ncili Çavu , dergâh- âli çavu u olarak saraya girmi (Beysano lu 1982: 56), padi ah n nedimli ine kadar yükselmi (Konyal 1950: 77), ömrünün büyük bir k sm sarayda dolay yla da stanbul’da geçirmi ve orada ölmü tür. Bu nedenle, gerçek hayat nda oldu u gibi f kralar nda da zaman zaman özel görevlerle stanbul’dan ve saraydan uzakla mas na ra men genellikle mekân olarak saray ve stanbul’u görürüz. F kralar ndaki ki ilerin büyük ço unlu unu da saraydaki insanlar olu turur. Bu bak mdan ncili Çavu
kralar , halk n yak ndan tan mad üst tabakaya bak yans tan, sarayda ya ayan insanlar alaya alarak anlatan güldürücü sosyal f kralard r (Kabakl 2002: 216).
kralar nda padi ah sinirlendi inde saraydakiler hemen ncili Çavu ’a ba vururlar ve ondan padi ah sakinle tirmesini isterler. “Yüzüne Kar Sövdürmü ” adl f krada ya anan olaylar bu duruma örnek gösterebiliriz. ncili, stanbul’a gelen elçilere rehberlik eder, gerekirse onlara ders verir (6, 14, 16, 17, 18). Saraydaki ve toplumdaki aksakl klarla alay eder, böylelikle olaylar tüm aç kl yla padi ah n görmesini sa lar. Örnek olarak Kabak Saz Meselesi adl f kray verebiliriz. Ayn zamanda ncili Çavu , bütün bunlar yaparken padi ah lendirir. Zaten gerçek hayat nda da ncili Çavu ’un as l görevi padi ah n nedimli idir (Efe ?: 128; Koz 1983: 73; K 1998: 25; Sanerk 1943: 4; Sicilli Osmani I: 448; aka Ne riyat 1944: 3; Tokmakç lu 1983a: 7; Y ld m 1999: 27). Yani padi ah e lendirmek ve ona sohbet arkada olmakt r.
ncili, bazen padi aha gücenip saraydan uzakla r; ama padi ah onu buldurup yine saraya getirtir. Silahtar a ay sinirlendirip tekmesini yer, aylarca hasta yatar; ama iyile ince geldi i yer yine sarayd r (38).
ran’a, Fransa’ya elçi olarak gönderilir. Görevi bitince yine stanbul’a döner. K sacas ncili Çavu ’un dönüp dola p geldi i yer sarayd r, stanbul’dur.
II. NC ÇAVU FIKRALARININ OLU MA NEDENLER
ncili Çavu f kralar n olu mas ndaki en önemli nedenlerden biri saray ve çevresidir. ncili Çavu padi ah n nedimi oldu u için sarayda ve toplumda gördü ü aksakl klar alaya alma yetkisine sahiptir. Böylece hem padi ah e lendirir, hem de gördü ü yanl klar padi ah n huzurunda tüm aç kl yla gözler önüne serer. Bu tarz saray musahipli i Osmanl saray hayat nda epeyce eskidir. ncili Çavu ’tan ba ka bilinen en ünlü musahip Y ld m Beyaz t zaman nda sarayda ya am olan E lence’dir. Ancak o, ncili Çavu gibi bir f kra tipi olma özelli ine sahip de ildir (Y ld m 1999: 27).
ncili Çavu ’un f kralar yla Bat memleketlerinin kral saraylar nda benzerlerine rastlad z “maskara”lar n rolünü oynad , padi ah n musahibi oldu unu belirten Boratav’a göre ncili, padi ah n ve saray halk n aksayan yönlerini alaya alma yetkisine ve cesaretine sahiptir (Boratav 1999: 87-88). ncili Çavu , saray n, varl kl çevrelerin, devlet yönetimindeki vezir, yeniçeri a as , k zlar a as gibi yüksek görevlilerin güldürücü ve lendirici ki isidir (Eyubo lu 1977: 46). Saray ve saray çevresi ncili Çavu f kralar nda ele tirilir. Bu ele tiri padi aha kadar uzan r. Bu durum, ncili’nin hayat etraf nda f kralar n olu mas yla do ru orant r. Asl nda ncili Çavu f kralar halk n devlet yönetimindeki aksakl klara kar bir yergisidir. ncili Çavu ’u di er saray nedim ve musahiplerinden ay ran en önemli özelli i zeki, haz rcevap ve nüktedan olu udur. Bunun yan s ra o, insani ve toplumsal de erlere önem vermi , saray ve saray d nda yap lan haks zl klara kar ç km r. Böylelikle halk n söyleyemedi i duygu ve dü üncelerini dile getirmi tir. Letaif Mecmuas ’ndaki dört ncili Çavu f kras bilim dünyas na kazand ran Sabri Koz bu konuda öyle demektedir: “Saray ve çevresini, kendini bilmez devlet ileri gelenlerini ve sonradan
görme zenginleri ele tiren f kralar , bu yönüyle halk n bu çevrelerdeki temsilcisi olmak fat da kendisine vermi tir” (Koz 1983: 75). Bu nedenle Türk halk ncili Çavu ’u çok sevmi ve benimsemi tir. Bu da onun f kralar n kal ve canl sa lam r.
III. NC ÇAVU FIKRALARININ ÖZEL KLER
ncili Çavu f kralar ncili Çavu ’un hayat etraf nda olu an nesir eklindeki halk anlatmalar r. F kra metinlerinin genelinde kar kl konu malar hâkimdir. Ancak f kralar n baz lar n metinleri çok uzundur. Bu f kra metinleri, f kradan daha çok hikâye tarz na yak nd r. F kra metinlerinin uzun olmas n sebebi verilmek istenenin daha iyi anlat lmaya çal lmas r. Sonuçta bu metinler uzun da olsa genel f kra özelliklerini ta maktad r. Nitekim masal, halk hikâyesi gibi di er halk nesri metinlerinde kal pla ifadelere yer verilirken
ncili Çavu f kralar nda bu tür ifadelere rastlanmaz.
ncili Çavu f kralar okunduktan veya anlat ld ktan sonra yüzde gülme ve hiciv unsurlar ortaya ç kar r. Böylece ncili Çavu f kralar okuyan ve dinleyen herkese bir ders (nasihat) verir. Sonuç olarak ncili Çavu f kralar n anlat nda veya yaz nda bir sorun olmad anla r.
F kralar n as l tipi ncili Çavu ’tur. ncili Çavu gerçek bir karakterdir. Padi ah n nedimi olup dürüst, ho sohbet, haks zl a dayanamayan, haz rcevap, zeki ve nüktedan biridir. Sarayda ve padi ah n yan nda olmas na ra men halkla iç içedir. Halk taraf ndan sevilen birisidir. Bunda ncili Çavu ’un halk n sorunlar gidermesi, halka zulmedenlerin cezaland lmas sa lamas ve yap lan yanl klar n düzeltilmesindeki rolü etkilidir.
F kralarda geni bir insan kadrosu vard r. ncili Çavu f kralar nda hemen her kesimden insan görülür. Padi ahtan köylüye, sadrazamlardan kad lara, hamamc lardan kahvehanecilere kadar farkl kesimlerden insanlar f kralar n kahraman r. Hemen her kran n de meyen tek kahraman ncili Çavu ’tur. Hayvan kahramanlar aras nda ise at,
ek, köpek gibi hayvanlara rastlamaktay z.
F kralar n ço unlu unda saray ve saray çevresi görülür. Devlet yönetimindeki yanl klar dile getirme, padi ah e lendirme, devletin ileri gelenlerine yap lan akalar ncili’nin f kralar nda ele al nan di er konulard r. Ayr ca ncili Çavu padi ah ba ta olmak üzere saraydakiler taraf ndan çok sevilir. ncili’nin padi ah n yan nda di er nedimlerden daha özel bir yeri vard r. Zaten ncili de zekâs ve nüktedanl yla nedimler aras nda kendini gösterir ve padi ah n ba nedimi olur.
ncili Çavu f kralar nda kat bir alay ve ince bir mizah da söz konusudur. ncili Çavu ’un haz rcevapl , ince zekâs , olaylara bak aç , içinde bulunulan olumsuz durumdan zekâs yla ve nüktedanl yla kurtulmas f kralar n en belirgin özelliklerindendir.
ncili Çavu ’un haz rcevapl yla ilgili olarak anlat lan bir f kras öyledir:
“Behey ncili!”der. “Bilirsin ki cennette ate yok. Çubu unu orada nas l yakacaks n?”
ncili hemen cevab yap r:
“Ben de gider cehennemde sizin için yak lan ate ten al m!” (Kabacal 1998: 46)
F kra metinlerini hikâye ve romanda oldu u gibi serim, dü üm ve çözüm eklinde üç sma ay rabiliriz.
Zaman, ncili Çavu f kralar n ço unda belirsizdir. Kahraman z gerçek biri oldu undan, f kralardaki olaylar n onun ya ad yüzy lda gerçekle ti ini söyleyebiliriz. F kralarda olaylar n geçti i mekân; semtleri, camileri, kahvehaneleri, t marhaneleri, hamamlar , çar ve her yönüyle stanbul’dur. Bununla birlikte ncili’nin stanbul’un d nda gitti i yerler de f kralarda görülmektedir.
ncili Çavu f kralar n dili, halk n konu tu u konu ma dilidir. Dil; sade, aç k ve anla r bir dildir.
ncili Çavu f kralar n baz lar nda ba tan geçeni hikâye etme, rüyada görülenleri ve olmam bir olay ya anm gibi anlatma özellikleri bulunmaktad r. Bu özellikler, daha çok ncili’nin padi ah sakinle tirmek ya da e lendirmek amac yla anlat lan f kralar nda (3, 5, 22, 57, 58, 59, 64 numaral f kralar) görülür.
Anlat , ncili f kralar n ço unda bilgi verir. Olaylar n ak durdurup dü üncesini söyler (2, 11, 13, 14, 15, 19, 20, 22, 27, 29, 34, 41, 43, 45, 46, 47, 50, 51, 52, 60, 63, 64, 70, 75, 78, 82) f kralar örnek olarak gösterebiliriz.
F kralarda hikâye etmenin görülmesinin nedenini de normal bir f kra metnine göre bu kra metinlerinin çok uzun olmas na ba layabiliriz.
IV. NC ÇAVU FIKRALARININ NCELENMES