Yaratıcılık, ölçülebilen bir kavramdır. Bireylerin yaratıcı yeteneklerinin belirlenebilmesi yapılan çalıĢmaların verimliliğini arttırmaktadır.
Bireylerin yaratıcı yeteneklerini ölçmek amacıyla hazırlanmıĢ yaratıcılık testlerinin bir kısmında eksik resimler kullanılmıĢ, yanıtlayıcılardan bu resmi tanımlamaları istenmiĢtir. Aynı amaçla hazırlanan diğer bir ölçekte problem durumları verilmiĢ ve deneklerden bu durumlara çözüm getirmeleri istenmiĢtir. Bazı ölçeklerde ise, hazırlanmıĢ çeĢitli Ģekillerin neyi gösterdiği sorulmuĢtur.
Yaratıcı yetenekleri ölçen testler sözel ve Ģekil formlarına göre hazırlanmakta, paralel formlar yardımıyla güvenirlik ölçütleri oluĢturulmaktadır. Sözel testlerde, bireye sözel yaratıcı yetenekleri ölçmeye fırsat tanıyan eksik resimler verilmekte, ondan belirli problem durumları karĢısında çözüm önerileri sunması istenmektedir. ġekil formu, dil geliĢimini henüz tamamlamamıĢ küçük çocuklara yönelik olarak hazırlanmıĢtır. Bu ölçeklerde, resim oluĢturma, resim tamamlama, paralel çizgilerden düzenlemeler yapma gibi süreçler yer almaktadır.24
1.1.3.1. Yaratıcılığın Ölçülmesi Neden Gereklidir
Eğitim hayatınıza dönüp baktığınızda bazı dersler ve bazı öğretmenlerle yaĢam dolu ve mutlu olduğunuzu, çünkü size hayat veren, sizi heyecanlandıran Ģeyleri yapmada size Ģans verdiklerini görürsünüz. ġayet iyi olduğunuz Ģeyleri bilirseniz, her Ģeyde iyi olmaya yönelirsiniz. Çünkü kendinize olan güveniniz artmıĢtır ve davranıĢlarınız farklılaĢmıĢtır. Fakat eğitim sistemine baktığımızda insanların yetenekli oldukları konulardan uzaklaĢtığını ve bununda onları genel anlamda eğitimden uzaklaĢtırdığını görmekteyiz. Ġnsanlar onlara ilham veren, canlandıran Ģeyleri yaparken daha verimli olurlar.
Ġnsanlar yaratıcılığı bireysel olarak düĢünmektedirler. Ancak yirmi birinci yy.a bağlantılı olarak yaratıcılığın sosyal boyutu da vardır. Birçok farklı fikirler iĢbirliği yoluyla ve diğer insanların fikirlerini harekete geçirme yoluyla ortaya çıkmaktadır. Eğitim, standartlaĢmıĢ test kültürüyle, belli bir zekâ görüĢünün, dar bir eğitim programının, eğitim sisteminin etkisi altında kalmıĢtır. Tüm bunlar yaratıcılık baĢarısının bağlı olduğu bazı temel beceri ve süreçleri donuklaĢtırmamıza ve bastırmamıza neden olmaktadır.
1.1.3.2. Yaratıcılığı Ölçen Araçlar
Yaratıcılığa iliĢkin var olduğu düĢünülen evrensel ve kiĢiye özel yetenekleri, özellikleri ve tutumları ölçen bir test geliĢtirmek, yaratıcılığın değerlendirilmesinde sıkça baĢvurulan bir yöntemdir. Bu amaçlar doğrultusunda geliĢtirilen yüzlerce ölçme aracı vardır. Sayısız yazar bunları saymaya, sınıflamaya, gözden geçirmeye ve bunların değerleri ya da baĢarıları hakkında hüküm vermeye çalıĢmıĢtır. AĢağıda bazı ölçme araçları hakkında bilgi verilmektedir. Bunlardan bazıları:
1. Torrance Testleri
2. Wallch ve Kogan Testleri 3. Guilford Bataryası
4. Flaraga‟ın Yaratıcılık Testi ve Mednick‟in Uzak ÇağrıĢımlar Testidir.
1.1.3.2.1. Torrance Testleri
Torrance yaratıcı düĢünce testi ilk kez 1966 yılında Amerika BirleĢik Devletleri‟nde yayınlanmıĢtır. Sözel ve Ģekilsel alanda yaratıcılığı ölçen toplam 10 alt testi içeren bu test okul öncesi, ilköğretim, lise, Üniversite yaĢ gruplarına
uygulanabilmektedir.25
Torrance yaratıcılığı “Sorunlara, yetersizliklere, bilgi eksikliğine, mevcut olmayan elemanlara, uyumsuzluklara karĢı duyarlı olma, güçlükleri belirleme, çözümler arama tahminler yapma ve eksikliklere ilgili olarak hipotezler kurma ya da hipotezleri değiĢtirme, çözüm yollarından birini seçme ve deneme, yeniden deneme, daha sonra da sonuçları ortaya koyma” olarak tanımlıyor.26
Torrance‟ın Yaratıcı DüĢünme Testlerinin sözel ve Ģekilsel formlardaki bütün etkinlikler sürelidir, yani her biri beĢ veya on dakika zaman alır. Torrance‟ın yönergelerinde, test uygulayıcılarının, rahatsızlık vermeyen, oyun havasında ancak yazının da bolca kullanıldığı bir ortam yaratmaları gerektiği vurgulanmaktadır. Torrance Yaratıcı DüĢünce Testi, her etkinliğe çok sayıda cevap verilmesine imkân sağlar.
25 http://www.e-okulveli.com/node/13
26http://egitimtercihi.com/haber.php?hid=1232&haber=Yarat%C4%B1c%C4%B1l%C4%B1k%20ve%20 Zeka%20%C4%B0li%C5%9Fkisi!..
Torrance testlerinin geçerliliği ile ilgili çok fazla kanıt bulunmakta ve genellikle diğer yaratıcılık testlerinden çok daha fazla araĢtırma verisi sunmaktadır. Torrance Yaratıcı DüĢüne Testi birçok dile çevrilmiĢ ve uluslar arası çapta bilgi toplanmıĢtır.27
Küçük çocuklarda yaratıcılığı ölçmede en yaygın olarak kullanılan araç Torrance Yaratıcılık Testleri'dir. Bu testlerin yaratıcı düĢüncenin dört yönünü ölçen bir sözel ve bir de biçimsel versiyonları vardır: Akıcılık, esneklik, özgünlük, geliĢtirme. Sözel bölümdeki görevlerden biri çocuklara bir resim verir ve onlardan, resimde ne olduğunu ortaya çıkarabilme için gereksinim duyabilecekleri sorular yapmalarını, resimdeki olay için elden geldiğince uzun bir nedenler listesi oluĢturmalarını ve gelecekte ne olabileceğini kestirmelerini ister. BaĢka bir sözel görev çocuklardan iyi bilinen bir nesnenin olağandıĢı kullanımlarını düĢünüp söylemelerini ister. Biçim testindeki görevler bir daire ya da dalgalı çizgiler gibi bir biçim takımından hareketle farklı resimler oluĢturma üzerine kuruludur. Burada da Torrance testlerinin yalnızca zekâ testleri olduğuna iliĢkin eleĢtiriler vardır. Fakat bu konuda yapılan yeni bir tarama çalıĢması bu testlerde ırksal ve sosyoekonomik yanlılıkların bulunmadığı, yaratıcı yeteneklerin kalıtımsal olmadığı doğrultusunda kanıtlar sağlamıĢtır. Böylesi bulgular, eğer yinelenebilirse, zekâ ile yaratıcılık arasındaki ayırımı destekleyecektir.28
1.1.3.2.2. Wallch ve Kogan Testleri
Wallch ve Kogan Bataryası sözlü ve sözlü olmayan etkinliklerden meydana gelmektedir. Sözlü etkinlikler, alıĢılmadık kullanımları ve benzerlikleri kapsar. Bataryada her grubun çok sayıda maddesi bulunmaktadır. Sözlü olmayan maddeler ise farklı ve ne olduğunun anlaĢılması güç olan çizgilerin bireyleri verildiği Ģekil anlamları ve çizgilerdir. Bireylere bu çizgilerin kendilerince ne anlama geldiği ya da neyi temsil ettiği sorulmaktadır.
Wallch ve Kogan maddeleri akıcılık ve özgünlüklerine göre puanlanmaktadır. Testte herhangi bir zaman kısıtlaması yoktur. Wallch ve Kogan testi herkes tarafından uygulanabilir nitelikte testlerdir.
27 Elvan ġahin Zeteroğlu, “Eğitimde Yaratıcılığı Ölçme”, Erken Çocukluk Döneminde Yaratıcılık ve Geliştirilmesi, Ankara 2010 , s. 116.
1.1.3.2.3. Guilford Bataryası
Guilford‟un Zihnin Yapısı Modelinden farklı ürünlerin farklı yönlerini değerlendiren on ayrı test türetilebilmektedir. Bu testler:
Hikâyeler için isimler bulunması yani anlamsal birimlerin farklı ürünü. Onunla ne yapılır yani anlamsal sınıfların farklı ürünü.
Benzer anlamlar, anlamsal iliĢkilerin farklı ürünü. Cümleler yazma, anlamsal sistemlerin farklı ürünü. Ġnsan tipleri, anlamsal doğruların farklı ürünü. Anlam çıkarmak, Ģekilsel yapıların farklı ürünü. Farklı harf grupları, Ģekilsel grubun farklı ürünü. Nesneler yapma, Ģekilsel sistemin farklı ürünü. GizlenmiĢ harfler, Ģekilsel geçiĢlerin farklı ürünü ve
Dekorasyon ekleme, Ģekilsel doğruların farklı ürünü testlerinden oluĢmaktadır.
Bu on test çok çeĢitli görevleri içermekte ve bu görevlerin kısıtlı bir zamanda yapılmasını gerektirmektedir. Testlerdeki maddeler, Torrance, Wallch ve Kogan testlerinin maddeleriyle oldukça benzerlik göstermektedir. Guilford testleri genellikle Wallch ve Kogan testlerine oranla zekâ testleriyle daha yüksek bir korelâsyon göstermektedir. Guilford‟un Genel Zihin Yapısı Modelini destekleyecek verilerin belirli bir geçerlilik süresi vardır. Ancak, “Yaratıcılık Bataryasını” Torrance testleriyle karĢılaĢtırmak için kapsamlı geçerlilik araĢtırması yoktur.29
1.1.3.2.4. Flanagan’ın Yaratıcılık Testi ve Mednick’in Uzak ÇağrıĢımlar Testi
Yaratıcı potansiyeli ölçen Flanagan‟ın Yaratıcılık Testi ve Mednick‟in Uzak ÇağrıĢımlar Testi, farklı ıraksak düĢünmeye ek olarak yakınsak düĢünmeyi de içermektedir. Flanagan‟ın testinde bireylere iĢleriyle alakalı bir sorun verilmekte ve onlardan boĢluk doldurma tekniğinde olduğu gibi bir düĢünceyi, bir kelime veya bir sözcükle tamamlamaları istenmektedir. Flanagan testlerinin ilginç cevap formatı cevaplayıcıya her bir kelime seçeneğinin ilk ve son harflerini ipucu olarak vermektedir. Her problem durumu için bu seçeneklerden birkaç tane bulunmaktadır. Bireye problemde
29 Elvan ġahin Zeteroğlu, age. , s. 116- 119.
tanımlanan fikri ya da düĢünceyi tanımlayacak olan “doğru” kelimenin veya kalıbın sadece ilk ve son harflerinin ipucu olarak verilmesiyle birey doğru cevabı bulmaya çalıĢacaktır. Bu yüzden bu boĢluk doldurma süreci yakınsak düĢünmeyi gerektirmekte, ancak doğru cevabı bulmadan önce bireyleri birden çok olasılığı göz önünde bulundurmaya yani farklı ıraksak düĢünmeye de yönlendirmektedir. Problem durumları karmaĢık olmasına rağmen, teknoloji, iĢ hayatı ve endüstri gibi alanlardaki modern geliĢmeler ortaya konulan sorunların bazılarını ortadan kaldırmıĢtır. Buna rağmen, format benzersizdir ve bugünkü problem durumlarıyla güncellenebilir.
Uzak ÇağrıĢımlar Testi, bir dizi sözcüğün birden çağrıĢtırdığı olağandıĢı çağrıĢımları yakalayabilmeyi sağlayan bir yetenek gerektirir. Mednick yaratıcılığın birbirinden uzak fikirler arasındaki iliĢkileri sormayı içerdiğini düĢündükleri için testlerinin yaratıcılığı ölçtüğüne inanmaktadırlar. Diğer eleĢtirmenler bu görüĢe katılmamakta ve bu testi temelde yaratıcılıktan çok dil yapısına duyarlığı ölçen bir araç olarak görmektedirler.30
Uzak ÇağrıĢımlar Testi 30 maddeyi kapsamaktadır. Her madde birbiri ile iliĢkili olan üç kelimeden oluĢmaktadır. Bu üç kelimenin arasındaki her bir bağlantı aynı tip ya da nitelikli olmayabilir. Fakat bazı yönlerden bu üçü birbiri ile alakalıdır. Cevaplayıcıların yapması gereken diğer üç kelime ile iliĢkili olan dördüncü bir kelime düĢünmektir. Mednick‟in testi de fikir kuramı iliĢkisine dayanmaktadır. Yaratıcı fikirler genellikle birbirleriyle iliĢkisi olmayan fikirlerin yeni ve uygun yolları kullanarak birbiri ile iliĢkilendirilmesiyle ortaya çıkmaktadırlar. Eğer bireyler verilen kelimelerle anlamlı iliĢkiler kuran kelimeler bulabiliyorsa, Mednick, bu bireylerin yaratıcı düĢünebiliyor olması gerektiğini belirtmektedir.31