Okul Öncesi Dönemde Oyun ve Oyuncak

Oyun ve oyuncaklar çocukların geliĢimi için besin kadar gerekli olan ve yaĢamlarının doğal bir parçası niteliğini taĢıyan uğraĢılardır. Çocuğun oyundan en üst düzeyde yarar sağlayabilmesi ve geliĢimlerinin desteklenmesi için nitelikli bir oyun ortamı ve materyali sunulması büyük önem taĢımaktadır.112

109

Oya Abacı, age. , Ankara 2005, s. 46. 110 _{Kazım Artut, age. , s. 203.}

111 _{Cathy A. Malchiodi, Çocukların Resimlerini Anlamak, Ġstanbul 2005, s. 126.}

Kentlerde oyun alanlarının giderek azalıĢı, çocuk oyunlarını büyük ölçüde kısıtlamıĢtır. Çocuklar evlerinde bulamadıkları oyun oynama olanaklarını okul öncesi eğitim kurumlarında bulurlar. Ġyi bir okul öncesi eğitim kurumu her çeĢit oyun araçlarıyla, oyuncak yapı gereçleriyle ve oyuncaklarla donatılmalıdır. Burada çocuklara topluca ya da kendi baĢlarına araç- gereçlerle, oyuncaklarla oynama imkânı sağlanmalıdır. Oyunun amaçları doğrultusunda programlanması ve uygulanması, bunun bir ders konusu olarak ele alınmasını gerektirmiĢtir. Bu iĢlerin yerine getirilmesinde eğitimcilere büyük görevler düĢmektedir. Ġyi bir anaokulu öğretmeninin en önemli görevi ise çocuğa niteliklerini geliĢtirebilmesi için uygun ortamı sağlamaktır.113

Serbest oyun ortamı özellikle okul öncesi eğitim kurumlarında tamamen özgürdür. Öğretmenler sınıf ortamında yalnızca gözlemci ve arzu edilen ortamın devamını korumada gerekli pasif katılımcılar olarak yer almalıdırlar. Gerek planlı, gerekse plansız oyun çocuğun yaĢamını kolaylaĢtıran, eğitimciye çok önemli katkıları olan araçlardır. Oyunun değil yaratıcılıkta, insan yaĢamındaki rolü artık tartıĢılmamaktadır. Kabul edilmektedir ki oyun her yaĢtaki insanın ilgisini çeken bir materyaldir.114

1.3.3.1. Okul Öncesi Eğitimde Oyunun Yeri ve Önemi

Okul öncesi dönemdeki çocuğun en önemli faaliyeti oyundur. Bu açıdan ona, rahatça ve güvenli bir Ģekilde hareket edebileceği, uygun ve zengin bir oyun ortamı hazırlamak önemlidir. Bu ortamda çocuk diğer çocuklarla birlikte olabileceği kadar zaman zaman yetiĢkinle, zaman zaman da kendi baĢına oynayabilmelidir. Oyun sırasında çocuk, geliĢiminin her yönü ile ilgili yaĢantılar kazanır. Örneğin, oyun gereçleri ile oynarken zihinsel geliĢmesine iliĢkin deneyimler yaĢayan çocuk, aynı oyuncağı arkadaĢı ile paylaĢtığında hem zihinsel- dilsel, hem sosyal, hem de duygusal deneyimler yaĢar. Bütün bunlar ona davranıĢlarını düzenlemek için pek çok temel yaĢantı kazandırır. Ancak önemli olan çocuğun temel yaĢam deneyimlerini kazanırken kendisini çok fazla baskı altında veya sınırlandırılmıĢ olarak hissetmemesidir. Ama bu rahat ortamda aynı zamanda tehlikelerden, kendisine ve çevresine zarar verebilecek etkenlerden korunması

113 _{Ayten Öztürk, Okul Öncesi Eğitimde Oyun, Ġstanbul 2001, s. 9- 10.}

114 _{Fatma Ülkü Yıldız- Tülay ġener, Okul Öncesi Dönemde Yaratıcılık Eğitimi ve Yaratıcı Etkinliklerde} Kullanmak İçin Materyal Hazırlama I- II, Ankara 2007, 2. Baskı, s. 25.

da son derece önemlidir. Bu da, yetiĢkinin ona sağlayacağı özgür, güvenli ve iyi düzenlenmiĢ ortamla gerçekleĢtirilebilir. 115

1.3.3.2. Oyunun Çocuğun GeliĢimine Olan Etkileri

Oyunun değeri düĢünülürse, çocuğun tüm geliĢim alanlarını, yani fiziksel, psiko- motor, zihinsel, dil, duygusal, sosyal geliĢimini destekleyici olmakla birlikte, çocuğu gerçek hayata hazırlayıcı etkin bir araç olduğu görülmektedir. Oyunun çocuğun geliĢimine etkilerini Ģöyle sıralayabiliriz:

Fiziksel GeliĢimine Etkileri: KoĢma, atma, atlama, tırmanma, sürünme, sıçrama vb. fiziksel güç gerektiren hareketleri içeren oyunlar, çocuğun vücut sistemlerinin düzenli çalıĢmasını sağlar.

Psiko- Motor GeliĢime Etkileri: Oyun oynayan çocuk psikomotor yönden gücünü arttırır, tepki yeteneğini geliĢtirir, büyük küçük kaslarını denetim altına almayı ve gerekli hızda kullanmayı öğrenir. Ayrıca, dikkatini geliĢtirir, organlar arasında koordinasyon sağlar, hareketlerinde çeviklik ve bedensel esneklik kazanır.

Zihinsel GeliĢime Etkileri: Oyun oynarken çocuk dünyayı ve çevresini keĢfeder, yeni bilgiler edinir, merak duygusunu tatmin eder. Bellekte tutma, hatırlama, isimlendirme, eĢleĢtirme, sınıflandırma gibi yetenekleri geliĢir.

Dil GeliĢimine Etkileri: Dil iletiĢimin sembollerle ifade edilen kısmıdır. Çocuğun yaĢama baĢlamasıyla önce alıcı, sonra ifade edici Ģekilde geliĢir.116

ĠletiĢimde dilin kullanılması, Türkçenin kullanım bilgisi konusunda okul öncesi çocuğuna deneyimler kazandırır. Ayrıca, yine bu deneyimler çocuğun yaĢına uygun kelime dağarcığı geliĢtirmesine, dil bilgisi kurallarına uygun cümleler oluĢturmaya baĢlamasına, söylemek istediklerini karĢısındakine akıcı ve anlamlı bir Ģekilde ifade etmesine katkıda bulunur.117

Duygusal GeliĢimine Etkileri: Oyun çocuğunun duygularını ifade etmesini sağlar. YetiĢkinlerin koyduğu kısıtlama ve kuralların sıkıntısından kurtulmasına yardımcı olur. Çocuğun ruhsal sorunlarını görme ve çözmede yardımcı olur.

Sosyal GeliĢime Etkileri: Çocuk doğru- yanlıĢ, iyi- kötü, haklı- haksız gibi toplumda değeri olan ahlaki kavramları oyun sırasında görür, öğrenir, dener, benimser ve benliğinin bir parçası yapar.

115 _{Ayla Oktay, age. , s. 140- 141.} 116 _{Ayten Öztürk, age. , s. 11, 13.}

Çocuğun Yaratıcılığının GeliĢimine Etkileri: Oyun çocuğun yaratma ortamıdır. Çocuk tüm konuĢma kabiliyetini, düĢünme ve ortaya koyma yeteneğini, tecrübe hazinesini, gözlem yeteneğini oyunla sergiler. Çocuk yalnız büyüklerden öğrendiğini ve gördüğünü oyuna aktarmakla kalmaz, kendi yeteneklerini de bunlara katarak yeni Ģeyler yaratır.118

Kısaca oyun ve oyuncak, çocuğun bedensel, ruhsal, zihinsel ve sosyal geliĢimi için en temel etkinliklerden biri olduğu kadar etkin bir öğrenme sürecidir. Oyun oynaması kısıtlanan, engellenen çocukta geliĢim geriliği görülür, ruhsal ve bedensel olarak sağlıklı geliĢemez.119