Yeni Kamu İşletmeciliği Model

YKİ, kamu yönetiminde 20.yüzyılın son çeyreğinden günümüze kadar gerçekleşmekte olan dönüşümler ile bu dönüşümlere uygun olarak kamu yöneticilerinin geliştirdikleri reflekslerin adlandırılması ile başlayan ve daha sonra bu reform sürecinin ortak özelliklerine dayanan bir teorileşme süreci ile gelişen bir anlayıştır.205

YKİ modeli aslında özel sektör yönetim anlayışının ve şeklinin kamu yönetimine aktarılması anlamına geliyordu.

Bu yaklaşımın dünya genelinde geçerlilik kazanması ve yoğun olarak uygulamaya geçirilmesi 1990’lı yıllarda olmuş ve model kapsamında pek çok ülkede

201

Koray Karasu, “Kamu Özel Ortaklığı: Sözleşme Sisteminin Genelleşmesi”, Barış Övgün (Ed),

Kamu Yönetimi: Yapı İşleyiş Reform Kitabı, AÜSBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama

Merkezi (KAYAUM) Yayın No:5, Ankara, Ekim 2009, s.79.

202 _{Eren, s.176.} 203

Güler, (Yapı), s. 323(Detaylı bilgi için Bkz: A.g.e, s.s.323-338).

204 _{Sobacı, (Yönetişim), s.s.225-227.}

205 _{Hamza Ateş, “Yeni Kamu İşletmeciliği Bağlamında Hesapverebilirlik”, Kamu Yönetiminde Yeni}

38 kamu yönetimi reformlarına girişilmiştir.206

Böylece yönetim tekniklerinin uygulanması açısından kamu ya da özel örgüt ayrımının bir anlam ifade etmediği düşüncesi yavaş yavaş tüm toplum kesimleri tarafından kabul görmeye başlamıştır.207

Araştırmanın bu bölümünde YKY modelleri kapsamında YKİ yaklaşımı analiz edilerek, kamu yönetimi açısından sonuçları tartışılacaktır.

1.2.2.1. Yeni Kamu İşletmeciliği Anlayışının Tanımlanması

1980’li yıllar kamu yönetiminde performans ölçümü, sonuçlara göre yönetim, müşteri odaklılık, toplam kalite yönetimi gibi özel sektöre ait yöntemlerin uygulanmaya başlandığı yıllardır. Bu yıllardaki Thatcherizm ve Reaganizm olarak adlandırılan iktisadi politikalar devletin rolü ve konumunun yeniden tanımlanması gerekliliğini gündeme getirmiştir. Kamu yönetimi alanına işletmecilik anlayışı yansıtılmaya başlanmış ve böylece YKİ anlayışı ortaya atılmıştır. Bu anlayış, sosyal devlet ve kalkınma politikalarına eleştirel bir şekilde yaklaşmış ve kamu yönetiminin de tıpkı özel işletmeler gibi piyasa dinamiklerinin öncülüğünde hareket etmesi gerektiğini vurgulamıştır.208

Kamuya ait amaç, örgütsel yapı, bütçe, personel vb. unsurların mümkün olduğunca piyasalaştırılması, piyasa mekanizmasınca yeniden değerlendirilmesi gerektiğini savunan YKİ, en basit şekilde, işletme yönetimi temel ilkeleriyle kamunun yönetilmesi şeklinde tanımlanabilir.209

Bu anlayış yasal-ussal bürokrasi yerine piyasa temelli, esnek ve âdemi merkeziyetçi örgütlenme, çıktılara yönelme, müşteri odaklı yönetim anlayış ve tekniklerine dayalıdır.210

YKİ anlayışı hantallaşıp fonksiyonlarını yerine getiremeyen Weberyan bürokratik mekanizmaları, meşrulaştıran, dinamizm kazandıran, yeniden yapılandıran, eksikliklerini gideren ve onaran, yeni uygulamalarıyla kamu çalışanlarının vatandaşlarına daha iyi hizmet sunabilmeleri için etkili önerilerde bulunan bir yönetim anlayışı olarak ortaya

206 _{Güzelsarı, (YKİ ve Yönetişim), s.5.}

207 _{Ufuk Gencel, “Yükseköğretim Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi Ve Akreditasyon”, Dokuz}

Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:3, Sayı:3, 2001, s.s.172-177.

208 _{Güler,(Reform), s.139.} 209 _{Zengin, s.9.}

39 atılmıştır.211

Bu kapsamda YKİ anlayışının temel felsefesinin, kamu kurumlarının günümüz işletmeleri gibi küresel rekabet şartlarına uygun bir şekilde etkili anlayışla yönetilmesi; kamu çalışanlarının da işletme çalışanları gibi bireysel performans ve motivasyonlarını sürekli arttırarak müşteri odaklı olmalarının sağlanması biçiminde tanımlanmaktadır.212

1.2.2.2. Yeni Kamu İşletmeciliği Anlayışına Göre Yeni Kamu Yönetimi

YKİ, kamu yönetiminde yapı ve işleyiş tarzının değiştirilmesi odaklı bir yaklaşım olarak geliştirilmiştir. Bu yaklaşıma göre devletin yapı ve işleyişi piyasa kuralları çerçevesinde yeniden örgütlenmelidir. 213

YKİ anlayışının en temel ilkesi, 3-E olarak tanımlanan kamu hizmeti üretim süreçlerinde sürekli olarak ekonomikliği, etkinliği ile etkililiği ve verimliliği sağlamaktır.214

Böylece kamu hizmetlerinde hâkim olan hukuki amaçların yerine getirilmesinden vazgeçilerek, onun yerine kamu kuruluşunun piyasa şartlarına göre ekonomik kamu hizmeti üretmesi, kamu kurum ve kuruluşlarının verdiği kamu hizmetlerinde etkinliği sağlaması ve son olarak bir bütün halinde sürdürülen kamu hizmetlerinin amaçlarına uygun bir şekilde etkili olması hedeflenmiştir.215

YKİ modelinin kamu yönetimine yansımaları kapsamlı ve etkili olmuş, hatta devletin rolü ve işlevleri bile tartışılarak yeni kamu hizmeti verecek üretim sistemlerinin kurgulanması yoluna gidilmiştir.216

Örneğin YKİ kapsamında yapılan özelleştirme ve kamusal hizmette rekabet gibi bazı yöntemlerin kamu yönetimi sistemine dâhil edilmesiyle, devletin varlık sebebi ile kamu hizmetlerinin gerekliliği sorgulanmıştır. 217

Bu yaklaşıma göre kamu kurumlarının işleyişi, siyaset alanından uzak tutulmalı, popüler olma adına kamu kurumlarının zarara uğratılması önlenmelidir. Bu nedenle YKİ anlayışıyla yapılandırılan kamu yönetimlerinde, kamu hizmetlerinin

211 _{Parlak ve Sobacı, s.226.} 212 _{Şener, 2007, s.12.}

213 _{Güler, (Reform), s.s.139-141.} 214

Güzelsarı, (YKİ ve Yönetişim), s.8.

215 _{Demirel, s.112.} 216 _{Demirel, s.112.} 217 _{Özçakar, s.108.}

40 üretilmesi ve yönetilmesi fonksiyonları birbiriden ayrılarak yapılandırılmıştır.218

Bu kapsamda kamunun yönetimi devlet bürokrasisinde kalmış, ancak kamu hizmeti üretimi piyasa şartlarına göre yeniden yapılandırılmak üzere özel işletme felsefesiyle kurulan örgütsel yapılar aracılığıyla sağlanmıştır.219

YKİ anlayışla yapılandırılan kamu yönetimlerinde ve kamu personeli istihdamında hiyerarşiye dayalı dikey örgütsel ilişkiler yerine uzmanlığa dayalı yatay örgütsel ilişkiler tercih edilmektedir. Çünkü kamu hizmet görevlileri sahip oldukları yasal yetkiyle lider olmak yerine, sahip olduğu uzmanlık seviyesiyle verilen kamu hizmetinde yöneticilik gücü kazanacaktır. Ayrıca bu tarz nitelikli personelin katı bir hiyerarşi içersinde yönetilmesi ya da hizmet vermesi de mümkün olmadığından dolayı kamu personeli arasında yatay ilişkiler ön plana çıkartılacaktır.220

YKİ anlayışına göre kamu örgütleri, katı, değişmez, hiyerarşik kurallar ile bağlı olmaksızın, ortaya çıkan yeni durum ve olaylara anında uyum gösteren, gerek örgütsel yapı gerekse örgüt içi kurallar bakımından yatay örgütlenmiş, esnek sistemler haline dönüştürülmüştür.221

218

Balcı, s.s.198-199.

219 _{Güzelsarı, (YKİ ve Yönetişim), s.6.} 220 _{Parlak ve Sobacı, s.s.228-229.} 221 _{Demirel, s.115.}

41 İKİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE’DE KAMU YÖNETİMİNDE YENİDEN YAPILANMA