Sigorta ettirenin, borçlarında açıklandığı üzere ihbar külfeti, Türk Ticaret Kanunu’nda ve Genel Şartlarda düzenleme altına alınmış olmasına rağmen, sigortacının bilgi verme ve aydınlatma yükümlülüğüne ilişkin gerek Türk Ticaret Kanunu’nda gerekse Genel Şartlarda bir düzenleme yer almamaktadır378. Ancak sigorta sözleşmesinde de diğer sözleşmelerde olduğu gibi sigortacının da sigorta sözleşmesinin kurulması veya devamı sırasında sigorta ettireni veya sigortalıyı dürüstlük kuralları çerçevesinde aydınlatması gerekmektedir379.
Sigortacı sözleşme kurulurken sözleşmenin esaslı unsurlarına yönelik olarak özellikle, sigorta teminatının kapsamı, teminatın istisnaları, primler hakkında sigorta ettireni bilgilendirmelidir. Ancak sigorta sözleşmesinin sürekli bir borç ilişkisi olması nedeniyle, kurulmasından sonra da sigortacının bilgi verme ve aydınlatma yükümlülüğü de devam eder380.
Sigortacının bilgi verme ve aydınlatma yükümlülüğünü tam olarak yerine getirmesini sağlamak ve uygulamada getirdiği sorunların giderilmesi amacıyla, Sigortacılık Kanunu’nun 11. maddesi gereğince, Türk Ticaret Kanunu ve özel
377 Bkz. HGK., 28.09.1983, 1982/11-929 E., 1983/853 K. (Ulaş, s.90).
378 Omağ, Sigorta Sözleşmesinin Hükümleri, s.26; Özdamar, s.410; Kabukçuoğlu Özer, s.224. 379 “Hukuki bir süreç olan sözleşme ilişkisi, bir anda kurulup meydana gelen bir işlem değildir. Sözleşmenin müzakeresine ilişkin görüşmelerin başlaması ile birlikte taraflar arasında, sözleşme ilişkisine paralel, adeta ikinci bir ilişki olarak dürüstlük kuralına dayanan ve koruma yükümlülüğü doğuran akit benzeri bir güven ilişkisi kurulur ve buna bağlı olarak taraflar sözleşmenin akdedilip akdedilmeyeceği hususunda karar verir. Zira, sözleşme hukukunda âkid tarafların, aralarında henüz geçerli bir hukuki ilişki meydana gelmemiş olsa bile, karşılıklı olarak birbirlerinin menfaatlerini gözetmeleri esastır. Bu, Medeni Kanun’un 2 nci maddesinde öngörülen “objektif iyi niyet” kuralının, sigorta sözleşmesinin “azami iyi niyet” akdi olmasının ve genel hukuk ilkelerinin doğal bir sonucudur. Âkid tarafların bu kapsamda gerçekleştirecekleri bilgilendirme yükümlülüğü de aynı kapsam içinde değerlendirilmelidir. Aksine bir uygulama, herhangi bir hukuki metinde yaptırım altına alınmamış olsa bile, borçlar hukuku hükümleri ve “culpa in contrehendo” sorumluluğu çerçevesinde tazminat borcunun doğmasına neden olacaktır. Bu çerçevede, sigorta sözleşmeleri için öngörülen bilgilendirme yükümlülüğünü de genel esaslardan ayrı düşünebilmek mümkün değildir. Zira, bu durum sadece genel hükümlerin sigortacılık gibi özel bir alanda hüküm altına alınmasından ibarettir.” (Hazine Müsteşarlığı’nın 19.02.2008 tarihli, 2008/7 sayılı Genelgesi).
134 sigortacılık mevzuatı kapsamında risk üstlenen tüm kurum ve kuruluşlar hakkında uygulanmak üzere çıkartılan “Sigorta Sözleşmelerinde Bilgilendirmeye İlişkin Yönetmelik’te”381 sigortacının bilgi verme ve aydınlatma yükümlülüğü düzenleme altına alınmıştır. Ancak Sigortacılık Kanunu’nda yapılan düzenleme öncesinde de, sigortacının sözleşmenin kurulması aşamasında ve devamında sözleşmeden ve dürüstlük kuralından kaynaklı aydınlatma yükümlülüğünün bulunduğu kabul edilmekteydi382.
Söz konusu Yönetmelik gereğince, kural olarak sigortacı, aydınlatma yükümlülüğünün gerektirdiği bilgilendirmeyi yazılı olarak yapmalıdır 383 . Sigortacının bilgilendirme yükümlülüğü, sigorta sözleşmesinin kurulmasından önce başlar ve sözleşmenin geçerli olduğu süre içinde de devam eder (BY m.5/2). Ayrıca sigortacı, dürüstlük ilkeleri çerçevesinde; sözleşmenin müzakeresi, kurulması ve devamı sırasında sigorta ettirene, sigortayla ilgili teknik konularda yardımcı olmak, yapılacak veya yapılmış sigortacılık işleminin özellikleri ve sözleşmeye konu sigorta teminatı ile sigortanın işleyişi hakkında gerekli her türlü bilgiyi sözlü ve yazılı olarak sağlamak ve sigorta ettireni yanıltıcı her türlü hâl ve davranıştan kaçınmak zorundadır (BY m.5/3).
1. Sözleşmenin Müzakeresi ve Kurulması Sırasındaki Aydınlatma Yükümlülüğü
Sigortacının, sözleşmenin kurulmasından önceki müzakere aşamasında sigorta sözleşmesinin tarafı olmak isteyen kişilere, sigortanın kapsamı, işleyişi ve tazminat ödeme kurallarına ilişkin özet bilgileri içeren bilgilendirme formundan bir
381 RG., 28/10/2007, S. 26360.
382 Omağ, Sigorta Sözleşmesinin Hükümleri, s.26; Kabukçuoğlu Özer, s.224
383 Ancak, telefon, çağrı merkezi, internet ve benzeri iletişim araçları kullanılarak uzaktan pazarlama yöntemleriyle yapılan sigorta sözleşmelerinde, sözleşme taraflarının fizikî olarak karşı karşıya gelmesinin ve işin gereği olarak yazılı bilgilendirme yapılmasının söz konusu olmadığı hâllerde, asgari bir bilgi verilmiş olması şartıyla yazılı bilgilendirme yapılmayabilir. Bu durumlarda yazılı bilgilendirme şartı aranmamış olmakla birlikte sigortacı, asgari bilgilendirmenin yapıldığını ispatla yükümlüdür (BY m.5/1). Ayrıca sigortacının, genel hükümler ile Yönetmelik hükümleri çerçevesinde bilgilendirme faaliyetini etkin olarak yürütebilmesi amacıyla, kurumsal internet sitesi kurma zorunluluğu öngörülmüştür (BY m.13/2).
135 suret vermesi gerekir (BY m.8/1)384. Sigortacı, bilgilendirme formlarının ilgili bölümlerini gerçeğe ve mevzuata uygun şekilde doldurmalıdır. En az iki nüsha düzenlenecek bilgilendirme formu, sözleşmenin kurulmasından önce sigortacı tarafından kaşelenip imzalandıktan sonra, sözleşmeye taraf olmak isteyen kişiye imza karşılığı verilir ve sigortacı formun bir nüshasını saklamak zorundadır. (BY m.9/1,2) 385 . Ancak aydınlama yükümlülüğünün konu bakımından kapsamını belirleme yetkisine sahip olan Hazine Müsteşarlığı çıkardığı bir genelge ile zorunlu sigorta sözleşmelerinin ve devlet destekli sigorta sözleşmelerinin kurulması ve müzakeresi sırasında aydınlatma yükümlülüğünü kapsam dışı tutmuştur(BY m.9/5) 386. Zorunlu hekim mesleki sorumluluk sigortası açsından da bu muafiyet söz konusudur. Buna karşılık zorunlu sigortalarda, aydınlatma yükümlülüğü sözleşmenin kurulmasından sonra söz konusudur.
384 Sigortacılar tarafından verilecek bilgilendirme formlarının şekil ve içeriği Hazine Müsteşarlığınca tespit edilir. Şayet, yapılması düşünülen sigorta sözleşmesi için bilgi formlarının şekil ve içeriği henüz müsteşarlıkça belirlenmemişse, sigortacılar tarafından geçici bilgilendirme formları kullanılmalıdır. Geçici bilgilendirme formlarında nelerin yer alması gerektiği de Yönetmeliğin 8/2. maddesinde düzenlenmiştir. Hazine Müsteşarlığı’nın 19.02.2008 tarihinde yayınlanan 2008/7 sayılı Sigorta Sözleşmelerinde Bilgilendirmeye İlişkin Yönetmeliğin Uygulanması Hakkında Genelge ile bilgilendirme yükümlülüğü kapsamı dışında tutulan zorunlu sigortalar ile devlet destekli sigortalar haricindeki bütün mal sigortaları için kullanılması öngörülen “Mal Sigortaları Bilgilendirme Formu” ile hayat sigortalarına ilişkin sözleşmelerde kullanılacak olan “Hayat Sigortaları Bilgilendirme Formu” hazırlanmış olup, Genelge ekinde yayınlanmıştır.
385 İmza, sigorta ettirenin, sigorta sözleşmesi ve işleyişi hakkında bilgi sahibi olduğu hususunda aksi ispat edilebilir karine teşkil eder (BY m.9/2,c.2). Ayrıca sigortacının, bilgilendirme yükümlülüğünü mevzuata ve usulüne göre ifa etmiş sayılabilmesi için, sözlü veya yazılı olarak sağlanan bilgilerin eksik, yanlış veya yanıltıcı olmaması gerekir (BY m. 9/3). Sözleşmenin kurulmasından önce sigortacı, sigorta sözleşmesi yapmayı düşünen kişiye talep etmesi halinde, sözleşmeyle ilgili sigorta poliçesi genel şartları ile rizikonun gerçekleşmesi halinde tazminat başvurusunda talep edilebilecek bilgi ve belgelerin yazılı olduğu listeyi de vermelidir (BY m.9/4).
386 Hazine Müsteşarlığı’nın 06.11.2007 tarihinde yayınladığı, 2007/18 sayılı Sözleşme Öncesi Bilgilendirme Yükümlülüğünün Kapsamına İlişkin Genelge gereğince, “Bilgilendirme kural olarak rızai akidlerde önem arz etmektedir. Zira, hukuki bir süreç olan sözleşme bir anda kurulup meydana gelen hukuki bir işlem değildir. Sözleşmenin müzakeresine ilişkin görüşmelerin başlaması ile birlikte taraflar arasında akit benzeri bir güven ilişkisi kurulur ve buna bağlı olarak taraflar sözleşmenin akdedilip akdedilmeyeceği hususunda karar verir. Ancak, muhtevası sözleşmeye taraf olacak herkes için aynı nitelikleri arz eden, Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası (Trafik Sigortası), Karayolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası, Tehlikeli Maddeler Zorunlu Sorumluluk Sigortası, Tüpgaz Zorunlu Sorumluluk Sigortası, Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası gibi yapılması taraf iradelerine bağlı olmayan zorunlu sigortalar bakımından Sigorta Sözleşmelerinde Bilgilendirmeye İlişkin Yönetmelik’te sözleşme öncesinde öngörülen bilgilendirme yükümlülüğüne ilişkin hükümler uygulanmaz.”.
Zorunlu sigortaların çok sayıda yapılıyor olması nedeniyle bu sigortaları yapanların rahatlatılması düşüncesiyle bilgilendirme yükümlülüğünün kaldırılması ve isteğe bağlı sigortalar ile zorunlu sigortalar arasında farklılık yaratılması eleştirilmiştir. Bkz. Kubilay, Sigorta Acenteleri, s.219.
136 2. Sözleşmenin Devamı Sırasındaki Aydınlatma Yükümlülüğü
Sigorta sözleşmesi kurulduktan sonra sigortacının sözleşmenin devamı sırasında da, sözleşmeye konu sigortaya ilişkin mevzuatta meydana gelen değişiklikler başta olmak üzere; iflâs veya tasfiyesini, ilgili branşlarda yapılan ruhsat iptallerini, tüm branşlarda sözleşme yapma yetkisinin kaldırıldığını ve sigorta sözleşmesinin devamı sırasında ortaya çıkabilecek, sigorta ettiren ile sigorta sözleşmesinden yararlanacak kimselerin hak, borç ve yükümlülüklerini doğrudan etkileyebilecek nitelikteki her türlü değişiklik ve gelişmeyi, sigorta ettirene veya sözleşmeden menfaat sağlayacak kişilere, en geç on iş günü içinde bildirmesi gerekir (BY m.10). Bu bildirimin, taahhütlü mektup, faks, telgraf, elektronik posta, güvenli elektronik imza veya Hazine Müsteşarlığınca uygun görülen araçlarla yapılması gerekir (BY m.11/1)387.
Sigortacılar ayrıca sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayanlar tarafından yazılı veya elektronik iletişim araçlarıyla kendilerine yöneltilen sigortaya ilişkin şikayetleri ile sözleşmeye bağlı olarak yapılacak ödemeler de dahil olmak üzere sözleşmeye ilişkin her türlü bilgi taleplerini, başvurunun kendisine ulaşmasından itibaren on beş iş günü içinde cevaplandırmak zorundadır (BY m.12/1).
3. Aydınlatma Yükümlülüğünün Gereği Gibi Yerine Getirilmemesi
Sigortacı, sigorta sözleşmesinin müzakeresi, kurulması ve devamı sırasında, bilgi verme ve aydınlatma yükümlülüğü gereği gibi yerine getirilmemiş veya sigortacı, hakkında yanıltıcı bilgi verilmiş ya da bilgilendirme formu gereği gibi teslim edilmemiş yahut bilgilendirme formunda yer alan bilgiler gerçeğe aykırı
387 Şayet sigortacı bildirim yükümlülüğünü çağrı merkezi veya telefon aracılığıyla yapacak ise, görüşmenin manyetik veya dijital ortamda kayıt altına alınmış olması gerekir. Aksi takdirde bilgilendirme yükümlülüğü gereği gibi yerine getirilmiş sayılmaz (BY m.11/2). Bildirimin sigortacı tarafından usulüne uygun olarak yapılmasının mümkün olmadığının tespiti halinde, yapılması gerekli bildirimler, Hazine Müsteşarlığının uygun görüşü alınarak ve yine müsteşarlıkça uygun görülecek usulde basın ve yayın kuruluşları yoluyla yapılabilir (BY m.11/3).
137 şekilde düzenlenmiş ve bu hâllerden herhangi biri sigorta ettirenin kararına etkili olmuş ise, sigorta ettiren sigorta sözleşmesini feshedebileceği gibi varsa uğradığı zararın tazminini de talep edebilir (BY m.7)388. Ancak sigortacının aydınlatma yükümlülüğünü gereği gibi yerine getirmemiş olmasına rağmen, bu durum sigorta ettirenin kararı üzerinde etkili olmamış ise, sigorta ettiren fesih yetkisini veya zararının tazminini talep yetkisini kullanamaz. Bu nedenle söz konusu yetkilerini kullanmak isteyen sigorta ettiren, sigortacının aydınlatma yükümlülüğünü gereği gibi yerine getirmemesinin kararı üzerinde etkili olduğunu ispat etmelidir389.