Şahıs varlığı değerlerine ilişkin sigorta-malvarlığı değerlerine ilişkin sigorta ayrımının bir yerde tamamlayıcısı olan bir diğer sigorta tasnifi de “meblağ sigortası” ve “zarar sigortası” ayrımıdır. Meblağ sigortası – zarar (tazminat) sigortası ayrımında kriter, sigortacı tarafından yapılan ödemenin uğranılan somut bir zararın karşılığı olup olmamasıdır.
Sigorta sözleşmesinde öngörülen riskin gerçekleşmesi halinde sigortalının uğradığı zarar hakkında herhangi bir değerlendirme yapılmaksızın, doğrudan doğruya sigorta sözleşmesinde öngörülen sigorta bedelinin ödendiği sigorta türüne “meblağ sigortası” adı verilmektedir. Meblağ sigortalarına örnek olarak can sigortası
140 Kender, Sigorta Hukuku, s.173; Çeker, s.69; Can, Sigorta Hukuku, s.25; Can, Genel Şartlar, s.7;
Sayhan, s.73. Türk Ticaret Kanunu’nda “Can Sigortası” başlığı altında düzenlenmiş bulunan “Hayat
Sigortası” (TTK m.1321-1333) ve “Kazaya Karşı Sigorta” (TTK m.1334-1338) , şahıs varlığı değerlerine ilişkin sigorta türleridir ve söz konusu sigortalarda esas itibariyle sigortalının şahıs varlığını tehdit eden rizikolar sigorta himayesi altına alınmışlardır.
141 Kender, Sigorta Hukuku, s.174; Ünan, Riziko, s.13; Duru, s.18. Metezade, özel sigortalarda Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan mal sigortası ve can sigortaları ayrımının sorumluluk sigortalarıyla üçlendiğini ve sorumluluk sigortalarının, mal ve can sigortalarına nazaran bazı özellikleri içerdiğini belirtmektedir (Metezade, Mesleki Sorumluluk Sigortaları, s.887).
44 verilebilir. Can sigortalarında sigortalanan husus sigortalının hayatı, vücut bütünlüğü veya sağlığı gibi sigortalının şahıs varlığına ilişkin değerler olduğundan, sigortalanan risk gerçekleştiğinde sigorta himayesinden yararlanacak kişinin ne kadar zarara uğradığının parasal olarak kesin suretle tespiti mümkün değildir. Dolayısıyla can sigortalarında, risk gerçekleştiğinde uğranılan zarar hakkında herhangi bir değerlendirme yapılmaksızın sigortadan faydalanan kişiye doğrudan doğruya sözleşmedeki sigorta bedelinin ödenmesi esası kabul edilmiştir142.
Zarar sigortası ise, sigortalanan rizikonun gerçekleşmesi sonucu sigorta bedelinin sınırları içerisinde kalmak koşuluyla sigorta himayesinden yararlanan kişiye sadece somut olarak onun uğramış olduğu zararın karşılığı olan paranın ödendiği sigorta türüdür143. Zarar sigortasında, sigortacının sigorta sözleşmesi ile üstlendiği riskin gerçekleşmesi halinde sigorta himayesinden yararlanan kişiye ödeyeceği tazminat miktarının, sigortalının somut olarak uğradığı zarara göre tayin edilmesi, bu sigorta türünü meblağ sigortalarından ayıran en önemli özelliktir144.
Sorumluluk sigortalarında, sigortacı, sigortalının, üçüncü kişilere verdiği zarar nedeniyle, zarar gören şahsın tazminat talebine karşı sigorta himayesi sağlamakta ve tazminat talebi sonucunda sigortalının malvarlığında ortaya çıkacak zararı üzerine almaktadır. Zarar gören şahsın tazminat talebinin zarar verence veya mahkemece kabul edilmesi ile sigortalının malvarlığında iradesi dışında bir azalma, zarar meydana geleceği ve sigortacı da sigortalının mal varlığında meydana gelen bu zararı tazmin edeceğine göre sorumluluk sigortası bir zarar sigortasıdır145. Bir sorumluluk sigortası türü olan hekim mesleki sorumluluk sigortasının amacı da,
142 Bozer, Sigorta Hukuku, s.82; Doğanay, s.3238-3239; Kender, Mesuliyet Sigortası, s.7; Şenocak, Sorumluluk Sigortası, s.18; Can, Sigorta Hukuku, s.183; Sayhan, s.65; Nomer/Yunak, s.27;
Kabukçuoğlu Özer, s.24.
143 Doğanay, s.3238; Kender, Mesuliyet Sigortası, s.7; Şenocak, Sorumluluk Sigortası, s.17-18; Can, Sigorta Hukuku, s. 31; Can, Genel Şartlar, s.8; Ulaş, s.650; Nomer/Yunak, s.27; Kabukçuoğlu
Özer, s.24.
144 Meblağ sigortalarında rizikonun gerçekleşmesiyle her zaman zarar verici ve ihtiyaç doğurucu bir durum da meydana gelmediği gibi; meydana gelen ihtiyacın kapsamı da tam olarak belirlenememektedir. Bu nedenle de, meblağ sigortalarında sigortacının edim yükümlülüğünün sınırını, sigorta sözleşmesi kurulurken kararlaştırılmış bulunan sigorta meblağı oluşturmaktadır (
Kender, Sigorta Hukuku, s.170; Şenocak, Sorumluluk Sigortası, s.18; Can, Sigorta Hukuku, s.31; Can, Genel Şartlar, s.8; Kabukçuoğlu Özer, s.24).
45 hekimin malvarlığına yönelik olan tazminat taleplerini karşılamak olduğundan hekim mesleki sorumluluk sigortası da bir zarar sigortasıdır146. Hekim mesleki sorumluluk sigortasının, zarar sigortası olmasının doğal sonucu olarak da, rizikonun gerçeklemesi halinde rizikodan zarar gören üçüncü kişilerin gördükleri gerçek zararın azami sigorta tazminatı dâhilinde karşılanması esastır147.
Her ne kadar hekim mesleki sorumluluk sigortası zarar ve meblağ sigortası ayrımında zarar sigortası olarak kabul edilse de bunun kabulü, hekim mesleki sorumluluk sigortasına Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan zarar sigortasına ilişkin hükümlerin tamamının eksiksiz olarak uygulanacağı anlamına gelmez. Zira hekim mesleki sorumluluk sigortasının kendine has bazı özellikleri bulunmaktadır. Örneğin, zarar sigortalarında sigortaya konu malın değerine göre sigorta bedeli hesaplanabilmekte, meblağ sigortalarında ise eksik veya fazla olduğu tartışılmayan bir bedel peşinen tespit edilmektedir. Hekim mesleki sorumluluk sigortasında ise poliçede gösterilen miktar sigortacının azami sorumluluğun bir tahmininden ibaret olup, üçüncü kişinin zararının söz konusu miktarın altında veya üstünde olması mümkündür. Ayrıca hekim mesleki sorumluluk sigortasında riziko belli bir şahıs veya malı değil, sigortalı şahsın bütün mal varlığını tehdit etmektedir. Hekim mesleki sorumluluk sigortasında, hekimin sorumluluğunu doğuracak olan faaliyeti baştan bellidir. Ancak hekimin tıbbi faaliyeti nedeniyle ne gibi zararların doğacağı belli değildir. Meydana gelen zarar cismani olabileceği gibi tedavi masrafları, kazanç kaybı veya manevi zarar da olabilir. Sigorta ettirenin doğrudan doğruya uğradığı gerçek zararların değil de, üçüncü kişinin maruz kaldığı netice zarar ve bu zarar dolayısıyla sigorta ettiren hekimin malvarlığında meydana gelebilecek eksilmenin giderilmesi gibi kendine özgü bir takım özellikleri bulunmaktadır. Bu nedenlerle
146 Şenocak, Sorumluluk Sigortası, s.30.
147Hekim mesleki sorumluluk sigortasında, sigortalının mesleki faaliyetinden dolayı sebebiyet vereceği zarar miktarı ve meydana gelen zararın ne kadarından sorumlu olacağı önceden bilinemeyeceği için sigortada kararlaştırılan miktar, sigortacının ediminin azami sınırını teşkil eder. Sigortalının malvarlığında meydana gelecek azalma, yani üçüncü kişinin tazminat talebi sözleşmede kararlaştırılan miktarı aşarsa, aşan kısım sigortalının üzerinde kalacak, aşan kısımdan sigortacı sorumlu olmayacaktır (Kender, Mesuliyet Sigortası, s.9). “ …Bilindiği üzere şahıs sigortaları ile sorumluluk sigortaları ayrı hukuki esaslara tabidir. Şahıs sigortaları meblağ sigortaları olduğu için burada zararın giderilmesi söz konusu olmaz. Önemli olan poliçedeki belirlenen paranın ödenmesidir. Oysaki sorumluluk sigortasında amaç, gerçek zararın sigortacı tarafından tazmin edilmesidir.” 11.HD., 27.09.1979, 4077/4237 (Ulaş, s.650).
46 zarar sigortalarına ilişkin hükümlerin, hekim mesleki sorumluluk sigortasının muhtevasına uygun olduğu ölçüde uygulanması gerekmektedir148.
Bu noktada zarar sigortalarına hâkim olan “zenginleşme yasağı” ilkesinin149, hekim mesleki sorumluluk sigortası için de geçerli bir ilke olup olmadığına da kısaca değinmek gerekmektedir. Zenginleşme yasağı ilkesine göre, sigorta ettiren, sigortacıdan ancak fiilen uğradığı zararın karşılığını talep edebilir. Yani sigorta zenginleşme aracı olamaz. Sigortacının edim yükümlülüğünün sınırını, uğranılan gerçek zarar miktarının oluşturduğu esası hekim mesleki sorumluluk sigortası için de geçerli olan bir ilkedir ve Türk Ticaret Kanunu’nda, “zenginleşme yasağı” ilkesinin düzenlendiği 1283. maddesi hekim mesleki sorumluluk sigortalarında da uygulanacaktır150.