Yetkinlik, bir organizasyon içindeki pozisyon ya da rol için ihtiyaç duyulan ve en yüksek performansa sahip kişileri ayırt eden bilgi, beceri ve tutumların davranışa dönüşmüş halidir. Yetkinlik kavramında dikkat edilmesi gereken en önemli husus bilginin, becerinin ve tutumların davranışa dönüşmüş olmasıdır. Davranış olarak gözlemleyemediğimiz ve organizasyonun kullanmayacağı bilgi, beceri ve tutumların organizasyon açısından bir değeri yoktur.39 Yetkinlikleri, temel, teknik ve yönetsel yetkinlikler olmak üzere genel olarak üç gruba ayırmak mümkündür.40
39
Erdal USLUER, “Yetenek, Yetkinlik ve Performans”,
Erişim:http://www.pazarlamaciyiz.com/yetenek-yetkinlik-ve-performans.html, Erişim Tarihi:01.10.2008.
1.4.1. Temel Yetkinlikler
İşletme stratejileri doğrultusunda, bu stratejilere ulaşmak amacıyla tüm işletme çalışanlarının sahip olması beklenen bilgi, beceri ve davranışlardır. Temel yetkinliklerin bazılarını aşağıdaki biçimde sıralayabiliriz:41
Yeniliğe ve Değişime Açıklık, Analitik Düşünme,
İnisiyatif Kullanma / Risk Alma, Proaktif Olma,
Esneklik / Değişen Koşullara Adapte Olma, Kaynakları Etkin Kullanabilme,
Sürekli Öğrenmeye Açık Olmak.
Aşağıda temel yetkinliklerden “Analitik Düşünme42” tanımlanmış ve bu yetkinliğe sahip bir çalışan tarafından gösterilmesi beklenen davranışlar belirtilmiştir:
41ERKOÇ, s. 161. 42YETKİN, y.l.t., s.12.
TABLO 2: Analitik Düşünme Yetkinliği
Yetkinlik Analitik Düşünme
Tanımı
Mantıksal, sistematik ve bütüncül bir yaklaşımla karşılaşılan sorunları çözebilme kabiliyeti.
Gösterilmesi
Beklenen
Davranışlar
İki veya daha fazla seçenek arasında sistematik bir karşılaştırma yapabilme;
Birtakım bilgilerdeki tutarsızlık ve uyumsuzlukların farkına varabilme;
Karar verme veya bir durumu analiz etme sürecinde birtakım parametreleri ve faktörleri belirleyebilme, maliyetleri, faydaları, riskleri ve değişimleri ölçümleyebilme;
Karmaşık görev ve problemleri parçalarına ayırarak ele alma ve her bir parçayı detaylı bir şekilde dikkate alabilme;
Yerine getirilmesi gereken işlerin öncelik sırasını belirleyebilme.
1.4.2. Yönetsel Yetkinlikler
Yönetsel yetkinlikler, işletmeler içinde yönetici pozisyonundaki ya da kariyer hayatları içinde yöneticilik pozisyonuna gelebilecek kişilerin sahip olması beklenen yetkinliklerdir43. Yönetsel yetkinliklerin bazılarını aşağıdaki biçimde sıralayabiliriz:
Olumlu Kişilerarası İlişkiler, Yenilikçi Olma,
Yaratıcı Olma, Karar Verme,
Takım Çalışmasına Yatkınlık,
43USLUER, Erişim:http://www.pazarlamaciyiz.com/yetenek-yetkinlik-ve-performans.html, Erişim
Stratejik Düşünme,
Planlama / Organize Etme, Kalite Odaklılık,
Aşağıda yönetsel yetkinliklere bir örnek verilmiştir:44
TABLO 3: Takım Çalışmasına Yatkınlık Yetkinliği
Yetkinlik Takım Çalışmasına Yatkınlık
Tanım
Takım üyesi olarak diğer üyelerle uyum ve işbirliği içerisinde çalışma arzusu ve kabiliyeti.
Gösterilmesi
Beklenen
Davranışlar
Diğer takım üyelerinin fikirlerini yapıcı bir şekilde dinleyebilmek ve karşılık vermek.
Takım içerisinde ortaya çıkan anlaşmazlıkları yapıcı bir şekilde çözümleyebilmek.
Deneyimlerini diğer üyelerle paylaşabilmek.
Diğer üyelere yardım, bilgi ve destek sağlayarak ilişkilerini sürdürmek.
1.4.3. Teknik Yetkinlikler
Teknik yetkinlikler, işletme stratejileri doğrultusunda, bu stratejileri gerçekleştirebilmek amacıyla işletme içindeki iş aileleri doğrultusunda beklenen ve işin yapılması için gerekli olan bilgi, beceri ve davranışlardır. Fonksiyon / birim bazında belirlenir.45 Teknik yetkinliklerden bazıları;
Pazarlama Bilgisi
Pazar Araştırması Yapma
44
YETKİN, y.l.t., s.8.
45Zehra ÇINAR, Yetkinlik Bazlı Performans Değerlendirme, Erişim:
http://www.makaleler.com/insan-kaynaklari-makaleleri/yetkinlik-bazli-performansdegerlendirme.htm, Erişim Tarihi:14.09.2010.
Rekabet Analizi Yapma
Müşteriye Teknik Bilgi ve Destek Sağlama Müşteri Problemlerini Çözümleme
Müşteri Odaklılıktır.
Teknik yetkinliklere “Müşteri Odaklılık” ile örnek verilebilir:46
TABLO 4: Müşteri Odaklılık Yetkinliği
Yetkinlik Müşteri Odaklılık
Tanım
Müşterinin beklentilerine artı değer yaratacak şekilde yanıt vermek, müşteri tatmini sağlamak.
Gösterilmesi
Beklenen
Davranışlar
İç ve dış müşteriler ile bunların beklentileri konusunda derin bir algılamaya sahip olmak.
Müşteri beklentilerini karşılamak için uygun kaynakları harekete geçirmek.
Müşteri tatmini konusunda bireysel sorumluluk üstlenmek.
Açık ve direkt iletişim becerilerini kullanarak, müşterinin güvenini kazanmak.
Müşterileri, kendileri için önemli olan unsurlara en yüksek önceliğin verildiği konusunda ikna etmek.
Yetkinlikler çeşitli yazarlar ve bilim adamlarınca değişik gruplarda da sınıflandırılmıştır. David Mc Clelland yaptığı çalışmalar sonucu altı başlık altında yirmi yetkinlik belirlemiştir. Bunlar:47
1) Başarı yetkinlikleri (başarı motivasyonu, geliştirme çabası, kalite ve düzen kaygısı).
2) Yardım ve Hizmet Yetkinlikleri (empati, müşteri odaklılık).
46YETKİN, y.l.t., s.7.
47Sinan ÜNSAR, “Yetkinliğe Dayalı Ücret Yönetiminin Genel Bir Değerlendirmesi”, Cumhuriyet
3) Etki yetkinlikleri (etki yetkinliği, örgütsel duyarlılık, ilişki kurma yetkinliği). 4) Yönetsel yetkinlikler (başkalarını geliştirme, direktif verme, takım çalışması
ve işbirliği, takım liderliği).
5) Uygun düşünme ve problem çözme yetkinlikleri (analitik düşünme, kavramsal düşünme, teknik uzmanlık ve bilgilenme çabası yetkinliği).
6) Kişisel etkinlik yetkinlikleri (kontrollülük, özgüven, örgüte bağlılık, esneklik).
Yukarıda altı başlık altında sunulan 20 yetkinlik değerlendirildiğinde çalışanların sahip olduğu yetkinliklerin; sosyoloji, zeka, psikoloji, sosyal psikoloji, iletişim, güdülenme, yaratıcılık, uyum, sosyal birliktelik ve takım çalışması gibi kavramlara bağlı özellikler olduğu söylenebilir. Söz konusu yetkinliklerin işletmelerde kullanılmasını olumlu veya olumsuz yönde etkileyen bir takım faktörler de mevcuttur. Kişisel yetkinliği etkileyen dışsal ve içsel 2 faktör mevcuttur. Bunlar:48
1) Dışsal Faktörler (işin kendisi, işin karmaşıklığı, işin fiziksel çevresi işin sosyal çevresi)
2) İçsel Faktörler (yetenek anlayışı, genel sağlık durumu, kişilik özellikleri, duygu durumu)
Bu faktörlerin işteki mevcudiyeti veya yokluğu çalışanların yetkinliklerini artırabilir ya da azaltabilir. Önemli olan yöneticilerin adı geçen faktörleri kontrol altına alarak ve yönlendirerek çalışanların yetkinliklerini üst derecede sergileyebilecekleri ortamı oluşturmalarıdır.49