Yurtdışında Din Eğitimi ve Devletin Önerisi

Kırgızistan bağımsızlığını kazanmasıyla birçok ülkeye kapısını açmış veya birçok ülke Kırgızistan’a kapısını açmıştır. Kırgızistan vatandaşları yurtdışına daha çok bağımsızlığın ilk yıllarından itibaren çıkmaya başlamıştır. Kırgızistan’dan gitmiş olan vatandaşlar yabancı ülkelerin iş, eğitim, ticaret, inşaat vs., sektörlerinde kendi yerlerini bulmaya çalışmışlardır. Bunların arasında din eğitimi için giden vatandaşlar da olmuştur. Günümüzde Kırgızistan’ın dini alanda önde gelen birçok din adamı da yurtdışında dini eğitim almıştır.

14 Kasım 2014 yılında kabul edilen yeni Din Konsept’inin uygulanmasının bir parçası olarak dini eğitim alanı ele alınmıştır. Aralık 2017 yılında konu ile ilgili Bulan Enstitüsü’nün (Bulan Institute for Peace Innovations) Kırgızistan’daki temsilciliği ve Din İşleri Devlet Komisyonu ile beraber yurtdışındaki dini eğitim raporunu yayınlamıştır. Bu raporda yurtdışındaki dini eğitimin avantajları ve dezavantajları, farklı ülkelerin dini kurumlarının özellikleri ele alınmıştır. Rapor, ülkede bulunan din adamlarının, dini alandaki uzmanların ve yurtdışında dini eğitim gören öğrencilerin fikirlerinden istifade edilmiştir. Raporun ilk defa yapılması ve din adamlarının

106

görüşlerinden de istifade edilmesi ayrı bir öneme sahip olduğunu gösterir (Bulan Institute, 2017b).

Kırgızistan vatandaşları günümüzde Pakistan, Türkiye, Ürdün, Mısır, Suudi Arabistan gibi ülkelerde dini eğitim almak için ülkeden ayrılmaktadırlar. Bunların çoğu erkek öğrencilerden oluşmaktadır. KMDİ’nde çalışanlarının çoğu yurtdışından İslami eğitim alanlardır. Mesela Pakistan’daki dini okullarda okuyan Kırgız vatandaşları arasında şu andaki KMDİ başkanı, ilk dini eğitiminden sonra Maksat Hacı Toktomuşev, Bişkek şehrinin baş imam hatibi Sadridin Hacı Macidov, Alimler Konseyi’nin üyesi Kabılbek Hacı Akmatov gibi dini önderler olmuştur (Bulan Institute, 2017b: 9-10). Pakistan’a 2014 yılına kadar Kırgız vatandaşları dini eğitim için çok gitmiştir. Daha sonraki yıllarda Pakistan hükümeti medreseleri reform yapmak için yabancı öğrencilere kotasını azalttıktan sonra Kırgız öğrencilerin sayısı da azalmıştır. Bilindiği üzere 2013 yılı Pakistan’da medreselerin sayısı 13 binden fazlaydı ve 2 milyona yakın öğrenci bu medreselerde eğitim görüyordu. Medreselerin çoğu Tebliğ Cemaati, Ahl-u Hadis gibi yerli dini cemaatlara aittir. Bunların dışında Pakistan’da Deobandiya medreseleri yaygındır (İpatov, t.y: 203). Fakat Pakistan’da okuyan öğrencilerin diplomalarını Kırgız Devleti tanımamaktadır. Zira iki ülke arasında eğitim ile ilgili anlaşma bulunmamaktadır.

Türkiye’de dini eğitim gören öğrenciler 1992’de Türkiye’nin başlattığı “Büyük Öğrenci Projesi” ile gelmeye başlamışlardır. Bu proje yurtdışından ve özellikle SSCB’den ayrılan, Türk dili konuşan ülkelerden öğrencileri getirmiştir (Öztürk, 2014: 43). Daha sonra TDV’nın başlattığı eğitim yatırımları da ayrı bir öneme sahip olmuştur. Türkiye’ye dini eğitim için giden öğrenciler genellikle İmam-Hatip liselerinde, devlet üniversitelerinin ilahiyat fakültelerinde eğitim görmektedirler. Öğrenciler Türkiye’ye kendi imkanları, Yabancı Öğrenci Seçimi (YÖS), Türkiye Bursları programı ve bir dönem için Mevlana Değişim Programı gibi programlarla gitmektedirler. Türkiye Bursları ve Mevlana programı ile gelenlere Türkiye Hükümeti tarafından burs imkanı sağlanmaktadır. Türkiye’deki dini eğitim diğer ülkelerin dini eğitim sisteminden farklı olarak dini eğitim ile beraber pozitif bilimleri vermesiyle ayırt edilmektedir. Türkiye’den dini eğitim alıp mezun olanlar arasında KMDİ’nde çalışanlar, Alimler Konseyi’nde üye olanlar, ilahiyat fakültelerinde, devlet kurumlarında çalışanlar ve kendi dini araştırma kurumlarını kuran mezunlar da vardır.

107

Kırgızistan vatandaşları Ürdün’e de İslami eğitim almaya gitmişlerdir. Bunların başında KMDİ’ne ilk müftü olan Kimsanbay Hacı Abdrahmanov okumuştur. Daha sonraki nesilden ise Kırgızistan’daki ünlü ilahiyatçı Kadır Malikov da Ürdün’de eğitim görmüştür. Günümüzde de Ürdün’de okuyan yüzlerce öğrenci mevcuttur (Bulan Institute, 2017b: 14).

Mısır’da ise Kırgızistan’ın ünlü dini liderlerinin birçoğu eğitim görmüştür. Kırgız vatandaşları Mısır’daki El-Ezher Üniversitesi’nde de okudular. Bu üniversitede zamanında Kırgızistan’ın dini alanında aktif rol oynayan Alimler Konseyi’nin başkanı Abdışükür Narmatov, KMDİ’nin başkan yardımcısı Zamir Rakıev, Kırgızistan İslam Üniversitesi’nin eski rektörü Mars İbraev, Narın Kazıyatı’nın İmam Hatibi Mambetasan İbraev gibi birçok alim dini eğitim görmüşlerdir. El-Ezher Üniversitesi’nde, günümüzde 500’e yakın Kırgız vatandaşı eğitim görmektedir (Bulan Institute, 2017b: 10).

Suudi Arabistan’da da Kırgız vatandaşları İslami eğitim almaktadırlar. Bu ülkeye okumaya giden öğrenciler genellikle Mekke, Medine, Cidde’deki Um-el Kura, Medine İslam Üniveristesi gibi eğitim kurumlarına meraklılardır. Kırgızistan’ın ünlü dini lideri Çubak Hacı Calilov, Batken İl İmam Hatibi Musa Coldoşev gibi din adamları Suudi Arabistan’da dini eğitim almışlardır (Bulan Institute, 2017b: 9). Günümüzde Suudi Arabistan’ın üniversitelerinde okuyan Kırgız gençleri bulunmaktadır. Fakat Kırgızistan’ın dini uzmanları Suudi Arabistan’da dini eğitim almayı önermiyor. Zira Kırgızistan halkı Hanefi-Maturidi mezhebine mensup, Suudi Arabistan ise Vehhabilik ideoljisine mensuptur. Bu nedenle ideolojik karışıklık olması Kırgızistan’ın dini güvenliğine tehdit yaratabilmekdir. Suudi Arabistan’da okuyan öğrenciler için gerekli tüm şartlar yerine getirilmiştir. Eğitim, kalacak yer, yemek, ücretsiz olup burs, tatillerde ülkelerine gidiş-dönüş uçak biletine kadar temin etmektedir. Bu yüzden Kırgız öğrenciler Suudi Arabistan üniversitelerini de tercih etmektedirler (Bulan Institute, 2017b: 16).

Bunların dışında Kırgız vatandaşları Orta Doğu’daki diğer ülkelerde de dini eğitim görmüşlerdir. Örneğin günümüzde Kuveyt ve İran’da okuyanlar vardır ve Irak, Libya, Suriye’deki çatışmalar başlamadan önce bu ülkelerin üniversitelerinde Kırgız vatandaşları da eğitim görmüşlerdir. Ama günümüzde Irak ve Suriye’de dini eğitim alan öğrenciler yoktur. 2014 yılına kadar KMDİ Mısır, Kuveyt, Ürdün ve Suudi Arabistan’a öğrenici göndermişlerdir. Fakat 2014 yılından sonra KMDİ bu ülkelere öğrenci

108

göndermemektedir. Buna sebep olarak da Orta Doğu’da yaşanan siyasi ve dini krizler olmuştur. Lakin KMDİ öğrenci göndermiyorsa da kendi imkanlarıyla turist olarak gidip veya başka yolları kullanarak dini eğitim için ülkeden ayrılan öğrencilere günümüzde de rastlamak mümkündür.

Dini eğitim için kısa bir süre için (3 ile 6 ay arası) kurslara gidip Hindistan, Bangladeş, Sri Lanka gibi ülkelerde okuyanlar veya davet yapanlar da vardır. Bunların çoğu medrese geleneğinde eğitim görmektedirler. 2012 yılında Kırgızistan’ın Narın ilinin Cumgal ilçesinde küçük yaştaki çocukların dini eğitim için Bangladeş’e götürüldüğü açığa çıkmıştır (Şambetov, 2012). Bununla ilgili eski milletvekili ve eski Din İşleri Devlet Komisyonu başkanı K.Osmonaliev 18 yaşını doldurmayan vatandaşları yurtdışına dini eğitim almasını yasaklayan “Dini Eğitim” Kanun taslağını hazırlamıştır. Yasa taslağı, ilgili komitece onaylanmış fakat Cogorku Keneş’in genel toplantısında reddedilmiştir (Baktıbaev, 2013b).

Din İşleri Devlet Komisyonu, Kırgızistan vatandaşlarına, yurtdışındaki dini eğitim kurumlarının listesini çıkarmıştır. Oluşturulan bu listenin KMDİ ve konu ile ilgili diğer devlet kurumlarıyla birlikte onaylanması planlanmaktadır. Bununla birlikte dini eğitim için giden vatandaş o eğitim kurumundan kabul mektubu alması, gerekli evrakları ile Din İşleri Devlet Komisyonu’nda kayıt yaptırması gerekmektedir. Günümüzde Din İşleri Devlet Komisyonu ile KMDİ yurtdışında İslami eğitim almak isteyen vatandaşlarına aşağıdaki 10 (on) dini eğitim kurumunu önermektedir:

1. El-Farabi Kazakistan Milli Üniversitesi, 2. Kazakistan-Mısır “Nur” İslam Üniversitesi, 3. İmam Buhari İslam Enstitüsü (Özbekistan),

4. İmam Aazam Ebu Hanefi Numan bin Sabit adındaki Tacikistan İslam Enstitüsü, 5. Rusya İslam Enstitüsü,

6. Kazan İslam Enstitüsü (Tataristan), 7. Moskova İslam Enstitüsü,

8. Türkiye’nin devlet üniversitelerindeki tüm İlahiyat Fakülteleri, 9. Malezya’nın Uluslararası İslam Üniversitesi,

109

Bu dini eğitim kurumlarının seçilmesinde bazı kriterlere bakıldığı belirtilmiştir. Dini eğitim kurumunun dini eserleri okutmasının yanı sıra modern ve sosyal bilimlerin okutması da istenmiştir. Bunun dışında dini eğitim kurumunun tarihi, prestiji, eğitim kalitesi değerlendirilmiştir. Yukaridaki 10 üniversitenin haricinde kalan yurtdışındaki dini eğitim kurumlarına Kırgızistan vatandaşlarının gitmesine izin verilmemesi gerektiği belirtilmiştir. Zira Suudi Arabistan, Pakistan, Ürdün gibi ülkelerdeki dini eğitim Kırgızistan’ın yerli Geleneksel İslam’ına karşı gelmektedir. Bilindiği üzere bu ülkelerde Selefi-Vehhabilik veya diğer mezhep eğitimleri verilmesiyle öğrenciler mezun olduktan sonra geri döndüklerinde yerli Geleneksel İslam’a karşı ideolojilerin de ülkeye sokulacağını belirtmek mümkündür (Bulan Institute, 2017b: 28).