Tepme Keçelerin Giysi Tasarımında Kullanılması

“Yapağı veya keçi kılının dokunmadan yalnızca dövülmesiyle elde edilen kaba kumaş” 6_{olarak tanımlanan ve dokuma tekniğiyle üretilmediği vurgusu yapılan}

geleneksel keçeyi bilen ve uygulayan toplumlarda tepme keçe kültürünün uzantısı olan tepme keçe giysilerin ilk örneklerine rastlanmaktadır. Anadolu keçeciliğinin bilinen en önemli tepme keçe giysisi çobanların kullandığı kepeneklerdir. Yağmuru geçirmemesi, soğuktan ve rüzgardan koruması sayesinde kepenekler teknolojik bir giysiden beklenenleri bin yıllar öncesinden sağlamış bir giysi biçimidir.

Yale Üniversitesi, Tarih ve Araştırma Kürsüsü Bölüm Başkanı Prof. Bruce Mc Graw “Beşikten Mezara Dostumuz: Yün” başlıklı makalesinde Türkiye’de yaptığı bir araştırma gezisi sırasında kepenekle ilgili anılarını aktarmıştır.

“Kuvvetli bir yağmurda bile keçe sizi ıslanmaktan korur. Bardaktan boşanırcasına yağan yağmurun altında Türk çoban Ömer ile birlikte koyunlarına doğru yürüdüm. Benim ileri teknoloji ürünü parkam yağmur damlaları altında ıslanırken ben de yağan yağmurun ıslaklığını hissediyordum. Pantolonumun dizlerinden aşağısı ıslandı. Baştan aşağı tamamen kuru olan Çoban Ömer bana “Kepenek olmadan yağmurun altında yarım gün duramam. Ama bununla eve gidene kadar kalabilirim” dedi 7. Örnekte anlatıldığı gibi yünün nemi almasına rağmen suyu itme özelliği sayesinde kepenek yağmur sularını dış yüzeyinden itmeyi kolaylıkla sağlamaktadır.

İşlevden çok biçimin önemli olduğu tören giysilerinde de tepme keçe hem şekillendirme kolaylığı hem de hammaddesinin kolay elde edilebilir olması nedeniyle tercih edilmiştir. Orta Asya’da şamanların tören giysilerinde keçe yaygın şekilde kullanılmıştır.

Orta Asya’daki gibi keçeyi üretim ve kullanım nesnesi olarak benimseyen Kuzey Avrupa toplumlarında da tepme keçe giysiler hem günlük hayatta hem de törensel amaçlarla kullanılmıştır.

Danimarka’da yaşamış olan Vikingler Orta Asya’da olduğu gibi dinsel törenleri için tepme keçe giysiler kullanmışlardır (Resim 9).

Meydan Larousse, Cilt:7, İstanbul, 1972, 138 s.

Resim 9: Viking kültüründe maskeli bir tepme keçe kostüm. Kaynak: DAMGAARD, 1994; .35

Esneme, tuşe, bükülüp katlanma yeteneği gibi giysi performansı için uygun koşulları tam olarak sağlamaması nedeniyle tepme keçe tekniğinin giyside kullanımı sınırlı kalmıştır. Günlük hayatta kullanım yerine, törensel amaçla, avcılık ve savaşta bedeni dış etkilerden ve darbelerden korumak ve çevre ve iklim şartlarından korunmak amacıyla olan işlevsel kullanımlar daha yaygın olmuştur.

Bununla birlikte günümüz tasarım ve sanat dünyasında tepme keçe tekniğiyle giyside renk, doku ve biçim arayışları devam etmektedir. Keçe tekniğiyle giyilebilir sanat eserleri, özel tasarım ürünü giysiler ve aksesuarlar tasarlayan sanatçı ve tasarımcılar keçenin onlara sunduğu çalışma olanaklarını değerlendirmektedir.

Tasarımcılar tepme keçeyi bir kumaş gibi düşünerek kesme, dikme v.b. işlemlerle giysi haline gönüştürmekte ya da belirlenen giysi modeline uygun biçimde yünü sererek dikişsiz giysiler tasarlamaktadır.

Amerika Birleşik Devletleri’nde Rhode Iseland School of Design’daki eğitiminin ardından Finlandiya’da Helsinki University Art and Design Bölümü’nü tamamlayan tasarımcı Jorie Johnson tepme keçe tekniğiyle üretilen ceket gibi giyilebilir tasarım nesneleri gerçekleştirmektedir. (Resim 10) Sanatçı günümüzde

Japonya’da Kyoto University of Art and Design Bölümü gibi okullarda eğitim vermekte ve dünyanın çeşitli ülkelerinde keçe kültürü üzerine çalışmalar yapmakta, atölye çalışmaları ve sempozyumlara katılmaktadır.

Resim 10: “Olympic Coat”, kenarları dikişle birleştirilmiş ceket, tepme keçe tekniği

Tasarımcı Jorie Johnson

Kaynak: Textile Forum, 1/2010 March, 31 s.

Avusturyalı sanatçı Maggy Pavlou keçe kariyerine yakın zamanda başlamasına rağmen tekstil sanatı ve tasarım dünyasında giyilebilir tepme keçeleriyle başarı göstermiştir.

“Üç yıl önce bir arkadaşı ona oyalanması için bir parça elde boyanmış yün verdiğinde Pavlou liflerin pulcuklarını elleriyle hareketlendirerek kenetlemek için sıcak, sabunlu suyla sıkıştırıp düzleştirerek keçeleştirmeye karar verdi. Onun söylediğine göre „lifler kumaşa dönüşüyor ve kaynaşıyordu. Yün ona esin veriyor ve hakkında düşünmeyi durduramıyordu. Günümüzde Pavlou keçeyi organik biçimli akıcı sınırlarıyla çift taraflı kabanlar, ceketler, yelekler ve fularlar yapmak için kullanmaktadır. Sıklıkla kağıt üzerindeki suluboyanın katmanları gibi üste çıkan görüntülere sahip tamamlayıcı gölgeler şeklinde iki ya da üç katlı kaynaşmamış katlar kullanmaktadır. Giysilerinin çoğunun ağırlığı tüy gibi hafiftir ”. 8

Kathaleen Roberts, ”Maggie Pavou: Felted Landscapes”, Fiberarts Magazine, Interweave-press, No:4 42-5, Ja/F 2009, 42 s.

Pavlou giysilerini oluştururken tepme keçe tekniğini kullanmaktadır. Giysi parçalarını sabunlu suyla nemlendirdikten sonra balonlu naylona sararak yün liflerinin birbiriyle birleşmesi için bir süre elleriyle sıkıştırmakta daha sonra keçeleşme aşamasını tamamlamak üzere yaklaşık 50 C’de çamaşır makinesinde karışmasını sağlamaktadır. Keçeleşeşen parçaları pürüzsüz ve istenilen kıvrımda olması için buharlı presten geçiremektedir. (Resim 11, Resim 12)

Resim 11: Tepme keçe ceket Tasarım: Maggy Pavlou

Kaynak: http://www.outbackfibers.com/artists/pavlou/maggypavlou.htm Erişim tarihi: 24.04.2010

Resim 12: Tepme keçe ceket Tasarımcı: Maggy Pavlou

Kaynak: http://www.outbackfibers.com/artists/pavlou/maggypavlou.htm Erişim tarihi: 24.03.2010

1977 yılında kendi kolleksiyonlarını gerçekleştirmeye başlayan Japon tasarımcı Yohji Yamamoto 1981 yılından beri Paris’te tasarım kariyerine devam etmektedir. Tasarımlarında geleneksel Japon kumaşları ve kimono gibi Japon

giysilerine bağlılığını devam ettiren Yamamoto geleneksel batı terziliğini bu giysileriyle buluşturmuştur. Yamamoto 1996 sonbahar/kış sezonunda Balenciaga moda evi için İkinci Dünya Savaşı döneminin rafine kesimlerini ve aynı zamanda Japon kimonolarının heykelsi görünümlerini anımsatan resmi görünümlü tepme keçe giysiler tasarlamıştır.

Tasarımcının tepme keçe giysileri, tasarım ve sanat açısından keçe tekniğine yön verenlerin katıldığı National Design Museum, New York’ta Cooper Hewit Organizasyonu tarafından 6 Mart- 7 Eylül 2009 tarihleri arasında gerçekleştirilen “Fashioning Felt” adlı sanat ve tasarım dünyasında ses getiren sergide de yer almıştır (Resim13).

Resim 13: Tepme keçe giysi, 1996 Sonbahar/Kış sezonu, Kyoto Costume Institute Koleksiyonu

Tasarımcı: Yohji Yamamoto Fotograf: Hiroshi Sugimoto

Kaynak:http://feltworks.wordpress.com/2009/05/07/yohji-yamamoto-felt-dress/, Erişim tarihi: 20.01.2010

Andrea Zittel yiyecek, mobilya, giysi gibi geniş kapsamlı bir alanda fonksiyonel objeler tasarlamaktadır. Tasarımcı, 19 m gibi basit ve sıkıştırılmış bir alanda yaşamak ve temel aktiviteleri sağlayabilmek için gerekli temel şeyleri sunmaya yönelik “Living Units” adlı projesi ile tasarım dünyasında ün kazanmıştır. Bu proje dahilinde “A-Z Administrative Service” adlı çalışmayla günlük ihtiyaçlarını basit ve etkili bir şekilde onun modernist fikirleriyle karşılayabilecek kadınlar için preslenmiş giysiler tasarlamıştır. (Resim 14), (Resim 15) Bu çalışmalarından bazıları “Fashioning Felt” başlıklı çağdaş keçe sergisinde sunulmuştur.

Resim 14: “Fiber Uniforms”, elde sıkıştırılmış keçeden yapılmış giysiler Tasarımcı: Andrea Zittel

Kaynak: http://feltworks.wordpress.com/2009/05/25/andrea-zittel-a-z/, Erişim tarihi: 12.10.2009

Resim 15: “A-Z Fiber Form”, 2002, beyaz tepme keçe elbise Tasarımcı: Andrea Zittel

Kaynak: Fashioning Felt, Susan Brown, Andrew Dent, Christine Martens, With on introduction by Matilde McQuaid; Smithsonian Institution, New York, 2009, 17s.

New York’ta yaşayan 21 yaşındaki genç tasarımcı Taiana Giefer’in koleksiyonları merinos yününün doğal görünümünden esinler taşıyan ve taranmış yünden keçeleştirilen fular ve büyük şallardan oluşmaktadır. (Resim 16), (Resim17)

“Bir sanatçı olarak Taiana daima keşfetme dürtüsüyle çalışmakta ve işlev, renk, doku, biçim ve ölçünün limitlerini zorlamaktadır. Taiana Design Firması 2007 yılında Almanya‟da düşünülmüş ve yakın geçmişte Calvin Klein tasarımcısı Farncisco Costa ile işbirliğine başlamıştır. Costa 2009 Sonbahar/Kış koleksiyonu defilesinde Taiana tarafından tasarlanan özel kumaşlaraın kullanımıyla gerçekleştirilen giysiler sunmuştur. Onun kumaşları eski tekstil tekniklerinin yeniden keşfetmekte ve modanın modern dünyasına sanatın nitelikli ve zamansız parçalarını taşımaktadır”. 9

Resim 16: Taranmış yünlerin tepme keçe yöntemiyle keçeleştirilmesiyle gerçekleştirilmiş pelerin

Tasarımcı: Taiana Giefer

Kaynak: http://taianadesign.com/TAIANA_DESIGN/Designs.html, Erişim tarihi: 10.02.2010

Resim 17: Taranmış yünlerin tepme keçe yöntemiyle keçeleştirilmesiyle gerçekleştirilmiş pelerin

Tasarımcı:Taiana Giefer

Kaynak: http://taianadesign.com/TAIANA_DESIGN/Designs.html, Erişim tarihi: 10.02.2010