Hukuki Çerçeve: Yabancı Yatırım Kanunu

18 Mart 2008’de yeni Yabancı Yatırımlar Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu kanun yabancı yatırımcıları teşvik etmeye ve Türkmenistan’a daha fazla yabancı yatırım çekmeyi amaçlamaktadır. Bu kanun yabancı yatırımcılara yönelik her türlü ayrımcılığı kaldırmıştır.

Yabancı Yatırımlar Kanunu’na göre yabancı yatırımcıların ve yabancı yatırımlı teşebbüslerin faaliyetlerinin ve yatırım sonrası gelirlerin kullanımı ile ilgili hukuki       

102 _{Asım ÇALIŞ, Türkmenistan Ülke Profili, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı}

Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara, 2005, s. 7.

düzen, yerli yatırımcılara sağlanan faaliyetleri ve yatırım sonrası gelirlerin kullanımı ile ilgili hukuki düzenden daha dezavantajlı olamaz.

Ayrıca, Türkmenistan yasalarında meydana gelen değişiklikler yabancı yatırımcıların ve yabancı yatırım teşebbüslerin faaliyetlerinin hukuki düzenini elverişsiz hale getirecek yasaklamalar ve kısıtlamalar içeriyor ise, yabancı yatırımlarının tescil edildiği dönemde yürürlükte olan Türkmenistan yasaları bu yatırımlar için sonraki 10 yıl için de uygulanacaktır; Türkmenistan Bakanlar Kurulu kararları esasında yabancı tüzel kişilikli teşebbüsler ve yabancı tüzel kişiliklerin şubeleri tarafından gerçekleştirilen yatırım projeleri için bu süre Türkmenistan yasal düzenlemeleri doğrultusunda tescil edildiğinde belirtilmiş geri ödeme süresine kadar uygulanacaktır. Bu hükümler Türkmenistan’ın vergi mevzuatı için de geçerlidir. Türkmenistan’ın hukuki düzenlemelerindeki değişiklikler anayasal düzenini koruma, savunma ve güvenliğini sağlamak amacı ile yapıldıysa bu maddedeki hükümler uygulanamaz.

Yabancı yatırımcı tarafından, yaptığı beyan doğrultusunda yabancı yatırımlı teşebbüslerin öz sermayesine veya yabancı tüzel kişiliğin şubelerinin aktiflerine yapılan yatırımlar, Türkmenistan Bakanlar Kurulu kararı ile yapılan uluslararası anlaşma ve sözleşmeler doğrultusunda yapılan yatırımlar gümrük vergilerinden muaftır.

Yabancı yatırımcılara vize alma kolaylıkları uygulanmaktadır, ayrıca yabancı yatırımlı teşebbüslerin tam mülkiyetine sahip yabancı yatırımcı olan yabancı özel kişiler ve vatandaşlığı olmayan kişiler, Türkmenistan kanunları doğrultusunda, Türkmenistan’da sürekli ikamet etme hakkına sahiptirler.

Yabancı yatırımcılar, vergileri ve diğer zorunlu ödemeleri yaptıktan sonra, gelir ve kârlarını Türkmenistan topraklarında serbestçe kullanabilirler veya Türkmenistan dışına transfer edebilirler.

Türkmenistan topraklarında gerçekleştirilen yabancı yatırımlar ile ilgili uyuşmazlıklar müzakereler, Türkmenistan’ın arbitraj mahkemeleri veya tarafların anlaştığı diğer mahkeme yolu ile çözülür. 103

2.2.2. Hammadde Kaynakları

Türkmenistan çeşitli ve zengin hammadde kaynaklarına sahiptir. Ülkede iyot, brom, sülfür ve değişik metal çeşitlerinin kaynakları bulunması ile birlikte en önemli hammadde kaynakları doğal gaz ve petroldür. Bazı uzmanlara göre, Amu Derya havzası Arap-İran ve Batı Sibirya havzalarından sonra hidrokarbon rezervleri miktarı bakımından dünyada üçüncü yere sahiptir. Türkmenistan dünyanın en büyük doğal gaz rezervlerinden birine sahiptir.

Resmi kaynaklara göre Türkmenistan’da tahminen 20,8 milyar ton petrol, 24,6 trilyon m3 doğalgaz (toplam 45,4 milyar ton yakıt olup, 18,2 milyar tonu Hazar havzasının Türkmenistan’a ait kısmında) bulunmaktadır.104

Ülkede en geniş doğalgaz yatakları Amu-Derya havzasındadır. Ülkenin toplam rezervinin neredeyse yarısı dev Devletabad-Dönmez yatağındadır. Amu-Derya’ya ilaveten, Türkmenistan’ın Murgap havzasında, özellikle dev Yaşlar yatağında geniş doğalgaz rezervleri de vardır. Mayıs 2001’de, ülkenin toplam doğalgaz üretiminin yüzde 85’inden fazlasını gerçekleştiren Türkmengaz ülkenin kuzey-doğusunda Darganata’da bulunan yeni yataklarda arama faaliyetlerine başlamıştır. Karakum’daki Gagarinskoye yatağından ticari maksatlı üretim yakında başlayacak olup, doğu Türkmenistan’da Samantepe yatağındaki çalışmaların tekrar başlaması planlanmaktadır. Ayrıca,

103 _{Neytralniy Türkmenistan Gazetesi, “Türkmenistan Yabancı Yatırımlar Kanunu”, 18.03.2008, ss. 2-}

3 (Türkmenistan Resmi Gazetesi). 

Türkmengaz da Karakum ve Kızılkum çöllerinde arama çalışmalarına hız vermiş bulunmaktadır.105

2008’de Büyük Britanyalı Gaffney, Cline&Associates şirketinin Türkmenistan’ın doğusundaki Güney Yolöten – Osman ve Yaşlar doğal gaz sahalarında gerçekleştirdikleri araştırmalar sonucunda Güney Yolöten – Osman sahasının rezervi asgari 4 trilyon m3, optimal 6 trilyon m3, azami 14 trilyon m3; Yaşlar sahasının rezervi asgari 0.25 trilyon m3, optimal 0.675 trilyon m3, azami 1.5 trilyon m3 olarak belirlenmiştir. Böylece Güney Yolöten – Osman doğal gaz sahası dünyada dördüncü veya beşinci en büyük doğal gaz sahası olarak belirlenmiştir.106

Ülkenin işletilebilen diğer doğal kaynakları: Sodium sülfat, krom (Karaboğaz Lagunu), sülfür, kurşun, galyum (Gaurdak Bölgesi), bentonit (Oğlanlı Bölgesi), brom ve iyottur (Çeleken, Nebitdağ). Ayrıca, önemli miktarda sodyum ve potasyum çıkartılarak, kimya sanayisinde kullanılmaktadır. Tuz üretimi madencilik faaliyetleri arasında önemli bir yer tutmakta ve üretimin büyük kısmı kimya sanayisinde kullanılmaktadır. Ülkede son yıllarda altın ve platin rezervlerine de rastlanmıştır.107

Ayrıca Türkmenistan tekstil sanayisinin hammaddesi olan pamuk üretiminde önemli yere sahiptir. Türkmenistan, Orta Asya’da Özbekistan’dan sonra ikinci önemli pamuk üreticisidir. Dünya sıralamasında 14’üncü üretici olan ülkenin pamuk üretimi toplam tarım sektörünün %70’ini oluşturmaktadır. Pamuk üretimi devlet tarafından sübvanse edilmekte ve üreticinin tohum, gübre ve makine giderlerinin %50’si devlet tarafından karşılanmaktadır. Buna karşılık üreticiler, topladıkları pamukları devlete belli bir fiyattan satmak zorundadırlar. Ekonomik plana göre 2020 yılına gelindiğinde tahıl üretiminin 2000 yılına göre 3 kat, pamuk üretiminin ise 5 kat artması planlanmaktadır.

       105 _{TİKA, a.g.e., s. 15.}   106 _{Turkmenistan.ru, 14.10.2008,} http://www.turkmenistan.ru/?page_id=3&lang_id=ru&elem_id=13776&type=event&highlight_words=% D1%8E%D0%B6%D0%BD&sort=date_desc (erişim 15.05.2009).  107 _{TİKA, a.g.e., s. 18.} 

Bu amaç doğrultusunda zirai makineler yenilenmekte ve girdilerin kalitesi yükseltilmektedir.108

Tablo 7: Türkmenistan’da Yıllara Göre Pamuk Üretimi (2001-2008, 1000 Ton)

Yıl 2001 2005 2006 2007 2008

Üretim 1,137 738 852 917 1,019

Kaynak: National Instıtute of the State Statistics and Information of

Turkmenistan, Statistical Yearbook of Turkmenistan 2000-2006, Ashgabat, 2007, s. 54, National Instıtute of the State Statistics and Information of Turkmenistan, Statistical Yearbook of Turkmenistan 2008, Ashgabat, 2009, s. 61.