Yenilikçi Yün Çalışmaları

Kullanım başarımı (performans), fiziksel özellikler ve modayı yakından etkileyen tasarım başarımı açısından yünün diğer doğal ve yapay liflerle daha iyi rekabet edebilir hale gelmesi günümüz yün stratejilerinin ana hedefidir. Farklı yün organizasyonları yaptıkları bilimsel çalışmalar yanında yenilikçi tasarım denemeleriyle de rekabeti destekleyen çalışmalar yapmaktadır.

Yünün doğasında var olan olumlu birçok özelliği öne çıkarılarak yükseltilmekte ya da yüne yeni kullanım alanları yaratılarak bu özelliklerin bu alanlara uyumu yapılan araştırma geliştirme çalışmalarıyla desteklenmektedir.

Küresel bir ticaret değeri olan yün özellikle 2000’li yılların başından itibaren yükselişe geçen akıllı tekstiller, nano tekstiller, teknik tekstiller gibi yenilikçi tekstil çalışmaları için kullanılır hale getirilmeye çalışılmaktadır.

“Giyim ve moda, aktif giyim, zemin kaplamaları ve iç mekanlar, havacılık, mimarlık, imalat, medikal kullanım ve koruyucu giyim gibi sektörlerde yün kullanılmaktadır. Bu alanların hepsinde çok yönlü dinamikleriyle kullanılması, yünün orijinal „akıllı lif‟ olduğunu kanıtlamaktadır” . 74

Yünün soğuk havalarda ılık, sıcak havalarda serin tutma ve nem tutma gibi giyim sektöründe olumlu kabul edilen özellikleri yün üzerine yapılan araştırmalarda geniş yer tutmaktadır. Doğal “akıllı lif” olarak adlandırılan yün lifinin bu tür özelliklerinin mekanizmaları araştırılarak olumlu katkıların arttırılması ya da daha farklı kullanım alanlarının geliştirilmesinin yolunun açılması yüne talebin artması açısından önemlidir.

Yün üreticilerinin yazın giyilebilir yünlü kumaşlar geliştirilmesi talebi sonucu 1991 yılında IWS 19-24 mikron arası merinos yün lifleriyle dokunan ve “serin tutan yünlüler” yani “Cool Wool” etiketiyle yazlık hafif yünlü kumaş ürünlerinin ilk örneklerini sunmuştur. Günümüzde lif inceliklerinin daha da artması ile serin tutan yünlü kumaş araştırmaları hızlanarak devam etmektedir.

Wool Change To a Healtier and Safer Environment”, IWTO Congress Booklet, Bruksel/Belgium, 2008, 2-4 ss.

2000’lerin başından beri CSIRO, yün lifinin termal özellikleri ve özellikle sıcak havalarda sağladığı serinliğe vurgu yapan çalışmalarını yoğunlaştırmıştır. Bu kurum, yünün serin tutma özelliğinin bilimsel açıklaması ve bu özelliğin geliştirilmesi ile ilgili detaylı çalışmalar yapmakta ve raporlar sunmaktadır.

CSIRO’un raporlarında, sıcaklıkların eşitlenmesine kadar sıcak yüzeylerden daha soğuk yüzeylere ısı akışı olması kuralı doğrultusunda, sıcak olan insan cildinden daha az sıcak olan tekstil yapılara doğru bir ısı akışı olduğu gerçeğinden yola çıkılarak, vücuttan tekstillere doğru yönlenen ısı akışı sayesinde ciltte bir serinleme hissi gerçekleştiği belirtilmektedir.

“Isı akışı nesnelerin termal iletkenliği ve onlar arasındaki sıcaklık farkına bağlıdır. Sıcaklığı tenimizin altındaki ısı algılayıcıları sayesinde fark ederiz. Bu algılayıcılar sıcaklık derecesine değil sıcaklığın değişim oranına duyarlıdırlar. İki farklı nesneye dokunulduğundaki sıcaklık hissi, nesnelerin sıcaklıkları eşit olsa dahi sıcaklığın değişme hızına bağlıdır. Metaller daha iletken olduğu için onlara dokunulduğunda ısı daha hızlı transfer olduğundan daha soğukmuş gibi hissedilmektedir” . 75

CSIRO araştırmacıları yukarıda belirtilen bu genel fizik kuralına dayanarak yünlü kumaşların yazın serin tutma özelliğini yükseltmek için iletkenliklerinin yükseltilmesinin önemini vurgulamışlardır. “Modern süreçte çok hafif olan, sık ve pürüzsüz kumaşları üretmek olanaklı hale gelmiştir. Alevle yakmak, tıraşlamak suretiyle kumaş tüylülüğünü azaltmak gibi işlemler yüzeyin iletkenliğini etkili şekilde artırarak serinlik hissi sağlamıştır”. 76

Yün, insan cildiyle temasa geçtiğinde vücuttan gelen ısı akışı sayesinde yünün bünyesindeki havanın sıcaklığı yükselmektedir. Buna bağlı olarak aynı zamanda çok iyi bir nem tutucu olan yün nemliliğini yavaşça kaybetmektedir.

Sıcaklık akışı, “yün gibi nem tutucu liflerde nemin serbest kalmasını tetikleyen ve vücutta küçük sıcaklık düşüşleriyle sonuçlanan bir duruma neden olmaktadır” . 77

Bu özelliği sayesinde yün aşırı vücut hareketliliği gerektiren durumlarda vücuttaki terin sağlıklı şekilde uzaklaştırılmasında önemli rol oynamaktadır. Sporcular için geliştirilen “Sportwool” sıvı emiş gücü yüksek ve çabuk kuruyan bir kumaştır. Yünlü kumaşların sıvı emiş gücünün yüksek olması ve üstün nem kontrolü sporcular için performans yükseltici bu tür kumaşların üretimine olanak tanımaktadır (Resim 6).

75 _{“Coolness To The Touch”, CSIRO General Information Booklet, 1 s.}

URL: www.csiro.au/files/files/p50xpdf, Erişim tarihi: 18.09.2009

76

Y.a.g.e., 2 s.

77

Resim 6: Yüksek ter emme ve çabuk kuruma özelliğine sahip “Sportwool” Kaynak: Wicking of Liquid Water in Wool, General Publication of CSIRO, URL: http://csiro.au/files/files/p463.pdf, Erişim tarihi: 12.02.2008

“Etkin bir aktivite süresince vücut ter üretmektedir. Ter Sportwool kumaşının en içteki yünlü katmanı tarafından vücuttan toplanmaktadır. Sonra nem olarak daha dış katman boyunca çekilmekte ve son aşamada buharlaşma alanının attığı bu katmanın dışından havaya yayılmaktadır” . 78 _{(Şekil 7)}

(a) (b) (c) (d)

Şekil 7: Hareket sırasında vücut ter üretir (a), ter sportwool kumaşın yün yüzeyine toplanır (b), yündeki ter nem olarak hızla daha üst katmana iletilir (c), üst katmandan havaya yayılır (d).

Kaynak: “Wicking of Liquid Water in Wool”, General Publication of CSIRO, URL: http://csiro.au/files/files/p463.pdf, Erişim tarihi: 12.02.2008

2009 yılında AWI ve Woolmark işbirliğiyle geliştirilen “Merinoperform” adlı örme kumaş nem ve buhar yönetimi, izolasyon, koku direnci, yumuşaklık gibi spor

“Wicking of Liquid Water in Wool”, CSIRO General İnformation Booklet, 1 s., URL: http://csiro.au/files/files/p463.pdf, Erişim Tarihi: 12.02.2008

ve doğa giysilerinde talep edilen tüm özellikleri yünle karşılamaktadır. Bu kumaşlar, “ekstra ince merinos yününden (17 mikrondan 19 mikrona) üretilmiştir.” 79

CSIRO’nun 2006 yılında geliştirdiği “Quick Dry Merino” kumaşlar geleneksel kumaşlara göre çok daha hızlı kurumakta, daha az kir tutmakta ve buna bağlı olarak günlük hayatta kullanım kolaylığı sağlamaktadır. “Yeni nesil leke engelleyici ajanların eklenmesi yüne konforlu faydalarıyla birlikte polyesterdeki kuruma özelliklerinin aynısını vermektedir” 80

“Merinofresh” AWI tarafından geliştirilen ve çabuk kuruyan diğer bir yünlü kumaş markasıdır. Araştırma ve geliştirme çalışmalarıyla gerçekleştirilen bütün gün giyildikten sonra bir elbise askısına asılarak duşta yıkanan takım elbiseler ertesi güne kadar kurumakta ve ütülemeye ihtiyaç duymamaktadır.

AWI ürün geliştirme ve ticarileştirme genel yöneticisi Jimmy Jackson Merinofresh için “bir takım elbise alıp bütün gün giyip elbise askısına asıp sonra deterjansız şekilde 40 derecede 3-4 dakika duşa tutup kurumaya bırak” 81_diyerek sunduğu kullanım kolaylıklarını anlatmıştır (Resim 7).

Resim 7: Merinofresh’in Güney Kore’deki tanıtımından bir görüntü. Kaynak: Beyond The Bale Magazine, April-May 2009, 6 s.

79 _{“Merino Perform Takes On the Competition”, Beyond The Bale Magazine, Australian Wool}

Innovation Limited, Sydney, April-May 2009, 8 s.

80 _{“Quick Dry Merino Save Time, Save Energy”, Csiro Report- Technical Marketing Manuel, Sydney,}

July 2006, 3 s.

81 _{Meg Strang, “Merino fresh”,}

URL: http://www.abc.net.au/rural/sa/content/2006/s2368277.htm, 18.09.2008, Erişim tarihi: 19.01.2010

Yünün moda eğilimlerinde tercih edilirliğini artırmak üzere AWI yenilikçi çalışmaları devamlı bir şekilde desteklemektedir. “Mersericed Merino” ve Merino Cool” kullanım başarımları farklı iki yenilikçi kumaş türüdür.

“Mersericed Merino” iplik üretimi öncesinde yün lifleri üzerindeki pulcukların tamamen yok edilmesiyle elde edilen parlak, hafif, çok dökümlü, kalite ve lüks ihtiyacına cevap veren örme kumaşlardır.

“Merino Cool” çevre ve vücut sıcaklık değişimlerine cevap verebilen her mevsimde vücudu ideal sıcaklıkta tutabilen hafif, nefes alabilir, günlük ve iş giyimine uygun dokuma kumaşlardır.

Yünlü sektörünün önde gelen kurumları yenilikçi yaklaşımları kumaş ve konfeksiyon ürünlerinde ortaya koymak üzere belirledikleri ünlü tasarımcılarla çalışmaktadır. Bu sayede bilimsel araştırma ve geliştirmeye dayanan yenilikçi yaklaşımlar tasarım alanında yeni bir boyut kazanarak tasarımları dolaylı ya da doğrudan etkileyen unsurlara dönüşmektedir.

Bunun yanında yünle ilgili organizasyonların düzenledikleri tasarım yarışmalarında yünün belirleyici niteliklerini ortaya koyan ve öne çıkaran adayların tasarımları teşvik edilmektedir.

Örneğin, başka liflerle çalışıldığında elde edilemeyen keçeleşme gibi kendine has özelliklerin tasarımlarda vurgulanması önem taşımaktadır. Keçeleşme tasarımlarda olumlu bir unsur olarak öne çıkarılmakta ve diğer liflerle üretilen tekstiller karşısında yenilikçi görsel ve fiziksel kazanımlarla bir rekabet unsuru haline getirilmektedir.

Keçeleşme özelliği bir taraftan giysilik ya da ev tekstiline yönelik uygulamalarda farklı ve yenilikçi etkiler yakalamak için kullanılırken, diğer taraftan mimari uygulamalarda iç dekorasyon çözümlemeleri için ve günlük kullanıma yönelik fonksiyonel nesneler olarak tasarlanabilmektedir.

World Wool Award Organisation, yünün eşsizliğini ortaya koyan

özelliklerinden birisi olan keçeleşme özelliğiyle gerçekleşen tasarım çabalarını desteklemektedir. World Wool Award 2007’de “Pazarlama ve Tanıtım” dalında Alman tasarımcılar M.Hey ve B.Ehmanns‟ın keçe nesnelerden oluşan projesini kendi alanında birincilikle ödüllendirmiştir ( Resim 8).

ssk

Resim 8: Almanya’da çeşitli ofislerde gerçekleştirilen keçe duvar ayırıcıları ve Hey-

Sign konsept tanıtım standı, Ocak 2007

Kaynak: World Wool Award 2007 Booklet, Published by IWTO, 2007 URL: http://www.iwto.org/Projects/WWA/2007/images/WWABrochure.pdf Erişim tarihi: 08.08.2009

ĠKĠNCĠ BÖLÜM