Norveç Ceza Hukukunda Uzlaştırma

İlk başta on sekiz yaşından küçük çocuklar için ceza soruşturmasını sona erdiren bir uygulama biçiminde gündeme gelen uzlaştırma, Norveç'te Lier Belediyesindeki pilot uygulamayla çocuklar bakımından kendisini göstermiştir. 1989 yılında Norveç Başsavcılığı tarafından yayımlanan bir genelgeyle uzlaştırma için başlarda öngörülen on sekiz yaş şartı ile daha önce suç işlememiş olma koşulu lağvedilmiştir. 1991 yılına gelindiğindeyse, uzlaştırma faaliyetini düzenleyen kanunun Norveç Parlamentosunda kabul edilmesiyle uzlaştırmanın kanuni dayanağı oluşturulmuştur.¹⁸⁴ 1991 yılına gelindiğindeyse yönetmelikler, 1993 yılında ise Norveç Başsavcılığı tarafından uzlaştırmayla ilgili bir genelge yayımlanmıştır. 1998 tarihli Norveç Ceza Muhakemesi Kanununun 67/4, 71/a ve 72. maddelerine göre;

181 Miers ve Willemsens, "Mapping Restorative Justice, Developments in 25 European Countries", s.

39.

182 Çetintürk, Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, s. 342.

183 Miers ve Willemsens, "Mapping Restorative Justice, Developments in 25 European Countries", s.

40.

184 Siri Ilona Kemeny, Victim-Offender Mediation with Juvenile Offenders in Norway, European Commission Grotius 2 Criminal Programme, Bologna, Italy, 2002, s. 3.

52 polis aşamasında ceza soruşturması esnasında yetkili olanlar, dosyanın uzlaştırmaya havale edilmesi ve faile takipsizlik verilmesi hususunda takdir yetkisine sahiptir.¹⁸⁵

Norveç'te, kamuya yararlı bir işte çalıştırma cezasının bir bölümü olan uzlaştırma, 2001 yılından beri bu yönüyle de uygulanmaktadır. Toplum yararına çalıştırmanın içeriği, fail ile diyalog hâlinde olmak suretiyle bir denetimli serbestlik servisi olarak sunulmaktadır. Norveç Ceza Kanununun 53. maddesinde ceza ertelemesinin bir koşulu olarak da uzlaştırmanın varlığından söz edilmektedir. 1991 yılında Belediye Uzlaştırma Kanunu ile belediyenin sorumluluğuna verilen uzlaştırma uygulaması, 1 Ocak 2004'te yürürlüğe giren yeni bir kanuni düzenlemeyle belediyelerin sorumluluğundan çıkartılmış ve böylece ceza adalet sistemine entegre edilen bir kurum hâline getirilmiştir.¹⁸⁶

Çocuklar için uzlaştırma pratiğinin ayrı bir kanunla düzenlenmemiş, Norveç'te hem çocuklar için hem de yetişkinler için ceza adalet sisteminde genel bir uzlaştırma prosedürü benimsenmiştir. Belediye Uzlaştırma Hizmeti Kanunu ile kurulan uzlaştırma kurumları, cezai ve hukuki ihtilaflarda uzlaştırma faaliyeti yürütmektedir.¹⁸⁷

Norveç Belediye Uzlaştırma Kurulları Yönetmeliğinin ilk maddesinde, uzlaştırmanın ceza soruşturmasına seçenek bir kurum olduğu açıkça vurgulanmıştır.

Bu yönüyle uzlaştırma, failin yeniden suç işlemesinin, suça meyilli kişilerin suç işleme arzularının önüne geçilmesinin bir amacıdır. Norveç Ceza Muhakemesi Kanununun 71/a maddesi gereğince polis araştırmasının sonuçlanmasının ardından ceza soruşturmasında yetkili makamlar, dosyayı uzlaştırmaya havale edebilmektedir.¹⁸⁸

Norveç Başsavcılığının 1993 yılında yayımladığı genelgeye göre; hırsızlık, mala zarar verme, sahibinin rızası olmaksızın araç kullanma ve hafif nitelikli yaralama suçlarında uzlaştırma yolu açıktır. Kişisel bir mağdurun bulunması şartıyla,

185 Çetintürk, Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, s. 332.

186 Miers ve Willemsens, "Mapping Restorative Justice, Developments in 25 European Countries", s.

99.

187 Kemeny, "Victim-Offender Mediation with Juvenile Offenders in Norway", s. 4.

188 Miers ve Willemsens, "Mapping Restorative Justice, Developments in 25 European Countries", s.

99.

53 failin ve mağdurun uzlaştırma üzerinde onayının alınması koşulunun birlikte mevcudiyeti durumunda uzlaştırma süreci başlamaktadır.¹⁸⁹

Polis araştırmasının akabinde şartların sağlanması durumunda ve iki haftalık süre içerisinde dosya uzlaştırmaya gönderilir. Tarafların aktif katılımıyla gerçekleşecek uzlaştırma müzakerelerinde suçlunun özür dilemesi, mağdurun zararını tazmin etmesi gibi hâller kayıt altına alınır. Mağdur ve fail arasında yapılacak uzlaştırma anlaşması yazılı olmalı, ayrıca taraflarca imza altına alınmalıdır.

Anlaşmanın bir kopyası da ceza takibatında yetkili makamlara iletilmelidir.¹⁹⁰ Uzlaştırma sürecini yöneten uzlaştırmacı görevini yerine getirirken, taraflardan birinin apaçık aleyhine olan uzlaştırma anlaşmalarının geçerli olmasını sağlamamak adına imzadan kaçınmalıdır.¹⁹¹ Norveç'te yalnızca doğrudan uzlaştırma düzenlenmiştir. Dolaylı uzlaştırma ise ancak istisnai konularda uygulama alanı bulabilmektedir.¹⁹²

Norveç'te uzlaştırma, kovuşturma başlamadan önce mümkün olmaktadır. Her bir birey için ücretsiz olan uzlaştırma, polis araştırmasının ardından tarafların onayıyla gerçekleşmektedir. Failin, suçlu olduğunu kabul etmemesi; ancak dosyadaki vakaların gerçekliğini kabul etmesi durumunda da uzlaştırma prosedürü işletilebilecektir. Uzlaştırma faaliyeti başlamazsa, ceza takibatı devam edecek, mahkemenin vereceği karara göre dosya sonuçlandırılacaktır.¹⁹³

Norveç'te uzlaştırma, belediyeler aracılığıyla yürütülmektedir. Norveç'te her bir belediye en az bir uzlaştırmacıya ulaşabilecek konumda bulunmalıdır. Bu bakımdan belediyeler ya kendi uzlaştırma kurumlarını kuracak ya da başka bir belediyeyle iş birliği yaparak ortak bir uzlaştırma kurumu ortaya çıkaracaktır.

Pratikte böyleyken, 2004 yılından itibaren uzlaştırma hizmeti yalnızca devletin sorumluluğuna geçmiştir. Uzlaştırma kurumlarının yapısının ve sorumluluklarının net olarak belirlenememesi ve Adalet Bakanlığının uzlaştırma konusunda daha da görünür olma isteği bunun sebepleri olarak gösterilebilir. Polis bölgelerine göre

189 Kemeny, "Victim-Offender Mediation with Juvenile Offenders in Norway", s. 4.

190 Miers ve Willemsens, "Mapping Restorative Justice, Developments in 25 European Countries", s.

101.

191 Kemeny, "Victim-Offender Mediation with Juvenile Offenders in Norway", s. 10.

192 Çetintürk, Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, s. 334.

193 Knut Petterson, "Restorative Justice and the Role of the Judge, Restorative Justice and its Relation to the Criminal Justice System", Second Conference of the European Forum for Victim-Offender Mediation and Restorative Justice, Oostende, Belgium, 2002, s. 1.

54 belirlenen yetki alanlarında yer alan uzlaştırma kurumlarının yönetiminden ve gelişiminden sorumlu Oslo'da merkezi bir sekreterlik bulunduğunu da belirtmekte fayda vardır.¹⁹⁴

Norveç'te uzlaştırmacı olabilmek için zorunlu bir eğitimden geçmek gerekmektedir. Genellikle, iyi eğitim almış öğretmenler, hukukçular ya da sosyal bilimciler uzlaştırmacı olarak atanmaktadırlar. Dört yıllık bir dönemi kapsayacak süre için atanan uzlaştırmacılar, kişisel uygunluklarına göre on sekiz yaşından büyükler arasından seçilmektedir. Atama, polis, belediye ya da uzlaştırma koordinatöründen oluşan bir grup tarafından gerçekleştirilmektedir. Uzlaştırmacılar gönüllü olarak bu görevi üstlenmekte, kendilerine yol masrafı vb. adı altında sembolik ücret ödenmektedir.¹⁹⁵