Yatırım Teşvikler

Gelişmekte olan ülkelerde merkezi planlamanın zayıflayarak piyasa ekonomisine geçişin hızlanmasıyla birlikte teşvik politikalarının kapsamının da daralacağı ve genel ekonomi politikası içindeki göreceli gücünün zayıflayacağı yönünde bir gelişme beklenmekteydi. Ancak, piyasa ekonomisine sonradan geçiş yapan bazı ülkelerin yatırım ve iş ortamı açısından cazip konuma gelerek, uluslararası alanda hareket eden doğrudan yabancı yatırımlardan daha fazla pay almak için teşvikleri yoğun olarak kullanmaları, bu beklentileri değiştirmiştir.46

Yatırım kararı alırken gözetilen önemli bir faktör de, vergilerin şirketin normal faaliyet ortamını nasıl etkileyecekleridir. Yatırımlar ve kârlar üzerindeki aşırı vergi yükü ÇUŞ’ların ev sahibi ülkeye yatırım yapmalarını engeller. Vergi yükü sadece kârdan alınan vergi ile kalmamakta, kâr payı, telif hakkı, havale gibi ana şirket ve yerel bağlı şirketler arasındaki para transferlerinden alınan vergileri de içermektedir. Bazı ülkeler, yatırım çekmek için yarış içinde oldukları ülkelere karşı avantaj sağlayabilmek için yatırımcılara uygun vergiler ve diğer teşvikleri içeren paketler sunarlar. Bu paketler, burada belirtilen diğer şartlar da karşılandığı taktirde ülkelerin yatırım çekmelerine yardımcı olabilirler.47

Uluslararası alanda, yatırım maliyetleri açısından üstünlük yakalayan ülkeler yerine bir sermaye hareketinin yaşanması, sermaye veren ülkeleri de bu yönde çeşitli tedbirler almaya zorlamıştır. Bu bağlamda, gelişmiş ülkelerde de gerek sermaye kaçışını önlemek, gerekse bazı alanlarda rekabet gücü kazanmak ya da üstünlüklerini korumak amacıyla teşvik tedbirlerine başvurulmaktadır. Yatırım kararı aşamasında ya da işletmeye geçilen ilk yıllarda işletmenin yükümlülüklerinde yapılacak indirimler, muafiyetler, istisnalar ya da yatırıma uygun koşullu finansman sağlanması teşvik aracı olarak kullanılabilmektedir. Hükümetler, yatırım indirimi, gümrük vergilerinden       

46 _{Aykan Candemir, a.g.e., s. 73.}  47 _{Deniz Arıkan, a.g.e., s. 34.} 

bağışıklık veya taksitlendirme, ucuz kredi gibi teşvik tedbirleri ile yabancı sermayeyi yatırım yapmaya özendirebilir. Teşvik tedbirleri yabancı sermayeyi çekmekte tek başına etkili değildir. Teşvik tedbirlerinin etkinliğini azaltan önemli bir neden, her gelişmekte olan ülkenin farklı ölçülerde de olsa, yabancı yatırım için teşvik tedbirleri uygulamakta olmasıdır.

Yatırım teşviklerinin etkileri, doğrudan yabancı yatırım proje türleri arasında farklılık göstermektedir. Yabancı döviz kazançlarına bakılırsa, bu kazançların elde edilmesinde ihracat yönlü doğrudan yabancı yatırımlar daha büyük paya sahip olmaktadır. Bu yüzden ev sahibi ülkeler, özellikle gelişmekte olan ülkeler, ihracat yönlü doğrudan yabancı sermaye yatırımlarına daha fazla oranda teşvikler sunmaktadır. Ayrıca belirtilmelidir ki, tarife indirimleri ve vergi muafiyeti gibi her türden teşvikleri sunan ihracat bölgelerinin kurulmaları ile birlikte ihracat yönlü doğrudan yabancı yatırımlar yatırım konusunda cesaretlendirilmektedir. Sonuç olarak kârlılığı arttırmak adına, ihracat yönlü doğrudan yabancı yatırımların ev sahibi ülke iznini alması daha kolay olmaktadır.48

1.4.1.8. Altyapı

Ev sahibi ülkenin iletişimi, ulaşımı ve dağıtımı kolaylaştıracak gelişmiş bir altyapısının olması, doğrudan yabancı yatırımlar için bir başka önemli belirleyici faktördür. Ülkede organize edilmiş sanayi bölgelerinin olması ve ulaşım ağının gelişmiş olması, yatırım kararlarını verirken etkili olmaktadır. Bunların yanı sıra ülkede enerji ve iletişim harcamaları paylarının yüksek olması, doğrudan yabancı yatırımlar olumlu yönde etkilemektedir. Altyapıda ve insan sermayesinde yapılan iyileştirmelere, yerel piyasa yönlü doğrudan yabancı sermaye yatırımları daha büyük önem vermektedirler.49

       48 _{Aykan Candemir, a.g.e., s. 73.}  49 _{Aykan Candemir, a.g.e., s. 73.} 

Altyapı kapsamına ayrıca imalat esnasında gerekli olabilecek destek hizmetleri de girmektedir. Bu hizmetler arasında en önemlileri de sigortacılık hizmetleri, yasal hizmetler, ticari bankalar, aracı kurumlar ve ulaştırma (hava, kara, deniz) olarak belirtilebilir. Hammaddeler ve imalat için gereken diğer üretim faktörlerinin yeterli miktarda ve rekabetçi fiyatlarla bulunabilmesi her zaman yatırımı teşvik eden unsurlardır.50

Doğrudan yatırımları etkileyebilen faktörlerden biri de ülkedeki kurumsal altyapıdır. Kurumsal altyapı, doğrudan yatırım yapacak olan uluslararası yatırımcılar için ortaklık kuracakları veya stratejik işbirliği içine girecekleri kurumlar ile ilgili olarak önemli bir faktördür. Sözgelişi, yatırımının risk ve getirisini önceden bilmek isteyen doğrudan yatırım yapacak olan uluslararası yatırımcı için beraber yola çıkacağı kurumun taahhütlerini yerine getirebilecek bir kurumsal altyapıya sahip olup olmadığı büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda, işletme yönetimlerinin kalitesi ve işletmelerde muhasebe/raporlama altyapısının düzeyi öncelikle vurgulanması gereken kurumsal altyapı unsurlarıdır.

Öte yandan, bir ülkedeki kurumsal altyapı yalnızca uluslararası yatırımcının ortaklık yapacağı kuruma ilişkin değil diğer çevresel faktörler açısından da önem taşımaktadır.

Örneğin;

• Hammadde satın alınacak tedarikçinin kurumsal altyapısı, • Potansiyel müşteri kitlesinin kurumsal altyapısı,

• Hizmet alınacak olan kuruluşların kurumsal altyapısı, • Potansiyel rakiplerin kurumsal altyapısı gibi,

Gerçekten de bazı durumlarda sadece işbirliği yapılacak olan yerel kurumun değil, iş çevresindeki diğer kurumların kurumsal altyapıları da önemli rol oynayabilmektedir. Örneğin, üretimi gerçekleştirebilmek için o ülke içinden belli bir hammadde tedarik etmek zorunda olan bir yatırımcı, o ülkede kendisine bu hammaddeyi       

düzenli olarak sağlayabilecek olan kurumların altyapısına güvenemiyorsa belki de o ülkede düşündüğü yatırımı yapmayacaktır.51