TARiH KULTUR SANAT MiMARLIK
SAYI: 1
HiLMi YAVUZ • iLBER ORTAYLI • NECDET SAKAOGLU DENiz ESEMENLi • UGUR TANYELi • MUSTAFA ARMAGAN
f. YA~ARYILMAZ - SARA BOYNAK • SEMAVi EYiCE
MEHMET KENAN KA YA • HAKAN GOLSON • ENGiN OZENDES
0MRAN BULUT • SEMA ONER • $ULE YUM
Aynaltkavak I<asrt
Sit Alaru l(oruma - Onarun Projesi*
Bugiin Aynaltkavak Kasn olarak bilinen tek ve kii~i.ik yap1 ve ~cvresi ile ilgili yeterli ve kesin bilgi- lcrin elde edilmesi hala ~oziim beklemekredir. Boyle bir ~ah§ma dar anlarnda Aynaltkavak Kasn,
~evresi ve Kastmpa§a yoresinin kiiltiir evrelerinin; geni§ anlamda ise lstanbuJ'un onemli bir bol- gcsinin ~oziimlenmesi anlarmna gelmektedir. Bilindigi gibi 17. yi.izy1ldan gii.niimiize uJa§an Ay- nahkavak Kasn'run onemi, "Aynaltkavak Sara}'!" veya "Tersane Sarayt" olarak aruJan sahil saraym- dan kalan tek ornek oJmasmdan geJmektedir. Zengi.n bir tarihi ge~mi§i olan Aynaltkavak Saray1 ve
~cvresine yonelik bu ~ah~ma, 20.02.1998 tarihinde Milli Saraylar Daire Ba~kanltgt'nca ba§laulmJ§
ve interdisipliner bir ekip ve anlayJ§Ia yiiriitillmii§tiir. Hedeflenen, Aynahkavak Kasn ve ~evrcsin deki tarihi, dogal ve arkeolojik sit alamnm bilimsel ara§Urma vc belgelemeye dayah koruma-ona- nm projesi kapsarnmda bir dizi ~§madtr. Bu proje, mcrkezi Los Angeles'ta buJunan miize ve uluslararas1 bir ara§nrma-koruma kuruJu§U olan Jean Paul Getty Vakft tarafmdan desteklenmek- tedir. Vahf, 1974'te Malibu'da Getty Miizesi olarak kuruJmu§tur. Daha sonra, konservasyon cns- titiisii, kiitiiphane, ar§iv, sanat rarihi ve be§eri bilimJer merkezi, sanat egitimi enstitiisii, sanat ta- rihi enformasyon program1 vc burs programt gibi birimJerlc geli§erek 100.000 m2'lik bir alana ya- yJlmJ§ill. 1997'de tamarnJanan yaptlar, mirnar Richard Meier tarafindan tasarlannu§nr ve mimar- hk tarihi i~inde onernJi bir yer tutmaktadl!.
Proje gene! olarak, belgelemc-rolove, projelendirme (restitiisyon-restorasyon), programlama ve uyguJan1a olmak iizere ii~ apmahdtr. Burada projenin tamamlanan birinci a§amasl yer almaktadtr.
Belgeleme -Rolove A§amast
• Tarihsel geli§im siireci ara§nrmas1 (bolgesel ve yap1sal)
• Tarihsel bah~e ara§nrmas1 (botanik ve geometrik)
• Arkeolojik ara§nrma (turfanda!Jk, hamam ve bagh yaptlar)
• Roloveler:
J
eodezik roloveler:Topografik iist yap1 konum plaru
Topografik alt yap1 kom1m plam ve kesitleri KasLr kur§urtluk plam
Forogrametrik roloveler:
Ana giri§ kaptlar1 (Okmeydaru, Haskoy ve Tersanc) (Kat planlan, kesitler, goriinii§ler)
KasLr
(Do§eme ve tavan planlan, kesitler ve goriinii§ler) Arkeolojik roloveler:
Turfandaltk (1/20, l/10, 1/1)
Turfandahk kiilhan yap1S1 (1/20, 1/10, l/1) Turfandaltk ve killhan demir kapaklart (1/1) Turfandaltk geleneksel yap1 gere~leri analizi (1/50) Arkeolojik alandaki temcl kahnttlan (1/20, 1/10, 1/1) KasLr ~n bo§lugu (l/50)
• Hava fotografi (1/5000)
• Maket (l/200)
2
Bir belgeleme a~amas1 olan ilk a~ama uluslararast koruma, onanm normlan i~inde ger~ckle~ti-
rilmeye yoneliktir. Bu ama~la, rolove, restiti.isyon ve restorasyon oneriJerine bir veri tabant sag-/
Layacak olan yazw, ~jzili, fotografik ve yap1sal belgeler derlenmektedir. Oncelikle lngiltere ve Tiirkiye'dcki ozel ar§ivler (Ba~balcanhk, Osmanh, Topkapt Sara)'! Miizesi, Victoria&Albert Mu- seum, Denizcilil< Miizesi, Milli Saraylar, IRCICA,
1.'0.
Kitapligt, Atati.irk Kitapligt ar~ivleri) ve yaymJar (kitap, dergi gazete vs.) tarannu~nr. Siirdliri.ilmekte olan ara~m·malar, giderek, konunun~ok yonlti ve daha derin bir bi~imde ele almmas1 gerektigini gosterir bix nitelik kazanmaktad1r.
l Aynahkavak Kasn ve ~evresil1i
gosteren hava fotogrn6.
2 Aynahkavak Kasn Sit Alam Koruma Onanm Projesi ~e~evesinde ger~ekle~tiilen makct ~ah§mas1.
3 Aynahkavak Kasn fotogramelrik tavan plaru.
Projenin tarihi bahs;e ara§ttrmast ayaj~I hala stirdiirlilmektedir. Bu dogrultuda yapllan sit ala- rurun botanik ve gcomctrik yaptsuun belirlenmesine yonelik tarihscl bahs;e ara§tmnast kapsa- mmda, ilk olarak fotografik veriler incelenmi§tir. Verilcr, bahs;cnin plan ozclliklerini, duvar, do-
§Cme, merdiven ve havuz tasanmuu netlC§tirir niteliktedir. Bu vcrilerin ikinci a§amada onemli rol oynayacagt dii§iinlilmektedir. <;alt§mada oncelikle, bahs;enin bugunki.i durumu ayrmuh bir bi9mde incclcnmi§ ve fotograf ile belgelenmi§tir. Amas;, yaptlacak olan s;ah§malara bir veri sag- lamakor. Daha sonra -kendiliginden yeti§mi§ olanlann dt§mdak.i-168 agas: incclenerek, tas; ve govdc ozcllikleri, izlenen bozulmalar ve bozulma ~edenlcri belirlcnmeye s:ah§lltnt§Or. Ost ve alt bahs;ede s;c§itli noktalardan alman toprak ornekleri,
1.0.
Orman Falciiltesi'nde incelenerek top- rak analizi yaptlmt§Ur. Arkeolojik alandan alman toprak orneklerinin analiz sonus;lart, arkeolo- jik buJunru analizi a§amasmda da yarar saglayacakur. Yine, turfandabkta )'Cti§en bitkilerin belir- lenmesi amactyla polen analizi yaptlmas1 dii§iinUlmii§ ve tiniversitelcrin ilgiJi birimleri ile temas kurulmu§tur. Sitin rarihsel k.imligine !§lk tutmak amaetyla1.0.
Fen Faki.iltesi Botanik Anabilim Dah ile agas: ya§lart bclirlenmeye s:alt§tlma1.-radtr. Bu s;ab§ma, aym zamanda, tarill is;indek.i mev- simsel dc~§iklikleri de belgeleyecektir.Projenin arkcolojik ara§ttrrna boliimi.i ise, sanat tarihi ve mimarbk tarihinc kazandtrdtgJ yeni bulgular balommdan son derece sevindirici olmu§tur. Milli Saraylar Daire Ba§kanltgt ekiplerin- ce yi.iriiti.ilcn arkeolojik yi.izey temizlik s;ab§rnalan srrasmda ortaya S:Jkan bulgttlar, kasrm tarihi as:tsmdan bi.iyiik onem ta§tmaktadu·.
Topralc i.izcrindc birbirine paralel olarak, dogu-bao dogrultusunda uzanan iki duvar kahnost i!e sozkonusu duvarlarla belirlcnen alamn kuzeybattsmda, lciilban olabilccek bir yapmtn i.ist bo- li.imli vc gi.incydogusunda, ncm bavuzu oldugu di.i~iini.ilen bir yapt bulunmakta ve bu kabntt- larm senris yap1larma a it olabi!ecegi dii§i.ini.ilmckteydi1• Ancak Aynaltkavak Saray1'mn, birs:ok ya- plst ile birlikte tersaneye devrediJmesinden uzun bir zan1a11 sonraya ait ar§iv belgelcri, §imdik.i Aynahkavak Kasn'nm bahs:esinde bir sera yap1suun buJunma olas•l•g.nt ortaya koymu~tur. Yii- zcy ara§ttrmasl s1rasmda elc ges:en s:ok SaYJda ki degi§ilc form ve boyuttaki saks1 pars:alar1 ile yi-
3
4
nc ~ok say1daki cam parc,:alan ar~iv bclgclcJinin glindcme gctirdigi olasJhg1 gth;lendirccck veriJer olarak kabul edilmi~tir.
Yap1 kaltnnlao arasmda slirdliri.ilcn bitki remiz- ligi sarasmda kimi ycrde ytizey topraganm hcmen alonda -yakam tabakasma rastlanmadan-do~eme
nin variJ~ saptannu~nr. Yi.izey toprag•, ozellikle i.izcri cam bir orti.iyle kaph olan mckanm bulun- dugu bolgede, 3-15 em. k:ilinlagmda ince bir ta- baka rqkiJ etmcktedir. 1998 ydanda si.irdliri.iJen s:alt~malarda klilhan agzma dolmu§ bulunan )'1-
kun tabal;;asJ ile birlil;;te s:a!?;da§ ~op dolgusu te- mizlcncrck, zeminc inilmi~ vc ocagm in situ du- rumdaki dcmir kapal9 iJe bu mckana incn ispan- yol merdiveni saptannu~or. Yine ana yapmm ve 18. ylizy1lm sonunda, Sultan III. Sclim donemin- dc, doguya dogru gcni~lctildigi dli§tinlilen ek bo-
llimlin i~indeki c,:i~ek yasnklan ilc s1cak hava kanallan saptanml§ vc burada da in sittt durumda- ki kanaJ kapaklan belirlenmi§tir. lleri dcrcccde korozyona ugram1§ kapaklann bir klsmmm lizc- rinde hicri 1207 (1792-93) tarihi saptanmt§tlr. Projcnin ikinci a§amasmda devam edilecek kaz1 vc tcmizlik C,:all§malarmm yapllllll ozgli 11 tasarururun belirlcnmcsi, lnimari geli~iminin ve ~evre
siyle ili§kilerinin anla§dmasmda oncmli katkLiar saglayaca!P dli~liniilmcktedir.
Gcnel bulunnmun bti)rlik bollimlinli yap1 malzemeleri grubu tqkil etmektedir. Bu grup i~in
dc en buylik miktara sahip dcmir ~ivilcr, ebat ve rip bakimmdan c;qitlilik gosrermekte olup, Ay- naltkavak'taki yap!lar i~in malzemc satm aluruyla ilgili ar§iv belgclcrinde de i§aret edildigi (ize- re1, duvar, ah§ap ve can1 gibi farkh malzemeler ic;in kuJJanddJkJan anla~1lmaktad!r. Damgal1
rug-
la vc Marsilya kiremitleri grubunun ara§nrmalan devam etmeklc birlihc, sapranabilcn damga vc
I -
I
"-:-----= :r- -
J._
4-5 Karc formlu yass1 n1gla dizilcrinden vc Malta ta~mdan ol~an do~eme tabam.
5
6 Yapmm kiilhan olarak dii~Unlilen
ooliimii VC in Situ durumdaki demir kill
kapa~1.
7 Yapmm iist kodunda kiilhana ~i sa~ayan ir rampara air basamaklar.
8 ~i~ck yasnklanna ait olabilecegi dii§iiniilen bOiiim.
. .... .
- '- 1..1 '~.·
tarihli ornckleriyle genet olarak 19. ylizytlm son s:eyrcgine tarihlcncbilmekredir. Bu so nus: sera yaplSIIlda blok tugla orgiilii duvar VC bolmelcriylc olu~an tadilntlan tarihlcndirmektedir. BUti.in buluntularm genelinde devam eden ara~tJrma, cnvanter s:ah~malan vc malzeme analizleri SOilliS:-
Ian, Aynaltkavak sera yaptst vc bcrabcrinde 18. ve 19. )'Uzytllar Osmanh mimarisi is:in oncmli vcrilcri ortaya s:tkaracagt umulmaktad1r.
18. ylizytJm sonlanndan 19. yuzytlm sonJarma kadar alan ya~amt kesin olarak saptanabilen }'3-
ptda, 1792-93 ytllarmda, ana yapmm dogusuna dogru bir gcni~lctme faaJiyeti oldugu gori.il- mektcdir. Bir kas: mlidaJ1ale (ycnidcn yap1m, onam~1, dlizcnlcmc) cvrcsi saptanabilmi§ olan sc- ramn 19. yi.izyllin son on y1h i<;inde (olaslltkla 1894 deprcminde) bir )'lkllma sooucu i§lcvini ta-
7
8
9
II 7
\. \
•)'""' /,
r ' ' ..
mamladtgt dli§iini.ilmcktcdir. Ylizcy topragt lisriindeki veriler, yapmm dogu yoni.ine dogru dc- vam cdiyor olabilccegini gosrcrmektedir. Aym §Ckilde binanm battsmdak.i alamo, sarnt~lara vc idari binaya kadar olan kcsiminde de, ozglin bahs:c zeminine ait arkcolojik verilcrin ortaya ~~
kanlabilccegine dair ipu~lan bulunmaktad.Ir. TUm bu alarun arkcolojik alan olarak bclirlenip ay- nnttli kazt ve bilimscl ~ali~malann ylirliti.ilmcsi halinde OsmanlJ imparatorluk doneminc ili§kin tarihi bah~c ara§tlnnalannda oncmli bir mcsafc almacagt gori.i§lindcyiz.
DIPNOTLAR
1 Scdat Haldu Eidem vaziyct plam. Scdar Hakkl £Idem, Kiifklcr l>t Knstl'lar, C. 2, Milli E(\itim BasJIDcvi, lsranbu1, 1974, s. 319.
2 1856-1903 mriblcrinc ait iki kc~ifrnporu.
Deniz i\1\0zesi ~ura-)'1 Bahliyc Defter. 587-S. 158/A.
B.O.A. lradc Mcdis-i Va1.i Vcsika No: 1485.
3 TSMA 0 809, Tamir Masarilinc: Da1r, No: D 809-40829, T. 1791 (1206), 1788 ( 1203).
147
9-10 Ana yapuun 18. yiiZ)11m sonunda, doguya dogru gcni~lctildigi dii~iiniilcn
ck ooliimiiniin i~indeki kana! kapaklan.
Kapak, l.OI \ 0.70 m. boyutlannda olup, oru boliimundc kabarnm olmk
i~lenmij hicri 1207 rarihi )'Cr almaluadtr.
11 Orcrim )~llan saptanabilen damgah tuglalar i11 sill/ durumlanyla kimi onanm l'e yaptm taaliyclicrini tarihlcndirmedc onemli rol O)'n~makradu-.
10
