YAZMANIN TANITILMASI

Ġstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi‟ndeki Ġbnülemin Bölümü 2556 numaraya kayıtlı yazma, 254x142 mm., 105 yk., deri sırtlı bordo bez cilt, cetvelsiz, yer yer oksitlenmiĢtir.

Yazmada 9 kaside, 850 Türkçe gazel, 110 Farsça gazel, 2 Farsça kıta vardır. Yazmanın baĢında herhangi bir isim ya da baĢlık yer almamaktadır. Doğrudan Ģiirlere yer verilmiĢtir.

Gazeller 1^a‟da baĢlamaktadır. Buradaki Ģiirler yazmanın diğer sayfalarındaki Ģiirlerine oranla daha küçük yazılmıĢtır. 1b ise boĢtur. 1a‟daki 2 Türkçe gazelden sonra Farsça Ģiirler baĢlamakta ve bunlar 2^b‟nin sonuna kadar devam etmektedir. Daha sonra tekrar Türkçe Ģiirlere geçilmiĢtir.

11^b ve 12^a‟da küçük iki nokta hâlinde mürekkep dağılması söz konusudur. 32^a‟da Farsça gazeller tekrar baĢlamıĢ ve 42^a‟nın sonuna kadar devam etmiĢtir. Yazmadaki bütün Farsça gazellerin baĢında Ģiirlerin Farsça olduğunun belirten ve çoğunun noktası ihmal edilmiĢ Fa. (ب٨) kaydı vardır.

Yazmada yer alan baĢka Ģairlere ait Ģiirler baĢka elden bir yazıyla yazılmıĢtır. Üsküplü Ġshak Çelebi‟nin kasidesi haricinde bunlar görüntü olarak da sayfalara sonradan eklenmiĢ bir manzara arz etmektedir.

39^b‟de Sadrî mahlaslı bir Ģairin gazeli yer almaktadır:

Fe„ilātün fe„ilātün fe„ilātün fe„ilün

+ + – – / + + – – / + + – – / + + –

1. Meskenim olursa beyt-i Ģarem gūĢeleri Görinür gözlerime bāġ-ı Ġrem gūĢeleri

2. Öldürüp baĢı gibi šutalum ķan itdüm PādiĢāhum ķuluña ķanı kerem gūĢeleri

3. ÇeĢm ü zülf ü dehen-i yār ġamından ölenüñ Oldı menzil-gehi iķlìm-i „adem gūĢeleri

4. Bizi bir gūĢe-i ŝaģn-ı feraģ-efzāya ilet Nice bir mesken ola vādì-i ġam gūĢeleri

5. Açılursa der-i mey-ĥāne ŝafālar sürevüz Bize maĥŝūŝ olur ol „iĢret ü dem gūĢeleri

6. GūĢ-ı cāna ireli ehl-i ŝafā ķıldı dili

Mušrıbuñ itdügi Nevrūz u „Acem gūĢeleri

7. Ŝadriyā Ģāh-ı ġamam ĥaymelerümdür gerdūn Meh-i nev ŝanma göge irdi „alem gūĢeleri

42^b‟de Üsküplü Ġshak Çelebi‟nin bir kasidesi vardır: Ġmlası bozuk olan bu Ģiir yazıldığı Ģekliyle imlasına dokunulmadan aĢağıya alınmıĢtır:

Fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün

– + – – / – + – – / – + – – / – + –

01. Gice didüm ŝoģbete gel ol meh-i tābānuma „ÌĢ u „iĢret Ģem„i yaķdum külbe-i aģzānuma

02. Ĥākden götürdi geldi lušf idüp ben źerreyi Ol meh-i ĥurĢìd-šal„at baķmadı noķŝānuma

03. Baķaķaldı dìde-i encüm gibi meh-pāreler Meclisüñ rūĢen çerāġı Ģem„-i nūr-efĢānuma

04. Yimek içmek resmi gitdi gelüñ oynamaķ demi ĀĢıķ oyunını teklìf eyledüm cānānuma

05. Biz ķoyun āĢıķlarıyuz ķaçma oyundan didüm Söz mi ķaldı dimedük ol dilber-i fettānuma

06. Geldi āĢıķ ortaya otur didiler šurmadı Virdi ģācib āĢıķı ol āfet-i devrānuma

07. Mìr-i meclisdi egerçi šurdı āĢıķ oldı beg Ŝad hezārān āferìnler ol Ģeh-i ĥūbānuma

08. Bana didi var begendügüñ yire bir gül ķopar Ben didüm varsam n′ola sen ġonça-i ĥandānuma

09. Evvelā ĥoĢ dimiĢ-idi ŝoñra ĥoĢ geçsün didi Bā„iś oldı ŝūret-i iģsān-ıla fermānuma

10.. Didüm ol bāġ-ı vefādan degmedük mi bir güle Didi billāhi görüñ ķāyil degül iģsānuma

11. Ben oyundan vāz geldüm būse virmezsen eger Gökden uçursañ niĢān ol „illet ile Ģānuma

12. Šoymayayın cānuma šoyınca öpmezsen lebüñ Šursun āĢıķ gör begüm šurur mıyam peymānuma

13. Šurra-i zülfi hevāsında yilen üftādeler Her biri bir ģamle ķıldı cān-ı ser-gerdānuma

14. Šāli„ümde šurdı āĢıķ gel gör imdi ŝoģbeti Ĥūblar cümle išā„at eyledi fermānuma

15. Ĥıdmete bel baġlayup buyur ne buyurduñ didi ĶarĢuma šuruban ol dem geldiler dìvānuma

16. Ol nigāra salšanat niçe olur gel gör didüm Kendüye evvel vezāret virüp aldum yanuma

17. Bir leb-i mey-gūnı sāķì eylemek ķaŝd eyledüm Ģācib oldı āĢıķı ģayfa ki girdi ķanuma

18. Ortada āĢıķ yürürken geldi nevbet bendeñe Didi ģācib ne buyurduñ zāhid-i nādānuma

19. Var śemer šoldur didüm nā-gāh ol ķarĢu geldi Didi degmeñ ķāyilem arķamdaġı pālānuma

20. Ġt raķìb uĢ šurur-iken beglige ķaŝd eyledi Aŝmaķ istedüm anı danıĢdum evvel ĥānuma

21. Didi çıķsun šaĢra aġzıyla getürsün üstüĥ^vān Ġçerü ķoyma girü ŝaķın didüm derbānuma

22.. Dōstum bir vech-ile lāyıķ degül mi beglige Ŝad hezārān āferìnler ol Ģeh-i ĥūbānuma

23. Bāġbān-ı cānuma didüm ki šur baġçe ŝuvar TeĢne idüm ol leb-i ser-çeĢme-i ģayvānuma

24. Nāz-ıla güldi didi bitdi ŝaķalı oyunuñ Tefriķa virdi sözi cem„iyyet-i yārānuma

25. Ġy dirìġā bilmedi eksükligi ģayfā ķuluñ Virmeyeydi begligi Ģāh-ı „ālì-Ģānuma

26. Šut ki ol servi kinār itdüñ ne ģācet söylemek Šoġrısı Ġsģāķ inanmaz oldılar yalanuma

Bu kaside Üsküplü Ġshak Çelebi Divanı‟nda 32 beyittir.

49a‟da en baĢta yer alan ve çalıĢmada 489. gazel olarak yer alan yedi beyitlik Ģiirin özellikle 3, 4 ve 5. beyitlerinin okunmasını zor hatta kimi yerlerinde imkansız hâle getiren bir mürekkep karıĢması söz konusudur.

74^b‟de Ulvî ve Sânî mahlaslı Ģairlerin birer gazeli yer almaktadır:

Mefā„ílün mefā„ílün mefā„ílün mefā„ílün

+ – – – / + – – – / + – – – / + – – –

1. ŠutuĢsun sūz-ı hecrüñle ne ten ķalsun ne cān ķalsun Vücūdum maģv olup gitsün ne nām u ne niĢān ķalsun

2. [Segān-ı] kūyuña lāyıķ dirìġā armaġanum yoķ Ķapuñda ĥāk olayın bārì birķaç üstüĥ^vān ķalsun

3. Müjeñ oķları bārān oldı yaġdı üstine ben gitdüm Zen-i gerdūn benüm′çün aġlasun niçe zamān ķalsun

4. Bilinsün ķadd-i mevzūnuñ ġamından öldügüm cānā Mezārumda dikilsüñ servler yir yir niĢān ķalsun

5. Ġdüp „azm-i sefer ol Ģeh senüñ′çün dimiĢ ol „Ulvì Ölince āsitānum beklesün ol nātüvān ķalsun

Mefā„ílün mefā„ílün mefā„ílün mefā„ílün

+ – – – / + – – – / + – – – / + – – –

1. Dimezsin mübtelāñı vaŝla bir Ģìb-i maģaldür bu Der-āġūĢ eyler ammā belüñi eller güzeldür bu

2. Ŝalup murġ-ı dil[üm] ol kebg-reftārı Ģikār itdüm ĶuĢı ķuĢ-ıla avlarlar dimiĢler bir meśeldür bu

3. Zer ü sìmüñ telef ķıl kìmyā-yı „aĢķa vāsıl ol ĠĢüñ altun idersin kimse bilmez bir „ameldür bu

4. Ģaleb Ģehri durur dil sìne gök meydānıdur anuñ Gören dir āb-ı ķavs-i çeĢmüm anda „ayn-ı teldür bu

5. Bu Ģi„r-i dil-firìbüm gördi „ārif didi [kim] beñzer Miśālì [bir] ġazāli ŝayd içün dinmiĢ ġazeldür bu

6. Šarìķ-ı „aĢķda hem-rāh idinmiĢ ŝōfìyi Śānì Görüp dilber dimiĢ aña ne uydurduñ maģaldür hū

75^a‟da sayfanın dıĢ kenarında ve alt yarıda tamir için yapıĢtırılmıĢ olan bir kağıt parçası var. Bu 75^b‟de sayfa kenarına yazılmıĢ olan ve çalıĢmada 205. Ģiir olarak kaydedilen gazelin 5, 6, 7 ve 8. beyitlerinin üstünü kapatmıĢtır.

96^a‟da Bâkî‟nin bir gazeli yazılmıĢtır110:

Fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün

– + – – / – + – – / – + – – / – + –

1. Ŝaģn-ı gülĢen mülk-i Baġdād oldı āb-ı cūy ġaš Yāsemenler ŝu yüzinde seyr ider mānend-i baš

2. Ŝaģn-ı bāġı šutdı encüm gibi nergis Ģöyle kim Mestler farķ eylemez yir ü gögi eyler ġalaš

3. Bir gülistān yazdı bir ay içre faŝl-ı nev-bahār Lāle yir yir sürĥ olupdur sebze ĥaš Ģebnem nuķaš

4. Oldılar ol Ģem„-i bezm-ārāyı aġyār ortaya Ţāhir oldı nükte-i ٗوڃٴا څ٨ لاا كيؼ لا

5. Ĥašš-ı la„lin Bāķiyā ol ġonça-i nev-restenüñ Seyr idenler didiler ĥandānuñ olmaķdur bu ĥaš

99^b‟de Ģairi belli olmayan bir gazelle birlikte Sabrî mahlaslı Ģaire ait baĢka bir gazel ve muhtemelen muamma olan 4 beyitlik bir Ģiir yer almaktadır:

110 Küçük, Bâkî Divanı, s. 325.

Fe„ilātün fe„ilātün fe„ilātün fe„ilün

+ + – – / + + – – / + + – – / + + –

1. Māh-ı vechüñde siyeh zülfüñ olaldan šarfeyn Dil ü cān arasına düĢdi bu nūrdan mābeyn

2. Sa„y idüp kūyına iĢigini var eyle šavāf

Olmaķ isterseñ eger sen daĥı ģaccü‟l-ģaremeyn

3. Bì-vücūd itdi beni fikr-i miyānuñla femüñ Kimdür iśbāt-ı vücūd eyleye beyne‟l-„ademeyn

4. Ġstivā eyle bu dem kāküli ile dōstum

Ţāhir olsun gözüme minber-i beyne‟l-„alemeyn

5. Dār-ı zülfeynine Mansūr-veĢ el urdı göñül Ġrtifā„ bulsa „aceb mi ŝanemā fì‟d-dāreyn

6. La„l ü daġ-ıla elifle ideyin sìnemi zeyn Dāl ola olduġuna sevdügümüñ nāmı Ģüseyn

Fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün

– + – – / – + – – / – + – – / – + –

1. Ĥāk-i pāy-ı yāra daĥı mācerā söylenmedi Mì-güźeĢt-i çeĢm-i šūfān-āĢinā söylenmedi

2. Derd-i dil nā-güfte ķaldı bezm-i dilberde henūz Nice söz söylendi ammā müdde„ā söylenmedi

3. „Arż-ı hāle bulmadı ruģŝat zebān-ı ārzū O Ģeh-i ģüsne daĥı ģarf-i recā [söylenmedi]

4. Ben zebūn-ı ġam šabìbüm leb be-mühr-i nāz āh Derdümüñ ģaķķında bir ģarf-i Ģifā [söylenmedi]

5. GūĢ-ı dil yiter viŝāl-i yāra maģrem henūz Nükte-i ser-beste-i mihr ü vefā söylenmedi

6. GūĢ idince naţmumı Ŝabrì dimiĢ ol Ģāh-ı ģüsn Baña daĥı böyle Ģi„r-i dil-güĢā söylenmedi

Fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün

– + – – / – + – – / – + –

1. Dörd müselmān ile beĢ kāfir meger Ġki dilber gördiler yüzi ķamer

2. Bir „Arab üç Rūmì bir Hindū-y-ıla Bir gün iki gice ŝoģbet ķıldılar

3. Ġki mihr ü üç siyāh u bir melek Ġki ŝaķallu iki daĥı püser

4. Bir ķara yüzlü raķìb aġu virüp Bir birine eylediler ķaŝd-ı ser

101^a‟da mahlası Ömer olan bir Ģaire ait bir murabba yer almaktadır. Bu Ģiirde de bazı imla bozuklukları görülür:

Fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün

– + – – / – + – – / – + – – / – + – I

1. Kendüñ ādem mi ŝanur irmekle bir ikrāma Rūm Ŝūretā Sìmurġ′a beñzer mi çıķsa bāma būm

3. Ĥaššı geldükde güzeller olsa šañ mı ter-mizāc Gün ġurūba varıcaķ elbet düĢer aĥĢāma Ģūm

II

1. Sāye ķılmıĢ Ģāneden pìĢāna dilber kākülüñ EylemiĢ baĢına bir ĥaķan-ı miġfer kākülüñ

3. Šurra-i ebrūsına ŝalsa n′ola zer kākülüñ Nāzter olsa mu„azzez ŝaçılur erķāma ķūm

III

1. ġöyle ġarrālanmasañ ol meh visāli „ìdine Ol hilāl-ebrūların aldanma sen nevmìdine

3. Ķılsun im„ān-ı naţar ta„tìķıne tecdìdine

Yoķlasun eksüklügüñ günden „ayān eyyāma yūm IV

1. Çoķ olur çoķ šaĢ atar eski meśeldür Ģā„ire Cāhilüñ bed sözleri „ayn-ı „aseldür Ģā„ire

3. Ey „Ömer bu ekl [ü] Ģürb andan keseldür Ģā„ire Ģālet-i āġāza da „illet virür idġāma ġūm

104^a‟da sayfa üstüne sonradan yazılmıĢ, altında “Sene 1132” notuyla kaydedilmiĢ bir tarih beyti vardır:

Dedi Sulšān Aģmed Ĥān ki „izzetle bu dem oldı

Süleymānum Meģemmed Muŝšafā hem Bāyezìd sünnet Yazmada yer yer kelimelerin üstü çizilmiĢ ve yerine yenileri yazılmıĢtır. Üstü çizilen bazı kelimeler neredeyse okunamayacak durumdadır. Kimi beyitlerin üzerleri tamamen çizilerek çıkarılmıĢtır.

Bazı mısralarda ve kelimelerde takdim-tehir iĢaretlerinin kullanıldığı, bu takdim tehirlerin bazı kısımlarda devam eden çizgiler yoluyla yer belirleme Ģeklinde gerçekleĢtiği görülmektedir.

Yer yer değiĢtirilen kelimeler, üstü çizilen kelime, mısra ve beyitler, 4. kasidenin bir yerinde (97^b) bir beyit için yazılmıĢ olan “yazılmaya” kaydı Divan‟ın belki tertip edilmiĢ olan bir baĢka muhtemel nüshasına esas olmak üzere tertipten önce kontrol edilmiĢ olabileceğini akla getirmektedir.

Yazmada imla yanlıĢlıkları bulunmaz. Ancak noktalamada birtakım noksanlıklar vardır. ġair bazı kelimelerin noktalarını ihmal etmiĢtir. Bunun yanısıra bazı Ģiirlerde kelime hâlindeki rediflerin yazılmadığı görülür.

BaĢ:

A„mālümüz neĢr eyleme yā Rabbenā yevmü‟n-nüĢūr Füccār-ıla ģaĢr eyleme yā Rabbenā yevmü‟n-nüĢūr Son:

Yaķ fetíl-i Ģevķ-ıla ķandíl-i cāmı her gece Güft ü gūy-ı ĥalķı gūĢ etme Beyāní ebkem ol

3. ÇEVĠRĠYAZI ALFABESĠ