Bu dönemde Anadolu halkının öncelikli geçim kaynaklarının ilki ziraat ikincisi ise ticarettir. Konya’da
yaşanan ticarî ve ziraî gelişmelere Anadolu Gazetesi’nde yer verilir. Açılan yeni fabrikalardan, toprağın verimini arttırmak için yapılacak olan işlerden, ticaret odasına kadar pek çok bilgiye ulaşmak mümkündür.
Örneğin, Konya’nın Suvarık Köyü’nde bir şeker fabrikası inşa edilmeye başlanmıştır. Bu fabrikanın öneminin halk tarafından anlaşılması için çalışılmış, inşaat süresince halktan yardım istenmiştir143.
Zaman zaman da bazı fabrikaların yöneticileri gazetelere ilanlar vermişlerdir. Bunlardan birisi de Konya Makarna Fabrikası Müdüriyeti tarafından Anadolu Gazetesi’ne gönderilir. İlanda, Konya’dan Ankara’ya pirinç getirildiği ancak bu pirincin taş ve toprakla karışık olduğu belirtilir. Ayrıca ordu da ihtiyacı olan erzakı Ankara’dan temin eder. Fabrika Müdüriyeti hem askeriyeye hem de halka seslenerek gerekli olan erzakın Konya Makarna Fabrikası’ndan karşılanabileceğini duyurur144.
143 Anadolu, nr. 16, 23 Teşrin-i Evvel 1324 (5 Kasım 1908), s.3. 144 Anadolu, nr. 19, 3 Teşrin-i Sani 1324 (16 Kasım 1908), s.3.
“1908 yılında Anadolu’da tahıldan elde edilen
verim büyük ölçüde düşer. Bunun en önemli nedeni arazilerin sulanamamasıdır. Konya’da hububat oranı 1907’ye göre %25 daha azdır. Buna bağlı olarak buğdayın kilesi 20 kuruş iken 180 kuruşa çıkmıştır. Bu fiyat göz önüne alındığında ihale bedelinin %17 daha fazla olması beklenir. Bir önceki senedeki Konya Kazası Mecmu Bedel İhalesi 500300570 kuruş olduğu halde 1908 senesi ancak 400340380 kuruş tutabilmiştir. Yani bir önceki seneye göre ürün %20 daha azdır”145.
Durum endişe vericidir. Bu nedenle vilayet tarafından belediye idaresinden bir rapor istenir. Rapor kısa bir sürede hazırlanarak valiliğe yollanır. Rapora göre: “1909 senesi için Konya’nın seksen bin kile
buğdaya ihtiyacı olacaktır. Duruma bakılarak yeni mahsulat ele geçene kadar kırk bin kile buğdayın bulundurulmasına, tedbiren kırk bin kile buğdayın daha elden çıkarılmamasına karar verilir. Mevcut bulunan
hububatın ihtiyacı karşılayıp karşılamayacağı belli değildir”146.
Belirtilen hususlar çiftçiler arasında üç ay süren bir keşmekeşi ortadan kaldırır. Ancak bu keşmekeş sırasında aslında çiftçinin tohum saçma zamanı gelmiştir. Hatta çiftçilerin ellerinde bulunan tohumların denetlenmesi için Dahiliye Nezareti tarafından bir komisyon kurulur. Fakat kargaşanın getirmiş olduğu dalgınlıkla çiftçiler tohum saçma zamanını kaçırırlar. Bu da içinde bulunulan sıkıntıyı arttıracaktır147.
Konya’nın buğday ihtiyacını karşılamak üzere Ereğli’den 1500-2000 vagon buğday getirilir. Hükümet ihracatı durdurma kararı alır. Bu nedenle piyasa iyice durgunlaşır148.
Durgunlaşan piyasada çiftçiler maddi olarak büyük sarsıntı geçirirler. Bu nedenle muhtaç durumdaki
146 Anadolu, nr. 35, 1 Kanun-i Sani 1324 (14 Ocak 1908), s.4. 147 Anadolu, nr. 31, 15 Kanun-i Evvel 1324 (28 Aralık 1908), s.3. 148 Anadolu, nr. 29, 8 Kanun-i Evvel 1324 (21 Aralık 1908), s.3.
çiftçiler tuz, yağ, gibi ürünlerden alınacak vergide %30 oranında indirim yapılmasını talep ederler. Devlet bu talepleri değerlendirir ve indirim vergilere yansıtılır. Ayrıca hububat sıkıntısından dolayı çiftçinin elinde fazladan bulunabilecek hububatın toplanıp muhtaçlara dağıtılmasına karar verilir. Bu işi yürütmek için de bir komisyon kurulur149. Böylelikle devlet, 1909 senesini hububat sıkıntısı yaşamadan geçirmek için çalışmalarını sistemli bir hale getirmeyi amaçlar.
Anadolu Gazetesi’nde ziraatle ilgili bu bilgilerin yanında ticari faaliyetlere dair haberler de yer alır. Ticaretin gelişmesi için öncelikli olarak ülkede bankacılık sektörünün gelişmesi gerekmektedir. Çünkü kredisiz ticaret yapmak oldukça zordur. Bu krediyi de ancak bankalar sağlayabilir. Ancak bankalardan kredi alabilmek pek kolay değildir. Bankalar tarafından kredi alacak kişinin namuslu, güvenilir bir şahsiyet olup olmadığı araştırılmaktadır150.
149 Anadolu, nr. 35, 1 Kanun-i Sani 1324 (14 Ocak 1908), s.3. 150 Anadolu, nr. 20, 6 Teşrin-i Sani 1324 (19 Kasım 1908), s.2.
Konya’da uzun süre önce Osmanlı Bankası’nın bir şubesi açılmıştır. Osmanlı Bankası’nın dışında İlyas Cihan Efendi’nin bir bankası vardır. Ancak gerek Osmanlı Bankası’ndan gerekse Cihan Efendi’nin Bankası’ndan kredi alınması sırasında birtakım suistimaller yaşanmaktadır. Çünkü kredi alacak olan tüccar araştırılırken görüşülen kişiler soruşturulan tüccar hakkında doğru bilgiler vermemektedirler151.
Ticaretin gelişmesinde fayda sağlayan bir diğer faktör de ticaret odalarıdır. Bu odalar meslek ahlâkını, disiplini ve dayanışmayı korumak ve geliştirmek, ticaret ve sanayinin kamu yararına uygun olarak gelişmesi açısından büyük önem taşır.
Bu dönemde Konya Ticaret Odası’nda bazı sıkıntılar yaşanmaktadır. Oda Başkanı Çumralı Hacı Hüseyin Efendi istifa etmiştir. Bunun üzerine komisyonun görevine devam edebilmesi için hem üyeleri hem de yeni başkanı belirleyecek seçimler yapılır. Seçim sonuçları şöyledir:
“ Reis-i Evvel Ölmezzade Hacı Mehmet Efendi,
Reis-i Sani Vilayet Tercümanı Hüseyin Efendi, Aza Müşavir Cevdet Efendi,
Aza Ahizade Yusuf Efendi,
Aza Kadayıfçızade Süleyman Efendi, Aza Termiyecizade Hacı Hüseyin Efendi, Aza Müftüzade Mehmet Efendi,
Aza Hacı Hüseyin Efendi, Aza Attar Hacı Yusuf Efendi”152.
Yeni üyelerin seçilmesinden sonra Zahire Borsası’nda bazı kararlar alınır. Bu kararlara göre:
“Zahire Borsası’na bir komiser bir katip, bir güvenlik görevlisi, tayin edilecektir. Komisere beş yüz, görevliye yüz elli, katibe üç yüz kuruş maaş verilecektir. Daha önceden 7000 kuruş olan mefruşat masrafı için de altı yüz kuruş ve ek olarak üç yüz kuruş ayrılacaktır. Ayrıca
borsaya üye olan çiftçiden daha önce yirmi para borsa aidatı yüz kıya buğday alınırken, şimdi elli kıyaya kadar olan buğdaydan on para aidat alınacaktır”153.