Zile’de Tarım ve Hayvancılık

“Türkiye‟de tarım alanlarının coğrafi dağılıĢı, bilhassa doğal çevre özelliklerine, yâni fiziki etkenlere bağımlılık gösterir. Yüzey Ģekillerinin durumu, iklimin elveriĢliliği veya elveriĢsizliği, doğal bitki örtüsü, toprak ve hidrografya Ģartları doğal olarak tarım alanlarının dağılıĢım tayin etmiĢtir” (Özçağlar, 1988, s.131).

AraĢtırma sahası Tokat ilinin en verimli tarım alanlarından birini oluĢturmaktadır. Zile‟nin sahip olduğu geniĢ tarım arazileri üzerinde tarımsal faaliyet yoğunluk kazanmıĢtır. Zile‟de yaĢayan nüfusun büyük bir bölümü geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamaktadır (Fotoğraf 16).

Fotoğraf 16: Zile‟de Ayçiçeği Tarımı

Ürün çeĢitliliği açısından geniĢ bir yelpazeye sahip olan Zile ilçesinde yetiĢtirilen meyve ve sebzeler Tablo 7‟de gösterilmiĢtir:

72 Tablo 7: Zile‟de YetiĢtirilen Tarım Ürünleri

Tarım Ürünün Türü ÇeĢit

Tahıllar Buğday, Arpa, Tritikale, Yulaf

Baklagiller Buy (çemen otu), Fasulye, Fiğ, Nohut, YeĢil mercimek Yağlı Tohumlar Aspir, Ayçiçeği

Yumrulu Bitkiler Patates, Sarımsak, Soğan, Hayvan pancarı

Yem Bitkileri Fiğ (macar), Korunga, Mısır silajlık, Sorgum (yeĢil ot), Yem Ģalgamı,

Yonca, Yulaf (dane)

Meyvesi Yenen Bitkiler Balkabağı, Biber(dolmalık), Biber( sivri), Domates (salçalık),

Domates (sofralık), Kabak (sakız), Karpuz, Kavun

Yaprağı Yenen Bitkiler Ispanak, Lahana (beyaz), Marul (göbekli-kıvırcık), Maydanoz

Yumrusu Yenen Bitkiler Soğan (taze), Turp (bayır)

YumuĢak Çekirdekliler Armut, Ayva, Elma (golden, starking, Amasya elması, g. Smith vd.)

TaĢ Çekirdekliler Kiraz, ġeftali, ViĢne

Sert Kabuklular Ceviz, Badem

Üzümsü Meyveler Üzüm, çilek

Kaynak: T.C Tokat Valiliği Tarım ve Orman Ġl Müdürlüğü‟nün 2019 istatistiklerinden derlenmiĢtir.

Tablo 7‟de görüldüğü gibi Zile Ġlçesinde ürün çeĢitliliği Zile ilçesinde ülkenin birçok yerine göre fazladır bu durumda hem fiziki hem de beĢeri koĢulların etkisi vardır. Tokat‟ın ilçeleri arasında en çok Ģekerpancarı ve buğday üretimi yapan Zile‟dir (Ģekerpancarı %25, buğday %25 paya sahiptir). Gök (2020)‟e göre Zile ve Boztepe ovalarında iklim ve yerĢekillerinin uygunluğu tarımsal faaliyetin yapılmasını mümkün kılmıĢtır.

Zile Ġlçesinde yetiĢtirilen meyve ve sebzeler belli dönemlerde çevresel durumlar nedeniyle zarara uğramaktadır. Özlü (2000)‟e göre Zile‟de ilkbaharda yağıĢın sağanak Ģekilde yağmasıyla toprak örtüsünün aĢınmasından dolayı, mahsule zarar vermekte bu nedenle de bazı tarım ürünlerinin ekimi ilerleyen tarihlere ertelenmektedir. Dolu Ģeklinde meydana gelebilen bu sağanak yağıĢların olumsuz etkisinin de önüne geçilememektedir. Buna karĢın kıĢ aylarında meydana gelen yağıĢ ise tarım ürünlerinde verimi arttırmaktadır.

73

Gök (2020)‟e göre Zile ve güneybatısındaki Boztepe ovalarında tarımsal faaliyetleri sınırlandıran bir etkende yetersiz sulamadır. Bu nedenle bu ovalarda sulu tarım ve kuru tarım alanlarını görmek mümkündür.

Zile ilçesinde geçmiĢ yıllarda önemli bir zirai faaliyet olan bağcılık ise son yıllarda önemini kaybetmiĢtir. Genel itibariyle ev ekonomisine katkısı açısından değer taĢımaktadır. Bununla birlikte bağlarda sadece üzüm asmaları bulunmamakta, aynı zamanda çeĢitli meyve ağaçlarına da yer verilmektedir. Bağlarda sulama, açılan sondaj kuyuları ve sulama havuzları sayesinde yapılmaktadır (Fotoğraf 17).

Fotoğraf 17: Zile Bağlarından Bir Görünüm

Zile‟de hayvancılık tarımla birlikte yürütülen ikinci bir faaliyettir. Zile, Tokat‟ın ilçeleri arasında büyükbaĢ hayvancılık faaliyeti açısından %10 dilimine sahiptir. Yem bitkilerinin varlığı ve ucuzluğu, kolay ulaĢım imkânları, sahanın coğrafi açıdan sade bir görünümde olması Zile‟de büyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvancılığın geliĢimini sağlayan baĢlıca etkenler olmuĢtur.

BüyükbaĢ grubunda; sığır ve manda, küçükbaĢ grubunda: koyun ve kıl keçisi yer almaktadır. 2019 yılı Tokat ili tarım istatistiklerine göre ilçede manda ve sığır sayısı toplamı 47.431, koyun ve keçi sayısı 43.405‟tir. 2019 yılında yıllık küçükbaĢ süt üretimi 1.147.236 kg, büyükbaĢ süt üretimi 49.027.758 kg‟dır. Toplamda Zile ilçesinde süt üretimi 50.174.994 kg‟dır (tokat.tarimorman.gov.tr).

74

AraĢtırma sahasında büyükbaĢ hayvan yetiĢtiriciliği besi ve mera hayvancılığı Ģeklinde yapılmaktadır. Besi hayvancılığında ıslah edilmiĢ olan iyi cins büyükbaĢ hayvanlar modern tekniklerle en fazla verim alınacak Ģekilde oluĢturulmuĢ ortamlarda yetiĢtirilmektedir. BüyükbaĢ hayvancılıkta ithal olan ırklardan Simental (Sarı Alaca), Brown Swiss (Montofon-Esmer) ve Holstein (Siyah Alaca) sığır ırkları tercih edilmektedir. Bunun nedeni bu ineklerin et ve süt veriminin daha fazla olmasıdır. Yapısal olarak da bu ırklar yerli Kara Sığırı ile karĢılaĢtırıldığında iri yapıda oluĢlarıyla dikkat çekmektedir.

AraĢtırma sahasında mera hayvancılığı daha çok köylerde yerli Kara Sığırı cinsiyle yapılmaktadır. Yaz dönemi sonlarına doğru sarımsı bir renge bürünen tarım arazileri hayvanların otlatıldığı alanlardır. Bununla birlikte yaylalar mera hayvancılığının yapıldığı alanlardır. Yaylalarda geçici ahırlar ve ağıl alanları bulunmaktadır. Yaylalarda bulunan ağıllar çit veya taĢtan yapılmıĢtır. Üstü açık olan bu yerlerin iĢlevi koyun, keçi gibi hayvanların gecelemesidir.

AraĢtırma sahasında mera hayvancılığı daha çok köylerde yerli karasığırı cinsiyle yapılmaktadır. Yaz dönemi sonlarına doğru sarımsı bir renge bürünen tarım arazileri hayvanların otlatıldığı alanlardır. Bununla birlikte yaylalar mera hayvancılığının yapıldığı alanlardır. “BüyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvanların otlatıldığı alanlarda yer yer bu hayvanlar için zararlı otlar bulunabilmektedir. Bu otlardan biri de sahada “Avul Otu/ Oğul otu” olarak bilinen ottur. Sahada yapılan görüĢmelerde yerel halkın bu ot ile ilgili bilgisi Ģöyledir: “Avul- Oğul” kelimesi Zile yöresinde zehir

anlamına gelmektedir. Büyükbaş veya küçükbaş hayvan bu otu yediği zaman karnı şişer ve az bir süre sonra ölür” (K.1).

2019 yılı Tokat ili tarım istatistiklerine göre ilçede manda ve sığır sayısı toplamı 47.431, koyun ve keçi sayısı 43.405‟tir. 2019 yılında yıllık küçükbaĢ süt üretimi 1.147.236 kg, büyükbaĢ süt üretimi 49.027.758 kg‟dır. Toplamda Zile ilçesinde büyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvanlardan elde edilen süt üretimi 50.174.994 kg‟dır (tokat.tarimorman.gov.tr/).

75

Kümes hayvancılığı sahada yapılan diğer bir hayvancılık faaliyetidir. Tavuk, hindi, ördek ve kazlardan oluĢan bu hayvancılık faaliyeti sahada büyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvancılık kadar yaygın değildir. 2019 yılı kanatlı hayvan sayısı 28.595‟tir (TUĠK).

Tek tırnaklılardan eĢek, katır ve at ilçede az bulunan hayvanlardır. Bu hayvanlar genellikle yük ve insan taĢımada kullanılmaktadır. Ġlçede toplam 543 adet tek tırnaklı hayvan bulunmaktadır (TUĠK).

TUĠK verilerine göre Zile ilçesinde arıcılık faaliyetinde bulunan 55 iĢletme bulunmaktadır. 2019 arıcılık yapan 55 iĢletmeden elde edilen bal üretimi 40.380 kg ve bal mumu üretimi 1.500 kg‟dır .