1. ncili Çavu
ncili Çavu adl bu oyun Milli Kütüphanede bulunan afi bilgilerinden anlad za göre stanbul Kad köy Yo urtçu Park Tiyatrosu’nda oynanan, oyuncu ve gösteri sanatç lar Ayten H. ,Refik Bey, Siret B. ,Fahri Bey, Ziya B., At f Bey, Sabriye H., Ayten Refik H.’den olu an 3 perdelik bir piyestir (www.mkutup.gov.tr).
2. IV. Murat
Seyircinin yo un ilgisiyle kar lanan ve Osmanl 'n n çalkant bir döneminde tahta geçen IV. Murat' n iktidar n puslu ikliminde yol al sahneye ta yan bu tiyatro oyununun da karakterlerinden biri Bekri Mustafa’d r. Turan Oflazo lu’nun yazd , Engin Uluda n yönetti i ve Hüseyin Köro lu'nun (IV. Murat), Aliye Uzunata an (Kösem Sultan), Salih Sar kaya (Sadrazam Topal Recep Pa a), Mehmet Avdan (Haf z Pa a), Do an Bavli (Nef'i), rem Arslan (Dilfigar), Kutay K ehirlio lu (Silahtar), Emre Narc (Bostanc ba ), Erhan Özçelik (Kara Ali), Turgut Arseven (Köse Mehmet), Münir Kutlu ( eyhülislam Ahizade Hüseyin Efendi), U urtan Atakan (Bekri Mustafa) ve Suphi Tekniker (Hekimba ) taraf ndan canland lan iki perdelik bir oyundur (www. tiyatronline. com).
I. D ERLER
1. ncili Çavu Gazetesi
Bu gazete; 1924’te Türkiye’ye gelen ve yerle en Batum do umlu, 1929’da haftal k Bereket Dergisi’nde gazetecilik mesle ine ba layan ve 1992’de vefat eden Niyazi Ahmet Bano lu taraf ndan ç kar lan bir gazetedir (www.biyografi.net).
2. Mizah Dergisi
2. Me rutiyet’ten sonra Cumhuriyet’in ilan na kadar olan dönemde Rum ve Ermeni vatanda lar taraf ndan yay nlanan k sa ömürlü dergilerden biri de ncili Çavu ’tur (www. huslu.8k.com/yazi1.htm).
3. ncili Çavu ’un Ad na Ba lanan Yerle im Yerleri a) ncili Köyleri
Türkiye’de ncili Çavu ’un ad na ba üç tane ncili köyü vard r. Bunlar:
1. Bayburt ili Ayd ntepe ilçesi ncili Köyü (Gülensoy 1995: 27): Bayburt iline 16 km Ayd ntepe ilçesine 5 km uzakl ktad r. Köyün ad n nereden geldi i ve geçmi i hakk nda bilgi yoktur (www. bayburt69. com).
2. Diyarbak r ili Çermik ilçesi ncili Köyü (Gülensoy 1995: 27): Diyarbak r iline 62 km, Çermik ilçesine 23 km uzakl ktad r. Köyün ad n nereden geldi i ve geçmi i hakk nda bilgi yoktur (www. wikipedia. org). Bu köy, ara lar n ncili Çavu ’un köyü olarak kabul etti i rincil Köyü ile kar lmamal r. rincil adl köyün arazisi 1960’larda Dicle Üniversitesi için istimlâk edilmi tir. Osmanl Ar ivleri’nde de geçen bu köy, rincin Noyan’ n karargâh kurdu u yer olarak kabul edilmektedir. rincin Noyan, Mo ollar’ n bir valisidir. Mo ollar, Ortado u Anadolu ve Asya’y i gal ve tahrip ettiklerinde Diyarbak r’a da gelmi ler, Diyarbak r’da bir Mo ol hanedan olan Sutayl lar bulunmu tur. 1309-1332 tarihleri aras nda Diyarbak r’ Sutay Noyan idare etmi tir. Sutay Noyan’dan önce Diyarbak r’da valilik yapanlardan biri de rincin Noyan’d r (Beysano lu 1983: 55).
3. Kayseri ili Tomarza ilçesi ncili Köyü’dür (Gülensoy 1995: 27). Eski ad T rav n olan bu köy ncili’ye sahip ç kar ve bu köyün insanlar ncili’nin oral oldu unu savunur. Bu
b) ncili Çavu Soka
ncili Çavu Soka , günümüzde stanbul’da Sultanahmet Meydan civar nda, Firuz a Camii ile Yerebatan Saray aras nda ve Divan Yolu’na paralel vaziyette bulunan bir sokakt r Fakat ad geçen Firuz A a ile ncili Çavu aras nda bir ba lant yoktur (www.eminonuplatformu.org).
4. ncili Çavu Türbeleri
a) Isparta l Merkezinde Bulunan ncili Çavu Türbesi
Isparta il merkezinde, ncili Çavu ’a ait oldu u söylenen ancak, içerisinde sandukas olmayan bir türbe bulunmaktad r. Isparta’daki türbenin kime ait oldu u bilinmemekle birlikte halk aras nda ncili Çavu olarak tan nm r. Türbe, Selçuklu mimari üslubunda yap lm r. Köfeki ta ndan yap lm sekizgen gövdeli ve konik çat r. Sekizgen gövdenin her kenar na yuvarlak sa r kemerler yap lm ve bunlar n içerisine birer pencere aç lm r (www. kenthaber. com)
b) Isparta li Sav Kasabas ’nda Bulunan ncili Çavu Türbesi
Kasabaya girerken yolun sa taraf nda yer alan ncili Çavu taraf ndan yapt ld söylenen (bugün restore edilen) fakat sinesinde ncilinin yatmas n nasip olmad ünlü türbeyi köylüler her gelip gidi inde Fatiha okuyarak selamlar. Bugün ad na filmler çevrilen ncili Çavu Sav'a gelmi kendisine bir mezar haz rlatm r. Padi ah taraf ndan affa- mazhar olmas dolay yla stanbul'a gitmi ve orada ölmü tür (K 1998: 26; www. savkasabasi.com; www.isparta.gov.tr).
5. iirler
Bekri Mustafa’n n izine Neyzen Tevfik’in iirlerinde de rastlan lmaktad r. Bekri’nin ve Neyzen’in ortak özelli i olan içki içmeyi anlatan ve “Çok ükür” adl iirinden ald z bir dörtlü ü örnek olmas bak ndan a ya al yoruz:
“…
Sana giren ç kan nedir be dürzü? Be Allah’ n numunelik öküzü
Ben mi yuttum on dört bin okka düzü,
6. ncili Çavu ve Bekri Mustafa F kralar n E itici Yönü a) ncili Çavu F kralar n E itici Yönü
ncili Çavu f kralar nda, daha çok saray ve çevresinin konu al nmas , ncili’nin padi ah n nedimi olmas ve sarayda bulunmas ndan dolay daha çok saray e itimi görülmektedir. nceledi imiz 87 f kran n hemen hemen hepsinde verilmek istenen e itim, (25, 26, 66) numaral f kralarda konu olarak kar za ç kar.
ncili Çavu zalim, beceriksiz, e itimsiz idarecilerin ve devlet adamlar n kar nda yer al r. (4, 35, 41, 47) numaral f kralardaki gibi zalimliklere ve haks zl klara zekâs yla ve nükteleriyle kar ç kar. Hatta bu olumsuzluklar 82 numaral f krada kendi ahsiyetinde ele tirir.
ncili Çavu devlet adam olma özelli iyle de Türk milletini ve Osmanl Devleti’ni küçümsemeye kalkanlara da dersini verir. (6, 14, 16, 17, 18, 54) numaral f kralar bu konuyla ilgilidir. Böylece ncili Çavu f kralar nda ne olursa olsun milletimizi ve devletimizi küçük görenlere haddini bildirmemiz gerekti inin e itimi verilir.
ncili Çavu f kralar nda e itimci ki ili iyle de kar za ç kar. (25, 26, 66 ve 78) numaral f kralarda saray adab ve görgü kurallar ö retmek için çabalar.
ncili Çavu f kralar nda Türk misafirperverli ini ve buna verilen önemi görürüz. kralarda eve gelen misafirin en iyi ekilde a rlanmas gerekti inin e itimi verilir. 46 numaral f kra bunun en güzel örne idir.
b)Bekri Mustafa F kralar n E itici Yönü
Bekri Mustafa f kralar daha çok içki konusuyla ilgili görünse de e itim konusunun lendi i f kralarla kar la abiliyoruz. Bekri Mustafa f kralar nda e itim konusunun geçti i kralar unlard r: (6, 29, 30, 50, 89, 91, 93, 100). Bu f kralar n yan s ra inceledi imiz Bekri Mustafa f kralar n neredeyse tamam nda insanlar e lendirmenin yan nda okuyucuya verilmek istenen bir mesaj vard r. Bu mesaj da f kralar n insanlar n e itiminde bir tür araç oldu unun göstergesidir. Yani e itim, konu olarak ele al ns n veya al nmas n Bekri Mustafa
kralar nda var olan bir kavramd r.
Bekri Mustafa, hayat boyunca ay k gezmeyen bir sarho olmas na ra men e itici yönü olan birisidir. Bekri, çocuklara içkinin kötü bir madde oldu unun ve bu zararl
Bekri Mustafa f kralar nda e itimin önemi Bekri’nin ki ili inde dile getirilir. Bekri Mustafa bilgisizli e dayanamaz; cahillere insanlara yapt klar n yanl oldu unu göstermek suretiyle dersini verir. Bekri Mustafa bir hayat ö retmenidir ve nükteleriyle, dürüst ki ili iyle, kabaday yla insanlara hayat e itimini verir.
Bekri Mustafa f kralar nda ho görünün önemi vurgulan r. Bekri Mustafa kibirli, ukala, kendini be enmi , ba kalar küçümseyen insanlar güzellikle uyar r; onlara ho görüyü retir. 108 numaral f kray buna örnek olarak verebiliriz. 25 numaral f krada Bekri Mustafa, kar daki bir suçlu da olsa insanl k gere i h rs n yaralar sarar. Böylece h rs n yapt i i b rakmas na sebep olur.
Bekri Mustafa ayn zamanda görgü kuralar , adap ve erkân , nerde nas l konu ulup davran laca n da e itimini vermeye çal r. 91 numaral f kras bunun en güzel örne idir. Bekri Mustafa nsanlar e itmesinin yan s ra ayn zamanda iyi bir hayvan terbiyecisidir. 29 numaral f krada bir ay yavrusunu e itir.
Bekri Mustafa f kralar nda dürüstlük konusu da inceden inceye okuyucuya sezdirilir. Bekri Mustafa zor durumda kalsa bile yalan konu maz, gerçekleri söyler. Gördü ü düzenbazl klara, yanl klara dürüstçe engel olur. Örne in 16, 37, 85 numaral f kralarda bunu görebiliriz.
Türk kültüründe misafir ve misafirperverlik önemli bir konudur. 54 numaral f krada Bekri Mustafa, misafir oldu u evde ev sahibinin cimrili i yüzünden pekiyi a rlanmaz. Bekri de ev sahibine minareden okudu u ezanla iyi bir ders verir. Böylece ev sahibi yapt hatay anlar ve Bekri’yi güzel bir ekilde a rlar.
NC BÖLÜM
NC ÇAVU FIKRALARI ÜZER NE
I. NC ÇAVU K MD R?