ii
BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÖZ YETERLİK İNANÇLARININ İNCELENMESİ
(GAZİ VE KAFKAS ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ)
Gönül TEKKURŞUN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
i
BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÖZ YETERLİK İNANÇLARININ İNCELENMESİ
(GAZİ VE KAFKAS ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ)
Gönül TEKKURŞUN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ii
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren on iki (12) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Gönül
Soyadı : TEKKURŞUN
Bölümü : Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği
İmza :
Teslim Tarihi : …./08/2015
TEZİN
Türkçe Adı : Beden Eğitimi Öğretmen Adaylarının Öz Yeterlik İnançlarının İncelenmesi (Gazi ve Kafkas Üniversitesi Örneği)
İngilizce Adı : Analysıs of Self Effıcacy of Physıcal Education Teacher Candidates (Gazi University And Kafkas University Sample)
iii
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı : Gönül TEKKURŞUN
iv
Jüri Onay Sayfası
Gönül TEKKURŞUN tarafından hazırlanan “Beden Eğitimi Öğretmen Adaylarının Öz Yeterlik İnançlarının İncelenmesi (Gazi ve Kafkas Üniversitesi Örneği)” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Doç. Dr. Latif AYDOS ………
Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi
Başkan : Doç. Dr. Haluk KOÇ ………
Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi
Üye : Yrd. Doç. Dr. Şakir BEZCİ ………
Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Anabilim Dalı, Karabük Üniversitesi
Tez savunma tarihi: ……/08/2015
Bu tezin Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Prof. Dr. Servet KARABAĞ ……….
v
TEŞEKKÜR
Çalışmamın her aşamasında destek ve yönlendirmesini esirgemeyen, istatistiksel analizlerin yapımında emeği geçen ve yapıcı eleştirileriyle çalışmama yön veren tez danışmanım Doç. Dr. Latif Aydos’a çok teşekkür ederim. Aynı zamanda çalışmamda olumlu pekiştireçleri ile destek olan sevgili Doç. Dr. İbrahim Cicioğlu’na, Doç. Dr. Haluk Koç’ a, Yrd. Doç. Dr. Şakir Bezci’ ye, Doç. Dr. Selami Yüksek, ve Yrd. Doç. Dr. Cansel Arslanoğlu’na desteklerinden dolayı çok teşekkür ederim. Verilerin toplanması aşamasında yardımcı olan Kafkas Üniversitesi’nden Arş. Gör. Barış Yanardağ’a ve Gazi Üniversitesi’nden Arş. Gör. Okan Burçak Çelik’ e ve Arş. Gör. Tebessüm Ayyıldız’a; çalışmama biçimsel açıdan destekte bulunan Arş. Gör. Ergün Çakır’a teşekkür ederim. Verilerin girilmesi aşamasında destek veren sevgili ablam Nesrin Tatar’a teşekkür ederim. Aynı zamanda tezimin düzenlenmesi aşamasında yardımlarını esirgemeyen sevgili Arş. Gör. Aynur Yılmaz’a, Arş Gör. Ozan Sever’e ve Arş. Gör. Oğuz Kaan Esentürk’e çok teşekkür ederim. Çalışmama destekte bulunan sevgili kuzenlerime, özellikle Ezgi Arslan, Zuhal Aykut, Tuğba Kulalı, Melek Topan’a, değerli büyüğüm Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Arslan’a ve kıymetli arkadaşım Tülay Demir’e çok teşekkür ederim. Çalışmamın ve yaşamımın bir çok evresinde manevi desteğini her zaman hissettiğim sevgili hayat arkadaşım Gökhan Demir’ e çok teşekkür ederim. Bu güne kadar ki eğitim ve özel hayatımda her zaman yanımda olan, bu güne gelmemde çok büyük katkıları olan canım annem Hürmet Tekkurşun ve değerli babam Ali Tekkurşun’a teşekkürlerimi sunarım.
vi
BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÖZ YETERLİK
İNANÇLARININ İNCELENMESİ
(GAZİ VE KAFKAS ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ)
(Yüksek Lisans Tezi)
Gönül TEKKURŞUN
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Ağustos, 2015
ÖZ
Öz yeterlik, kişinin bir işi yapabilmesi için gerekli becerilere sahip olduğuna inancıdır. Öğretmen adaylarının, öğretmenlik mesleğine dair öz yeterlik inançlarının belirlenmesi; onların kendilerini daha iyi tanımlayabilmeleri ve onları daha iyi tanıyabilmemize, o ana kadar ki birikimlerinin daha fazla farkına varabilmelerine imkân sağlaması açısından önemlidir. Bu çalışmanın amacı beden eğitimi öğretmen adaylarının öz yeterlilik inançlarını tespit etmektir. Bu çalışma Kafkas Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi’nde öğrenim gören Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği bölümü adayları üzerinde yürütülmüştür. Araştırmanın örneklemi Gazi Üniversitesinden 106 (% 48), Kafkas üniversitesinden ise 114 (% 52) kişi katılmıştır. Araştırma, verilen bir durumu olabildiğince tam ve dikkatli bir şekilde tanımlamayı amaçladığı için tarama modeli türlerinden biri olan betimsel tarama modeli ile tasarlanmıştır. Yukarıda belirtilen iki okuldan seçilen örneklem gurubuna eş zamanlı olarak; kişisel bilgilerini almak için araştırmacı tarafından oluşturulan “Kişisel Bilgi Formu”, 1998 yılında YÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesinde yer alan 38 maddeden oluşan “Öğretmenlik Yetkinlik Beklenti Envanteri” ölçekleri kullanılmıştır. İstatistiksel analizlerde t. Testi, betimsel istatistik teknikleri kullanılmıştır. Cinsiyete, yaş grubuna, barınma şekline, sınıf düzeyine göre öğretmen adaylarının öz yeterlik inançlarının farklılaşmadığı, ancak, erkek adayların bayanlara oranla öz yeterlilik inançlarının daha yüksek olduğu görülmüştür. Araştırmanın sonucunda, her iki üniversitede okuyan öğrencilerin öz yeterlilik inançlarının “yüksek” düzeyde olduğu tespit edilmiştir.
Bilim Kodu :
Anahtar Kelimeler : Öz yeterlilik, beden eğitimi, öğretmen öz yeterlilik inancı, öğretmen adayı
Sayfa Adedi : 86
vii
ANALYSIS OF SELF EFFICACY OF PHYSICAL EDUCATION
TEACHER CANDIDATES
(GAZI UNIVERSITY AND KAFKAS UNIVERSITY SAMPLE)
(Master’s Thesis)
Gönül TEKKURŞUN
INSTITUTE OF EDUCATION SCIENCES
August, 2015
ABSTRACT
Self-efficacy is one’s belief regarding his/her capabilities of successfully completing tasks or goals. Determination of self-efficacy beliefs of teacher candidates in teaching profession is important because, in this way, they can better identify themselves and become more aware of their knowledge, and we can know them better. The aim of this study is to determine the self-efficacy beliefs of physical education teachers. This study involved the pre-service physical education teachers studying at the Department of Physical Education and Sport Teaching at Kafkas University and Gazi University. The sample group was composed of 106 (4%8) students from Gazi Univeristy and 114 (52%) students from Kafkas University. As the research aims at defining of a given situation as precisely and carefully as possible, descriptive survey model was adopted for this study. In order to collect data from the subjects chosen from the aforementioned two universities, the researcher simultaneously applied the “Personal Data Form” developed by the researcher herself and the 38-item “Teacher Self-Efficacy Scale” used in National Education Developing Project of the Higher Education Council/ World Bank in 1998. The T-test and descriptive statistics were used for analysis of research data. The variables of gender, age group, type of housing, and class level did not create difference in self-efficacy beliefs of teacher candidates; however, male candidates were observed to have higher self-efficacy as compared to female candidates. As a result of the study, the students from both Universities were found to have “high” self-efficacy.
Science Code :
Key Words : Self-efficacy, physical education, teacher self-efficacy, candidate teacher
Number of Pages : 86
viii İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR ... v ÖZ ... vi ABSTRACT ... vii İÇİNDEKİLER ... viii TABLOLAR LİSTESİ ... x KISALTMALAR LİSTESİ ... xi BÖLÜM 1 GİRİŞ ... 1 1.1. Problem Durumu ... 1 1.2. Çalışmanın Önemi ... 4 1.3. Araştırmanın Amacı... 4
1.4. Araştırmanın Alt Problemleri ... 5
1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları ... 5 1.6. Araştırmanın Varsayımları ... 5 1.7. Tanımlar ... 5 BÖLÜM 2 KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 7 2.1. Eğitim ... 7
2.2. Beden Eğitimi ve Spor Kavramları ... 8
2.2.1. Beden Eğitimi ... 8
2.2.2. Spor ... 9
2.3. Beden Eğitimi ve Sporun Önemi ... 10
2.4. Beden Eğitimi ve Sporun Amaçları ... 11
2.4.1. Beden Eğitimi ve Sporun Genel Amaçları ... 12
2.4.2. Beden Eğitimi ve Sporun Özel Amaçları ... 13
2.5. Beden Eğitimi ve Sporun Etkileri ... 14
2.5.1. Fizyolojik ve Biyolojik Etkileri ... 14
2.5.2. Sosyolojik Etkileri ... 15
ix
2.6. Beden Eğitimi ve Spor Öğretmeni Kavramı, Görevleri ve Özellikleri ... 16
2.6.1. Beden Eğitimi ve Spor Öğretmeni Kavramı ... 16
2.6.2. Beden Eğitimi ve Spor Öğretmeninin Görevleri ... 17
2.6.3. Beden Eğitimi ve Spor Öğretmeninin Özellikleri ... 19
2.7. Öz Yeterlilik ... 20
2.8. Öz Yeterlilik Algısı ... 22
2.9. Öz Yeterlilik İnancı ve Önemi ... 22
2.10. Genellenebilirlik Düzeylerine Göre Öz Yeterlilik İnançları... 25
2.10.1. Göreve Özel Yeterlilik ... 25
2.10.2. Alana Özel Yeterlilik ... 26
2.10.3. Genel Yeterlilik ... 26
2.11. Beden Eğitimi Öğretmeninin Özyeterliği ... 26
BÖLÜM 3 YÖNTEM... 29
3.1. Araştırmanın Modeli ... 29
3.2. Evren ve Örneklem ... 29
3.3. Verilerin Toplanması ... 30
3.3.1. Kişisel Bilgi Formu (KBF) ... 30
3.3.2. Öğretmenlik Yetkinlik Beklenti Envanteri (ÖYBE) ... 30
3.4. Verilerin Analizi ... 31 BÖLÜM 4 BULGULAR VE YORUM ... 33 BÖLÜM 5 TARTIŞMA VE SONUÇ ... 49 5.1. Tartışma ... 49
5.1.1. Birinci Alt Probleme İlişkin Tartışma ve Sonuçlar ... 49
5.1.2. İkinci Alt Probleme İlişkin Tartışma ve Sonuçlar ... 51
5.1.3. Üçüncü Alt Probleme İlişkin Tartışma ve Sonuçlar ... 52
5.1.4. Dördüncü Alt Probleme İlişkin Tartışma ve Sonuçlar ... 53
5.1.5. Beşinci Alt Probleme İlişkin Tartışma ve Sonuçlar ... 53
5.2. Sonuç ... 54
5.3. Öneriler ... 55
KAYNAKLAR ... 57
x
Ek-1. Kişisel Bilgi Formu ... 67 Ek-2. Öğretmen Yetkinlik Beklenti Ölçeği ... 69 ÖZGEÇMİŞ... 71
xi
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Araştırmanın Bağımsız ve Bağımlı Değişkenlerinin Dağılımı ... 33
Tablo 2. Cinsiyet Değişkenine Göre Sonuçların Sayısal ve Yüzdelik Dağılımı ... 34
Tablo 3. Cinsiyet Değişkenine Göre T-testi Sonuçlarının Karşılaştırması ... 34
Tablo 4. Ev ve Yurtta Kalma Durumuna Göre Cevapların Sayısal ve Yüzdelik Dağılımları ... 35
Tablo 5. Ev ve Yurtta Kalma Değişkenine Göre T-testi Sonuçlarının Karşılaştırması ... 35
Tablo 6. Okul Değişkenine Göre Cevapların Sayısal ve Yüzdelik Dağılımları ... 36
Tablo 7. Okul Değişkenine Göre T-testi Sonuçlarının Karşılaştırması ... 36
Tablo 8. Sınıf Değişkenine Göre Cevapların Sayısal ve Yüzdelik Dağılımları ... 37
Tablo 9. Sınıf Değişkenine Göre T-testi sonuçlarının karşılaştırması ... 37
Tablo 10. 1. ve 4. Sınıf Açısından Okul Sonuçlarının Karşılaştırması ... 38
Tablo 11. Ev ve Yurtta Kalanlar Açısından Okul Sonuçlarının Karşılaştırması ... 39
Tablo 12. Öğretmen Adaylarının Özyeterlik Düzeylerine Yönelik T-testi Sonuçları ... 40
Tablo 13. Öğretmen Adaylarının Özyeterlik Düzeylerinin Barınma Durumuna Göre T-testi Sonuçları ... 41
Tablo 14. Sorulara Verilen Cevapların Cinsiyet Açısından Karşılaştırması ... 42
Tablo 15. Sorulara Verilen Cevapların Okul Açısından Karşılaştırması ... 43
Tablo 16. Sorulara Verilen Cevapların Sınıf Açısından Karşılaştırması ... 45
xii
KISALTMALAR LİSTESİ
BESYO Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu KBF Kişisel Bilgi Formu
MEB Milli Eğitim Bakanlığı
ÖYBE Öğretmenlik Yetkinlik Beklenti Envanteri
s. Sayfa
1
BÖLÜM 1
GİRİŞ
Çalışmanın bu bölümünde araştırmanın problemi, amacı, önemi, sınırlılıkları, varsayımları ve araştırmada kullanılan temel kavramlara ilişkin tanımlar yer almaktadır.
1.1. Problemin Durumu
Toplumların huzurlu ve mutlu olarak gelişmesi bireylerin sağlıklı ve mutlu olmasına bağlıdır. Bireylerin sağlıklı ve mutlu olmasını sağlayarak kendine ve topluma faydalı bireyler olmasında eğitim kurumlarına büyük görev düşmektedir. Çocuklara eğitim kurumlarında çağımızın ve kendilerinin ihtiyaçları göz önünde alınarak onların fiziksel, duyuşsal, zihinsel, sosyal ve toplumsal olarak çok yönlü gelişimini sağlamak için birçok ders okutulur ve bu derslerden biri ise beden eğitimi dersidir. Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de beden eğitimi dersi, okul öncesinden başlayarak, ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında da okutulan zorunlu derslerden birisidir (Atilay, 2011, s. 1). Beden eğitimi ve spor etkinlikleri içinde çocuklar, hareket ederek, eğlenerek ve arkadaşlarıyla paylaşımlarda bulunarak, hem fiziksel sağlıklarını korurlar hem de yardımlaşmayı, paylaşmayı, işbirliğini, kazanmayı, kaybetmeyi kabullenmeyi, hedefe ulaşmak için strateji geliştirmeyi öğrenirler. Bilinmektedir ki en kalıcı öğrenme, yaparak ve yaşayarak yapılan öğrenme ortamlarında gerçekleşmektedir. Beden eğitimi dersleri uygulama ağırlıklı dersler olduğu için bireyler etkinlikler içinde bizzat yer alarak hem fiziksel yönden sağlıklarını güçlendirmekte, hem de etkileşimler sayesinde duyuşsal, zihinsel, sosyal yönden de kazanımlar sağlamaktadır (Atilay, 2011, s. 2). Beden eğitimi dersleri, genel eğitim kapsamında bir yandan hareket yoluyla bireyin fiziksel açıdan gelişimini sağlarken, diğer yandan sosyal, duyuşsal, bilişsel, alanlardaki gelişim ve değişimlerini de sağlamaktadır. Bu nedenle, beden eğitimi dersi hedefleri açısından bireyin
2
gelişimini sadece bedensel ya da fiziksel değil bilişsel, duyuşsal ve sosyal bir bütün olarak ele almaktadır (Hünük, 2006, s. 2).
Aracı (2006, s. 3)’ ya göre, ‘Beden Eğitimi, insanın, toplum kurallarına uygun olarak yaşaması, birbirleriyle olan ilişkilerinin iyi örneğini verebilmesi, yardımsever, insan haklarına saygılı, dürüst davranması, zeki, ruhsal ve bedensel yapı itibarıyla sağlıklı olmasıyla bağlantılıdır.’ Yüzüak (2006, s. 48)’ın belirttiği gibi “beden eğitiminde, beden bir araç olup, amaç tüm kişiliğin eğitimidir. Beden eğitimi sağlıklı, güçlü, mutlu olma, kişilik ve ahlaki değerleri kazanma, kültürleşme, toplumsallaşma ve kişinin eğitilmesi demektir.” Alanyazın tarandığında yapılan birçok araştırmada beden eğitimi ve sporun yalnız fiziksel sağlık açısından değil, bunun yanında toplumsal alanda gelişim, sosyal becerilerin gelişimi, duygusal gelişim, girişimcilik gibi birçok alanda da fayda sağladığı belirlenmiştir (Koca, 2006, s. 18; Özçelik, 2007, s. 92-103).
Aracı (2006, s. 3)’nın spor tanımı ise, başarıyı genişletme ve yarışmada üstün gelme amacını içerir. Bunun için bedensel açıdan daha yetenekli olanların seçilmesi ve seçilenlerin sürekli ve yoğun bir eğitimle yetiştirilmeleri gerekir. Spor, gerçek anlamda başarı gücünün artırılması ve kişisel açıdan en yüksek noktaya çıkarılması yolunda gösterilen yoğun bir çabadır. Spor; günümüz dünyasında bir bilim alanı olarak tanımlanmaktadır. Bunun yanında eğlence ve ticaret sektöründe de önemli bir yer tutmaktadır. İnsanlar sağlıklı yaşamak için de spor yapmaktadırlar. Fakat bu amaçlarından en önemlisi Beden Eğitimi ve Spor adı altında sporun eğitim amaçlı kullanılmasıdır (Sönmez ve Sunay, 2001, s. 162).
Beden eğitimi ve spor faaliyetlerinin öğretim kurumlarında gerçekleşmesini sağlayan, onlara yön vererek geliştiren ve uygulayan beden eğitimi ve spor öğretmenleridir. Bireyi zihinsel, bedensel yönleri ile bir bütün olarak geliştirmek, çevresel koşullara ve öğrencinin bireysel özelliklerine göre öğretimi planlamak beden eğitimi öğretmeninin görevidir (Demirhan, 2003, s. 15). Okul içi ve okullar arası düzenlenen sportif faaliyetler sırasında öğrencilerle yakın sosyal ilişki gelişir. Bu faaliyetler nedeni ile söz konusu ilişkinin çok çeşitli ve sayıda olması beden eğitimi öğretmenlerinin fiziksel görünümleri, genç öğrencilerin onlara saygı duymaları ve değer vermeleri bakımından önem taşır. Öğretmenin bütün kıyafetleri temiz, amacına uygun ve zevkli olmalıdır. Beden eğitimi ile yakın ilişkisi olan sağlıklı, temiz olmak ve görünmek konularında beden eğitimi öğretmeni, öğrencilerine örnek olmalıdır (Tamer ve Pulur, 2001, s. 18).
3
Beden eğitimi öğretmenin hareket eğitimi sürecinde öğrencilerle birebir ilişki kurması, öğrenciye fiziksel, bilişsel, duyuşsal açıdan destek vermesi, fiziksel görünüm ve sağlıklı yaşam konusunda örnek olması gereken bir öğretmen olduğu düşünüldüğünde; etkili ve başarılı bir eğitim-öğretim sürecini gerçekleştirebilmesinin özyeterlik ve beden eğitimi öğretmenliği yeterliklerine bağlı olacağı söylenebilir (Koparan, Öztürk ve Korkmaz, 2011, s. 54). Ashton (1984, s. 29)’e göre, “öğretmenlerin öz yeterlilik inançları, öğrencilerin performanslarını etkileyebilme durumlarına olan beklentileridir. Öğretmenlerin öz yeterlilik algılarının gelişiminde en etkili yol gerçekleştirdikleri öğretmenlik uygulamaları ve lisans eğitiminde aldıkları teorik dersler ile edinilen doğrudan bilgileridir”.
Öz yeterliliğin, bir kişinin kapasitesine ve de yeteneklerine ilişkin inancı olduğunu belirtirken, kişinin öz yeterlilik algısının bir kişinin kapasitesi veya gerçek yeteneği olmadığını belirtmiştir. Bir kişi rastgele bir davranış genelinde kendi performansını yeterli görüyor olabilir ama gerçekte gerçekleştirdiği performans yetersiz olabilir. Bu durumun tersi de söz konusu olabilir. Örneğin mükemmeliyetçi ve sürekli daha sağlıklı bir durumun arayışında olan biri kendi performansını yeterli görmeyebilir. Lakin bu kişinin gerçekleştirdiği performans hakikatte oldukça iyi olabilir. Bu nedenle öz yeterliliğin algıya dayalı bir durum olduğu, kişinin reel performansının seviyesiyle tam tamına tutarlı olmayabileceği söylenebilir (Leithwood, 2007, s. 48). Öğretmen adaylarının bilgi, beceri ve deneyim bakımından kendilerini algılama ve kendilerini yargılama biçimi, meslek yaşamları boyunca etkili öğretim hizmetleri vermelerinde ve karşılaştıkları zorluklarla baş edebilmelerinde önemli rol oynamaktadır. Öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının mesleki açıdan kendini yeterli hissetme durumları son zamanlarda üzerinde oldukça fazla durulan konulardan biridir ve bunun için ‘öz yeterlilik inancı ya da özyerlilik algısı’ kavramları kullanılmaktadır (Özdemir, 2008, s. 278). Ülkemizde öğretmen ve aday öğretmenlerle ilgili olarak yapılan öz-yeterlik çalışmalarına bakıldığında özellikle, sınıf öğretmeni ve fen bilgisi öğretmeni adaylarının öz-yeterlik düzeylerine ilişkin (Akbaş ve Çelikkaleli, 2006; Bayraktar, 2009; Kahyaoğlu ve Yangın 2007; Kaya, Polat, Karamüftüoğlu, 2014; Kiremit ve Gökler, 2010; Saraçoğlu ve Yenice 2009), matematik öğretmeni ve sınıf öğretmeni adaylarının matematik öğretimi öz yeterlik düzeylerine ilişkin (Gençtürk ve Memiş 2009; Dede, 2008; Işıksal ve Çakıroğlu, 2009; Yalçın ve Öçal, 2010), eğitim fakültelerinde farklı branşlardaki adayların özyeterliklerine ilişkin (Üstün ve Tekin 2009; Yabaş ve Altun, 2009; Yeşil, 2009; Yenilmez ve Uygan, 2010; Aktağ ve Walter, 2005; Çapri, Kan, 2006; Oğuz ve Topkaya, 2008; Kahyaoğlu ve Yangın, 2007; Gürol, Altunbaş ve Karaaslan, 2010;
4
Çalışkan, Selçuk ve Özcan, 2010; Gençtürk ve Memiş, 2009; Yardımcı ve Başbakkal, 2010) oldukça fazla sayıda çalışmaya rastlanmaktadır. Ancak Beden eğitimi öğretmenleriyle ve beden eğitimi öğretmeni adaylarının öğretmen öz yeterlikleriyle ilgili araştırmaların sınırlı sayıda olduğu görülmektedir (Türk, 2009; Varol, 2007; Yılmaz vd. 2010; Seçkin, 2011).
Bu çalışmada, farklı üniversitelerdeki Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Bölümünde öğrenim gören Beden Eğitimi öğretmenliği adaylarının öğretmenlik mesleğine ilişkin öz-yeterlilik inançlarının belirleyerek, öğrencilerin kendi kazanımlarının farkında olmalarına, birikimlerinin ne ölçüde olduğunu anlamalarına imkân sağlamak, bunun yanı sıra onların mesleki doyumlarını olumlu yönde etkileyebilmek hedeflenmektedir. Bu nedenle araştırmanın problem cümlesi şu şekildedir. ‘Beden Eğitimi Öğretmen Adaylarının Mesleğine Dair Özyeterlilik İnançları nedir? ‘
1.2. Araştırmanın Önemi
Öz yeterlik, kişinin bir işi yapabilmesi için gerekli becerilere sahip olduğuna inancıdır. B.E.S.Y.O.’da öğrenim gören öğrencilerin öğretmenlik mesleğine dair öz yeterlik inançlarının belirlenmesi; onların kendilerini daha iyi tanımlayabilmeleri ve onları daha iyi tanıyabilmemize, o ana kadar ki birikimlerinin daha fazla farkına varabilmelerine imkân sağlaması açısından önemlidir. Bu nedenle bu araştırma, üniversitelerin Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Bölümü’nde okuyan öğretmen adaylarının öz yeterliliklerine ilişkin cinsiyetlerinin, yaş, barınma şeklinin, okul türünün, sınıf düzeylerinin bir etken olup olmadığını ortaya koyması bakımından önemlidir. Bu araştırmayla elde edilecek verilerin uygulayıcılara kolaylık sağlayacağı ve yeni araştırmalara ışık tutacağı düşünülmektedir.
1.3. Araştırmanın Amacı
Bu çalışmada amaç, Kafkas Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi’nde öğrenim gören Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği bölümü öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine ilişkin öz-yeterlilik inanç düzeylerini ve öz yeterlik inançlarının çeşitli değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığını araştırmaktır. Bu doğrultuda çalışmada aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır;
5
1.4. Araştırmanın Alt Problemleri
1- Araştırmada yer alan üniversitelerin Beden Eğitimi Bölümü Öğretmen adaylarının öz yeterlik düzeyleri yüksek midir?
2- Araştırmada yer alan üniversitelerin Beden Eğitimi Bölümü Öğretmen adaylarının cinsiyetlerine göre özyeterlik algıları arasında farklılık var mıdır?
3- Araştırmada yer alan üniversitelerin Beden Eğitimi Bölümü Öğretmen adaylarının barınma şekline göre öz yeterlik algılarında farklılık var mıdır?
4- Araştırmada yer alan üniversitelerin Beden Eğitimi Bölümü Öğretmen adaylarının okul türüne göre öz yeterlik algılarında farklılık var mıdır?
5- Araştırmada yer alan üniversitelerin Beden Eğitimi Bölümü Öğretmen adaylarının sınıf düzeylerine göre özyeterlik algılarında farklılık var mıdır?
1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları
Bu araştırma;
1- 2014-2015 Eğitim ve Öğretim yılında, Kafkas ve Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Bölümlerinin 1. ve 4. sınıf öğrencileriyle,
2- Öğrencilerin okuduğu okulun bulunduğu yerin coğrafi koşulların şartları,
3- Sınıf düzeyi, cinsiyet, mezun olunan orta öğretim kurumu, ebeveyn (anne ve baba) mesleği, barınma şekli ve yerleşim yeri değişkenleri ile sınırlı tutulmuştur.
1.6. Araştırmanın Varsayımları
Bu araştırmada kullanılan ölçekleri dolduran öğretmen adayları maddeleri doğru anlamışlar ve gerçek duygularını yansıtmışlardır.
1.7. Tanımlar
Beden Eğitimi Öğretmenliği: Beden eğitimi ve spor öğretmenliği; okul öncesi, ilk ve orta
öğretim kurumlarının beden eğitimi ve spor dersleri ile okul içi ve okul dışı etkinliklerine ait eğitim, öğretim, yönetim ve yönlendirme görevlerini yerine getirmekle yükümlü özel bir ihtisas mesleğidir (Özdilek, Eynur ve Karakuş, 2005, s. 1).
6
Beden Eğitimi ve Spor Öğretmeni Adayı: Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Eğitim
Fakültelerinin Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği bölümünde öğrenim görmekte olan öğrenciler (Seçkin, 2011, s. 11).
Öz Yeterlilik: Öz yeterlik, kişinin bir işi başarıyla yapmak için gerekli becerilere sahip
olduğu konusundaki inancıdır (Kurbanoğlu, 2004, s. 137).
Öz Yeterlilik İnancı: İnsanların hayata dair nasıl düşünmesi gerektiğini, hissettiklerini
etkililer ve insanların kendi hayatlarına bakış açılarına ilişkin detayları tüm yönleriyle içerir. (Bandura, 1997, s. 43)
Öğretmen Öz Yeterlik İnancı: Bir öğretmenin, belirli bir öğretim görevinin yerine
getirilmesi ve öğrenci davranışlarını değiştirebilmesi için, gerekli davranışları yerine getirebileceğine ilişkin kendi kapasitesine duyduğu inanç olarak ifade edilmektedir. (Tschannen-Moran, Woolfolk Hoy ve Hoy, 1998, s. 56).
7
BÖLÜM 2
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1. Eğitim
Eğitim, genel anlamda bireyde davranış değiştirme sürecidir. Diğer bi deyişle, eğitim sürecinde geçen kişinin davranışlarında, bir değişme olması beklenmektedir. Eğitim sürecine giren kişilerde, bu değişmenin istenilen yönde olması beklenir. Bu anlamda Ertürk, eğitimi, bireyin davranışlarında, kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak, istendik değişme meydana getirme süreci olarak ifade eder (Demirel, 2000, s. 1). Eğitim, her felsefi sisteme ve psikolojik yaklaşıma göre değişik şekillerde tanımlanmıştır. Bu tanımların pek çoğu, eğitime bir amaç yüklemiştir. İdealistler eğitimi Tanrı’ya ulaşma süreci için yapılan etkinliklere, Realistler insanı toplumun başat değerlerine göre yetiştirme süreci, Marxistler çelişkiyi en aza indirip üretimde bulundurma süreci, Varoluşçular ise insanı sınır durumuna getirme süreci olarak ele almışlardır. Bilgi, beceri ve duygularla ilgili mesajlar beyine elektrik akımı olarak geliyor ve beyindeki sinir sisteminde biyo-kimyasal değişiklikler oluşturuyor ve kodlanıyor. Bu, özellikler, yapılan bilimsel araştırmalarla ortaya konulmuştur. Buradan hareketle, eğitim fiziksel uyarımlar sonucu, beyinde istendik biyo-kimyasal değişiklikler oluşturma süreci şeklinde tanımlanabilir (Sönmez, 1999, s. 2). Bireyin eğitimi doğduğu andan başlayarak, ölünceye kadar sürer. Bireyin yaşamı boyunca süren eğitimin bir kısmı okulda ya da sınıf ortamında planlı ve programlı bir biçimde yürütülmektedir. Eğitim yalnızca sınıf ortamında yapılan öğretime göre daha geniş kapsamlıdır. Zira eğitim; öğrenmenin oluştuğu her durum için söz konusudur. Eğitimde bilgi dahil, her türlü tecrübe üzerinde durulur. Eğitim çok kapsamlı bir süreçtir (Küçükahmet, 1989, s. 1).
Günümüzde daha çok tercih edilen ve kullanılan bu tanımlara göre eğitimin içeriği şöyle özetlenebilir:
8 Eğitim bir süreçtir.
Eğitim sürecinde, bireyin davranışlarının istenilen yönde değiştirilmesi amaçlanmaktadır.
Davranışlardaki değişme kasıtlı olarak gerçekleştirilmektedir.
Eğitim sürecinde bireyin kendi yaşantıları esastır (Büyükkaragöz ve Çivi, 1999, s. 26-27).
Karaküçük (1991, s. 65) ‘in belirttiği üzere “eğitim toplumlar açısından vazgeçilmez bir gereksinimdir. Gençlere ve çocuklara, hayatlarını sürdürecekleri topluma daha iyi uyum sağlayabilmeleri için fikirler ve gelenekler vermeyi içerir”. Eğitim, uygulamalı bir bilim alanıdır. Çocuğun beden sağlığı ve gelişimi için yapılan yatırım, aynı zamanda sosyal, zihini ve duygusal gelişimi için yapılan bir yatırımdır (Varış, 1988, s. 77). Eğitimin temel amaçlarından birisi çocukların ve gençlerin topluma sağlıklı ve verimli bir şekilde uyum sağlamalarına yardım etmek, yeteneklerini keşfedip eğitim yoluyla geliştirerek iyi bir vatandaş olarak yetiştirmektir. Okullar çocuğu yaşama hazırlar. Burada kazanılan değerler çocuğun yaşamını ve toplumsal değerleri algılama biçimini olumlu yönde etkiler (Varış, 1988, s. 59).
2.2. Beden Eğitimi ve Spor Kavramları 2.2.1. Beden Eğitimi
Beden Eğitimi, insanın, toplum kurallarına uygun olarak yaşaması, birbirleriyle olan ilişkilerinin iyi örneğini verebilmesi, yardımsever, insan haklarına saygılı, dürüst davranması, zeki, ruhsal ve bedensel yapı itibarıyla sağlıklı olmasıyla bağlantılıdır. Beden Eğitimi, bireyin beden ve ruh sağlığını, fiziksel becerilerini geliştirmeye yönelik, gerektiğinde çevresel koşullara ve katılımcıların özelliklerine göre değiştirilebilen esnek kurallara dayalı oyuna, cimnastiğe, spora dönük alıştırma ve çalışmaların tümünü kapsayan geniş tabanlı bir etkinliktir (Aracı, 2006, s. 3). Sönmez ve Sunay (2004, s. 1) ise beden eğitimini şu şekilde tanımlamıştır, “Beden eğitimi, genel eğitimin bir parçası olup, amaçları arasında bir paralellik vardır. Birbirlerini tamamlarlar”. Bu tanımların yanı sıra Beden Eğitiminin birçok farklı tanımı yapılmaktadır. Bunlardan bazıları:
Karakuş ve Küçük (1999, s. 279)’ e göre beden eğitimi, bireylerin fiziksel, ruhsal ve sosyal gelişimlerinde olumlu etkileri olan bir aktivitedir. Zaman içerisinde gelişen spor aktivitesi, günümüzde toplumsal hayatın bir parçası haline gelmiştir. Aracı (2006, s. 3)’ nın belirttiği
9
gibi “Beden Eğitimi, insanın, toplum kurallarına uygun olarak yaşaması, birbirleriyle olan ilişkilerinin iyi örneğini verebilmesi, yardımsever, insan haklarına saygılı, dürüst davranması, zeki, ruhsal ve bedensel yapı itibarıyla sağlıklı olmasıyla bağlantılıdır.” Bireyin, bedenen, ruhen ve fikren gelişimini sağlamak, günlük yaşama ve iş yaşamının koşullarına hazırlamak, ulusal bilinç ve yurttaşlık duygularını kuvvetlendirmek amacıyla yapılan, düzenli ve metotlu çalışmaların tümüne beden eğitimi denir. Sağlıklı, güçlü, mutlu olma, kişilik, karakter, ahlaki değerler kazanma, kültürleşme, toplumsallaşma ve yurttaşlık eğitimidir. Beden eğitimi, milli birlik ve beraberlik duygularını geliştirici, milletleri birbirine kaynaştırıcı eğitim ve yarışma faaliyetleridir (Kuru, 2000, s. 1).
Tamer ve Pulur (2001, s. 41)’ a göre beden eğitimi ise, kişinin fiziksel hareketlere katılmak suretiyle davranışlarında kasıtlı olarak beden eğitimin amaçlarına uygun (bedensel, duyusal, sosyal, zihinsel) değişme meydana getirme sürecidir. Beden eğitiminde eğitimin diğer alanlarında farklı olarak “hareket öğrenme ve hareket yoluyla öğrenme” esas alınmaktadır. Bir başka deyişle beden eğitimi “fiziksel hareket yoluyla insanın eğitilmesidir”. Yüzüak (2006, s. 48) ise “beden eğitiminde, beden bir araç olup, amaç tüm kişiliğin eğitimidir. Beden eğitimi sağlıklı, güçlü, mutlu olma, kişilik ve ahlaki değerleri kazanma, kültürleşme, toplumsallaşma ve kişinin eğitilmesi demektir” şeklinde tanımlamıştır.
2.2.2. Spor
Spor insanlığın var oluşundan günümüze kadar gelen bir olgudur. Spor; günümüz dünyasında bir bilim alanı olarak tanımlanmaktadır. Bunun yanında eğlence ve ticaret sektöründe de önemli bir yer tutmaktadır. İnsanlar sağlıklı yaşamak içinde spor yapmaktadırlar. Fakat bu amaçlarından en önemlisi Beden Eğitimi ve Spor adı altında sporun eğitim amaçlı kullanılmasıdır (Sönmez ve Sunay, 2004, s. 1). Spor, başarıyı genişletme ve yarışmada üstün gelme amacını içerir. Bunun için bedensel açıdan daha yetenekli olanların seçilmesi ve seçilenlerin sürekli ve yoğun bir eğitimle yetiştirilmeleri gerekir. Spor, gerçek anlamda başarı gücünün artırılması ve kişisel açıdan en yüksek noktaya çıkarılması yolunda gösterilen yoğun bir çabadır (Aracı, 2006, s. 3). Kuru (2000, s. 1)’ ya göre ise, “Spor, insanın mücadele azmini kullanarak kazanmak ve başarılı ve düzenli kurallar içerisinde yaptığı bedensel etkinliktir. Yenmek, geçmek, başarı göstermek amacıyla düzenlenmiş, belirli kurallara dayanan sistemli hareketlerdir”. Yücel (2004, s. 105)’ in belirttiği gibi “spor, ferdin beden ve ruh sağlığının gelişmesi ve yanında belli
10
kurallara göre rekabet ölçüleri içinde mücadele etme, heyecan duyma, yarışma, yarışmada üstün gelme zamanını içerir.” şeklinde belirtirken, Karakuş ve Küçük (1999, s. 279) ise spor için, “spor rekabetin en uygun koşullarda yaşanılmasına olanak sağlar. Başkalarıyla ilişki kurma sosyal öğrenmenin temel koşuludur. Daha değişik bir ifade ile spor, artık sosyal karakteri olan ve kitleleri ardından sürükleyen bir faaliyete dönüşmüştür.” şeklinde açıklamaktadır.
Yücel (2004, s. 105)’ in, “Herkes için Spor” ve “Yaşam Boyu Spor” sloganları tüm dünya ülkelerinde benimsenmiş ve yaygın olarak uygulanmaya başlamıştır.” ifadesini destekleyen Erdemli (1996, s. 66)’ ye göre de, “spor tüm insanlar içindir. Sporla her insan özgün yaşamasını yeniden bulur, bu sırada bütün insanlarla, bütünleştiği bir etkinliğe ve denemeye girer.” 1982 Anayasasının 59. maddesinde her yaştaki vatandaşlar için beden eğitiminin sağlanması devletin görevi olarak belirtilmiştir (s. 105). Spor çağımız insanının toplumsal yaşamına derinlemesine girmiş ve toplumsal yapıya göre biçimlenen bir olgudur (s. 104). Spor rekabetin en uygun koşullarda yaşanılmasına olanak sağlar. Başkalarıyla ilişki kurma sosyal öğrenmenin temel koşuludur (Yücel, 2004, s. 105).
2.3. Beden Eğitimi ve Sporun Önemi
Okul öncesinden başlayarak ortaöğretimin sonuna kadar olan süreçte, beden eğitimine ve spora katılımın; öğrencilerin fiziksel, duygusal, sosyal ve zihinsel özelliklerini geliştirmede önemli bir rolü vardır. Aynı zamanda öğrenciler, beden eğitimi ve spor yolu ile öz yönetim, sosyal ve düşünme becerilerini de geliştirebilmelidirler (M.E B, 2013, s. 3). Beden eğitimi-spor bedensel içerikten daha fazlasını kapsar, kuvvet ve zindelik (fitness) etkinlikleri bireyin kişiliğinin gelişimini destekler, beden eğitimi ve spor idealler çevresinde yoğunlaşır. Diyalektik materyalistlere göre beden eğitimi ve spor insanı daha ileriye götürür, beden kültürü önemlidir, bilgi ve beceriler yaşantı yoluyla öğrenilir, etkinlikler toplumsal kaynaşmayı sağlayarak barışa hizmet eder, önderlik özelliklerini geliştirir, bireyde çok boyutluluk sağlar, etkinlikler doğa, toplum ve bireylerdeki çelişkiyi azaltmaya hizmet eder. Natüralistlere göre etkinlik, bireyin gelişiminin temel kaynağıdır, öğrenme bireysel etkinlikle elde edilir ve yerleşir, oyun, eğitim sürecinin önemli bir parçasıdır. Realistlere göre beden eğitimi ve spor toplum içindir, fiziksel etkinlik daha çok üretkenliktir, program bilimsel bilgi temeli üzerine kurulmuştur, alıştırma öğrenme sürecinde önemli rol oynar, okullar arası sportif programlar istendik sosyal davranışlar geliştirir, oyun ve rekreasyon yaşama uyum sağlamada yardımcıdır. Pragmatistlere göre
11
beden eğitimi ve spor daha anlamlı yaşantılar etkinliklerin çeşitliliğine bağlıdır, etkinlikler, doğası gereği sosyalleşmeyi sağlar, program, öğrencinin gereksinim ve istekleriyle belirlenir, öğrenmeye problem çözme yöntemiyle ulaşılır. Beden eğitimi-spor bedensel içerikten daha fazlasını kapsar, kuvvet ve zindelik (fitness) etkinlikleri bireyin kişiliğinin gelişimini destekler, beden eğitimi ve spor idealler çevresinde yoğunlaşır ( Bilen, 1993; Bucher, 1983; Bucherve Koenig, 1983; Davis ve İsaac, 1990; Harrison ve Bla-kemore, 1992; Nichols’dan aktaran Demirhan, 1997, s. 11).
Beden eğitimi etkinlikleri sayesinde alınan fazla kaloriler harcanmakta; bağışıklık sistemi güçlenmekte; dolaşım ve solunum sistemleri daha iyi çalışmakta; dengeli ve düzenli beslenilmekte: çeşitli spor dallarına özgü farklı beceriler, teknikler ve taktikler de öğrenilmektedir (Güllü, 2007, s. 33). Özçelik (2007, s. 1)’ e göre “beden eğitimi ve spor, bireyin fiziksel, ruhsal, psikolojik ve sosyal gelişimlerini de önemli ölçüde etkilemektedir.” Beden eğitimi ve spor, insanların zihni ve fikri gelişimle birlikte bedeni gelişimlerinin uyumlu olması, insanların içinde yaşadıkları toplumlarda daha sağlıklı, verimli ve daha mutlu olmalarında önemli bir rol oynar. Bunun yanında toplumların beden eğitimi ve spor faaliyetlerine katılmaları ve sonucunda da elde edecekleri başarıları yoluyla kendi ülkelerinin tanıtımını ve propagandalarını yapmaları açısından önem taşır (İnal, 2003 s. 35).
2.4. Beden Eğitimi ve Sporun Amaçları
Her yaşta insanın bedenini nasıl daha iyi kullanabileceğini öğrenmeye ihtiyacı vardır. Genel olarak bedene eğitimi, hareket etmeyi öğrenme ve hareket yoluyla öğrenme olarak tanımlanabilir. Hareket etmeyi öğrenme, temel hareketler, spor, cimnastik, suda yapılan etkinlikler ve dansa kadar çeşitli bedensel etkinliklerin öğrenilmesidir. Amaç, her türlü beden eğitimi programları yoluyla, kişiye bedenini en verimli ve en etkili biçimde nasıl kullanabileceğini öğretmektir. Her yaşta insanın bedenini nasıl daha iyi kullanabileceğini öğrenmeye ihtiyacı vardır. Özellikle çocuklara ve gençlere, doğru hareket etmeyi öğrenmeleri için destek olmak, imkan sağlamak ve sağlıklı bir eğitim vermek gerekir. Hareket yoluyla öğrenmek ise beden eğitiminin çocuklara ve gençlere zihinsel, sosyal ve duygusal açıdan olumlu katkıda bulunmayı esas alır. Beden eğitimi ve sporun amaçları genel olarak dört alanda incelenebilir:
12 Psiko-motor (Sinir-Kas) Gelişimi
Zihinsel Gelişim
Ruhsal ve Sosyal Gelişim
Dikkat edilecek olursa, eğitimin amaçlarıyla beden eğitimin ve sporun amaçları arasında büyük bir benzerlik vardır. Bu da gösteriyor ki beden eğitimi ve spor etkinlikleri, eğitimin önemli bir parçasıdır. O halde beden eğitimi ve spora yer vermeyen bir eğitim düşünülemez (Tamer ve Pulur, 2001, s. 51).
2.4.1. Beden Eğitimi ve Sporun Genel Amaçları
Beden eğitimi ve sporda genel amaç; Atatürk ilke ve inkılâpları, anayasa, milli eğitim temel kanunu ve Türk Milli Eğitiminin temel amaçları doğrultusunda öğrencilerin gelişimsel özellikleri de göz önünde tutularak, onların kişisel ve toplumsal yönden sağlıklı, mutlu, iyi ahlaklı ve dengeli bir kişilik sahibi, yapıcı, yaratıcı ve üretken milli kültür değerlerini ve demokratik hayatın tüm ilkelerini benimsemiş fertler olarak yetişmesidir (Açak, 2005, s. 9).
Atatürk’ün ve düşünürlerin beden eğitimi ve spor konusunda söyledikleri sözleri açıklayabilme.
Bütün organ ve sistemlerini seviyesine uygun olarak güçlendirebilme ve geliştirebilme Sinir, kas ve eklem koordinasyonunu geliştirebilme.
İyi duruş alışkanlığı edinebilme.
Beden eğitimi ve sporla ilgili temel bilgi, beceri, tavır ve alışkanlıkları kazanabilme Ritim, müzik eşliğinde hareketler yapabilme.
Halk oyunlarımız ile ilgili temel bilgi ve beceriler edinebilme ve bunların uygulamaya istekli olabilme.
Milli bayramlar ve kurtuluş günlerinin anlamını ve önemini kavrayabilme, törenlere katılmaya istekli olabilme.
Beden eğitimi ve sporun sağlığa yararlarını kavrayarak serbest zamanlarını spor faaliyetleriyle değerlendirmeye istekli olabilme.
Temel sağlık kuralları ve ilk yardım ile ilgili bilgi, beceri, tavır ve alışkanlıklar edinebilme.
Tabiatı sevme, temiz hava ve güneşten faydalanabilme.
13
Görev ve sorumluluk alabilme, lidere uyma ve liderlik yapabilme. Kendine güven duyma, yerinde ve çabuk karar verme.
Dostça oynama ve yarışma, kazananı takdir etme, kaybetmeyi kabullenme, hile ve haksızlığın karşısında olabilme.
Demokratik hayatın gerektirdiği tavır ve alışkanlıklar kazanabilme. Kamu kaynaklarını iyi kullanma ve koruyabilme.
Spor araç ve tesisleri hakkında bilgi sahibi olma ve bunları gereği gibi kullanabilme (Aracı, 2006, s. 9).
2.4.2. Beden Eğitimi ve Sporun Özel Amaçları
Beden eğitimi ve spordaki özel amaçları ise bilişsel, psikomotor ve duyusal amaç başlıkları altında ele alabiliriz (Koç, 2005, s. 79).
Milli eğitimin amaçları doğrultusunda arzu edilecek davranışları öğrencilere kazandıracak olan beden eğitimi ve spor dersini verecek olan öğretmenlerdir. Beden Eğitimi ve Spor dersinin özel amaçları aşağıda görüldüğü gibidir. Buna göre;
Bilişsel amaçlar:
Beden eğitimi ve spor etkinliklerinin önemini kavramak.
Fiziksel hareketin yapısını anlama ve yeni hareketler oluşturabilme. Kişisel yapıcılık ve yaratıcılığı geliştirme
Zihinsel gelişimi sağlamak.
Estetik duygu ve moral gelişimini sağlamak.
Güçlü ve zayıf yönlerini tanıyarak sınırlarını bilmek.
Eğitimcilerin beden eğitimi sporla ilgili görüşlerini açıklayabilmek. Beden eğitimi ve sporun özel amaçları içinde psikomotor amaçlar ise: Fiziksel gelişimi sağlamak
Motorsal gelişimi sağlamak Organik gelişimi sağlamak
Sağlıklı olabilmek için sportif faaliyetlere katılmak Fiziksel etkinlikleri zevk alarak yapmak
Hareketler yolu ile iyi ve arzu edilen sosyal alışkanlıklar kazanmak Grup ve takım etkinliklerine katılmak
14 İyi bir lider olabilmek
Düzgün hareket etmek ve iyi duruş alışkanlıkları kazanmak Duyuşsal açıdan beden eğitimi ve sporun özel amaçları ise: Sosyal ve duygusal gelişimi sağlamak
Sorumluluk, kabul etme özelliklerini geliştirir (Koç, 2005, s. 209).
2.5. Beden Eğitimi ve Sporun Etkileri
Beden eğitimi ve sporun sınırsız faydaları vardır. Bu etkilerini üç ana başlık altında toplayabiliriz.
2.5.1. Fizyolojik ve Biyolojik Etkileri
Solunum sisteminde ve solunumla ilgili problemlerde egzersiz yapanlarda olumlu farklılıklar vardır. Dayanıklılık artırırken yorgunluk zaafını azaltır. Süratin ve çabukluğun artırılmasına büyük etki yapar. Yapısal hareketlilik esnekliği artırır. Refleks gelişimi artar. Günümüzde Beden Eğitimi ve Spor yetişmekte olan nesillerin temel kaynağı olan insanın fiziksel gelişimini de amaç edinir (Özçelik, 2007, s. 35).
Daha enerjik bir organizma sağlar.
Bedensel ve zihinsel yorgunluklara karşı direnci arttırır. Kilo almayı önler, vücut yağ oranının düşürür.
Bedensel işlerde geç yorulmayı, erken dinlenmeyi sağlar. İç salgı bezlerinin düzenli çalışmasını sağlar.
Vücutta kılcal damar sayısını arttırır.
Kalp üzerinde olumlu etkilere sahiptir (İnal, 2003, s. 36).
Beden Eğitimi ve Spor bireyin yeteneklerini geliştirir, sınırlı ve güçlü yönlerini tanır. Beceriler kazanarak organizmasını en etkili bir biçimde kullanmasını öğrenir (Güneş,
15
2.5.2. Sosyolojik Etkileri
İnsanın beden ve ruh sağlığını geliştirmek ve iradesini güçlü kılmak beden eğitimin ve sporun temel amaçları arasında yer aldığı gibi, aynı zamanda da sosyal ve ekonomik kalkınmanın da temel unsurları arasında yer alırlar.
Nitelikli insan gücüne ulaşmanın yolu sağlıklı olmaktan geçer.
İnsanın iradesini güçlendiren beden eğitimi ve spor aynı zamanda insanın kendine güven duymasında ve kişiliğinin oluşmasında da etkin rol oynar.
İnsanın gurup çalışmasını kolaylaştırarak, karşılıklı dayanışmayı sağlar. Sonuçta da ferdin sosyalleşmesine katkıda bulunur.
Farklı toplumların insanlarını kaynaştırır. Belli amaçlara ulaşmada, eğitsel bir araçtır.
Fertlerin kurallara uymasını ve dürüst olma özelliklerini geliştirir.
Kötü alışkanlıklardan uzak tutar, toplum dışı fertleri topluma kazandırır (İnal, 2003 s. 37).
Beden eğitimi etkinlikleriyle kişi kendini tanır ve tanıtır.
Sağlıklı ve mutlu yaşam için gerekli bilgi, beceri, alışkanlık ve kişisel toplumsal davranışlar kazanır.
Vücuduna ve sağlığına karşı bilinçlenir (Güneş, 2003, s. 3).
2.5.3. Psikolojik Etkileri
Beden eğitimi dersi bireyin vücudunda biriken enerji ve stresi attırarak onun hırçın olmasını önler. Ayrıca kültür derslerinde başarı sağlayamayarak, diğer öğrenciler tarafından horlanan ve içine kapanan öğrencileri bu durumdan kurtarıp mutlu birey yapmanın tek yolu beden eğitimi dersinde yapılacak olan etkinliktir (Güneş, 2003, s. 4).
Öğrencilerin zihin ve bedenlerinin maksimal gelişim göstermesi için beden eğitimi derslerine ihtiyacı vardır. Beden eğitimi dersi ile öğrencinin;
Bedeninin en verimli ve etkili biçimde nasıl kullanabileceğini, öğretilmekte,
Doğru hareket etmesini, zihinsel ve duygusal açıdan olumlu gelişimine katkıda bulunmaktadır (Sönmez ve Sunay, 2004, s. 1).
Beden Eğitimi Dersi;
16
Telafi mekanizması olarak kompleksli insanların tedavisine katkı sağlar. Seksüel dürtüleri fiziki harcamalara çevirir.
Kişiliği olumlu yönde geliştirir, mücadele ve dayanma gücünü arttırır, pozisyonlara ve sürpriz gelişen durumlara uyum sağlayabilme ve anında karar verebilme özelliklerini geliştirir.
Sorumluluk duygusunun oluşmasını sağlar.
İnsanın kendini yenilemesine yol açar ve hoşgörü duygularını geliştirir (İnal, 2003, s. 37).
2.6. Beden Eğitimi ve Spor Öğretmeni Kavramı, Görevleri ve Özellikleri
Bu başlık altıda beden eğitimi öğretmeni, özellikleri ve görevleri ele alınmıştır.
2.6.1. Beden Eğitimi ve Spor Öğretmeni Kavramı
Eğitim kurumlarının temel görevi olan öğretim sürecinde başrolü öğretmen oynamaktadır. Bu anlamda öğrencilerin öğrenmelerinin en yüksek düzeyde gerçekleşip gerçekleşmemesinden asıl sorumlu öğretmendir. Örgün eğitim kurumlarında öğrencilerde istenilir davranış değişikliğini meydana getirmek üzere, öğretim etkinliklerini planlama, gerekli fiziksel ortamı hazırlama, araç- gereç sağlama, öğretim etkinliklerini uygulama ve sonucu değerlendirme gibi işlemleri yürütme sorumluluğu öğretmene aittir (Büyükkaragöz ve Çivi, 1999, s. 3). Öğretmen, insan davranışları oluşturma uğraşısı içinde olan ya da eğitim bilimleri alanında olağanüstü güç ve karmaşık bir görevi bulunan meslek adamı olarak tanınmaktadır. Eğitimde eğitimin ve diğer mesleklerin eğitimciliğini oluşturan öğretmenlik mesleği, insanın ve toplumun mimarı ve diğer mesleklerin inşaatçısı bir meslektir (s. 13). Öğretmenlik mesleği, eğitim sektörü ile ilgili toplumsal, kültürel, bilimsel, sanatsal, ekonomik ve teknolojik boyutlara ve sağlıklı kişilik özelliklerine sahip olan, alanında özel uzmanlık, bilgi ve becerisini temel alan, akademik çalışma ve mesleki performansı gerektiren profesyonel statüde bir uğraşı alanıdır (Coşkun, 2000, s. 14). Çelikten, Şanal ve Yeni ( 2005, s. 209), “kısaca öğretmen, insan mimarı, insanın kişiliğini biçimlendiren bir sanatkârdır.” Günümüzde Beden Eğitimi Öğretmenleri; Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokullarının Beden Eğitimi Öğretmenliği bölümlerinde ve fakülteler bünyesinde bulunan Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği bölümlerinde yetiştirilmekte ve eğitim programı YÖK tarafından belirlenen sabit bir program uygulanmaktadır. Beden
17
Eğitimi Öğretmenliği: Beden eğitimi ve spor öğretmenliği; okul öncesi, ilk ve orta öğretim kurumlarının beden eğitimi ve spor dersleri ile okul içi ve okul dışı etkinliklerine ait eğitim, öğretim, yönetim ve yönlendirme görevlerini yerine getirmekle yükümlü özel bir ihtisas mesleğidir (Özdilek vd., 2005, s. 1). Türk (2009, s. 23)’ e göre beden eğitimi ve spor öğretmeni, “beden eğitim ve spor eğitimi öğretim programı uygulayabilecek biçimde genel kültür, alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisine sahip bireyin ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte eğitim veren eğiticilerdir”.
Beden eğitimi öğretmeni;
Her derste düzen alıştırmalarına yeteri kadar zaman ayrılmalı, bütün çalışmalarda öğrencilerin kurallar uymayı, her zaman dürüst davranmayı alışkanlık haline getirmeleri sağlanmalıdır.
Beden eğitimi öğretmeni, öğreteceği konuları kendisi de hakkıyla bilmeli, yapılacak çalışmaları kısaca anlatmalı, yaparak da göstermeli, komutları ve öğretim metotlarını en iyi şekilde uygulamalıdır.
Beden eğitimi öğretmeni ders içinde ve ders dışındaki kıyafeti, tutum ve davranışlarıyla öğrencilerine örnek olmalı, her bakımdan öğrencilerin güvenini, sevgisini ve saygısını kazanmalıdır.
Beden eğitimi derslerinin, sağlık bakımından önce ve sonraki saatlere konmamasına özen gösterilmelidir (Özdilek vd., 2005, s. 3)
Ünlü (2008, s. 31)’ nün belirttiği gibi, beden eğitimi öğretmenlerinin, eğitim süreçleri içerisinde, beden eğitimi öğretmenliği mesleğinin gereklerini yerine getirebilecek yeterliklere sahip olarak yetiştirilmesi gerekir.
2.6.2. Beden Eğitimi ve Spor Öğretmeninin Görevleri
Çağdaş eğitim ve öğretim anlayışı doğrultusunda görev yapan bir beden eğitimi öğretmeninin dersiyle ilgili öğretim sürecini gerçekleştiren bir kişi olmasının ötesinde bir takım niteliklere de sahip olması gerekir. Çünkü öğrenciyle gerek okul içerisinde ve gerekse okul dışında sürekli etkileşim içerisinde bulunan, eğitim, öğretim programını ve ders planını uygulayan, bu süreci yöneten, hem öğretimin hem de öğrencinin değerlendirmesini yapan, okul içi ve okul dışı sportif etkinlikler düzenleyen, okul idaresi, öğrenci velileri ve çevresiyle yaptığı işin gereği olarak sürekli iletişim içerisinde olması
18
gereken bir beden eğitimi öğretmeninin nitelikleri şüphesiz büyük önem taşıyacaktır (Ünlü, 2008, s. 3).
Beden eğitimi öğretmeni, dersin ve öğrencilerin doğallığını ve hareket özgürlüğüne zarar vermeden, çok katı ve ağır disiplin kurallarına başvurmadan sınıfın kontrolünü sağlaması gerekir. Aksi takdirde öğrencilerin beden eğitimi dersinden zevk almaları önlenebileceği gibi öğrenci ve öğretmen arasında muhtemel bir çatışma ortamının oluşmasına da sebep olabilir. Beden eğitimi dersinde oluşacak olumsuz bir sınıf ortamı öğrencileri de beden eğitimi öğretmenini de olumsuz etkileyerek beden eğitimi dersinin verimini düşürecektir. Ayrıca öğrencilerin ve öğretmenin öğrenme ortamından uzaklaşmasına sebep olacaktır. Bu nedenle beden eğitimi öğretmeninin sınıf yönetimi konusunda yeterli bilgi, beceri ve davranışlara sahip olması gerekmektedir (Turan, 2006, s. 3).
Beden eğitimi öğretmeni, öğreteceği bir konuyu öncelikle çok iyi bilmeli ve hareketi önce kendisi göstermeli, çalışmaları kısacak teorik olarak anlatmalı, komutları belirgin bir şekilde vermelidir. Beden eğitimi öğretmeni, giyimi ile hareketleriyle ve davranışlarıyla öğrencilere iyi örnek olmalı, her bakımdan öğrencilerin sevgisini, güvenini ve saygısını kazanmalıdır. Zorunlu olmadıkça dersler, sınıfta teorik olarak yapılmamalı, dershanede yapılması gereken hallerde soğuk ve yağışlı havalarda; sınıf jimnastiği ve küçük eğitsel oyunlar oynatılmalıdır. Beden eğitim öğretmenleri, okul dışındaki gençlerin ve yetişkinlerin beden eğitimi ve spor faaliyetlerine ve bu faaliyetlerin yapıldığı müesseselere ilgisiz kalmamalı, okuldaki sporcu ruhunun ve karakterinin dışarıya da taşarak çevreye etkili olması için çalışmalıdır (Karakuş ve Küçük, 1999, s. 286).
Aracı (2006, s. 28)’ya göre ise beden eğitimi öğretmenlerinin görevleri şöyle sıralanmaktadır;
Öğretmen, okul ve çevre imkânlarını değerlendirerek basit beden eğitimi ve spor araçları yapımını gerçekleştirmeye çalışmalıdır.
Günlük planların a-başlama, b-esas, c-bitirme evresi bölümlerine göre düzenlenmesi ve uygulanması; hareketlerin seçiminde öğrenci seviyesine ve basamaklamaya dikkat edilmesi; vücudun her yönden çalışmasına imkân verilmesi; dersin öğrencilerde neşe, canlılık, istek ve ilgi uyandırmasına riayet edilmelidir. Sadece öğrencilerin arzularına uyarak dersin başından sonuna kadar kendi hallerine bırakılarak yaratılan neşe ve canlılık değerli değildir.
19
Beden eğitimi dersleri, çevre şartları, saha, tesis ve araçlar göz önünde bulundurularak kız ve erkek öğrenci ayırmaksızın ortak uygulanmalıdır.
Düzen alıştırmalarına her derste yeteri kadar zaman ayrılmalı, bütün çalışmalarda kurallara uymayı, her zaman dürüst davranmayı alışkanlık haline getirmelerini sağlamalıdır.
Atatürk inkılâp ve ilkelerinin beden eğitimi ile ilgili hususları derslerde her fırsatta öğrencilere anlatılmalı, özellikle milli bayramlar ile anma ve kutlama günlerinin anlatılması ve kavratılması gerekir.
Öğretmen, okul yönetimi, okul doktoru ve sağlık merkezi ile ilişki kurarak öğretim yılı başında bütün öğrencileri sağlık kontrolünden geçirmelidir.
2.6.3. Beden Eğitimi ve Spor Öğretmeninin Özellikleri
Beden eğitimi öğretmeninin kişisel özellikleri dikkate alınması gereken çok önemli bir konudur. Öğretmen tarafından ortaya konulan kişilik ve öğrencilerle olan ilişki, konu ile öğrenci arasında önemli bir bağ oluşturur. Beden eğitimi öğretmeninin fiziksel, zihinsel, ruhsal, sosyal özellikleri, gelişen genç öğrencilerin eğitimi, yönlendirilmesi ve onlara örnek olunması bakımından önemlidir. Beden eğitimi öğretmenlerinin;
Fiziksel Özellikleri; Okul içi ve okullar arası düzenlenen sportif faaliyetler sırasında öğrencilerle yakın sosyal ilişki gelişir. Bu faaliyetler sebebi ile söz konusu ilişkinin çok çeşitli ve sayıda olması beden eğitimi öğretmeninin fiziksel görünümleri, genç öğrencilerin onlara saygı duymaları ve değer vermeleri bakımından önem taşır. Öğretmenin bütün kıyafetleri temiz, amacına uygun ve zevkli olmalıdır. Çünkü gençler öğretmenlerini örnek almak isterler. Öğretmen, beden eğitimi ile yakın ilişkisi olan öğrencilere, sağlıklı, temiz olmak ve görünmek konularında örnek olmalıdır. Beden eğitimi öğretmeni hareketlerin gösterilmesi ve öğretilmesinde birçok dalda iyi performans göstermelidir. Bu onların bütün alanlarda çok iyi olmaları anlamına gelmez (Tamer ve Pulur, 2001, s. 18).
Zihinsel Özellikleri; Beden eğitimi öğretmeninin birçok zihinsel niteliklere sahip olması hem öğretmen hem de gençler üzerinde etkili olmaları bakımından oldukça önemlidir. Öğretmen olarak beden eğitimciler, verimli bir şekilde organize olmalı ve yönetim ile ilgili detayların düzenini sağlayabilmelidirler. Fikir ve düşüncelerini, açık ve net bir şekilde sözlü ve yazılı olarak ifade edebilmeleri de önemlidir. Öğrenciler kendileri için önemli
20
olan şeyleri öğrenirler. Dolayısıyla konular onlara zekice sunulmalıdır. Beden eğitimi öğretmeninin, öğrenciler üzerinde etkili olabilmesi için meslek içinde ve dışındaki alanlardaki konularla da ilgili olması gerekir. Bu, farklı konularla alakalı olan öğrencilerle düşünceleri paylaşabilme bakımından önem taşır (Tamer ve Pulur, 2001, s. 19).
Ruhsal Özellikleri; Bütün öğretmenlerin mesleklerinde kararlı, dengeli, sakin, olgun ve yaşama iyi uyum sağlayan kişiler olması önemlidir. Etkili öğretim ortamının yaratılması için öğretmen, sabırlı ve hoşgörülü, kararlı ve soğukkanlı olmalıdır (Tamer ve Pulur, 2001, s. 18). Beden eğitimi öğretmenleri yarışmalar sonunda karşılaşabilecekleri hayal kırıklıklarını sakin, kendinden emin bir şekilde karşılamalıdır. Okul takımları ile ilgili yönetim ve toplum baskıları beden eğitimi öğretmenini ihmal edecek kadar güçlü olmamalı ve tüm ilgi öğrencilere verilmelidir. Öğrenciler daima güler yüzlü, eleştiriye açık, hoşgörülü, gerektiğinde espri yapabilen, adil, dengeli, tarafsız, dürüst, yardımsever, sevecen ve ön yargılı olmayan özelliklere sahip öğretmen görmek isterler (Nebioğlu, 2004, s. 57).
Sosyal Özellikleri; Tokat (2013, s. 15), İdeal olan beden eğitimi öğretmeni öğrencilerle derin bilgisini ve ilgisini paylaşan, onlara hoşgörü ve sempati ile liderlik eden ve insan olarak saygı duyulan örnek bir kişiliğe sahip olmalıdır.
Beden eğitimi öğretmenlerinin sınıfta bulunan bütün öğeler arasında sürekli ve anlamlı bir eşgüdüm sağlayacak, öğrencide istendik davranışları geliştirecek ortamları hazırlayacak ve yönetecek bilgi, beceri ve tutuma sahip olması gerekir. Kısaca, beden eğitimi öğretmenlerinin sınıf yönetimi için gerekli olan nitelikleri de taşıması gerekir (Ünlü, 2008, s. 10).
2.7. Öz Yeterlilik
Öz yeterlilik, verilen işteki belli bir görevi yerine getirebilmek için bireyin kendi yeteneklerine olan inancını ifade eder. Öz yeterlilik bireylerin hayatlarındaki olaylar üzerinde denetim elde etmek için ihtiyaç duyulan motivasyon, bilişsel kaynaklar ve hareketlerin, harekete geçirilmesinde gerekli olan yeteneklere olan inançlarıyla ilgilidir. Verilen görevde başarılı olabilmek için, birey gereken yeteneklere sahip olmalıdır. Fakat aynı zamanda istenilen hedeflere ulaşmadaki olayların kontrolü için gereken yeteneklere aktarılabilen inançları da bulundurmalıdır. Öz yeterlilik kavramı, dinamik olup hiçbir anlamda kesinleşmiş ya da sabit değildir. Bireyin öz yeterliliği sürekli değişen koşulları
21
idare edebilecek şekilde birbiri ile uyumlu halde hareket eden birçok alt yetenekten oluşmuştur. Bu nedenle, aynı yeteneklere sahip olan bireyler yeteneklerini ne derece iyi kullandıklarına bağlı olarak farklılıklar gösterecektir. Kendine inancı olmayan bireyler birçok fırsatların sunulduğu çevrelerde dahi kendilerini yetersiz olarak göreceklerdir (Morgil, Seçken ve Yücel’den aktaran Varol, 2007, s. 20). Bandura (1986, s. 391 )’ ya göre öz yeterlilik, “kişinin, verim gücünü göstermek için yapması gereken etkinlikleri bir düzen içine sokup, bu verim gücünü başarılı bir şekilde yapabilme yeteneği ile ilgili kendi hakkındaki öz yargı” olarak tanımlamaktadır. Ayrıca Bandura, özyeterliliği, bireyin bir görevi yerine getirebilme becerisi hakkındaki öznel bir algı olarak nitelendirir. Bandura, öz yeterlik ile öğrenci öğrenmeleri arasında pozitif bir ilişki olduğunu iddia etmektedir (Bandura, 1986, s. 120). Schunk (1989, s. 13), “öz yeterlilik, öğrencilerin kendi içinde var olan bilgi ve becerileri üstün nitelik ölçüsünde kullanabilme ve bu yolla yeni bilişsel yeterlilikler elde etme yolunda kendi yeterliklerine olan inancıdır”.
Öz yeterlik, kişinin bir işi başarıyla yapmak için gerekli becerilere sahip olduğu konusundaki inancıdır (Kurbanoğlu, 2004, s. 137).
Kişinin gelecekte yapacağı işle ilgili olarak kendine güvenmesi ve öz yeterliğe inanması mesleki başarıya ulaşma konusunda etkili olacaktır. Bireylerin öz yeterlik inançları, gerek mesleki eğitim sırasında gerekse iş yaşamlarında karşılaşacakları problemlerle mücadele ve bunlarla baş etme konusunda önemli rol oynayacaktır. Aynı zamanda böyle bir inanç bireyleri mesleki yaşamda motive eden ve başarıya götüren bir etkiye de sahip olacaktır ( Yılmaz, Yılmaz ve Türk, 2010, s. 88). Öz yeterlikleri konusunda kuvvetli inançları olan insanlar, zor görevleri almaktan kaçınmazlar. Aksine, zor görevlerin üstesinden gelici ve buna meydan okuyucu davranışta bulunurlar. Amaçlarına ulaşmak için mücadeleci hareket ederler ve güçlü sorumluluk duygularını yitirmezler. Olumsuz durumlarla veya başarısızlıkla karşı karşıya kaldıkları zaman, çabalarını en üst raddeye ulaştırabilirler ve yapabileceklerinin ne olabileceği konusunda üst düzey bir çaba gösterirler. Kendilerine verilen göreve tam olarak odaklanabilirlerken de, zorluklarla karşılaştıklarında stratejik bir şekilde düşünebilme becerilerine sahiptirler (Bandura, 1995, s. 39). Öz yeterlik düzeyi az olan insanlar ise, zor görevlerde korkak davranırlar ve bu görevleri stres kaynağı ve bireysel tehdit olarak değerlendirirler. Yetersiz çaba gösterdikleri için başarısızlığa uğrarlar. Bu insanların istekleri ve istedikleri amaçlara ulaşmada duydukları sorumluluk çoğunlukla düşük düzeydedir. Zor bir görevle karşılaştıklarında, nasıl bir başarı sergileyebileceklerine odaklanmaktan çok kendi bireysel eksikliklerine, karşılaşabilecekleri sorunlara ve olumsuz
22
sonuçlara takılı kalırlar. Yine zorluklarla karşılaştıklarında çabalarını en az seviyeye düşürürler ve hemen vazgeçerler. Başarısızlık ve kötüleşme durumunda yeterlik algılarını toparlamakta ve uygulamakta gönülsüz davranırlar. Kendi yeteneklerine olan inançlarını kaybettikleri için, yeterli başarımı gösteremezler ve bu durumu da başarısızlık olarak kabul etmezler (Bandura, 1995, s. 11).
2.8. Öz Yeterlilik Algısı
Ülper ve Bağcı (2012, s. 116), Öz yeterlik algısı, kişilerin kendi yetenekleri hakkındaki algılarına işaret etmektedir. Öz yeterlik algısı kişinin bir işi yapmak için gerekli becerilere sahip olduğu konusundaki kendine olan inancıdır. Deneyimin öz yeterlik algısı etkileyen temel faktörlerden biri olduğu bilinmektedir. Deneyimi ve bilgisi daha fazla olan grubun öz-yeterlik algı düzeyi de daha yüksektir (Akkoyunlu ve Kurbanoğlu, 2003, s. 5). Kurbanoğlu (2004, s. 139)’ ya göre, öz yeterlik algısı gerçek yeterlik düzeyinden çok, yeterlik düzeyi hakkındaki inançla ilgilidir.
Öz yeterlik algısı eğitimde üzerinde önemle durulması gereken önemli bir özelliktir. Bir durumla ilgili öz yeterlik algısı yüksek olan bireyler, bir işi başarmak için büyük çaba gösterirler, olumsuzluklarla karşılaştıklarında kolayca geri dönmezler, ısrarlı ve sabırlıdırlar. (Aşkar ve Umay, 2001, s. 7). Öz yeterlik algısının gelişmesinde tek başına bilgi yeterli olmadığı için mevcut eğitim programları öğrencilerin deneyimlerini artırmaya yönelik olarak gözden geçirilmeli ve bu alanda gerekli önlemler alınmalıdır. Bu şekilde çağın gereksinim duyduğu özelliklere sahip insan gücünü yetiştirme sorumluluğunu taşıyan öğretmen adaylarının bu sorumluluğu taşıyabilmeleri yolunda olumlu bir adım atılmış olacaktır (Akkoyunlu ve Kurbanoğlu, 2003, s. 9).
2.9. Öz Yeterlilik İnancı ve Önemi
Öz yeterlik inançları son yirmi yılda, özellikle öğretmen eğitimi alanında çalışan uzmanların önemli çalışma konularından biri olmuştur. Türkiye’ de ise, bu alanda yapılan çalışmaların çok yakın bir geçmişi olduğu görülmektedir. Öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının belirli bir alana özgü öz yeterlik inançlarına ait ölçümler, onların davranışlarının daha doğru olarak anlaşılmasına ve kestirilmesine olanak tanımaktadır (Hazır Bıkmaz, 2004, s. 3). Rehberlik rollerinden dolayı öğretmenlerin, bilgi kaynaklarına ulaşma, bilgiyi bulma, kullanma ve iletmede her türlü araç ve teknolojiyi kullanırken
