Y a y ı n a h a z ı r l a y a n : Z e y n e p O R A L
Dönemin Fransa İçişleri Bakanı Gaston Defferre...
Devlet Bakam Maunce Grimaud... Marsilya Emniyet
Müdürü Michel Eon... Üçüyle temaslar sonunda
Yılmaz Güney’i kabul ediyor
Haberi bir sokak telefonundan Yılmaz’a
bildirdim. “Bugün Fransa’nın en büyük film
dağıümcılanyla görüştük. Anlaşmayı yaptık.
Avans çekini aidin. En yetkili kişi imzaladı” dedim
T Î N A ’dan dönüşümünüçüncü günüydü. A ti na’ya ikinci kez yalnız gidip gelmiş olmam İs viçreli firmanın, pro düksiyon kesimini yö neten Edi ile aramız daki havayı daha da gerginleştirmişti. Kendilerini kan dırdığım ı sanıyordu! Gerek, yapımı süren “ B a y ra m ” filmi, gerekse İs parta’ya gittiğinde, Y ılm a z ’ m kendi sine anlattığı diğer film projeleri i- çin, kendileri dışmda değişik alter natifler aradığımı düşünüyordu. Bü tün sorunlarımızı konuşmak için, E- d i’y i yemeğe davet ettim. Kendileri ni kandırmadığımı, başka prodüktör aramadığımı söyledim
Bu konuşmamızdan Edi, bambaş ka bir insan olarak çıktı. Benim he sabım, en azından ayağımıza bağ o- labilecek huzursuzluğu engellemek ti; fakat Edi, içtenlikle, “her türlü yardıma hazır olduğunu” söyleyip, kendisini de yanıbaşımda düşünme m i rica etti. O andan sonra da yakın dost olduk.
İp le çektiğimiz, Dassin’le A ti na’daki ikinci randevuya, E di’ yle birlikte gittim. 30 Temmuz 1981. Ran devu gününde evlerine gittiğimizde, M ereo u ri’nin çevresi yine insan do luydu. Evlerindeki bu ikinci görüş memiz, bir nezaket merhabalaşması boyutunda çok kısa sürdü. Bizim ge lişimizden kısa b ir süre sonra M er- cou ri bana, “ Sen yine başbaşa ol mak isteyeceksin, fakat, bugün mümkün değil!” diye la f atıp, Das- sin ’e, “ Siz yarın için bir formül bu lun birlikte, öğle yem eği olabilir!” deyip, yanındaki birkaç kişiyle bir likte gitti.
Yılmaz Güney, Imralı Açık Cezaevl'nde kendine başka bir dünya kurmuştu. Ada’nın tepesindeki kulübede hem film çalışmalan yapabiliyor hem de ziyaretine gelenlerle burada görüşüyordu.
Jules Dassin’in aracılığı sonunda:
E rtesi gün öğle yemeğinde M er- co u ri ve Dassin’le birlikte olduk. Dassin, yine önceki konuşmamızda olduğu gibi, “ seçim sonuçlarını bek lememiz” önerisiyle başladı konuş maya. Çok az bir zaman kaldığını, kesinlikle en gerçekçi kararın bu o- lacağmı, ondan sonra Atina’da ba rınm am ızı ve dilediğimiz özgürlüğe sahip olmamızı kolayca sağlayacak ların ı söylüyordu. Ve yine film öy küsü anlatır gibi, kaçış planları an latıyordu. M erco u ri, konuşmadan dinliyor ve D assin’ i onaylıyordu.
ÇOK PARA GEREKLİ
Edi ile bu görüşmeye ilişkin yoru mumuz aynı yöndeydi. Dassin bu yardım ı yapacaktı, fakat, bunun için peşini bırakmamamız gerekiyordu. Çünkü, onlar da, kendi açılarından olağanüstü b ir dönem yaşıyorlardı.
E di ve Cactüs Film ’de konudan haberdar olan D o n a t’la birlikte işin maddi yönünü konuşmaya başladık. Yüklüce bir paraya gereksinim var dı ve onlar, bütçelerinin çok kötü ol duğunu söylüyorlar, başka olanak lar aramamı istiyorlardı. Firmada çalışan diğer ortaklar açısından, büt çelerini zorlayamayacaklarım söylü yorlardı. İsviçreliye, kağıt üstünde farklı, yaşamda fark lı anlamlar taşı yan bir şi yaptırmak ise, ayrıca zor du. İşin ucuna gelmiştik, fakat, ge rekli olan maddi dayanaktan yoksun olarak gelmiştik.
(...)
P
ara
işi
çözülüyor
Zürih’e gelişimden b ir süre sonra, Cactüs’teki arkadaşlala topluca ye meğe gitmiştik. G eo rg e adındaki bir arkadaşlarının davetiydi. Zürih dı şında, bir yanı göle b ir y an ı ormana bakan geniş bir arazi içinde büyük bir köşktü gettiğimiz yer.
Daha önce de Cactüs’e gelip gidiş lerinde gördüğüm G eo rg e ile o gün daha yakından tanışıp arkadaş ol duk. Kültürlü, açık fik irli b ir insan dı. Klasik müzik ve sinemaya özel likle meraklıydı. Görünüşü son dere ce alçak gönüllü olduğu için, gittiği miz köşkün ona ait olduğunu öğren diğimde oldukça şaşırdım.
Onun güven verici ve yakın dost luk gösteren kişiliğinin de etkisiyle, fazla dolaştırmadan, konuyu açtım Her işin yolunda gittiğini, maddi ola rak tıkandığımı belirtip, yardımcı olmasını rica ettim. George, içten davrandı, hatta, “ Ben, senin, sine madan çok, ülken için bir şeyler pe şinde koştuğunu hissetmiştim!” diye karşıladı. Ve kestirmeden, “ N e k a da r gerek sin im in iz va r?” diye sor du. “Kaçışın yatla olması durumun da, on - onbeş günlük kirası ve diğer masraflarımızla hesaplarımız 20-25
bin
do-Fransa garanti veriyor
lar dolayında olacak. Buna nakit ge reksinimimiz var. B ir de, yat kira lanması durumunda, yatın değerine göre garanti istendiği söyleniyor!” diye açıkladım.
G eorge, “ Sorun değil!” dedi. “ Na kit gereksinim inizi yarın çek olarak hazırlarım! Garanti konusunu ise gerektiği biçim neyse çözeriz!” diye tamamladı.
G eorge’nin bu desteği, bir ana so runumuzu daha çözmüş oldu. A ğu s tos 1981'in ikinci haftasından itiba ren, Edi’yle A tin a ’y ı aramaya başla dık. Dassin’i bulmak, ya mümkün olmuyordu ya da bulduğumuz her seferinde, “ Fransa ile kontak kurup randevu alamadığını, kendisini ara maya devam etm em izi” söylüyordu.
K
aptan
sorunu
A y n ı günlerde diğer hazırlıkları sürdürüyorduk. Yunanistan, İtalya, Fransa gibi ülkelerde, yat kiraya ve ren firmalardan, bilgi topluyorduk. Çözmeye çalıştığımız her konu, ken di ayrıntılarını getiriyordu. Sadece yat kiralamak bile bir dizi yan sorun taşıyordu. Fransa’da ilişki kurduğu muz bir firma, yat kiralamak için, “ 100 bin dolar garanti gösterilmesi ni” şart koştu. Genellikle, profesyo nel kaptan ve sigorta sorunları b irli ğinde geliyordu. Yattaki kişilerin, kimlik kayıtları, dolaşacağı ülkele rin karasularında bildirim leri gere kiyordu... En önemlisi olduğu için, “ kaptan sorunu”yla, başladık bu
ifreli notlar
»
assin'in anlattıklarını notlar olarak bir bir yazıyordum . Daha sonra Yılm az’a da şifreli diliyle yolladığım bu notlarımı, D assin’in konuşmalanndan E d i’yie birlikte tuttuğum (arşivim de olan) ilk şekli (burada aktarmayı uygun görm ediğim telefon num araları haricinde) şöyle:“Gaston Defferre, İçişle ri Bakanı. Konuşuldu. Defferre, yardım cısı Medis
Başkanı, Devlet Bakanı, İçişle ri Yönetim Bakanı Maurice Grimaud ile konuşup, gerekli bilgi ve uyarıda bulundu. Grimaud, kartı yazıp verdi.
Marseille (M arsilya) Em. Müd. Michel Eon’u aradı. G erekli uyan ve direktifi
verdi. Konu hakkında bilgilendirdi. (10 Eylül. Bu tarih unutulm am alı). Gelinm esi halinde, Eon, a ile y i de içeren biçimde gerekli oturum kağıtlannı verecek. Vesikalık fotolar, G rim aud’a verildi. M arsilya’ya varılınca, ilk aranacak kişi Eon. (H içbir kaza olm aksızın varılması halinde durum bu). A ksaklık ihtim alleri halinde (varıldıktan sonra) kontak noktalan: İlk olarak
Gaston Defferre aranacak. (O fis no:... “p a r"ya d a ..."par” ya da d ire kt ofis
no:...) (Sekreteri: Madame P erçin)... E ğer bu kontak kurulam azsa:
Grimaud aranacak. (Tel no. aynı.) E ğer bu da bulunam azsa: G.
D e ffe rre ’nin hanımı aranacak. Edm on de Roux. (Bu bayan M arsilya’da yaşıyor). Kedisinden D e ffe rre ’nin bulunm ası rica edilecek. Bu noktada da b ir aksam a olursa: Lionel Jospin aranacak. (Parti sekreteri. T e l:...)
Son ihtimal: Tüm bunlarda b ir a ksilik çıkarsa Lang aranacak. (K ültür
Bakanı. Ş im dilik haberi yok. Tel:... “p a ri') Kendisi D e ffe rre ve Jules Dassin referansından haberdar edilerek konuşulacak. (Önemli: G enel olarak her kontakta, Dassin bilgisi verilecek. Şif. Kont, bu.) Uyarılar: Yeterli Fransız parası, M arsilya’ya tercihan hafta sonu varılm alı. ( Defferre hafta sonlan genellikle orada. Kendisi aynı zam anda Mar. Belediye B aşkanı.) Yat.
Tercihan Fransız. B ir aksilik olm adan varılm ası halinde, genel camianın e tkili b ir şekilde bilgilendirilip toparlanm ası için Dassin haberdar edil. (T e le fo n la rı:... Atina, ...A ti ...A ti ...D ikt: İlkin ko t notları çev.) Ö nem li: Eğer yolda b ir aksilik olursa, en yakın elçilikten (Fr.) aynı kontaklar aranacak. Kart, gerekli anahtar araç... Çıkışta aksam a halinde, diğer plan (yedek): Önce konuşulan y e r için seçim leri beklem ek. (18 Ek.) O nlar hazır. Bu gün dem e gelecekse: Önceden konuşulup planlanm alı. (Çok zorda kalınıp, önce
gidilirse: Epidores Küçük Limana - Lim ani - varılıp, açıkta beklenecek. K ağıtları sağlam olan gidip, M M ya da J D ’y i arayacak. Burası
A tin a ’ya ik i saat m esafe.) (D iğer ihtim al - yakındaki Fr. elçilikleri için uyarı: G arantisi tam değil. Bu
denenecekse, ilkin aracı yollan m alı...)
Fransa İçişleri Bakanı Gaston Defferre, aynı zamanda Marsilya Belediye Başkanıydı. Yılmaz Güney’in bu şehirden giriş yapmasının daha kolay olacağını söylüyordu... yöndeki araştırmala ra... H a m b u rg’tan Pe- ter’e de haber ver miştim. En geç eylül içinde sorunu çözme ye çalıştığımızı, Türkçe bilen bir A l man arkadaş bularak getirmesini rica et tim. Peter, gerekli hazırlığı yaptığım, is tediğim an gelecekle rini söyledi. Eylül or tasında Zürih’te bu luşmak üzere sözleş tik.
Düşüncem, Pe- te r’ in getireceği ar kadaşı, Edi’nin kız arkadaşıyla birlikte, Yılm az’ı alacağımız nokta olarak tasarla dığım Kem er’e yolla maktı. Akdeniz’de en iy i bildiğim bölge o-
rasıydı. Arkadaşları, turist çift ola rak oraya yollayıp, gerekli ön araş tırm aları yaptıracaktım. Y ılm a z, kendisini almaya gelecek yatın ya naşacağı uygun koylar, uygun buluş ma noktaları, otel, motel vb. mekan lar gibi çevre araştırmaları konu sunda, Türkiye’de güvenebileceği kimse olmadığını söylüyordu.
E d i’yle birlikte, ağustosun son haftasına dek, Dassin’i hemen her gün ısrarla aradık. Dassin, ağusto sun son günlerindeki konuşmamız da, “ Geliyorum Paris’e, orada bulu şalım!” dedi. Paris’te yaşayan kızı- nm ev adresini, telefonunu yazdırıp, birkaç gün sonrasına randevu verdi.
D
üğüm
çözülüyor
B ir gün öncesinden E di ile birlik te Paris’e gidip, evi saptadık. Ve ran devu günümüzde evin kapısını çal dık. Dassin bizi bekliyordu. Yorgun görünüşüne rağmen son derece neşe li ve canlıydı.
Dassin, buluşmamızın kısa “ mer habalaşmaları” sonunda, diğer
oda-/
dan, sağa sola birkaç telefon gedip, bize, beklememizi söyleyerek gitti. Akşama doğru, gülümseyen bir gu rurla döndü. “ Bu sorunu en yetkili kişilerle çözdük. Daha yükseği yok Fransa’da! A rtık beni rahat bırakır sınız!” diye espriyle başladı konuş masına. (Dönemin) Fransa İçişleri Bakanı Gaston D e ffe rre ile M auri- ce G rim au d aracılığıyla görüştüğü nü söyledi. Grim aud, Devlet Bakan lığı, Meclis Başkanlığı ve İçişleri Yö netim Bakanlığı gibi konumuyla, en yetkili kişilerden birisiydi.
Dassin, G rim au d’daiı aldığı kartı verdi bana. Kartın üzerine G rim a ud, kendi elyazısıyla, “ D em ande M ich el EON, P refect. de P o liç e de M a rs e ille ” (M arsilya Emniyet Mü- dürü’nü sorunuz) yazılıydı.Dassin, "Bak, bu kart senin anahtarın. Bu nu kaybettin m i her iş bitti demek tir! Bütün sorunları bu kartla çöze ceksin!” dedi, görüşm eleri anlattı.
Y
u m a z
'A
telefon
A y r ılm a m ız öncesinde Dassin’e defalarca sarıldığım ı anımsıyorum.
O ise, “ İşin başmdasm. B itir , sonra kutlarız!” diyordu.
A ğ z ım a dek çiçek doluymuş duy gusuyla, Y ılm a z ’a haber iletmenin sabırsızlığı içindeydim. O da, görüş menin sonucunu bekliyordu. Aksa maları da hesap ederek, ikindiden i- tibaren, saat başlarını telefon konta ğı olarak belirlemiştik. Telefon çev resinde olacaktı.
Biraz gecikmeyle Y ılm a z ’ı arama ya başladım. E d i’yle kahve telefonla rından, saat başlarında Y ılm a z ’ı bulma çabamız, hatların düşmeme a- zizliğiyle, ilk iki saatte sonuçsuz kal dı. E di’yle, gece buluşmak üzere ran devulaşıp ayrıldık. Ben de, cepleri mi, telefon için bozuk parayla doldu rup, Y a v u z e r Ç e tiıık a y a ’m n kaldığı yurda gittim.
Iş ıl Kasapoğlu, Selçuk D em irel, Kornet, Y a v u z e r Ç etin kaya eğitim lerini, sanat kültür çalışmalarım Pa ris’te sürdüren, her gelişimde buluş tuğum yakın dostlanmdı. Sinema ti yatro eğitim i yapan Y avu zer, eşiyle birlikte, tüm zor koşullarına rağ men, sevmemi, coşkusunu, umudu nu yitirmeden mütevazı b ir yaşam sürdürüyordu. Sohbetimiz sırasın da, vakit geldikçe, yurdun karşısın daki telefon kulübesine gidip, Y ıl- m a z’ı arıyordum. Y a v u z e r’in deyi m iyle “ o caddedeki tek sağlam tele fon kulübesi”ydi. Y a vu zer, Y ılm a z 'ı aradığımı sezmişti. İlle, “ B ir selam da ben söyleyeceğim” diyordu. Sü rekli şakalaşıyordu.
A
dam
n efes
alsin
“ Bugün yeni film in Fransa satış ön anlaşmasmı imzaladık, onu ha ber vereceğim, adam nefes alsın!” di ye açıkladım. Biz öyle şakalaşıp ses beklerken, telefon düştü ve anmda Y ılm a z çıktı karşıma. Daha “ A bi!” deyişimden anlamıştı haberin niteli ğini. Saatlerdir telefonla boğuştuğu mu bile sezmişti! Ben konuşmaya başlamadan, araya girip, “ Kesilirse, Zürih’e dönünce ararsın, heyecanla nıp kendini yıpratma!.. Evet, şimdi şöyle!” dedi.
“ Bugün Fransa'nın en büyük film dağıtım cılarıyla görüştük. Hem fil min Am erikalı satış yönetmeni gö rüştü, hem biz. Sonuçlandırıp ön an laşmaları yaptık. Film im iz tamam landığı an, Fransa vizyona hazır. En ufak bir zararım ız olmaması için, her türlü garanti alternatiflerini de ğerlendirdim. İlk avans çekini de, bizzat firmanın en yetkili kişisi im zalayıp verdi. O da cebimde. Türki ye’de bozdurman için sana yollaya cağım!” sözleriyle haberi verdim YA R 1 N :Y I1,M A Z DEN İZE A Ç IL IY O R
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
