Yemen Ceza Hukukunda Uzlaştırma

Yemen'de mahkeme yargıçları, hükümet yetkilileri ve kabile uzlaştırıcıları, bilhassa kabilelerle ilgili çatışmaları çözme teşebbüsünde sıklıkla "ad hoc" ve hatta devlet hukuku çerçevesinin ötesinde iş birliği yapmaktadırlar. Bununla birlikte, bazı konularda birbirleriyle anlaşmazlıklara da düşebilmektedirler. Örneğin; kan davası

399 Sharifah Suhana Ahmad, Malaysian Legal System, Lexis Law Pub, Kuala Lumpur, 1999, s. 3.

400 Nora Abdul Hak ve Hanna Ambaras Khan, "The Application of Sulh in Resolving Community Disputes", (Erişim) https://www.researchgate.net/publication/272526525, 4 Kasım 2018, s. 10.

401 Min Aun Wu, The Malaysian Legal System, Longman Malaysia, Petaling Jaya, 1990, s. 35.

402 Abdul Hak ve Ambaras Khan, "The Application of Sulh in Resolving Community Disputes", s. 10.

101 (tha'r) meselesiyle ilgili bir ihtilafta, birlikte çalışma istenmeyebilir ya da başarılamayabilir.⁴⁰³

Kan davası; arazi üzerindeki basit bir anlaşmazlıktan, çalınan bir eşyadan ya da fiziksel yaralamaya veya cinayete neden olan evlilik sorunlarından doğabilmektedir. Eğer failin kendisine bir misillemede bulunulmamışsa veya öldürülmemişse, kendi ailesinden ya da kabilesinden bir başkası saldırıya uğrayabilecektir. Ancak bunun, genellikle eşit bir misilleme olarak kabul edilmemesi sebebiyle karşı intikamın zorunlu hale geldiği kabul edilmektedir.⁴⁰⁴

Yemen'deki kan davalarının devam etmesinin nedenleri karmaşık ve çeşitlidir. Bunun, kabile sisteminin başarısızlığından ya da kabile geleneklerinin doğasından kaynaklandığı, yahut kabilelerin savaş eğiliminin bir sonucu olduğu söylenemez.⁴⁰⁵ Yoksulluk, kaynak çatışmaları ve devlet politikaları bu davaların sürdürülmesinde güçlü bir rol oynamaktadır. Doğrudan veya dolaylı etkiye sahip diğer faktörler, mahkeme sisteminin hızlı ve etkili adalet sağlamadaki başarısızlığı ile kabile politikalarını etkilemek ve yerel kaynaklar üzerinde kontrol sağlamak için devletin fiili müdahaleleridir.⁴⁰⁶

Yemen'deki ateşli silahların kolay kullanılabilir olması nedeniyle kan davaları da artmıştır. 1990'daki birleşmeden önce, Yemen'in güney bölgelerinde ateşli silah taşımak yasak iken kuzey kısımlarda onu düzenleyecek bir mevzuat yoktu. Yeni Birleşik Cumhuriyet, ateşli silahların bulundurulması ve taşınması ile ilgili yeni bir kanun çıkardı (40/1992 sayılı Kanun), ancak bu yalnızca San'a kentinde ve diğer valiliklerde ateşli silahların ruhsatsız taşınmasını yasaklamaktaydı. Kanun'da kabilelerden ve diğer kırsal alanlardan söz edilmemişti. Oysa bunlar ülkenin %75'ini temsil etmektedir. Buna rağmen, günümüzde kan davasının gerçekleştiği şehirlerde yasalar kesinlikle uygulanmamakta, Yemen Ceza Kanununda kan davası bir suç olarak nitelendirilmemektedir.⁴⁰⁷

403 Laila Al-Zwaini, "State and Non-State Justice in Yemen", (Erişim) https://www.usip.org/sites/default/files/ROL/al_zwaini_paper.pdf, 4 Mayıs 2018, s. 12.

404 Al-Zwaini, State and Non-State Justice in Yemen, s. 13.

405 Marieke Brandt, "Some Remarks on Blood Revenge 'Tha᾽r' in Contemporary Yemen", (Erişim) https://www.oeaw.ac.at/fileadmin/Institute/ISA/events/2018/Abstracts-A4-ISA-Workshop-Yemens-Living-Heritage.pdf, 6 Mayıs 2018, s. 2.

406 Brandt, "Some Remarks on Blood Revenge 'Tha᾽r' in Contemporary Yemen", s. 2.

407 Al-Zwaini, State and Non-State Justice in Yemen, s. 13.

102 Yemen'de özellikle kan davalarının çok sık görülmesi nedeniyle, bu suçtan dolayı uzlaştırmanın geniş tabanlı olarak yayılması için 1997'de bizzat Yemen Devlet Başkanı tarafından başlatılan bir girişim, genel olarak devlet destekli yasal mutabakat kararlarını kabileler arasında ilan etmeyi amaçlamıştır. Bu maksatla çıkartılan bir kararnamede, kan davası sorunlarını ele almak ve çözmek için Yüksek Ulusal Komite'nin kurulması, Komite'nin farklı tabakalardan temsilcilerden oluşması kararlaştırılmıştır. Bu önlemlerin yanı sıra, halkın bilinçlendirilmesi kampanyası başlatılmış; kabile liderleri, yaşlılar ve toplumda öne çıkan diğer kişilerle kapsamlı totılar düzenlenmesi tavsiye edilmiştir.⁴⁰⁸

Uzlaştırma konusunda Yemen özelinde bahsetmekte fayda gördüğümüz bir diğer kurum, geleneksel olarak seçilen yerel şeyhleri kaydeden ve meşrulaştıran, onlara düzenli olarak ödenek ayıran, kabile uyuşmazlıklarında yardım ve uzlaştırma faaliyeti sunan İç İşleri Bakanlığı Kabile İşleri Departmanıdır.⁴⁰⁹ Kabile liderlerinin ve kabile olaylarının idari kontrolünün dışında bu bölüm, kan davası veya diğer suçlarla uğraşmak için resmi bir yetkiye sahip değildir. Çoğu şeyh, uyuşmazlıkların çözümünün öncelikle kabile görevlerinin bir parçası olarak çalıştığını iddia etmekte, devletten ödenek ve/veya kontrol istememektedir. Devlete bağlı olmama genel olarak daha onurlu görülmekte; ancak stratejik olarak bu ittifak bazı kabilelerde daha fazla güce yol açabilmektedir.⁴¹⁰

Devlet ve devlet dışı sistemleri birbirine bağlama konusunda, Yemen Tahkim Yasasına uygun şekilde çalışan, sivil toplum kuruluşu olarak kayıtlı olan uzlaştırma merkezleri sorunların çözümünde önemli bir misyon üstlenmiştir.⁴¹¹ Bu uzlaştırma merkezlerinden San'a'daki Dar Al-Salaam Organizasyonu; medeni hukuk, ceza hukuku, kişisel statü hukuku, iş hukuku, ticaret hukuku ile ulusal veya uluslararası hukuku ilgilendiren her türlü ihtilafta hizmet vermekle beraber, bilhassa kabilelerdeki kan davalarının durdurulması için uzlaştırma faaliyeti yürütmekteydi.⁴¹² Dar Al-Salaam Organizasyonu, kabile mücadelesini sona erdirmek için karar aldığında; kabile liderlerinin, hâkimlerin, dini otoritelerin, avukatların ve

408 Al-Zwaini, State and Non-State Justice in Yemen, s. 13.

409 Sarah Phillips, Yemen’s Democracy Experiment in Regional Perspective, Palgrave Macmillan, London, 2008, s. 104.

410 Al-Zwaini, State and Non-State Justice in Yemen, s. 14.

411 Dar Al-Salaam Organization için bk. (Erişim)

https://esango.un.org/irene/?page=viewProfile&type=ngo&nr=613941&section=9, 10 Mayıs 2018.

412 Al-Zwaini, State and Non-State Justice in Yemen, s. 14.

103 uyuşmazlığın yaşandığı bölgeye gönderilecek olan önde gelen şahsiyetlerin de dahil edildiği veri tabanından seçilecek karma bir heyet oluşturmaktaydı.⁴¹³ 1997'de kurulan Dar Al-Salaam, ilk başlarda amacına uygun başarılar elde etmiş olsa da, işlerine yabancı müdahaleyi istemeyen kabilelerin sempatisini kazanamamışlardır.

Neticede Dar Al-Salaam, uzlaştırma faaliyetlerini kesmiş ve şimdi kabileler arasında ateşli silah taşımanın tehlikesi ve sonuçları konusunda farkındalık oluşturmaya çalışmaktadır.⁴¹⁴