Gümüşhane Ermenileri komşulukları çok iyi olan
insanlardı.
Türklerle aralarında herhangi bir geçimsizlik yoktu
Güzel ilişkiler Ermeni
komitecilerin kışkırtm asıyla bozuldu
Sayıca az oldukları halde yerel yönetimde
Ermeni tere birçok önemli görev verilmişti
Sabri Özcan San
Gümüşhane eski m ille tv e k ili...
E
SKİ şimdi adlan bile unutulGümüşhane’n in ' muş olan on mahallesin den birisi de Ermeni Mahallesi idi. Ermeni Mahallesi, o günkü koca şehirden hazin bir hatıra olarak bugün de akmaya de vam eden (Dibicin Çeşmesi)’- nin karşısmdaki yamacın ete ğinden başlayarak, evler birbi rinin üstüne bine bine yukarı doğru çıkardı, öyle ki birçok e- vin kapısı, önündeki komşu e- vin damına açılırdı. Evlerin hepsi kerpiçtendi, hepsi de top rak damlı idiler. Mahallenin sokaklarından yüklü bir at zor geçerdi. Aralarda tek tük ağaç lar da vardı.1900’lerde mahallenin üst ta rafına büyük bir kilise yapıl mıştı. Kilisenin yanında tek katlı bir ilkokul binası vardı. Ermenilerin çok eskiden yapıl mış bir kiliseleri de, bir adı da Kaymaklı olan Vank’ta idi. Bütün Doğu Ermenilerinin bu kiliseye bağlı oldukları söyle nirdi. Kilisenin yanında papaz ların oturmalarına mahsus bi nalardan başka bina yoktu. Yalnız ibadet amacıyla uzak lardan gelmiş olan konuklar i- çin özel odalar ayrılmıştı. Bu o- dalarda kalanlar, herhangi bir para vermezlerdi. Ancak ayrı lırlarken bir bağışta bulunabi lirlerdi. 1905’lere doğru bu o- dalara bazı karanlık işlerin pe şinde oldukları kuşkusunu ve ren birileri konuk olmaya baş ladılar. Türklerde bu sebeple tedirginlik doğdu ve bu te dirginlikte haklı oldukları son raki olaylarla ortaya çıktı.
1915 Ermeni göçü sırasında, Ermeni Mahallesi’nde kaç ev vardı? Nüfus ne kadardı? Bile miyoruz. 1869’da Gümüşha ne’ye de uğrayan Fransız gez gin Theofil Deyrolle, Trabzon’ dan - Erzurum’a adlı kitabında
Türk, Rum, Ermeni olarak bü tün şehirde ancak 800 kadar ev olduğunu yazar. 1878 Trabzon Salnamesi’nde (Yıllığında) Gü müşhane Sancağı’ndaki tüm Ermeni nüfusunu şöyle göste riyor: E r m e n i E r m e n i N e fs î E v i N ü f u s u G ü m ü ş h a n e ( ş e h r in i ;»)de: 2 2 3 6 0 8 K o v a n s ’t a (K a le B u c a ğ ın d a 136 475 K e l k i t 't e : 20 71 Ş i r a n 'd a : 8 68 T o r u l ’d a : 36 133 T o p l a m : 423 13 1 5
Demek ki 1878’de Gümüşha ne Sancağı’mn tümünde kadm, erkek, çocuk olarak Ermeni nüfusu 1316’miş.
Gümüşhane Mutasarrıfı Sa adettin Paşa’nm 1895’te dü zenlediği bir raporda 247 Er meni evi olduğunu, 106.484 o- lan Sancak nüfusunun 81.180’- inin Islâm, 24.311’inin Rum ve sadece 494’ünün Ermeni oldu ğunu yazar. Daha sonraki ra kamları şimdilik bilmiyoruz.
TİCARETLE
UĞRAŞIRLARDI
Gümüşhane Ermenileri de imparatorluğun diğer yerlerin de olduğu gibi ticaretle uğra şırlardı. Ticaretin önemli bir bölümü, özellikle sarraflık ve kuyumculuk onların ellerinde i- di. Yerel yönetimde de kendile rine yer veriliyordu. 1878 Trabzon Salnamesi’nde bu ko nuda şu adlar var:
Gümüşhane’de:
Belediye Meclisi üyesi Ağnat Ağa,
Sancak idare Meclisi üyesi Hamber Ağa,
Haysiyet Divanı üyesi Kıbnl Ağa.
Kelkit’te:
Belediye Meclisi üyesi Artin Ağa,
Belediye Meclisi üyesi: Hamber Ağa,
a
GÜMÜŞHANE’DE BİR ERMENİ KAHVESİ
— The ophil Deyrolle'On Trabzon'dan Erzurum'a, 1869 adlı eserinden__
Memleket Sandığı memuru Nakriyuş Ağa.
Şiran’da:
Kaza İdare Meclisi üyesi Haçi Davit Ağa.
Torul’da:
Kaza idare Meclisi üyesi: Haçi Simyon Ağa.
Bu tablodan da anlaşılıyor ki, Ermeniler bu görevlere seçi lirken, ya da atanırken bir ırk ayırımı düşünülmemiş, nüfu sun azlığına çokluğuna bakıl mamış, sadece liyakat gözö- nünde tutulmuştur. Böyle ol duğu içindir ki, meselâ Kelkit’
te ancak 20 hane kadar olan Ermenilerden üç kişi kamu gö revine getirilmiştir. 3u küçük örnek, Osmanlı yönetiminin a- zınlıklara gösterdiği uygar davranışın büyük bir kanıtıdır.
İLİŞKİLER BOZULUYOR
Bu güzel ilişkiler, Ermeni komitecilerinin kışkırtmalarına başlamalarıyla bozulmuştur. Daha önce Gümüşhane Erme nileri, komşulukları çok iyi o- lan insanlardı. Türklerle
arala-Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
