I. BÖLÜM
2. EDEBÎ SANATLAR
Zer-çerāġ elde güneĢ baĢ açuķ abdāluñdur ĢaĢr olınca güzelüm „ömri seyāģatde geçer
G.124/2 Etmege vādí-i „iĢretde ŝafā murġın Ģikār
Elde cām-ı bādeyi Ģeh-bāz-ı bí-bāk eyledüm
G.538/6 Ürkütme ben üftāde-dili cilve-gehüñden
Bir fāĥteyem serv-i ĥırāmānuña düĢdüm
G.545/2 Ģırz-ı bāzū-yı ģayātum iltifātuñdur senüñ
„AĢķ-ı pāküñdür dil-i pür-daġuma ģısn-ı ģasín
G.605/3 ġírāne hücūm itdi ġazāline sipihrüñ
Bí-tāb u tüvān eyledi ĥurĢídi o meh-rū
G.642/3
3.2. Ġstiare
Ol naĥl-i bāġ-ı Ģíve Šūbā′ya hem-ser ancaķ Eflāke sāye ŝalmıĢ naĥl-i ber-āver ancaķ
G.408/1 Bir gözi Ģeh-bāza ķapdurduķ dil-i āvāremüz
„Āķıbet bí-çāreyi dāma giriftār eyledük
G.432/5 Ġam vücūdum mülkini tārāc edüp ķahr eyledi
Bir zamān ben böyle dest-i ġamda maķhūr olmadum G.529/4 BulmıĢuz „aynü‟l-ģayātı zír-i zülf-i yārda
Zindeyüz mānend-i Ĥıżr āb-ı beķāmuz var bizüm
G.570/3 Hem-rikāb olmaķ münāsib mi saña ey ġonça-fem
Rāh-ı gülzār-ı maģabbetde bir iki ĥār-ıla
3.3. Kinaye
Seyr-i gülzār ede ol Ģāh-ı cihān ensebdür Gül-i ra„nā gibi zírā ki açuķ meĢrebdür
G.237/1 Meyl ederdi dil-i Ģūrídeyi bend eylemege
N′eylesün zülfüñi baĢdan çıķaran kāküldür
G.259/2 Aldanma ŝaķın ĥandesine āl ider āĥır
Ey bülbül-i Ģūríde dü-rūdur gül-i ra„nā
G.010/2 Siģir-sāz olduġından göñlin aldı „āĢıķ-ı zāruñ
Ne sāģirdür ne cādūdur nigārā çeĢm-i mekkāruñ
G.441/1 Ĥançer-i müjgān-ıla çāk etseler de sínemi
Ŝanmasunlar döndürür yüz meh-liķālardan beni
G.826/4
3.4. Tevriye-Ġham
Zāhid yüri düĢ ayaġına pír-i muġānuñ Feyż ister-iseñ Ģevķ-ıla çek cām-ı melāmet
G.055/2 Ĥazān olur dökilür rūzgār-ıla bergi
Ne sāyebānı dıraĥtuñ ne Ģaĥsārı ķalur
G.221/5 Kime bilsem açılup rāzuñı fāĢ eylersin
Söyle ey ruĥları gül síne-figāruñ kimdür
G.263/2 ĶızarmıĢ rūy-ı cām-ı Ģíre-i engūr Ģerminden
ġarāb-ı la„l-i nābuñdan ŝıķılmıĢ ĥaylí reng almıĢ
G.381/3 HemíĢe feyż-yāb-ı bāde-i taģķíķ olam derseñ
Ayaġın mey-fürūĢuñ öpmegi var irtikāb [eyle]
3.5. Tenasüp
Çü nāl-i ĥāme cismi „aĢķ-ıla n‟ola nizār olsa Hilāl eden belā-keĢ mübtelāyı meh-liķālardur
G.203/4 Nüsĥa-i ģüsnüñ tetebbu„ eylerüz miŝbāģ-ıla
Metn-i vaŝfuñ iĥtiŝār etmez mükemmel söylerüz
G.366/2 Nüsĥa-i ģüsnüñ „adū ģayfā ki taģrír eylemiĢ
Ķābil-i ıŝlāģ olur mı olsa bir nüsĥa ġalaš
G.398/5 Nice mümkindür uydurmaķ uŝūle naġme-i „aĢķı
Fiġānı mušrıbā „uĢĢāķuñ uymaz Ģer„ ü ķānūna
G.677/3 Dāne-i ĥāl-i „iźāruñla giriftār eyledüñ
„Āķıbet üftāde-i bend-i duzaġ etdüñ beni
G.827/2
3.6. Tezat
Pāyına düĢüp kāküli sevdāsına düĢdüñ Ey „āĢıķ-ı üftāde nedür sende bu himmet
G.057/3 Bir ŝanem „aĢķına düĢdük küfri ímān etmiĢüz
KíĢ-i cānı Ģevķ-ıla yolında ķurbān etmiĢüz
G.369/1 Bāġ-ı „adlüñde ŝalınsa naĥl-i iķbālüm n′ola
Ĥāk-ile yeksān iken serv-i ĥırāmān [eyledüñ]
G.447/04 Ĥalķ dil-Ģād oldı ben maģzūn mesrūr olmadum
Cümle ābād oldı ben vírāne ma„mūr olmadum
G.529/1 Ĥarābātí olup mey-ĥāne küncinde ķarār etseñ
Beyāní gezmez idüñ der-be-der kāĢāne kāĢāne
3.7. Leff ü NeĢr
Gice pervāne gündüz „andelíb-i nāle-kār eden Beni gülzār-ı „ālemde fürūġ-ı mihr ü māhumdur
G.193/2 Gül ruĥı āteĢine düĢmiĢ o Ģūĥuñ dil-i zār
Nār-ı „aĢķuñ o ya pervānesi yā bülbülidür
G.256/2 ÇeĢmümüzde eĢk-i ģasret baĢumuzda tāze daġ
Devletüñde eksük olmaz dirhem ü dínārumuz
G.335/2 ġeķāvetle sa„ādet miślidür hicrān-ıla vuŝlat
Ki ehl-i nār u cennet gibi erbābı faríķ olmıĢ
G.383/3 Gūy-ı ĥurĢíd ile çevgān-ı hilāli gösterür
Tükme-i zer-tār-ıla çāk-i giríbānuñ senüñ
G.457/5
3.8. Tecahül-i arif
Nüsĥa-i ģüsnüñ „adū ģayfā ki taģrír eylemiĢ Ķābil-i ıŝlāģ olur mı olsa bir nüsĥa ġalaš
G.398/5 BaĢladılar silsile-cünbān olup Ģeydālıġa
Etdiler šuġyān cūlar nev-bahār olmaķ gerek
G.427/2 Neden bildüñ diyār-ı „aĢķuñ aģvālin ki söylersin
Beyāní bundan evvel yoĥsa ol mülke sefer m′etdüñ G.449/5 DüĢelden vādí-i hicrānuña ol deñli maģzūnam
Firāķ-ı Yūsuf ile oldı mı Ya„ķūb da maģzūn
G.623/2 N‟içün zāhid temāĢā-yı cemāl-i yāra münkirsin
Kemāl-i ŝun„-ı Ģaķ ţāhir degül mi rūy-ı zíbāda
3.9. Ġstifham
Dil-i Ģeydā o Ģūĥuñ būy-ı zülfinden ĥaber almıĢ Muķaddem ey ŝabā teĢrífini yoĥsa ĥaber m′etdüñ
G.449/4 Bezm-i ġamda ģasretüñle nūĢ edem ben ĥūn-ı dil
Meclis-i aġyārı teĢríf edesin lāyıķ mıdur
G.183/2 Híç Ģehíd-i tíġı olmaķdan ķaçar mı ehl-i „aĢķ
Ġamzeden bilsek neden tā böyle ey dil iģtirāz
G.295/2 Fürūġ-ı cevher-i źātuñ cihānı tābnāk etdi
Ne baģruñ dürr-i yek-tāsı ne kānuñ gevherisin sen
G.599/3 Eylemez rāh-ı ĥašarnāk-i hevesden iģtirāz
Nic‟olur bilmem ki ģālüm bu dil-i güm-rāh-ıla
G.660/3
3.10. Hüsn-i Talil
Sille-i bād-ı ŝabādan berelenmiĢ sünbül O-y-ımıĢ cismi kebūd olduġınuñ vechi meger
G.118/2 Yārı görmiĢ ĥacletinden zer külehle āfitāb
Cānib-i ġarbı šutup peyk-i revān olmıĢ gider
G.134/3 Raķíbi ol ķıyāmet-ķad Ģehíd-i tíġ-ı nāz etmez
Bilür kim rūz-ı maģĢerde Ģehídāna ģisāb [olmaz]
G.302/6 DemiĢ ol ġonça-fem „azm eyler-idüm gülĢene gāhí
Ta„allüm itmese ġonça tebessüm ibtisāmumdan
G.574/2 O yāra gönderürdüm peyk-i āh-ı cān-güdāzumla
ġitāb-ı āteĢíninden yanup kül olmasa nāme
3.11. Mübalağa
ĀteĢ-i hicrānuña girseydi cāna bir nefes Iŝınurdı añların nār-ı caģíme Bū Leheb
G.046/4 Mūy-ı zengí gibi píç-ā-píç bu ţulmet-kede
Eylemez nūrāní šāli„ olsa yüz biñ āftāb
G.037/3 Ķašre-i eĢküm tenūr-ı dilden etdi çün ţuhūr
Ser-be-ser virdi cihānı ġarķa ol bir ķašre āb
G.043/5 ġu deñli mübtelā-yı derd-i bí-dermān-ı „aĢķam kim Belā bezminde ney gibi fiġānumdan fiġān iñler
G.149/3 Gider „aķlum lebüñ reĢkiyle bir ķašre Ģarāb içsem
O deñli māye-dāram oluram mestāne āb içsem
G.523/1
3.12. Sihr-i Helal
Lāne-i murġı görüp ķaysa dedi bir ehl-i ģāl Var-iken bunca belā başuñda bu miģnet nedür
G.247/3 Bāġ-ı sínemde maģabbet naĥli ŝalmıĢ Ģāĥlar
Sebz ü ĥurremdür hemíşe berg ü bārı tāzedür
G.249/2 Ben ol rindem ki her dem sākin-i mey-ĥāne-i „aĢķam Ķadeģ düĢmez elümden rūz u şeb mestāne-i „aĢķam
G.496/1 Ederdi kendüyi biñ pāre „āĢıķ ķādir olsaydı
Olurdı gördügi dildāra biñ cān-ıla dil-dāde
G.651/4 „Aceb olmaz períĢān-ĥāšır olsañ ey dil-i Ģeydā
Degüldür ber-ķarār aģvāl-i „ālem inķılāb üzre
3.13. Ġktibas
Beyāní ülfet ü germiyyeti „āĢıķla ma„Ģūķuñ Ezel bezmindeki cem„iyyet-i لاث اڃٴب٬ 107dandur
G.107/5 Biz Beyāní sālik-i ٫يٹ٠ س٨ 108-ı ķurbetüz
„Azmümüzde ġāh-ı kevneyn′e tevessül kārumuz
G.336/7 Didiler „uĢĢāķ cām-ı la„lüñ iģsān et bize
Didi dilber
اڃ٭٩ٽج څحظ كجٴا اڃٴبٽج ٻٴ
109G.643/3
3.14. Telmih
Ģisābı yoķ helāk olmıĢlaruñ dil-teĢne bu yolda Bu deĢt-i Kerbelā′dur bunda ehl-i „aĢķa āb olmaz
G.302/3 Bār-ı ālāmı taģammül eden ehl-i dildür
Öyle bir ģaml-i śaķíli hele dünyā çekemez
G.310/4 Beyt-i ģazen-i „āĢıķı dilber unudur mı
Yūsuf edemez külbe-i Ya„ķūb′ı ferāmūĢ
G.391/02 Ŝabr etse reh-i ġamda belāya „aceb olmaz
„Āķil edemez ģālet-i Eyyūb′ı ferāmūĢ
G.391/05 Gülsitān oldı tecellí-gāh-ı bülbül çün Kelím
Verdi gül nār-ı tecellíden niĢān nev-rūzda
G.657/4
107 Kur’an, 7 Araf 172.
108 Kur’an, 22 Hac 27.
3.15. Cinas
Ĥāk-i pāyına yüzüm sürmege iķdām edemem Ķorķaram ĥāšır-ı dildāra ķona gerd-i keder
G.127/2 Bāde-i „aĢķı meclis-i ġamda
Ķuvvet-i ķalb ü ķūt-ı cān ederüz
G.354/6 Gördüm cemāl-i dilberi iĢte güzel dedüm
Baķdum o çeĢm ü deste ne a„lā göz el dedüm
G.543/1 Herkesi gördüm ki olmıĢ Ģāh-ı „aĢķuñ çākeri
Cān ü dilden ben de oldum bende-i fermān-beri
G.838/1 Gül-i ŝad-berg-i aluñ „āĢıķa „arż eyle āl etme
PeríĢān eyleme bülbül gibi Ģūríde-ģāl etme
G.725/1
3.16. ĠĢtikak
„ĀĢıķuz „aĢķa ibtilāmuz var Mübtelāyuz ne ĥoĢ belāmuz var
K.2/01 Naţm edüp silk-i recāya dürer-i da„vātı
Umaruz ede icābet o Mücíbü‟d-de„avāt
K.4/43 Keff-i mízāna ķomaz her birini vezzān-ı „aĢķ
Ķaysı Ferhād-ıla vezn etdükde deng-ā-deng eder
G.133/5 Ģikem-perdāz olup la„lüñ ķaçan dem ursa ģikmetden Ģakím-i zū-fünūnı feylesōf-ı rūzgār eyler
G.158/6 Beyāní bāde-i „aĢķuñla mest olmaķ muķaddermiĢ
Ne mümkin pend-i pírān ola cānā māni„-i taķdír
„Abd-i „āsídür Beyāní yüz sürer dergāhuña Maġfiret deryāsına ġarķ eyle anı yā Ġafūr
G.170/5
3.17. Tefrik
Servdür derdüm olaydı verd-i ra„nāsı anuñ Gül-bün-ārā bir nihāl-i gülsitāndur ķāmetüñ
G.468/3 Nice Ķays′a ķıyās eyler beni „āķil olan bilsem
O bir mekkāre-zen mecnūnı ben dívāne-i „aĢķam
G.496/3 Ġayrılarla bendelikde gerçi yeksānam velí
Dergehüñ cārū-keĢi olmaķ ziyādemdür benüm
G.564/3 Āftāb-ı „ālem-ārā nice beñzer rūyuña
Yoķdur anda kākül-i müĢkín ü zülf-i „anberín
G.604/3 Ģoķķa-i la„linde anuñ da olaydı dürleri
Beñzedürdüm ġonça-i verdi fem-i cānāneye
G.747/4
3.18. Cem
Çözer bend-i ġam-ı pür-píçi dilden Ģādmān eyler Naţar erbābına hem āyíne hem Ģānedür çeĢmüñ
G.453/3
3.19. Rücu
Der gören serv-i ķad-i yārı ne ķāmetdür bu Ķad degül bāġ-ı temāĢāda ķıyāmetdür bu
3.18. Telmi
Ġltifāt-içün düĢüp pāyına etdüm çoķ niyāz
ؾكٱث بځٵ٨ب٥ج ڂ لبټ ٻٸ قبح٨ق څځو ٺآ
G.079/6
3.19. Ġrsal-i Mesel
O Ģūĥuñ baġladum zülfine göñlüm herçi bād-ā-bād Belāya uġradum derler ķażā yanındadur devlet
G.058/2 Ķadeģ ŝun sāķí ĥum šursın yerinde
Büyük baĢuñ büyük aġrusı olur
G.227/6 Cevr ü lušfuñ „āĢıķa ifrāš u tefríš eyleme
Bu ĥaber meĢhūrdur ٗوڃٴا څ٨ لاا كيؼ لا
G.398/2 Ĥaš-ı nev-ĥíz-i ruĥsāruñ dil-i „uĢĢāķı Ģād eyler
Meśeldür ġonça-i ķalbi açar seyri çemenzāruñ
G.442/3 Benüm kār-ı Ģebān-rūzum n‟ola ancaķ niyāz olsa
Meśeldür çünki derler bir olur cānā hüner erde
3. DEYĠMLER, ATASÖZLERĠ VE KALIPLAġMIġ ĠFADELER