Cumhuriyet 8
20 TEMMUZ 1982 f t
İstanbul'da günde 2 milyon kişi sokağa çıkıyor,
indi-bindilerle 5 milyon kişi trafiğe karışıyor!
1957 yılında İstanbul şantiyeye dönmüş tii.. İstimlâkler yapılıyor, yollar genişle tiliyor ve yeni yollar açılıyordu.. Ve elde bir metro projesi de vardı fakat döne min yöneticileri yeraltına inmediler... Çünkü «köstebeğin dış görünüşü» yoktu.. Fotoğrafta 1957’nin eylül ayında surlardan Vatan Caddesinin girişi görülüyor.
-
1
-Y STANBUL, s mıl- I yonluk nüfusu İle Türkiye’nin yüzde 10’unu barındırı yor.. 1975-1980 arasında, ül ke nüfus artışı binde 20.65 olurken bu oran İstanbul’ da binde 38.86’ya ulaşmış.. Normal nüfus artışının dı şında her yıl 250-300 bin kİ şi İstanbul’a göçüyor..
Karayolu İle Ankara’dan İstanbul’a gelirken Kocaeli 11 sınırının bittiği yerde İs tanbul il merkezine girili yor. Aynı şekilde, Trakya’ da Tekirdağ il sınırı biter ken İstanbul’daki yerleşim sahaları «kıyı kentsler baş lıyor.. Çevre Belediyelerin bazılarının da katılması İle birlikte merkez Beledi ye sınırları 6 bin 500 kilo metrekareye ulaşmış du rumda..
Kent İçi yol şebekesi, çık maz sokaklarla birlikte 4 bin 900 kilometre uzunlu ğunda.. Araç trafiğine açık yol ağı ise 2 bin kilometre dolayında.. İstanbul’un araç giren yollarında dolaşmak Edirne’den Hakkari’ye git mek gibi.. Trafiğin yoğun olduğu yolların uzunluğu ise 300 kilometre ya da İs tanbul - Eskişehir karayo lu kadardır.. Fakat bu yol şebekesi kesinlikle yeterli değil çünkü İstanbul trafi ğine kayıtlı motorlu araç sayısı 330 bin dolayında. Türkiye’deki her 5 araçtan biri İstanbul’da.. Türkiye genelinde 1 motorlu araca 28 kişi düşerken, İstanbul’ da bu değer 15 kişi olarak ortaya çıkıyor..
KİTLE ULAŞIM
ARAÇLARI
YETERSİZ
V
E İstanbul’da her- gün 2 milyon kişi sokağa çıkıyor. Ev lerinden işlerine, işlerinden evlerine giden, çarşı-pazar dolaşan, gezen insanlar indi-blndilerle bir İlkte 5 milyona ulaşıyorlar. Bir başka deyişle İstanbul nüfusu hergün sokağa dö külüyor. Sonuçta, yetersiz kitle ulaşım araçlarını bul mak. bulunca binmek, bi nince gitmek sinirleri ger diren bir sorun olup çıkı yor.. Yapılan araştırmalara göre. İstanbullu günün or talama 3-4 saatini yolda ge çiriyor..5 milyonluk kentte, bir yerden bir yere ulaşmak is teyen milyonlarca insana kitle taşımacılığı açısından İETT, Demiryolları ve Şe hir Hatları İşletmeleri kara, demir ve deniz yolu ile fa kat birbirleri ile işibrliği yapmadan hizmet götürü yorlar.. Otobüsten inen va puru, vapurdan İnen treni kaçırıyor.
Bugün için, İstanbul’da kamu kuruluşlarından İE TT 1387 otobüs. 101 troley büs ve 1 metrotünel. Deniz cilik Bankası Şehir Hatları İşletmesi 61 yolcu. 15 ara balı vapur ve Demiryolları İşletmesi de 60 banliyö tre ni ile yolcu taşımacılığı ya pıyor. Özel kesimin ise Be- lediye’ye kayıtlı 150 deniz, motoru, 265 halk otobüsü, 15 bin 281 taksi. 714 dol muş ve 2 bin 873’ti yasal ge risi «korsan» 5 bin dolayın da minibüsü var. Ve tüm
bu araçlar İstanbulluları bir yerden bir yere götürmeye yetmiyor..
Kent içi ulaşım sorunu nun çözümlenebilmesi için yıllar boyunca yapılan ça lışmalar bugün «Genel Ula şım Planı» hazırlanması a- şamasına gelmiş.. Başba kan Bülend Ulusu’nun da bir İstanbul gezisi sonun da açıkladığı gibi öncelikle kara - demir - denizyolu yolcu taşımacılığında koor dinasyon sağlanmasına ça
lışılacak.. Ardından da kit le taşımacılığı için kaçınıl maz çözüm olan metro ko nusu bu plan içinde ele a- lmacak..
«EVVEL ZAMAN
İÇİNDE, KALBUR
SAMAN İÇİNDE»
E
VET metro.. Bu ko nuda şöyle bir gi riş yapmak herhal de pek abartmalı olmaz:«Bir varmış, bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde İstanbul
de-nen kente bir metro yapı lacakmış...»
Bu «masal» 1908 yılından beri tam 74 yıldır anlatılı yor.. İstanbul’a yapılmak is tenen metroyu ilk kez II. Meşrutiyet döneminin «şeh- remini»si Ziver Bey’in 1908 yılındaki bir bildirisinde görüyoruz. Ziver Bey «yer altı tramvayları» ile kent trafiğini «halletmeyi» dü şünürken, 1912 yılında bir Fransız mühendisi Topka- pı - Şişli arasında yapılabi lecek metronun ön projesi ni hazırlıyor. Bugün tstan bul Teknik Üniversitesi Bi lim ve Teknoloji Tarihi Ens titüsü Müdürü Prof. Dr. Ka zım Çeçen’de bulunan bu ön projenin kapağında ay nen şöyle yazıyor:
«Avant-projet d’un Mét ropolitain à Constantinople -plan général an 1/5000- Constantinople le 10 Janu- vier 1912 L.Guerby, ingéni eur»
da «elektrik»lenen tramvay lar 1961’de Rumeli, 1966’da da Anadolu yakasından kal dirilmiş..
1908 yılında ilk kez sözü edilen metronun yeniden gündeme gelişi ise 1950’den sonra olmuş..
İ
STANBUL için 1956 -57 yıllarında ikin ct kez metro proje si hazırlatılmasına karşılık «dış görünüşü» ol madığı için dönemin yöne ticilerince ilgi gösterilme miş.. Fransız SGTEfirma-llk metro
fikrini
1908
yılında
Şehremini
Ziver Bey
ortaya
atmış
ve 1912
yılında
bir ön proje
hazırlanmıştı
sının Mecidlyeköy - Yenika pı güzergahına göre hazır ladığı ve o zamana göre 200 milyon liraya malola- cak metro projesi yine ra fa kaldırılmış.Eski Belediyecilerden Ra kim Ziyaoğlu (biraz uzun
isimli) «İstanbul Kadıları, Şehreminleri, Belediye Re isleri ve Partiler Tarihi, 1453-1971, İdari-Siyasi» ki tabında 1950 lerin İstanbul’ unda yol açmak için yapı lan istimlakler sırasında metro konusuna da deği nip şöyle diyor:
«...Ama yine metronun inşasına ön verilmedi. Çün kü bu teşebbüs bir yeraltı teşebbüsü olacak ve görü nüşü bulunmayacaktı. Met roeulara göre -Köstebeğin görünüşü yoktu ama fayda lan çoktu-. Metroya tercih edilen yıkımcılığa böylece başlanmış oluyordu.. Unu tuluyordu ki yeraltı örülün ce zamandan, paradan ta sarruf edilir, üstelik bir s ı ğınak kazanılır, yerüstü me seleleri de uzun vadeli ola rak ve daha kolay çöziilebl lirdi. Fakat ötekilerin görü şü puan toplamıştı ve istim laklara başlandı..»
YARIN : İşcan, Atabey
ve Kotil’in
atamadıkları
temeller
İstanbul metrosu İçin ilk ön proje 1912 yılında yapıldı» Bir Fransız mühendisin yaptığı projeye göre Topkapı - Şişil arasında yeraltında atlı tramvaylar çalışacaktı.. 70 yıllık «tarihi» proje şimdi İTÜ Bilim ve Teknoloji Tarihi Enstitüsü’nde saklanıyor.
Sadece Haliç’l geçerken yerüstüne çıkan metronun istasyonlara iniş merdiven lerlne dek bütün projesi ha zırlanmış.. Güzergah ana duraklan İle Topkapı ■ Aksa ray. Çarşıkapı - Beyazıt - Sultanahmet - Eminönü - Karaköy - Taksim - Şişli o larak belirlenmiş.. Son du rak Şişli’de bir tramvay de poşu ile at ahırları da yapı lacakmış. Atların çekeceği tramvaylarla çalışacak bu metro için yabancı «kum- panyaslara imtiyaz verilme sine karşılık sonuç alınama mış..
İstanbul’da tik kitle ula şım aracı olarak gördüğü müz atlı tramvaylar 1871 yi lmda Azapkapı - Galata - Tophane - Beşiktaş güzer gahında çalışmaya başla mışlar. Batılı kentlerle ay nı zamanda tramvaya kavu şan İstanbul dünyanın ikin ci «metro»sunun da sahibi olmuş. 601 metrelik dünya nm en kısa metrosu «tünel» 1874 yılında işletmeye açıl mış. Kent içi yolcu taşıma cılığı İçin İlk otobüs İse 1931 yılında gelmiş.. 1961 yılında da İlk troleybüsler sefere konmuş- 1914
yılın-Cumhuriyet 8
21 TEMMUZ 1982 •
-
2
-S
ON 20 yıl içinde İsta n b u l Belediye Baş kanlığı y a p a n la rın değişik g ö rü şler ve hizm et an lay ışın d a olm aları n a k arşılık b irleştik leri o r ta k konu, İsta n b u l m e tro su n u n tem elini a tm a k şeklin de k arşım ıza çıkıyor..,1950'den s o n ra kendini g ö ste re n ç a rp ık kentleşm e n in sonunda, so ru n la rı h e r g eçen g ü n d a h a d a büyü y en İsta n b u l'd a ulaşım ko n u su g id e re k çıkm aza g iri yordu,.
M etro yapım ı için iik ciddi adım ı 1963 - 1968 döne m in in Belediye Başkanı Ha- şim İşcan’ın (1901 - *968) a t tığını görüyoruz, ö nem li k a v ş a k la ra y aptırdığı y eral tı geçitleri ile trafiği b iraz o lsu n ra h a tla tm a y a çalışan İşean, 1965’deki Sovyetler Birliği gezisinden «İstanbul' un m etro biletini kestim. Ge
m
IE'
rR6
MIASAIu
Deniz SOM
risi hüküm etin evci dem esi ne kaldı.» diyerek dön ü y o r du.. Haşim Işcan’ın Sovyet lerle prensipte an la ştığ ı m etro. Yenikapı _ M ecidiye- köy ara sın d a olacak ve 600 milyon lira y a çıkacaktı.. F a k at hüküm etin «evet» y an ı tı gelmedi ve Işcan 'm d a öm rü yetm edi...
Işcan'dan so n ra konuyu F ahri A tabey ele a ld ı... Met ro uğruna, A v ru p a ’n ın met- rolu tüm k en tle rin i dolaştı. 1970'de Sovyet, 1972’de Fran sız f irm a la rın a etü d ler, ön p rojeler y ap tırıld ı. Beledi ye M eclisi'nin m etro yapımı
için aldığı «temenni» k a ra r la n hükümete iletildi.. Gü zergah kentin gelişmesine paralel olarak Mecidiyeköy’ den Levend’e uzatıldı..
Fahri Atabey, düzenlediği bir basın toplantısı ile her- gün 400 - 500 bin kişinin or talama 2 saatten günde 1 milyon saatini yollarda yitir diğini bunun da 10 liralık saat değeri ile günlük 10 milyon, yıllık 3 milyar 650
milyon liralık iş değeri yiti mine neden olduğunu söyle di. Bugün ise günde 2 mil yon insan. 4 saatten ve saati
300 liradan hergün 800 mil yon, yılda 292 milyar lira iş değeri yitiriyor..
© Atabey
sonuçtan
çok emin
ctözüküyordu
«P- LK aşam ad a 60 m il l i yon d o la r dış kredi ve 10 milyon d olar lık d a rav bulan F ahri A tabey, artık sonuç ta n o denli em indi ki 9 m a yıs 1973 gü n ü b ir basın top la ntısı düzenleyerek m etro m a k etin in önünde, İstanbul m etro su n u n tem elinin Cum h u r iy e tin 50'nci yılında 29 ekim 1973'de atılacağını a- çıkladı.G azio sm an p aşa . Beyazıt, T opkapı - Beyazıt ve Beya zıt - Levend g ü ze rg ah la rın daki toplam 24 kilom etrelik m etro, 3 m ily ar 750 milyon liray a çıkacaktı
İstan b u l Belediyesi'nin es ki B aşkanı Fahri A tabey’i, sıcak b ir h az iran gününde B ostancı'daki D oktorlar Ku- lü bü'nde d inlenirken bul duk... 10 yıl geriye dönüp
«metrolu g ü n le r-i anım sadı:
«Metro için epeyce uğraş mıştık fakat olmadı.. İç ve dış finansman konusu Bele- diye’yi aşmış hükümet ko nusu olmuştu.. Finansman hergeçen gün daha da ağır laşmakta.. Bir başka sorun da inşaat süresince trafiğin aksamasıydı.. Bizim proje mize göre metro tümüyle yeraltında olacaktı.. Taksim - Mecidiyeköy arası 4,5 yıl da tamamlanıyordu ve bu zaman içinde trafiğin yoğun olduğu bu tek yol altüst ola çaktı.. Bu da çok büyük bir sıkıntı demekti.. Metro ko nusu bugün hükümet düze yinde bir konu olmuştur... Hükümetin konuya sahip çıkması, hem iç hem de dış finansman sorununu çö zümlemesi gerekir. İç tinans man için çeşitli alternatifler düşünülmüştü... Elektrik pa rasına yüzde 3 -5 metro pa yı koymak gibi... Fakat iç finansman çözümlense bile dış kaynaklar çok önemli dir... Metro her Belediye Baş kanı’nin rüyasıdır... Ama güç bir problem..»________
6 «Hafif metro»
gündeme
geliyor
F
AHRİ Atabey’in ardından Aytekin Kö tü de metro konusu nu sürdürdü. İstan bul Belediyesi bünyesinde kurulan Başkanlık Topluta- şım Danışmanlığı yoğun ça lışmalar yaptı.. Danışman Atila Alpöge, oluşturduğu projelerle İstanbul’un ula şım sorununa yeni bir çö züm getirdi ve tercihli oto büs yollarım önerdi.. Bu a- rada metro konusu da yeni bir boyut kazandı ve «hafif metro» gündeme geldi. Bu na göre, zaman zaman yer altına inecek olan metro ge nellikle yerüstünden gide cekti... Böylece hem yapım süresi kısalacak hem de da ha ucuza mal olacaktı.. Ay tekin Kotil de bir basın top lantısı düzenledi.. 22 ocak 1978’de, İstanbul metrosu nun temelinin 1-1,5 yıl için de atılacağını açıkladı..İstanbul’un eski Belediye Başkam Aytekin Kotil'le de
Metro konusu belediyeyi
Kotil döneminde metro Konusu yem bir boyut kazandı ve «hafit metro» gündeme geldi.
temelini atamadığı metroyu konuştuk:
«İstanbul, raylı taşımacı lıkta önce kentlerden biri dir Günün koşullarına göre yerleşim bölgelerinde tram vay şebekeleri kurulm uş ve istenilen hizmet görülmüş tür. Fakat bir talihsizlik, tram vaylar sökülüp atılm ış tır.. Atılmasaydı. daha geliş-, tirilerek metroya dönüştürü lebilirdi...
İstanbul Belediyesi, y ıllar ca m etro k o n u su n d a yüzey sel çalışm alar yapm ıştır.. Bi zim d ü şü n d ü ğ ü m ü z hafif m etro sistemiydi.. 73 kilo m etrelik şebekenin 9 kilo m etresi y era ltın d a olacaktı. M etro şebekesi G aziosm an p aşa ve B akırköy'den Beya- zıt'a b u ra d a n K araköy yolu ile T aksim ’den Levend’e, Ye- nikapı’dan d a A ksaray ve Beyazıt’a b ağlanacak ayrıca
Kadıköy . Bostancı h attı o-
lacaktı...
Motropolitan kent büyü dükçe metro şebekesinin de büyümesi gerektiği için bir kamu şirketinin kurulm ası nı düşündük.. İlgili Bakan lık ve kuruluşların ortaklığı ile Metro Yapım Projelendir me Şirketi kurutacak proje üretecek ve uygulamayı ya pabilecek nitelikteki bu şir ket sadece İstanbul'da değil.
Haşim Işçanr
İstanbul’un metro
biletini kestim.
(1965)
Fahri Atabey:
Cumhuriyet
Bayramı’nda
temel atılacak.
(1973)
Aytekin Kotil:
Metronun temeli
1-1,5 yıl içinde
atılacak. (1978)
T ürkiye ça p ın d a hizm et ve recekti... İlk a şa m a d a yaban cı teknoloji ve u z m an la rd a n y ara rla n ıla c a k , belli b ir s ü
re so n ra tüm üyle kendi ola n ak ları ile çalışıp dışa ba ğımlı olm ayacaktı...
Bu görüş, 1978 yılı sonla rın d a İm ar ve İskan Bakan- lığı’na sunuldu. Belediye’nin istediği ile B a k an lık lara ra - sı İm ar Koordinasyon K uru lu ön projem izi görüşm ek
ü-zere toplandı. K urul, b ir T eknik K om isyonun k u ru l m a sın a ve ko n u y u incelem e sine k a r a r verdi.. M ü steşa r ve G enel M ü d ü rle r düzeyin deki kom isyon 8 ay s ü re ile ç a lış a ra k önerdiğim iz m etro şirk e tin i kabul etti ve k a r a rını B a k an lık lara ra sı İm a r K oordinasyon K u ru iu ’n a su n d u . F akat, dönem in İm a r ve İskan B akanı bu aşa m a d a k a r a r a k arşı çıktı ve ça
lış m a la r kesildi.. D a h a son r a İstan b u l Belediyesi ola r a k S ovyetler B irliği ile te k nik düzeyde g ö rü şm eler y ap tık. pren sip te an laştık fa k a t b u n d an da bir sonuç ala m a d ik ..
1979 yılı ra k a m la rın a gö re. y era ltın d a n 1 kilom etre lik yolun m aliyeti 1,5 m il y a r liraydı.. Y erü stü n d e ise 1 kilom etre 60 m ilyon lira y a m aloiuyordu... Y eraltın d an yılda a n c ak 2 kilom et re yol yapılabiliyordu..
F inansm an için bir m et ro fonu kurulm ası. İstan b u l’daki se rb e st m eslek s a hiplerinin gelir vergisinden b ir m etro payı alınm ası, elek trik p a ra sın d an m etro fonuna p a ra kesilmesi gibi a lte rn a tifle r d ü şü n ü lm ü ş tü..»
YARTN: BUGÜNKÜ
DURUM...
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
