlanmis olan 262 sayfalik Turkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Atatiirkculuk ders kitabrnin 67 sayfasi sosyal, kulturel ve toplumsal olaylara aynlmis, ders kitabrnin %25'ni olusturmu§tur. 2006 tarihli ders kitabinda "Egitim ve Kultiir Alamnda inkilap Hareketleri" konusu 12 sayfada anlatilmistir. 1934 baskih Tarih IV' de ise ayni konuya 30 sayfa aynlmistir.
Tarih IV' de egitim ve kultiir alamnda yapilan inkilSplar tarihsel stirec izlenerek anlatilmistrr. Cumhuriyet donemi oncesi konuyla ilgili iyilestirme ve yenilestirme hareketleri Osmanli dOneminden baslanarak kronolojik olarak anlatilmistir. Osmanli Devleti'ne iliskin degerlendirmeler Tanzimat'a Kadar,
Tanzimat Devrinde, Me§rutiyet Devrinde Maarif ve Terbiye ba§liklan altinda yapilmi§tir. Cumhuriyetin ilanindan once Milli Mucadele donemindeki inkilaplar da ayn bir ba§lik altmda yer almistir. Boylece ogrencilerin inkilaplann hangi surefler sonucunda yapildiklan ve Cumhuriyet inkilaplannm ba§anh olmalannm sebeplerini sezmeleri mumkun kilrnmaktadrr.
Tarih IV' de Cumhuriyet donemi egitim ve kultur inkilaplan belirli temalar etrafinda siki bir kronoloji takip edilmeden anlatilmi§tir. Egitim, ogretimin birlestirilmesi, Harf Inkilabi, Tarih ve Yurt Bilgisi derslerinin millile§tirilmesi, azinhk okullan ve yabanci okullar, Dil inkilabi, Cumhuriyetin egitim amaclari, egitim ve Ogretimdeki eski ve yeni anlayislar, gtizel sanatlar, ogretmenlik ve spor temalanna yer verilmi§tir.
2006 tarihli Ttirkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Atatiirkfuluk ders kitabi egitim ve kultur alaninda yapilan inkilaplan tematik bir yakla§imla her bir tema icerisinde kronolojiyi de takip ederek anlatmistir. Ders kitabi konuya Ttirkiye Cumhuriyeti donemi egitim ve kultur inkilaplanm anlatmadan, oncellik kazandirmak i9in "Osmanli Devleti'nde Egitim" ile ba§lamistir. Bu ba§hk altmda Osmanli donemi geleneksel egitim kurumlarmin ozellMerinin yam sira ozellikle Tanzimat doneminden itibaren a9ilan okullan liste halinde (30 tane okul ismi) vermi§, azinlik ve yabanci okullann i§leyi§lerinden soz etmi§tir. Osmanli egitim kurumlarimn ge9irdigi tarihsel stirecin verilmemesi ve 30 tane okul isminin liste halinde siralanmasi ogrencilerin ezber yapmalan di§mda bir yarar saglayamayacaktrr. Bu da tarihin faydalan arasmda sayilan sebep- sonu? ili§kisi kurabihne, olaylar arasmda mukayese yapabilme, kronolojik sirayi yakalayabilme, bilgiyi degerlendirebilme gibi zihinsel becerilerin geli§mesine katki saglayamamaktadrr. Soz konusu ders kitabi tema olarak milli egitim, egitim kurumlan, Tevhid-i Tedrisat Kanunu, medreselerin kaldrnlmasi, Turk harfleri, gtizel sanatlar, kultur, medeniyet, dil ve tarihe yer vermistir. Bu temalar etrafinda Cumhuriyetin ilk yillannda (1921- 1932) yapilan inkilaplan genellikle kronolojik srraya uygun olarak anlatmi§tir.
Incelenen ders kitaplannrn her ikisi de se9ilmi§ temalar etrafinda egitim ve kultiir alaninda yapilan inkilaplan anlatmi§lardir. Temalann se9irninde devrin nitelikleri etkili olmustur. Cumhuriyetin egitimden guttiigu ama9lann Tarih IV' de ayn bir baslik halinde yer almasi tarihin vatanda§ yetistirme i§levinden 1930'lar egitim sisteniinin yararlandiginin kamtidir. Yine Tarih IV' de ogrermenlere "Cumhuriyet ve Muallimler" adh ayn bir ba§lik altmda yer verilmi§ olmasi Cumhuriyetin temel niteliklerini kavratmak ve benimsetmekte en 90k ogrermenlere guvenildiginin bir gostergesidir. 1934'te spor temasi i§lenirken 2006'da yer bulmamis, ayni sekilde kultiir temasina da 2006 yili ders kitabmda yer verilirken 1934'te deginilmemistir. Sanat okullan (Musiki Muallim Mektebi ile Giizel Sanatlar Akademisi) 1934 baskih kitapta "Bedii Terbiye" ba§hgi altmda anlatilirken 2006 tarihli kitapta "Giizel Sanatlar Alamndaki Gelismeler" ba§hgi altmda konu edilmistir.
Her iki kitapta da kronoloji 90gunlukla goz ardi edilmistir. Oysa ki kronoloji olaylar arasmda saglam baglantilann kurulmasi a9ismdan tarihin temel ogelerinden biridir. Tema se9imindeki keyfiyet ogrencilerin tarihsel bilgilerinin yapilandrnlmasmda eksikliklere yol a9maktadir. Ogrencilerin yapilan inkilaplar arasmda sebep- sonu9 ili§kisi kurmalan (Harf inkilabinm ardmdan dil 9ali§malanmn yapilmasi gibi) ve inkilaplarm hangi onem srrasma gore yapildigrmn goz ardi edilmesi de soz konusu ders kitaplanndaki simrliliklardir. Bu kar§ila§tirma basim yillan arasmda 72 yil olan Cumhuriyet dSneminin ilk ve son Inkilap Tarihi ders kitaplannrn tasanm sekilleri arasmda buyiik benzerlikler oldugunu gostermektedir. Bu husus 9agda§ ders kitabi ile ilgili farkli tasanm §ekillerinin ara§tinlmasi geregini ortaya 9ikarmaktadir.
Tablo 1.1: Tarih IV'de (1934) Yer Alan "Maarif ve Terbiyede inkilaplar ve Islah Cereyanlan" Konusu ile Ttirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturkcultik Lise 3'de (2006) Yer Alan "Egitim ve Kultur Alaninda Yapilan inkilap Hareketleri" Konusu Tasanmlanmn Kar§ila§tinlmasi
Konunun Adi Maarif ve Terbiyede Inkilaplar ve Islah Cereyanlan
Egitim ve Kiilttir Alanmda Yapilan Inkilap Hareketleri
Kitabin Adi
Tarih IV Ttirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Atatiirkctiltik Lise 3
Kitabin Yazan Turk Tarihini Tetkik Cemiyeti idris AKDiN, M. CAKMAK, M. GENC
Yayinevi ve Basildigi Yer
Turk Tarihini Tetkik Cemiyeti Devlet Basunevi
M.E. B. Devlet Kitaplan Semih Ofset Basim Yih 1934 2006 Sayfa Numaralan ve Sayfa Sayisi ( Sayfa: 244-273 ) 30 Sayfa (Sayfa: 166-177 ) 12 Sayfa
Mesrutiyet Devrinde Maarif Ve Terbiye (1908-1918)
B. Ttirkiye Cumhuriyeti'nde Maarif Ve Terbiye Vaziyeti
Mill! Mticadele Devrinde (1919-1923)
Cumhuriyetin Ilanindan Sonra Tedrisatrn Tevhidi
Harf Inkilabi; Tiirk Harflerinin Kabulti (1928)
Tarih Ve Yurt Bilgisi Derslerinin Millilestirilmesi
Tiirk Dil inkilabi Hareketi Ekalliyet Ve Ecnebi Mektepleri C. Cumhuriyetin Maarif ve Terbiye Gayeleri
Ana Esaslar
Terbiye Ve Tedris Tatbikatmda Eski Ve Yeni Telakkiler Cumhuriyet Ve Muallimler Mekteplerde Spor Ve Spor Hayatinda Umumi Inkisaf Tiirk Sporculannin Diisturu
3. Medreselerin Kaldinlmasi 4. Tiirk Harflerinin Kabulti 5.Egitim-Ogretim Alanmda Gelismeler
Cumhuriyetin ilk Yillannda Egitim Durumu
Egitim-Ogretim Alanmda Cumhuriyetten Sonra Yapilan Gelismeler
a) ilkogretim Alanmda Gelismeler
b) Orta Ogretim ve Mesleki Alandaki Gelismeler
c) Ytiksek Ogretim Alanmda Gelismeler
d) Gtizel Sanatlar Alanmda Gelismeler
Kiilttir Alanmda Gelismeler Atattirk'tin Kiilttir ve Medeniyet Anlayisi
Milli Kiilttir ve Atattirk'tin Milli Kiilttir Hakkinda Gortisleri
6.Yeni Tarih Anlayisi 7. Tiirk Dilinin Gelismesi
1.6. Tarih Ders Kitaplannin Tasanm Bicimleri
Egitim ortam ve sureclerinde belirleyici rol oynayan ders kitaplan simf ifi Sgretimi biiyiik olciide belirleyen ve yonlendiren bir ogretim araci olarak tarih 6gretim surecinin de onemli unsurlanndan biridir. Gelisen teknoloji egitim ara? ve gereclerini 9esitlendirmesine ragmen ders kitaplan ogretimdeki yeri ve onemini korumaya devam etmektedir. Qoga kez ders kitaplan ogrencilerin yazili materyalle ilk ve hatta 9ogu zaman son bulusmalanni saglamaktadir. tJlkemizde tarih ders kitaplan hem ogretilecek bilginin simrlanm belirlemekte, hem de simf i?i ogretimde en onemli ogretim materyalini olusturmaktadir (Kabapmar, 2005: 367). Ogretimde onemli rol iistlenen tarih ders kitaplanyla ilgili i9erik, gorsellik, fiziki ozellikler, bilimsellik elestirilerinden biri de konulann ele alinisi ve tasanmi iizerinedir.
Tarih og^etiminin hedeflerine ulasabihnesinde ders kitaplannin 9esitli tasanm sekilleri etkilidir. Bu noktada konuyla ilgili olarak farkli yaklasimlara bakmalidir. Qiinkii tarih Sg^etiminde ama9lanan bilgi, beceri ve tutum degerlerin ger9eklestirilebilmesi i9erigin se9imiyle beraber i9erigin diizenlenmesiyle de yakmdan ilgilidir (Payko9,1991:46).
Ders kitaplannin tasanmlan tarih ogretim programinin benimsedigi anlayisa gore degismektedir. Ders kitaplannda tarih konulanmn tertip ve tasanm sekli iizerine farkli diisiinceler mevcuttur. Konu ile ilgili belli bash dusiinceler sunlardir:
1.6.1. Gruplandinlan Tasanm
Gruplandinlan tasanm ogretim boyunca tarih konulanmn birtakim gruplar halinde anlatilmasmi esas alir. Ornegin ev 9evresi, dostluk iliskileri, devlet ve millet hayati, din hayati, sanat ve bilim. Bu gruplar etrafmda tarih konulanmn diizenlenmesi soz konusudur. Ancak bu tasanm bir milletin biitiin hayatim i9ine almadigi i9in uygun goriilmemektedir. Baymur'a (1945: 29) gore bu tarz bir tasanm ogretimin son asamalannda ozellikle liselerin son smiflannda uygunabilir.
1.6.2. Takvimsel Tasarim
Takvimsel tasarim tarihte meydana gelmi§ olaylann her birinin yildonumlerinde i§lenmesi iizerine kurulmus olan bir ders kitabi tasanmidir. Onemli tarihi sahsiyetleri, tarihi olaylan yildSnumlerinde anmak veya kutlamak giintimuzde okullarda anma torenleri ve bayratnlarda yapilmakla beraber butiin tarihi ki§iliklerin ve tarihi olaylann bu §ekilde ogYetilmesinin uygulanabilirligi oldukfa zordur (Baymur, 1945: 29).
Tarih yazicihginin temelinde se9ilmi§ olaylann kendinden once meydana gelmi§ olaylar ve aym cagda farkli alanlarda meydana gelen olaylarla baglantisini kurmak vardu* (Tosh, 2005: 107). Takvimsel tasanmda olaylar arasinda baglantilar kurmak ve diger disiplinlerle ili§kilendirmek imkani azdir. Yeri geldikce tarihe mal olmus biiyiik §ahsiyetlerin biyografilerine yer vermek ogrencilerin ki§ileri ve olaylan somutla§tirabilmesine yardunci olmakla beraber biitiin ders kitabimn takvimsel tasarlanmasi tarih ogYetiminin hedeflerine ula§abilmesinde zorluklar ortaya 9ikanr. Tarihi biyografileri ve olaylan se9erken sadece kahramanliklar ve biiyiik ba§anlar iizerine anlatim ogrencilerin sosyal hayati kavramalarmi, elestirel dii§iinmelerini, tarihi olaylann ger9ekligini kavramalarmi engelleyebilir. Bir hikayenin kahramam olan bireyin sosyal 9evresinden yalitilarak anlatilmasi, onun hareketlerini yonlendiren sosyal olgu ve ileriemelerin anlasilamamasma yol a9abilir (Dewey, 1956, Akt: Ata, 2000: 44). Tarihte farkli donemlere ait, birbirinden farkli sosyal gruplann temsilcisi olan biiyiik §ahsiyetlerin hayatma sirasi geldik9e yer verilmesi, ogrencilerin ilgilerini 9ekecektir. Ancak tarihi biyografilerle ogretmek dogru degildir (Sungu, 1927, Akt: Ata, 2002:56-57).
Tarihi §ahsiyetlerin etrafinda olaylan anlatmak sebep- sonu9 ili§kisi kurulmasim engeller. Aynca bir kisinin biyografisi veya tek bir olay anlatilan donemin SzellMerinin kavratilmasina yetmemektedir. Ustelik bu tiir tasanmda belirli bir tarihsel siirecin takip edilmesi de gii9tiir.
1.6.3. Merkezi Daireler Halinde Tasarun
Bu tasanm tarih konulannin her bir okul devresi ifinde birkac defa tekrarlanmasi esasina dayanir. Eski miifredat her sefer yeni konular eklenerek tekrarlamr. Merkezi daireler halinde tasanmda tarih konulan siirekli tekrarlanmaktadir. Bu tasanm tarzi konularda derinlesmeye ve onlan yasamaya imkan vermedigi, ilgi gekici olmadigi i?in uygun gorulmemektedir.
1.6.4. i?inde Bulunan Zamandan Harekete Gecip Uzak Ge^mise Dogru Giden Tasanm
Bu tasanmda tarih konulan, icinde bulunulan zamandan baslanarak giderek uzak gefmise dogru ele alimr. Tarih ogletiminde fagdas ve yakin tarih ile giincel olaylar daha ilgi ^ekicidir. Bu itibarla 9agda§ olaylann og^etiminin daha kolay ve etkililiginin daha fazla olusu bu tasanmm fikis noktasmi olusturmaktadir. Boyle bir tasanma Ogrencilerin gecmisi daha iyi anlamalan, bugunkii sistemin gecmisin iiriinii oldugunu kavramalan ve degisimi gormeleri miimkun olacaktir (Paykoc, 1991: 62).
Bu tasanmm temsilcilerinden Kapp, tarih Sg^etiminin tarih arastirmalan gibi bulunulan zamandan ge9mi§e dogru hareket etmesi goriisiindedir. Jakobi, genis halk tabakalanmn yakm gefmise karsi canli bir ilgi gostermelerine kar§ilik uzak gegmise karsi bu ilgiyi duymadiklanndan hareketle 90cuklar i9in yakm ge9misin daha ilgin9 oldugu sonucuna varmistu- (Akt: Baymur, 1945: 30).
Hallam (1994) uzak ge9misi anlamanin zorlugundan hareketle, tarih derslerinin guntimuzle ba§layip giderek daha ge9mi§e uzanma geregini vurgulamaktadir (Akt: Safran, 2006:25).
Slater, kii9uk yasta 90cuklann yakm tarihi okumasmm egitim a9isindan yararli olacagmi, yakm tarihin 90cuklar i9in daha giincel ve somut olmasi sebebiyle
tarih ogretiminin bugunden gecmi§e doniik duzenlenebilecegini ifade etmektedir (Akt: Stradling, 2003: 76).
Bu tasanmm uygulanabilirligi ile ilgili olarak Baymur (1945:30) ogrencilerin ge9mi§in daha basit sartlanni og^enmelerinin 9agda§ tarihi ogrenmelerinden daha kolay oldugu gortistindedir.
Ali Fahrettin Alper 1925'de uygulanmakta olan ilkokul Programi'ndaki bu tarz tasanmla tarih ogretiminin ogrencilere kronoloji becerisi kazandiramadigini yaptigi arastirma ile ortaya koymustur. Konu ile ilgili galismasmda ogrencilerin oncellik ve ardillik becerilerini edinemediklerini tespit etmi§, hangi olaym once, hangisinin sonra meydana geldigi konusunda tereddiit yasadiklanm ifade etmistir (Akt: Ata, 2002: 98-99).
Safran (2006: 23-24) yakm gecmisi igeren miifredat programlannm hazrrlanmasmm sakincalarmdan bahsederek, miifredat programmda yakm gecmisle ilgili olarak olay, olgu, kavram ve genellemelerin anlamli olanlanndan 50k ilgili olanlannm yer tutabilecegini, bu tiir bir yaklasunla 50k fazla arastirma yapma olanagmm heniiz bulunamadigi durumlarda ogrencilerin var olan kanaatlerinin onaylanabilecegini vurgulamistu'.
I9inde bulunan zamandan harekete ge9ip uzak ge9mise dogru giden tasanm yukanda sayilan sakincalanna ragmen bazi tarihi olaylan mantikli bir sekilde kavrayabilmek ve bu olaylann ortaya 9ikmasmda etkili olan nedenleri anlamak i9in kullamlabilir.
1.6.5. Analitik Tasanm
Bu tasanmda bir tarihsel siirecin, olaym, olgunun ve kavramin anlasilabilmesi i9in par9alara boliinmesi soz konusudur. Burada bir diisiinceyi meydana getiren ana dusunceler birer birer aynlarak incelenir ve bu ana diisunceler yeniden birlestirilerek
butunluk kurulmaya 9ah§ilir. Analitik tasanmda konulann ogretiminde butunden par9aya inmeye dayanan tumdengelimli du§unme §ekli ge9erlidir. Butun bir konu ogelerine aynlarak ogretilmeye 9ali§ihr ve bu ogelerin tek tek og^etirninin ardmdan butunun kavranabilmesi ama9lanir.
Analitik tasanmda ele alinan konu kendi i9erisinde bazi kategorilere aynlarak ogretilir. Boylece og^etimin kolayla§masi, par9adan butiine gidilmesi hedeflenir. Ancak butiinu par9alarken ogretimin etkili kilmabilmesi i9in par9anm niteligi ve kendi i9inde benzerligi hususlanna dikkat edilmelidir (Van§, 1971:143-144) .
Tarih konulanmn sozii edilen bu tasanmlan di§inda bu ara§tirmanin konusu olan kronolojik ve tematik tasanmlara daha genis bir baki§ a9isi ile bakmak faydali olacaktir.
1.7. Tarih Ders Kitaplannda Kronolojik Tasanm
Ogretim programlan, bilginin ogrencinin ozellikleri ve ihtiya9lanna uygun olarak formule edilmesi ve ogretilmesini ama9 edinirler. Ders kitaplan ogretim programlarmin somut hali olarak konu i9erikleri ile hedeflerin i9 i9e olduklan, konu i9eriklerini analiz etmeden hedeflerin tayin edilemedigi ogretim ara9landir. Ders kitaplan bili§sel, duyu§sal ve teknik alanlardaki ilkeleri goz onunde bulundurarak bilgilerde se9ime gitmek zorundadu-lar (Karakaya, 2004: 45). Tarih ders kitaplan se9tikleri tasanm §ekilleri ile bilgilerde yaptiklan se9imi gosterirler. Kronolojik tasarlanmi§ bir ders kitabi zaman boyutunu on plana 9ikanr ve olaylar arasinda tarihsel siire9te meydana gelen degi§melere yer verir.
Kronoloji, "Modern tal^imin esasim te§kil eden giine§ yilina gore ge9miste meydana gelmi§ bir olayin zamaninm, ara§tincmm zamamna olan mesafesini ol9en bilim" olarak tammlanmaktadrr (Memi§, 2005: 36). Ogrencilerin ge9mi§le gelecek arasmda bir siireklilik i9inde kendilerini gOrmelerine yardmici olan kronoloji
(Paykoc, 1991: 29), tarihi olaylann anlam kazanmasinda ve olaylar arasinda iliski kurulmasuida vazge9ilmez onemdedir (Kostuklu, 1998:16).
Kronolojik tasarlanmis ders kitaplannda konular en eski zamandan guniimuze dogru duzenlenirler (Hesap9ioglu, 1998: 89). Tarihi olaylann kronolojik olarak birbirlerini takip ettiklerini bildirmek ogrencilerin olaylar arasinda sebep- sonu9 iliskisi kurmalanm saglar. Kronoloji, olaylar arasinda saglam bir koprunun kurulmasi ve ogrencilerin tarihsel bilgilerini yapilandrrabilmelerini mumkun kilar (Dilek, 2002: 42). Yine og^encinin zaman kavrayisi ve bunu toplumsal degismeyle iliskilendirebilmesini saglayacak olan kronolojik tasanmdrr (Tekeli, 2000: 19).
Kronolojik tasanm tarihin takip ettigi yoldan yurumesi itibanyla dogaldir ve en sik kullamlan tasanm bi9imidir. Tarih Qg^etiminin ama9lanndan biri olan kronoloji becerisini kazandirabilmek bu tasanmla daha kolay olmaktadrr. Ancak konular siki bir kronolojiye gore siralanirsa olaylar ve olaylan ortaya 9ikaran etkenler arasmdaki iliski kaybedilmis olur. Kronolojik tasarlanmis ders kitaplan hazir bir kronoloji i9inde se9ilmis ve tutarli bir butun haline getirilmis olaylar silsilesi sunarken ogretim programi ve ders kitabi yazanmn konu ettigi zaman hakkinda anlatmaya deger bulduklan bilgileri i9ermektedir (Tosh, 2005: 35). Onun i9in tasanmm esasta kronolojiye sadik kalmasi fakat aynntilarda konular arasmdaki yakinligi ve baghhgi gozden ka9irmamasi uygun olur. Aynca kronolojik tasanm ogrencilerin gelisim ozelliklerine de uygundur. Bu sayede daha kii9uk ogrenci basit, kolaylikla kavramasi mumkun, daha buyukler ise daha kansik konular ve §artlarla karsilasabilirler (Baymur, 1945: 30). Kronolojik dtistince sayesinde ogrenciler olaylann siralanmasmm yam sira bu olaylann esit, ge9ici siireler dizisi karsismdaki dizisel birlikteligini de g6rurler (Smith ve Tomlinson, 1997, Akt: Dilek, 2002: 83). Bu sekilde ogrencilerin olaylann zaman boyutuna iliskin tutarli bir genel bakis a9isi kazanarak olaylann genis kronolojik a9ismi kavrayabilmelerinin yam sira gorttntiste ayn gibi duran siyasal, sosyal, ekonomik ve kultiirel gelismelerin birbirlerini nasil
etkilediklerini ve aralanndaki olasi bagimlilik iliskilerini anlayabilmeleri de mumkiin olmaktadir.
Kronolojik tasarim, tarihi olaylann aki§ina gore siralanmasini esas alarak ogretimi kolayla§tirdigindan (Baymur, 1945: 31) butun diinyada ve iilkemizde yaygin olarak kabul gormtis ve benimsenmi§tir. Kronolojik ogretim tarzi bir yandan yaygin bir kam olarak tarihin neden-sonuc ili§kisi i9inde kavranmasi gereginin benimsenmesini saglarken, diger yandan olaylann tariMerinin ezberlenmesi ve istendiginde ezberden soylemnesi gibi egitimsel degeri olmayan yanlis. bir anlayi§in ortaya 9ikmasma da neden olmu§tur (§imsek, 2006: 2-3). Yine kronolojik tasanmm sosyal, kiilturel tarihteki degismelerin daha yava§ olmasi sebebiyle siyasi tarihe daha uygun oldugu gecerli bir gortis olarak kabul edilmektedir (Stradling, 2003: 75). Bu ele§tirilere ragmen kronolojik tasarim tarih konulannm og^etiminde gerekli ve onemli bir tasanm olarak incelenmeye deger goriilmektedir. Bu sebeple bu ara§tirmanin uygulama a§amasmda "Egitim ve Kultiir Alamnda inkilap Hareketleri " konusu kronolojik tasanma uygun duzenlenerek konunun tematik tasanma (mevcut) dayali ogretimi ile kronolojik tasanma dayali og^etiminin ogrenci ba§ansmdaki etkisi belirlenmeye 9ali§ilrmstir.
1.8. Tarih Ders Kitaplarinda Tematik Tasanm
Tematik tasanmda, tarih programi kronolojik donemler yerine temalar etrafinda duzenlenmi§tir. Ders kitabmda se9ilen tema derinlikli bir kavrayi§la ele alinir, konular arasmdaki baglantilara dikkat 9ekilir ve boylece genel bir bakis a9ismm elde edilmesi ama9lanir (Stradling, 2003: 5-6). Boylece 6grencilerin belirli olaylan zaman ve mekan baglamlanna oturtmalan saglanmi§ olur.
Tematik tasarlanmis tarih ders kitaplannda dogrusal kronolojik bir geli§me yerine ogretim programmda ongoriilen 90k daha se9meci, derinlikli bir 9ali§ma yapilir. Ogretim programinin temel ama9lanndan biri ogrencilerin bugttnu daha iyi
anlamasini saglamak oldugunda tematik yaklasrm yararh bir 9er9eve olabilir. Konular boylece kronolojik yaklasima gore daha uzun bir zaman dilimi i9inde ele almabilir. Qesitli kaynaklan kullanmak, alternatif tarihsel yorumlan, incelemek tarihsel bulgulan toplamak, tasnif etmek dtizenlemek ve incelemek tarih9inin kilit analitik kavramlarini uygulamaya ge9irmek i9in tematik tasanm daha ekonomik olacaktir Bu tasanmda genishkten 90k derinlik onem kazamr (Stradling, 2003:47).
Tematik tasanm ogrencilerin elestirel dtisunme yeteneklerinin gelismesinde de etkilidir. §6yle ki eger ders kitabi bir tema hakkindaki hem olumlu hem de olumsuz izlenimlere yer verirse o kitap ogrencilerin farkli bakis a9ilanni gormelerini saglar ve elestirel dusiinceyi gelistirir. Boylece ogrencilere elestirel, analitik dusunme ve arastirma becerisi ile ge9mi§i daha degisik a9ilardan gorebilme yetenegi kazandinlmis olur (Ozalp, 2000: 4). Bu daha 90k tematik yaklasimda bir olayin daha genis bir bi9imde islenmesinde soz konusu olur.
Tematik tasanm bir konuyu daha derinlikli isledigi i9in og^ncinin dtinya g6ru§ii ve uluslar arasi anlayis gelistirmesine de katki saglar. Tematik tasanmda da tarihin vazge9ilmez unsuru olan kronoloji vardir. Kronolojik butunluk, her temamn kendi i9inde saglamr. Dogrusal kronolojik gelisme yerine, belirli temalann ele almip yorumlanmasi soz konusudur. Tematik tasanmda se9ilen tema toplumun deger yargilanm belirtmesi bakimindan da onemlidir.
En onemli amacin genel bir bakis a9isi kazandirmak oldugu tematik tasanmda temalann se9imi ve se9ilen temalann tarih ogYetiminin ama9lanm ger9ekle§tirecek bi9imde sunulmasi geregi ortaya 9ikar.
Tematik yaklasima yapilan elestirilerden biri ogrenim alanmin tematik belirlenmesinin bir ogrenim alaninm sinirlandinlmasi demek oldugudur (Hesap9ioglu, 1998: 93). Tematik tasarlanmis ders kitaplan ile ilgili olarak ogrencilerin belli bir zaman duyusu kazanabilmelerinin zorlasacagi ve ogrencilerin genel bir bakis a9isi yerine tarihe belirgin baglantilan gozetmeden daldan dala atlamaya dayanan bir bakis a9isi edinmelerine yol a9abilecegi bu tasanmla ilgili
diger bir elestiri konusudur. Bu ele§tiri konularim ortadan kaldirmanin yolu da ogretimde ogretmenin ve destekleyici ogretim arac- gereclerinin temalan birbirleriyle iliskilendirmesini saglayabilmektir (Stradling, 2003:48).
1.9. Problem Ciimlesi
MEB 1998 Ortaogretim Tiirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Atatiirkctiluk Ders Programma gore yazilan, 11. smif Tiirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Atatiirkculuk ders kitaplannda "Egitim ve Kultiir Alamnda inkilap Hareketleri " konusunu kronolojik tasanma dayali ogrenen grup ile tematik tasanma (mevcut) dayali ogrenen grubun ba§an puanlan arasmda anlamh bir fark var midrr?
Arastirmanin yukaridaki temel problemine bagh olarak asagidaki alt problemler arastinlmi§tir.
1.10. Alt Problemler
Birinci Alt Problem: Ara§tirmaci tarafindan gelistirilen ve arastirma deseni kapsammda deney ve kontrol gruplannda ontest ve sontest uygulamalannda kullamlan ba§an testinin ontest uygulamasindan elde edilen psikometrik ozellikleri nelerdir?
Ikinci Alt Problem: Tarih konularrm kronolojik tasanma dayali ogrenen deney grubu ile tematik tasanma (mevcut) dayali ogrenen kontrol grubunun basan testi Sntest puanlannin aritmetik ortalamalan arasmda anlamh bir fark var midir?
Uciincu Alt Problem: Tarih konulanm kronolojik tasanma dayali ogrenen deney grubu ile tematik tasanma (mevcut) dayali ogrenen kontrol grubunun basan testi son test puanlannin aritmetik ortalamalan arasmda anlamh bir fark var midir?
Dorduncii Alt Problem: Tarih konulanni kronolojik tasanma dayali 6grenen deney grubunun ontest-sontest puanlan arasmdaki fark puanlan ile tematik tasanma (mevcut) dayah ogrenen kontrol grubunun ontest-sontest puanlan arasmdaki fark puanlanmn aritmetik ortalamalan arasmda anlamli bir fark var midir?
Behind Alt Problem : Tarih konulanni kronolojik tasanma dayah ogrenen deney grubunun ontest-sontest puanlanmn aritmetik ortalamalan arasmda anlamli bir fark var midir?
Altinci Alt Problem: Tarih konulanni tematik tasanma (mevcut) dayali ogrenen kontrol grubunun ontest-sontest puanlanmn aritmetik ortalamalan arasmda anlamli bir fark var midir?
Yedinci Alt Problem: Tarih konulanni kronolojik tasanma dayali ogrenen deney grubu ile tematik tasanma gore Sgrenen kontrol grubunun kronolojik sorulardaki ba§an puanlan arasmda anlamli bir fark var midir?
l.ll.Arastirmanin Amaci
Bu ara§tirmanin amaci, Turkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturkctiluk ders kitaplannda yer alan "Egitim ve Kultiir Alamnda inkilap Hareketleri" konusunun kronolojik tasanma veya tematik tasanma dayali Qgretiminin ogrencilerin basanlan uzerindeki etkisini incelemektir.
Ara§tirma, ortaogretim ll.smiflardaki ogrencilere tarih konulannm ogretiminde kronolojik tasanmm veya tematik tasanmm etkisini ortaya koymayi, bu tasanmlann etkili ve yeterli olup ohnadigmi ortaya 9ikarmayi, kronolojik veya tematik tasanmlann tarih ogietiminin amaglanm ger?eklestirmede getirecegi faydalan sorgulamayi, tarih ogretimine yonelik tarih konulannm tasanmmda yapilacak 9ali§malara katki saglamayi ama9lamaktadn'.
1.12. Arastirmamn Onemi
Tarih ogretiminde konulann tasanmi ve bu tasanmlann ogrenci seviyesine uygunlugu konusunda mevcut arastirmalann yetersiz oldugu soylenebilir. Bu nedenle ara§tirmanin bulgulannm ve sonuclannin tarih konulannm ogretiminde incelenen kronolojik ve tematik tasanmdan 11. sinif duzeyinde ogrenci seviyesine uygun tasanmin ortaya cikanlmasi konusunda tarih ogretimi ile ilgilenenlere, program gelistirme uzmanlanna, ders kitaplan hazrrlayanlara, konu ile ilgili ilerde yapilacak ara§tirmalara katki saglayabilecegi dusunulmektedir. Arastirmanin tarih og^etimini etkili ve verimli hale getirme adma gosterilen cabalara destek verebilecegi umulmaktadir.
Aynca arastirma tarih konulanm ele alan programlarda ve ders kitaplannda farkli tasanmlann karsilastinlmasi hususunda yeni arastirmalara ornek teskil edebilecek nitelikte bir 9alismadrr.
1.13. Varsayimlar
Bu arastirmada asagida snalanan varsayimlar kabul edilmistir.
1. Arastrrma suresince kontrol edilemeyen degiskenler 11 SOS-A ve 11 SOS-B simflanndaki butttn ogrencileri esit sekilde etkilemistir.
2. Arastirmada veri toplama araci olarak kullamlan ba§an testinin gecerlilik ve giivenirlilik dereceleri yuksektir.
3. Denekler testi yamtlarken ger?ek duygu, dttstince, becerilerini yansitmislardir.
5. Secilen orneklem evreni temsil edebilecek niteliktedir.
1.14. Sinirhkklar
1. Arastirma, 2006-2007 egitim-ogretim yihnda, Ankara ili, Altindag il9esi, Esenevler Anadolu Lisesi'ne devam eden 11-SOS-A ve 11-SOS-B siniflannin ogrencileri ile sinirhdir. Arastirma sonu9lan ancak benzer ozellikleri tasiyan gruplara genellenebilir.
2. Ara§tirma, MEB 1998 tarihli ortaogretim 11. simf Tiirkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturk9tiluk Ogretim Programina gore hazirlanan ders kitaplanndaki "Egitim ve Kiiltiir Alamnda inkilap Hareketleri " konusunun igerigi ve bu i9erigin tasanmi ile smirhdir.
3. Ara§tirma, "Egitim ve Kiiltur Alamnda Inkilap Hareketleri" konusu i9in belirtilen hedef ve davranislarla simrhdir.
4. Arastuma deneme modeli yontemi ile veri toplamayla simrhdir.
1.15.Tanimlar
Bu ba§lik altinda arastirmada ge9en temel kavramlarm tanimlanna yer verilmi§tir.
Ders Kitabi: Her tur ve derecedeki Qrgiin ve yaygm egitim kurumlannda kullamlacak olan, konulan ogretim programlan dogrultusunda hazirlanmi§, ogrenim amaci ile kullanilan basih eserlerdir (MEB, 1995).
Icerik: Bir ogretim programinda uzerinde durulmasi ya da i§lenmesi istenen etkinlikler, iiniteler ya da konulardir (Oguzkan, 1993: 70).
Kronoloji: Zamanin donemlerini ya da zamani hesaplama ve olaylar ile onlann zamana ili§kin tarihlerini belirtme bilimidir (§im§ek, 2006:109).
Ogretim Programi: Okullann amaclanna bagh, onun diisunu§, duyus, ve davrani§lanru etkileyebilecek nitelikte, tarihi gelisjmi itibariyle insanhgin sahip oldugu bilgi ve tecriibelerin, bir plan ve dtizene bagh §ekilde ogrencilere kazandinlmasi amaciyla duzenlenmis. kaynaktir (Koca9inar, 1966: 42).
Tasarim: Bir kitabin ders konulannin yayina hazirlama; gorsel planlama, teknik planlama ve i9eriginin diizenlenmesi §eklinde du§ttnulen genel yapisidrr (Ceyhan ve Yigit, 2003:149).
Tema: Merkezi bir odak saglayan konu ve kavram §eklindeki buyuk fikirlerdir.
1.16. Ilgili Arastirmalar
Bu boliimde ara§tirma konusu ile benzerlik gosteren konuyla ilgili ara§tirmalar ve bulgulan ozetlenerek verilmi§tir.
Ata (2006), Ilkogretim 8. Simf Tiirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturk9uluk dersi ile ilgili program 9ahsmalari sirasmda ders konulannin kronolojik tasanmlarimn Mugla, Nev§ehir, Afyon, Kinkkale, Bursa, Gaziantep, Nigde, Bartin, Mardin, Bayburt, Kahramanmara§, U§ak, Bingol gibi il komisyonlannda benimsendigini, soz konusu illerde kronolojik tasanrmn egitim ve ogretim faaliyetlerini olumlu yonde etkileyecegi g6ru§unun hakim oldugunu belirtmi§tir. Sadece 119 ildeki (Kastamonu, Trabzon ve Ardahan) komisyonlann mevcut tematik yakla§imm devam etmesinden yana tutum belirlediklerini tespit etmi§tir.
Delen (2006), ilkogretim ve ortaogretimde ogretmen g6ru§lerine gore Tiirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturk9uluk dersinin ogretiminde karsila§ilan sorunlan ve cozum onerilerini tespit ederek belirlemeyi amaclayan 9ahsmasinda Ankara'nin ilgelerinden; Cankaya, Yenimahalle, Ke9ioren, Mamak, Altindag, Etimesgut, Sincan, Golbasi ve Elmadag il9elerinde Milli Egitim Bakanligina bagh resmi ve ozel (45 ortaogretim ve 49 ilkogretim okulunda; 70 ortaogretim ogretmeni ve 65 ilkogretim ogretmeni) 94 okuldan, toplam 135 inkilap Tarihi ders ogretmenine tutum anketi uygulamistir.
Arastirmaya katilan inkilap Tarihi dersi ogretmenleri, "inkilap Tarihi miifredat programinda olay ve olgular kronolojik olarak duzenlenmelidir." yargisina tamamen katildiklarmi ifade etmi§lerdir. Genel olarak ogretmenler bu soruya verdikleri cevaplarda orta dtizeyin tistunde katildiklarma ili§kin goru§ belirtmi§lerdir.
Arastirmamn guvenirligi i9in ogretmenlerin, "Inkilap Tarihi miifredat programi siyasi, sosyal tarih ve dii§ttnce tarihi gibi temalar altmda duzenlenmelidir." yargisi kar§isindaki tutumlan da sorulmu§, Sgretmenler bu yargiya az katildiklanm ifade etmislerdir.
Kale (2006), MEB 1998 Sosyal Bilgiler Dersi Ogretim Programi'na uygun olarak hazirlanan ve 2005- 2006 Egitim-Ogretim yilmda ilkogretim okullanmn 7. siniflannda okutulan ders kitaplarmdaki "istanbul'un Fethi ve Sonrasi" unitesinin kronolojik veya analitik tasanmlanmn ogrenci ba§ansina etkilerini ara§tirmi§tir. Bu ama9la veri toplama araci gelistirmi§tir.
Kronolojik ve analitik ders kitabi tasanmlanmn ogrenci ba§anlan iizerindeki etkilerini kar§ila§tirabilmek amaciyla 40 soruluk ba§an testi hazirlamistir. Ara§trrma modeli olarak ontest-sontest kontrol gruplu desen kullanmi§tir. Hazirladigi ba§an testini Ankara ili, Ke9ioren il9esi Onder Ata ilkogretim Okulu'na devam eden 7/A ve 7/B smiflanna uygulami§tir. Ders kitaplarmdaki "istanbul'un Fethi ve Sonrasi" unitesinin mevcut analitik tasanmi ile ilgili ba§an testini kontrol grubuna (26
ogrenci) ontest ve sontest olarak uygulamistir. Deney grubuna (28 ogrenci) kronolojik olarak arastirmacinin tasarladigi "Osmanli Devleti'nin U9 Kitaya Uzanan Yolculugu (1453-1579)" unitesi ile ilgili ba§an testi ontest ve sontest olarak uygulamistir.
Ba§an testi sonucu elde edilen veriler istatistiki olarak SPSS programinda t testi kullamlarak cozumlenmi§tir. Ara§tirmada yapilan istatistiksel i§lemler sonucu deney ve kontrol gruplannm ontestten aldiklan ba§an puanlanmn aritmetik ortalamalan arasinda anlamli bir fark bulunmaz iken sontestten aldiklan ba§an puanlanmn aritmetik ortalamalan arasinda deney grubunvin lehine anlamli farka ula§mistir. Deney ve kontrol gruplanmn sontest uygulamasina gore ba§an testinin maddelerini dogru cevaplama oranlan arasmda deney grubu lehine anlamli farka ula§mistir.
Arastirmada ogrencilerin tarihi olaylan ardi§ik bir sirada du§undukleri sonucuna ula§mi§, ozellikle siyasi tarih konulannm og^etiminde kronolojik tasanmm uygun oldugu goriisti ara§tirma sonu9lan ile desteklenmi§tir.
Sim^ek (2006), ilkogretim ogrencilerinde tarihsel zaman kavramimn geli§imi ve og^etimini ara§trrmi§tir. Bu ara§tirmada ilkogretim 4-8. simf (10-14 ya§ arasi) ogrencilerinde tarihsel zaman kavrarm ve buna bagli becerilerin geli§imi konusu ele alinmi§tir.
£ahsma, nicel ve nitel yontemlerin kullanildigi betimsel bir alan olan ara§tirma Krr§ehir il merkezindeki sosyo-ekonomik a9idan tist-orta-alt 9evreleri ornekleyen, sirasiyla, Cacabey, Vali Mithat Saylam ve Ahi Evran ilkogretim Okullannda yapilmi§trr. Ara§tirmanin nicel kisnunda, bu U9 okulun 4-8. smiflanndan rasgele se9ilen birer §ube ogrenciye (toplam 422), konuya iliskin ba§an testi uygulanmi§, elde edilen veriler istatistiki olarak SPSS programinda t testi, Anova ve Korelasyon teknikleri kullamlarak 96zumlenmistir. Nitel yontem
kullanilan kisminda ise, bu subelerden se9ilen onar (toplam 149) ogrenci ile yan yapilandinlmis goriisme teknigine dayali veri toplanmistir.
Arastirmanin verileri yorumlandiginda, tarihsel zaman kavramimn ogrenci tarafindan kazanilmasinda, sosyo-ekonomik gevre, cinsiyet, sinif duzeyi (yas), matematik ve dil (Tiirk9e) basansi degiskenlerinin etkili olduguna ulasilmistir. Nicel bulgularda, tarihsel zaman kavrami basan testi sonu9lanna g6re simf bazmda 4., 5., 6. simflann bir grup, 7. ve 8. smiflann ise baska bir grubu olusturacak kadar anlamli bir farkm olmasi kayda deger bulunmustur.
Arastirmamn nitel bulgulan nicel bulgulanm desteklemistir. Bunun yamnda, ogrencilerin, degisim kavrammi orneklendirerek ifade etme ve degisim algisim ise kosmada basanlan 90k yuksekken, sureklilik kavrammi omeklendirmede yetersiz kaldiklan g6rulmu§rur. Qocuklann tamamma yakinimn tarih kavrammi a9iklarken, bunu, zaman kavrami ile iliskilendirdigi bulgulanmistrr. (^ocuklarm genelinin M.O.-M.S. kavramlanna bagh islem yapabilmedeki basanlannm, sosyo-ekonomik 9evre degiskenine gore farklilasmasina, simf duzeyine gore artmasma ragmen, genelde diisuk oldugu gorulmustur. Aynca ogrencilerin, Sosyal Bilgiler ders kitaplarmdaki tarih konulannda yer alan zaman ifadeleriyle kastedilenleri anlamada basansiz olduklan gSriilmus; bu durum, ders kitaplarmdaki tislubun ozensizligine baglanmistir.
Arastirmamn sonucu olarak; 90cuklarm tarihsel zaman kavrammi kazanmalannda, yasa bagh gelisen zihinsel olgunluk yamnda, cinsiyetin, okuduklan okulun ait oldugu sosyo-ekonomik 9evrenin, konuyla ilgili ogretim programlanmn, ders kitaplanmn, kullamlan ogretim stratejisinin, yontem ve teknikler ile ogretim materyallerinin de etkili oldugu sonucuna ulasilmistir.
Cetinkaya (2003), "Orta Ogretim Okullannda Ttirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturk9tiltik Dersinin Ama9lannm Ger9eklesme Diizeyine iliskin Ogretmen ve Ogrenci G6ru§lerinin Degerlendirilmesi" isimli 9ahsmasiyla bu dersin ama9lanmn ne derece kazandinldigi hakkinda bilgi sahibi olmaya cahsmistir.
Bu ama9la hazirlanan veri toplama araci Osmaniye ili merkez ve il9elerindeki 19 orta ogretim (Lise) okulunda okuyan 405 ogrenci ile 45 ogretmene uygulanmi§tir. Ara§tirma sonucunda Qgretmenlerin Ttirkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Atatiirk9uluk dersinin ama9lannm ger9ekle§me diizeyine ilisjcin tutumlari ile ogrencilerin ama9lannm ger9ekle§me diizeyine ilisjcin tutumlanmn birebir aym olmadigi anla§ilmistir.
Eser (2003), "Cumhuriyet Doneminde Tarih Ogretimi ve Inkilap Tarihi Dersleri" adli arastirmasinda, ilk ve orta ogretim okullannda okutulan Turkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturk9uliik dersine ogretmen ve ogrencilerin baki§ a9ilarmi anlamak amaciyla hazrrladigi anketi, Gaziantep ilinde 250 Ogrenci ve 45 tarih ogretmeni iizerinde uygulanmi§tir. Ara§tirma sonucunda ilk, orta ve yuksekogretimde okutulan bu derste, ogretim a9isindan biiyiik eksiklikler bulundugu tespit edilmi§tir.
Bakar (2001), "Ankara Merkez il9elerdeki Ttirkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturk9iiluk Dersinin Ogretiminde Ogretmenin Yontem Se9imini Etkileyen Faktorler" isimli 9ali§masmda ogretmenlerin yontem se9iminde hangi temel faktorlerin etkili oldugunu belirlemeye 9ah§mistir.
Bu ama9la Turkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturk9iiluk dersini veren ogretmenlerle yapilan gSrii§melerle, yontem se9imlerinde etkili olan davram§lar saptanmi§ ve veri toplama araci geli§tirilmi§tir.
Bu veri toplama araci Ankara'nin 8 merkez il9esinde (Altmdag, Cankaya, Etimesgut, Golba§i, Ke9i6ren, Mamak, Sincan, Yenimahalle) 135 Ortaogretim okulu
ve bu okullarda gorev yapan 250 tarih ogretmenine uygulanmistir. Ankete katilan Ogretmenlerin ankete iliskin anlam ifadeleri SPSS paket progranuyla analiz edilmistir.
Verilerin analizi sonucunda cahsmaya katilan ogretmenlerin yontem se9imlerini meslegi severek yapip yapmamasi, okulda mutlu olup olmamasimn etkili oldugu, dersin icerigi konusunda tasidigi kanaatlerin ve sosyo-ekonomik durumunun az etkili oldugu bulunmustur.
YONTEM
Bu bolumde, ara§tirmamn yuriitulmesinde izlenen yontem (ara§tirmanin modeli), ara§tirmanin evreni, orneklemi, veri toplama araclarinin geli§tiribnesi, veriler ve bu verilerin istatistiki analizi konulanna yer verilmistir.
2.1. Arastirma Modeli
Bu ara§tirmada kronolojik tasanma veya tematik tasanma day all ogretimin ogrenci ba§ansina etkilerini belirlemek amaciyla ontest-sontest kontrol gruplu deneysel desen kullamlmi§tir. Deneme modeli, ara§tirmacinin kontrolu altmda bagimsiz degi§kenlerin bagunli degi§keni etkilemesi, kontrollu ko§ullarda sistemli degi§iklikler yapilmasi ve sonuclann izlenmesi ile olur (Karasar, 2005: 88). Deneme modelinin ara§tirmaciya yiiksek bir istatistiksel gii? saglayan, elde edilen bulgulann sebep- sonuc baglammda yorumlanmasma olanak veren ve davranis. bilimlerinde sikga kullamlan giiclti bir desen oldugu soylenebilir (Buyukozturk, 2001: 27). Ara§tmnamn deneysel modeli a§agida gosterilmi§tir.
Tablo 2.1. Arastirmanin Modeli
GD R Oi X 03
GK R O2 04
Yukandaki Tablo 2.1.'de gosterilen sembollerin anlamlan soyledir:
GD: Deney Grubunu
GK: Kontrol Grubunu
R: Deneklerin Gruplara Yansiz Atandigini
Oi: Deney Grubunun Ontest Olcumlerini
03: Deney Grubunun Sontest Olcumlerini
02: Kontrol Grubunun Ontest Olcumlerini
04: Kontrol Grubunun Sontest Olcumlerini
X: Deney Grubundaki Deneklere Uygulanan Bagimsiz Degiskeni (Deneysel Degiskeni) gostermektedir (Buyukoztiirk, 2001: 23-24).
2.2. Evren ve Orneklem
Arastirmanin cahsma evrenini 2006-2007 egitim-ogretim yih, Ankara ili, Altmdag il^esindeki ortaogretim 11. sinifina devam eden Qgrenciler olu§turmaktadu". Arastirmanin orneklemini ise Altmdag il9esi Esenevler Anadolu Lisesi'ne devam
deney grubunda 27 ve kontrol grubunda 29 olmak tizere toplam 56 ogrenci iizerinde yurutulmu§tur.
2.3. Uygulama
Ara§tirma ile ilgili uygulama halen yiiriirltikte olan MEB 1998 11. sinif Turkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturk^iiluk Dersi Ogretim Programi'na gore hazirlanan ders kitaplarmdaki "Egitim ve Kultiir Alanmdaki Inkilap Hareketleri" konusuna yonelik olarak yapilmistir. Bu konunun se9ilmesinin sebebi tarih konulanmn tematik bir tasanmla ele ahnmi§ olmasmdan kaynaklanmaktadir
Ara§tirmanin amaci dogrultusunda halen yururlukte olan mevcut Turkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Atatiirk9uluk Dersi Ogretim Programi'na (1998) gore yazilan ders kitaplannda yer alan "Egitim ve Kultiir Alanmdaki Inkilap Hareketleri" konusu incelenerek, i9erigi kronolojik tasanma dayali olarak yeniden duzenlenmi§tir (Ek: 6). Ara§tirmada ortaogretim 11. simf Turkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturk9uluk ders kitaplarmdaki "Egitim ve Kultiir Alanmdaki inkilap Hareketleri" konusu i9eriginin tasanmi yonunden incelenmi§tir. Bu ama9la kontrol grubunda (11-SOS-A) mevcut tasanma (tematik) dayali olarak ele alinan i9erikte herhangi bir duzenleme yapilmami§tn- (Ek: 5). Konular ders kitabinda verildigi §ekilde i§lenmi§tir. Deney grubunda (11-SOS-B) Turkiye Cumhuriyeti inkilap Tarihi ve Ataturk9uluk ders kitaplarmdaki "Egitim ve Kiiltur Alanmdaki inkilap Hareketleri" konusunun i9eriginin di§ma 9ikilmadan arastirmaci tarafindan kronolojik tasanma dayali hazirlanan i9erik islenmi§tir (Ek: 6). Egitim ve kultiir alamnda yapilan inkilaplar kronolojik siraya gore i§lenmi§tir.
Deneysel islemin yapildigi siire9te derslerin i§lenisi smasmda gerek deney gerekse kontrol grubunda aym y6ntem ve ayni ara9-gere9 kullammma dikkat edilmi§tir. Deney grubuna ara§tirmacmin kronolojik olarak tasarladigi yeni i9erik kitap9ik halinde dagitilnu§ ve ogretim faaliyeti bu kitap9ik uzerinden
