YurtdıĢına ÇıkıĢ Yasağı

Kamu alacağının korunmasına yönelik yöntemlerden birisi de yurtdıĢına çıkıĢ yasağı uygulamasıdır. Kamu alacağının korunması yöntemleri, esas itibariyle kamu ala-

cağının tahsilini güvence altına almak amacını taĢıdığından genel olarak kamu borçlu- sunun malvarlığına yöneliktir (Arslaner, 2010: 185). Ancak, yurtdıĢına çıkıĢ yasağı, Anayasa ile teminat altına alınan kamu borçlusunun seyahat hürriyetine iliĢkin bir dü- zenleme olarak mevzuatımızda yer almaktadır. Bu yönüyle, yurtdıĢına çıkıĢ yasağı, ka- mu alacağının korunması yöntemleri arasında en çok tartıĢılan ve eleĢtiri konusu yapılan düzenlemedir.

Kamu borçlusunun yurtdıĢına seyahat hürriyetinin kısıtlanması Ģeklinde yapılan uygulama, 06.06.2008 tarihine kadar 5682 Sayılı Pasaport Kanunu‟ nun 22. maddesine hükmünü dayanak almıĢtır. Bu tarihe kadar Pasaport Kanunu‟ nun anılan hükmüne isti- naden Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan tebliğlerle, uygulama Ģekli belirlenmiĢ- tir,

Anılan maddenin Anayasa Mahkemesi‟ nin 18.10.2007 tarihli kararı iptal edil- mesi sonrasında, 5766 Sayılı Kanun ile 6183 Sayılı Kanun‟ a eklenen 36/A maddesi hükmü uygulanmaya baĢlamıĢtır. Anılan madde hükmü,

“Devlete ait olup 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu ile 4458 sayılı Gümrük Kanunu kapsamına giren amme alacakları ile bunlara ait zam ve cezalarını ödeme emrinin tebliğ tarihini takip eden yedi gün içerisinde ödemeyen ya da bu kanun hükümleri uyarınca hakkında bu alacaklar nedeniyle ihtiyati haciz kararı alınan amme borçlusunun yurtdıĢı- na çıkıĢı, alacaklı tahsil dairesinin talebi halinde ilgili makamlarca engellenir.

YurtdıĢı çıkıĢ tahdidi, yüz bin Yeni Türk Lirası ve üzerinde olan teminat altına alınmamıĢ amme alacağı için uygulanır. Bakanlar Kurulu, bu tutarı on katına kadar ar- tırmaya, yarısına kadar indirmeye ve yeniden kanuni tutarına getirmeye yetkilidir.

Amme alacağına karĢılık teminat alınması, alacağın tecil edilmesi, borçlunun aciz halinin tespit edilmesi, yargı mercilerince amme alacağının takibinin durdurulması- na karar verilmesi veya takibin kanunen durdurulması gereken diğer hallerde yurtdıĢı çıkıĢ tahdidi, alacaklı tahsil dairesinin talebi üzerine ilgili makamlarca kaldırılır.

Amme borçlusu hakkında uygulanan yurt dıĢı çıkıĢ tahdidi, hastalık, iĢ bağlantısı gibi hallerde alacaklı tahsil dairesinin uygun görmesi ve bildirimi üzerine ilgili makam- lar tarafından kaldırılır. Bu fıkraya göre yurtdıĢı çıkıĢ tahdidinin kaldırılmıĢ olması ye- niden tatbikine mani değildir.

Amme borçlusuyla birlikte amme alacağının ödenmesinden sorumlu olan ve bu Kanuna göre amme borçlusu sayılan kiĢiler hakkında da bu maddede yer alan esaslara göre yurtdıĢı çıkıĢ tahdidi uygulanır.

Bu maddenin uygulamasına iliĢkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir.” Ģeklinde kaleme alınmıĢtır. Anılan madde hükmünün uygulama esasları, Maliye Bakanlığınca yayınlanan 29.06.2008 tarihli Seri: A, Sıra No:2 Tahsilat Genel Tebliği ile gösterilmiĢtir.

Maddenin 1. fıkrası hükmü incelendiğinde, yurtdıĢına çıkıĢ yasağının devlete ait olup Vergi Usul Kanunu ile Gümrük Kanunu kapsamına giren kamu alacakları ile bu alacaklara iliĢkin zam ve cezalar için uygulanmasının mümkün olduğu anlaĢılmaktadır. Buna göre, yurtdıĢına çıkıĢ yasağının belli kamu alacakları için uygulanması öngörül- müĢ olup anılan kanunların kapsamında bulunmayan kamu alacakları ile il özel idareleri ve belediyelere ait kamu alacakları kapsam dıĢında tutulmuĢtur. Örneğin, belediyelerin tahsil ettiği Emlak Vergisi borcu olan kamu borçlusu hakkında kanunda aranan diğer Ģartlar gerçekleĢmiĢ olsa da yurtdıĢına çıkıĢ yasağı uygulanamaz (Gerçek, 2010: 175).

6183 Sayılı Kanunu‟ nun 36/A maddesinde, Anayasa Mahkemesi‟ nin iptal kara- rında belirtilen gerekçeler dikkate alınarak yurtdıĢına çıkıĢ yasağı uygulanması belli Ģartlara tabi tutulmuĢtur. YurtdıĢına çıkıĢ yasağının uygulanabilmesi için, öncelikle madde hükmünde kapsamı belirtilen kamu alacağının borçlu aleyhine baĢlatılan icra takibinde düzenlenen ödeme emrinin tebliğ tarihini izleyen yedi gün içinde ödenmemiĢ olması ya da bu Kanun hükümleri uyarınca bu alacakların tahsiline yönelik olarak kamu borçlusu hakkında ihtiyati haciz kararı alınması gerekmektedir. Yine, yurtdıĢına çıkıĢ uygulanan kamu alacağının miktarının 100.000,00 TL. ve üzerinde olması Ģarttır. Yasa- ğın uygulanmasından sonra kamu alacağının belirtilen parasal sınırın altına düĢmesi halinde, yurtdıĢına çıkıĢ yasağı kaldırılacaktır. Anılan parasal sınır, madde hükmü gere- ğince günün koĢullarına göre Bakanlar Kurulu tarafından on katına kadar artırılabilecek, yarısına kadar indirilebilecek ve yeniden kanuni sınıra getirilebilecektir.

Maddenin 3. fıkrasına ve uygulama esaslarını gösteren Maliye Bakanlığı Seri: A, Sıra No: 2 Tahsilat Genel Tebliği‟ ne göre; kamu borçlusu hakkında uygulanan yurtdıĢı çıkıĢ yasağı; borcun ödenmesi, kamu alacağına karĢılık teminat alınması, alacağın tecil edilmesi, borçlunun aciz halinin tespit edilmesi, yargı mercileri tarafından kamu alaca- ğının tahsili için yapılan icra takibinin durdurulmasına karar verilmesi, takibin kanunen

durdurulması gereken diğer hallerin bulunması halinde alacaklı tahsil dairesinin talebi üzerine yetkili makamlarca kaldırılmaktadır. Hakkında yurtdıĢı çıkıĢ yasağı uygulanan kiĢilerin durumları dikkatle izlenmekle birlikte, bu yasağın konulmasına neden olan hallerin ortadan kalkması üzerine bu durumun zaman geçirilmeksizin ilgili kolluk birim- lerine bildirilmesi ve kamu borçlusunun mağduriyetlerinin giderilmesinin sağlanması gerekmektedir (Arslan, 2010; 455). Kamu borçluna ait malvarlığının alacaklı tahsil dai- resi tarafından yapılan icra takibinde, borca yeter miktarda haczedilmiĢ olması ve hac- zedilen malların takdir edilen değerine göre teminat olarak gösterilmesi hali, yurtdıĢına çıkıĢ yasağının kaldırılması gereken hallerden biridir (Arslaner, 2010: 194).

Anılan maddenin 4. fıkrasında, kamu borçlusu hakkında uygulanan yurtdıĢı çıkıĢ yasağının ayrıca hastalık, iĢ bağlantısı gibi hallerde alacaklı tahsil dairesinin uygun görmesi ve bildirimi üzerine ilgili makamlar tarafından kaldırılacağı hükmü bağlanmıĢ- tır. Anılan nedenlerle yurtdıĢı çıkıĢ yasağının kaldırılması, kamu alacaklısının takdirine bırakılmıĢtır. Maliye Bakanlığınca yayımlanan Seri: A, Sıra No:2 Tahsilat Genel Tebliği hükümleri uyarınca, borçlunun öteden beri borç ödeme konusunda iyiniyetli olup olma- dığı hususu da dikkate alınmak suretiyle, yurtdıĢına çıkıĢ yasağı uygulamasının, borç- lunun ileride doğabilecek borç ödeme kabiliyetini olumsuz etkileyebileceği veya tedavi olanaklarını kaybetmesine neden olabileceği, yurtdıĢına çıkıĢın kamu alacağının takip ve tahsilini olumsuz etkilemeyeceği hususunda tahsil dairesince değerlendirme yapıla- caktır. Yapılan değerlendirme sonucunda olumlu kanaate varılırsa borcu karĢılayacak miktarda teminat gösterilmese dahi kamu borçlusunun yurtdıĢına çıkıĢlarına izin verile- cektir. Aynı düzenlemeye göre, yurtdıĢına çıkıĢ yasağının kamu alacaklısı tarafından kaldırılmıĢ olmasa da Ģartları oluĢtuğunda borçlu hakkında yeniden yurtdıĢı çıkıĢ yasağı konulabilecektir. Kamu borçlusunun kötü niyetli eylemleri veya sayılan hallerin ortadan kalkması durumunda daha önce kaldırılan yurtdıĢına çıkıĢ yasağının tekrar uygulanma- sına hukuki bir engel bulunmamaktadır (Arslan, 2010: 457).

Anılan madde hükmüne göre, yurtdıĢına çıkıĢ yasağının kamu borçlusu hakkında uygulandığı gibi kamu alacağının ödenmesinden sorumlu olan ve bu kanuna göre kamu borçlusu sayılan kiĢiler hakkında da bu maddede yer alan esaslar doğrultusunda uygula- nacağını düzenlemiĢtir. Dolayısıyla, kamu alacağının ödenmesinden sorumlu olanlar, bu konuda kendisine kanunen düĢen yükümlülükleri yerine getirmedikleri takdirde, yurtdı- Ģına çıkıĢ yasağı uygulamasına muhatap olacaklardır.

YurtdıĢına çıkıĢ yasağı, tüzel kiĢilerin borçlarından dolayı kanuni temsilcileri hakkında da uygulanacaktır. Ancak, uygulamada alacaklı tahsil dairelerinin, tüzel kiĢi- likten borcun tahsili ile ilgili iĢlemlerin sonuçları beklenmeksizin kanuni temsilciye yö- neldikleri görülmektedir. Kanuni düzenleme gereğince tüzel kiĢilikten tahsil imkanı kalmayan kamu alacaklarından dolayı sorumlu olan kanuni temsilciler hakkında yurtıĢına çıkıĢ yasağı uygulanabilirse de kamu alacaklarının kanuni temsilciden tahsili için gerekli Ģartların mevcudiyeti yanında, hakkında yapılacak takibin de sonuçsuz kal- ması durumunda kanuni temsilciler hakkında yurtdıĢına çıkıĢ yasağının uygulanması gerekmektedir (Sağlam, 2002).

YurtdıĢına çıkıĢ yasağı, kamu alacağının korunmasında etkili bir yöntem olarak kullanılmakta ise de, anayasal bir hak olan kiĢinin seyahat hürriyetini doğrudan kısıtla- ması nedeniyle, alacaklı tahsil daireleri tarafından titizlikle uygulanmalıdır.

Alacaklı tahsil dairesi tarafından verilen yurt dıĢına çıkıĢ yasağı kararlarına karĢı ilgilisi tarafından yasak uygulamasının usul ve kanuna aykırı olduğu gerekçesi ile idari kararı veren tahsil dairesinin bulunduğu yerdeki vergi mahkemesine 30 günlük süre içinde dava açılabilecektir (Baysal, 2008).

Yasal düzenleme bu Ģekilde iken, 6183 Sayılı Kanun‟ un 36/A maddesi, 13.02.2011 tarihli ve 6111 Sayılı Kanun‟ un 165. maddesi hükmü gereğince yürürlükten kaldırılmıĢtır. Bunun sonucu olarak, borçlarını ödemeyen kamu borçlusu hakkında ka- mu alacaklarının korunması yöntemlerinden biri olan yurtdıĢına çıkıĢ yasağı uygulama- sına son verilmiĢtir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TASARRUFUN ĠPTALĠ DAVALARI