Yazan: Halûk Y. Şelısü var oğlu
Topkapı Sarayındaki arz odasını Fatih Sultan Mehmed inşa ettir mişti. Fatih, Kanunnamesinde (ev velâ bir arz odası yapılsın, cenabı şerifim pesperdede oturup haftada dört gün vüzeram ve kadıaskerle- rim ve defterdarlarım rikâbı hüma yunuma arza girsinler) demektedir. Sarayın Akağalar kapısından ü- çüncü yerine geçilince tam karşıya gelen yirmi iki somaki ve mermer sütunun çevirdiği geniş revak or tasında 7.30y 9,05 metre ölçüsün deki salon arz odasıdır.
Bu salonun ikisi Babüssaade, di ğeri III. Ahmed kütübhanesi tara fına açılan üç kapısı vardır.
Arz odası mimarisile, tezyinatiie ve kitabelerde muhtelif devirlerin hâtıralarını taşımaktadır. Odanın Babüsaade tarafındaki giriş kapısı nın iki yanında Kanuni devrine aid sarı, lâciveıd, mavi renkli çini panular nev’inin nadir örneklerin dendir. Gene aynı cephe üzerinde ve sağdaki çeşme:
Sultanı Cihaııyan Sülevmanı zaman Serçeşmei endü adlü bahri ihsan mısralarde gene Kanuni Süleyma- nın hâtıralarını yâd ettirmekte lir. Kapının iki tarafından Abdülme- cidin tuğralarile birer mısra odanın son tamirinden kalmış nişanelerdir. Salonun cephe tarafındaki iki kapı dan birinin üstünde III. Ahmed ke- tebeli bir besmele, diğerinin üs tünde II. Mahmud ketebeli Hasbi- nallah ve ni’melvekil yazılı kitabe ler vardır.
IV. Mustafanın 1807 (1222) de
yaptıdığı bir tamire aid kitabe de odanın arka kapısının üstünü süs
lemektedir. Serkâtibi tarafından
yazılan bu kıt’a:
Arz odasın kıldı nevbünyat Sultan Mustafa mısraile bitmektedir.
Arz odasına cephe kapısından
girilince sol duvarda bir ocak ve onun ilerisinde UI. Mehmed tara fından yaptırılmış sedir şeklinde ve üstü kubbeli bir taht vardır.
Taht kubbesi içinde kaside: (Görüp resmin üstadına dedi Hatif | Di tarihin onun şeriri saadet
1005 «159«») (Dedi felekte melekler dua edip
tarih Mübarek ede şeriri cedidi rabbi dut «1005») tarih beyitlerde bitmektedir. Tah tın ayak ucu tarafında ve kütübha- neye açılan kapı yanında selsebilli bir çeşme mevcuddur.
Arz odası 1856 da bir yangın ge çirmiş ve bu yangından eşyalarla taht ve ocak kurtarılmıştır. Abdül- mecidin yaptırdığı tamir esnasında duvarlar somaki taklidi yapılmış, kenarlan yaldız pervazlı ceviz ka pılar takılmış ve oda ile tahtın kub besi de ağır, çirkin yaldız nakışlar
la işlenmiştir. ,
Arz odasının duvarlarının iç ve dışının tezyinatını 16. asırda ve da ha sonraları güzel çiniler teşkil e- diyordu. Bu çiniler son tamirlerde kaldırılmış, belki de son kısımları yangında harab olmuştur (1). 18. asır sonunda yapılmış gravürlerde arz odasının tavanı göbekli, kenar ları oymalı, duvarları tavana kadar çinilerle kaplı olarak görülmekte dir.
Osmanlı hükümdarlarının yabancı elçileri kabul ettikleri, sadrazamlar, şeyhülislâmlar ve vezirlerle görüş tükleri. askerin aylıkları çıktığı günlerde vesair resmi vesilelerle geldikleri bu oda eskidenberi itina ile tezyin olunurdu.
1680 yılında arz odasının nihalisi som zeıdûz işlemeliydi. Odanın pcn çere ve duvarlarında sekiz büyük ve iki küçük (al atlas üzerine zer- duz) işleme perdeler asılmıştı.
Taht karşısındaki (kadim iskem le) nin üstü sim sırma işleme ka dife iJe kaplanmıştı. Odanın tava nına (hurda yakut ve firuze ile müzeyyen altın toplu ve inci askılı büyük kıt’ada iki askı) ile gene İn cili yakut ve firuzeli küçük bir askı asılmıştı. 1729 yılında (arz odasında
olan mücevher taht ye minakâri
müşebbek gümüş ocak) in noksan
ları tamamlanmış va odaya, taht
kubbesine inci askılar asılmıştı.
Taht sediri askid enberi altın
İ S li
ifası
sırma, dokumalı İstanbul seraseri bir kumaşla örtülü bulunuyordu. Bu kumaşın üstü zümrüd ve yakutla murassa iki yüz küsur muhtelif boyda altın paftalarla süslü ve in cilerle işlemeliydi (2).
Arz odasının muhteşem bir İm paratorluk için dar görünen ölçüsü içinde, büyük hükümdarlar devir lerini satvet ve kudretle yaşamış lardı.
şam hikâyelerde anılan hükümdar lar önünde burada diz kırm.şlar,
bu odada giranbaha hediyelerle
dolu denklerini açmışlar, muha-
tablarının müstağni bakışları önü ne zümrüdler, yakutlar, elmaslar, top top nadide kumaşlar, altın ku
palar, mertebani tabaklar, mu
rassa silâhlar, saatler, nadir kürk ler sermişlerdi.
Yabancı sefirler isimleri kah
ramanlık, zafer, debdebe ve ihti—
Bazan dostluk ve harb lan bu odada çıkar, ölüm
karar-
irade-leri buradan verilirdi. Gizli görüş
melerin cereyan ettiği saatlerde
köşedeki selsebilli çeşme, müte
madi su gırıltılarile, hafif sesleri büsbütün siler ve kapılardaki dil sizler ürkek adımlarla dolaşırlar dı.
Yavuz Sultan Selim İskender
Paganın öldürülmesini arz odasının
pencerelerinden seyretmiş, Ka
nuni vezü-iâzam Ahmed Paşanın
boynunu arz odası önünde vurdur- muştu.
Osmanlı hükümdarları arife
günleri arz odası önüne kurulan tahta otururlar, burada tebrik ka bul edip, yapılan duada hazır hu- lunuılar ve sonra arz odasına ge çerlerdi,
(Sancak-ı şerifin), Hırkai Saadet
odasından çıkarıldığı zamanlarda
da sancağı bizzat padişahlar omuz larına alıp tekbir ve dua sesleri arasında arz odasma getirirler ve
buradaki tahtın sütununa istinad
ettirirlerdi. Ve sadrâzamla diğer
erkânı davet ederek burada sen-
cak-ı şerifi sadrâzama teslim
ederlerdi (3).
Bu odada Yavuz Selimin eelâ-
detli. Kanuninin muhteşem resmi kabulleri yapılmış, II, Selim ser-
mest günlerini geçirmişti. Tuhaf
şeylere, saatlere, tasvirlere merak lı III, Murad belki bu köşede Kra-liçe Elizabet’in hediyelerde mem nun olmuş, III. Mehmed bu sedir tahtın üstünde cedlerinin ihtişam ve azameti ile oturmuştu.
Avrupanm nice meşhur diploma tı bu odada Osmanlı hükümdarla
rından memleketlerine yardım,
dostluk ve himaye niyaz eylemiş
lerdi. Geçmiş zamanların hâtıra
şimşekleri arasında zaman zaman bu odada, Avusturya sefiri Jozef Dolaberg, Fransız sefirlerinden Ls- forest, de la Haye, Noitel, Château- neuf, Ferriol, Marquie de Bonnac,
Comte de Choiseul Gouffier, İn
giliz sefirlerinden Sir Edward Bar
ton, Porter, Lord Ponsonby, Ca-
ning hayal edilmektedir.
I. Ahmed babasının ânî ölümü üzerine derhal arz odasına geçip bu taht üzerine oturmuş ve Kay makam Kasım Paşa burada on dört yaşmdaki hükümdara biat etmişti.
| Şimdi bu odanm dar çerçevesi
j içinde hükümdarların, nice sefir lerin, vakur, ağırbaşlı vezirlerin, müeddeb saray adamlarının hâtı raları uçuşup durmaktadır.
— Arkası Sa. 6, Sü. 6 da — (1) 1273 tarihli saray ksyıdların-
da yanguıdan eşyamın tamamen
kurtarıldığı yazılmakta, fakat bi
nanın uğradığı hasar belirtilme
mektedir.
(2) Bu taht örtüsü müzenin ha zine kısmında teşhirdedir.
(3) Sancak-ı şerif bazan arz oda sında v» ekseriyeti« Hırkai Saa-■ d*t odasında teslim edilirdi.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 8 1 9 9 8 0 1 0 *
