Yarı Kıymetli Taşlar

Az kıymetli takdir edilen taşlara da yarı kıymetli taşlar denilmektedir. Yarı kıymetli taşlar bir dizi güzel renge sahip olmaları yanı sıra genellikle değerli taşlar kadar sert değillerdir. Yarı kıymetli taşlar doğadan maden olarak çıkartılır. Çok çeşitleri vardır. Başlıcaları şöyledir:

Akik

Değişik renklerde ve merkezleri bir olan kürelerden oluşan kalsedon katmanlarından oluşan kuvars cinsi çok sert bir taştır. En iyi akik gül rengindeki açık kızıl renkli olanıdır. Kalsedon türü bir taştır. Akik mühür, yüzük, tespih gibi süs eşyası yapımında kullanılıp vücuda temas ettiği sürece ferahlık verdiğine inanılmaktadır. Ayrıca tezhip sanatında mühre aletinin ucunda, kağıt üzerindeki pürüzleri gidermek için de akik taşı kullanılmaktadır. Gözlü akik, ağaç akik, halkalı akik, yosunlu akik, bulutlu akik gibi birçok çeşidi vardır. ( ETHEM, 1990, S. 65 )

Elmas gibi camı keser. Sertliği 9 derecedir. Mücevherat yapımında ve sanayide kullanılır. (ENGİNOVA, 1990, S. 37) Müslümanlarca “nazar taşı” olarak da kullanılan akik’in iki türü eski Kızılderililerin“uğur taşı”dır. Kırmızı akik ve kalsedona “Yemen Taşı” da denilmektedir.

Firuze (Turkuaz)

Türkçe “camgöbeği” de denir. Gök mavisi, mavi, yeşil ve yeşilimsi gri renklerde, camsı parlaklığı olan opak bir taştır. ( ŞAHİN, 1994, S. 36 ) Kendine has gök mavisi tonu için camgöbeği yeşili, Türk mavisi gibi isimlerde kullanılmaktadır. “Turkuaz” ismi Fransızcadan (Turquoise), “Firuze” ise dilimize Farsçadan geçen bir kelimedir. Firuze mücevheratın yanı sıra mühür yapımında da kullanılmaktadır. Açık renkleri makbul değildir. Şeffaf değildir.

Topaz

Kristalize bir taştır. Alüminyum silikat minerali olup, camsı parlaklığı olan şeffaf ve yarı şeffaf olan bir taştır. Renksiz, beyaz, gri, mavimsi, yeşilimsi, sarı- kahverengi, turuncu pembemsi ve kırmızımsı renkleri mevcuttur. Alın rengi, duman rengi ve sarı topaz daha değerlidir. ( ENGİNOVA, 1990, S. 37 )

Peridot

Zeytin, yosun yeşili renginde şeffaf bir taş olup genellikle yaprak yeşili görünümlü bir taştır. Açık kahverengi renginde olanı da vardır. ( ERKAPLAN, 2000, S.50 )

Akuvamarin

Yeşilimsi, mavi, mavimsi ve sarımsı renklerde olan şeffaf bir taştır. Onx

“Oniks” sözcüğü hem “mermer” için hem de “süs taşı” için kullanılır.”Oniks mermeri” bileşimi CaSO4olan bir jips yani alçı taşı türüdür. ( ERHAN, 1990, S.39 )

Balgamtaşı da denilen hakiki onx aslında bir akik’tir. Onx, kalsedon, bantlı akik türü için ayrıca, Karneli yon Oniksi ve Yemen Oniksi için kullanılmaktadır. Bunlara “hakiki Oniks” denilmektedir. ( ETHEM, 1990, S.39 )

Ametist

Menekşe ve mor renkli kuvars kristalidir. Mor Necef, mor yakut, mor taş gibi isimlerle de anılmaktadır.

Aytaşı

Mavimsi gri renkte olan iyi cila tutan bir taştır.

Kuvars

Genellikle renksiz, bazen beyaz, şeffaf ve yarı şeffaf camsı parlaklığı olan bir taştır. Çeşitleri vardır. Bunlar, saganit, ametist, süt kuvarsı, gül kuvarsı, sitrin, dumanlı kuvars’tır. Doğada yaygın olarak bulunan minerallerin başında gelmektedir. ( ŞAHİN, 1994, S. 38 ) Cama, ateşe ve asitlere dayanıklı alet yapımı ve kimya endüstrisinde kullanılmaktadır. Mücevher taşı olarak açık kristalli kuvarslar(sitrin, prasem, safir kuvars, Necef taşı, ametist, kalpak gözü, kedigözü dumanlı kuvars), gizli kristalli kuvarslar( akik, sarder, jasp, kalsedon, oniks, opal sarder, krizopras, helyotrop, korneal) kullanılmaktadır. (KUŞOĞLU, 1994, S. 95 – 96)

Gronat

Sert ve alüminyum silikat minerallerinin ortak adıdır. Güzel renkli ve şeffaf türleri mücevher yapımında kullanılmaktadır.

Lapis

Mavi renkli, yarı şeffaf, opak nitelikli bir taştır. ( ŞAHİN, 1994, S. 62 ) Zeberced

Olivin’in şeffaf, sarı veya açık yeşil renkli türü de olan bir taştır. Zeberced Osmanlıca olup tezhip sanatında akik gibi mühre ucunda kağıt üzerindeki pürüzleri gidermekte de kullanılır. ( ETHEM, 1990, S. 8 )

Hematit

Önemli bir demir cevheri olup, düzgün parçalarından kolye yapımında kullanılır. Çelik grisi ve siyah renkte olup opak bir taştır. Metalik bir parlaklığı vardır. İşlenip piyasaya verildiğinde ayna gibi renkle görünüm sağlar. Sanayide kullanılır.

Mercan

Deniz diplerindeki kayalarda oluşan, ağaç dalları gibi çatallara ayrılmış bir görünümü olan taşlaşmış hayvan fosilidir. Kırmızı, beyaz, pembe ve siyah renkleri mevcuttur.

Kendi salgıladıkları kalker iskeletleri üzerine kiremit kırmızısı bir madde salgılar. Bu mercanlar süs eşyasında kullanılır. Mercan denizden çıkınca matlaşır. Fakat işlenip cilalandıktan sonra kendi renk tonlarına kavuşurlar. Pes renginde olanı en çok aranan mercan türüdür.

İnci

İstiridye ve midye türü deniz canlılarının beslenebilmek için kabuklarını açtıkları zaman içeriye giren kum, su taneciklerinin dışarı atılması için canlı tarafından salgılanan salgının zamanla büyümesi sonucu oluşmaktadır. Çeşitli ziynet eşyalarının yapımında kullanılmaktadır. Grimsi, pembe, beyaz ve siyah olanları vardır. Siyah inci ender olarak bulunur. Bu inci istiridyenin yan kenar kısmında oluştuğu için siyahî sedef salgısıyla meydana gelmiş olur. Ayrıca kültür incisi denilen inci tarlalarında istiridye içine gene ufak bir boncuk konularak istiridyeye inci imal ettirilir. İçine boncuk konulan istiridye 1 veya 4 sene içinde istenilen boyda sedef salgısı yaparak inciyi meydana getirir.

Taygırays

Kahverengi tonda bir taştır. Az yumuşaktır. En çok Afrika’da hammaddesi bulunur. İşlenip cilalanırsa sağa sola oynatılınca mandanın gözü gibi ışıldama yapar. Yarı kıymetli taşlardandır. ( ENGİNOVA, 1990, S. 31 )

Opal

Yağımsı, cilalı, kolay kırılan bir taştır. Genellikle şeffaf olmayıp yarı şeffaf türleri de vardır. Renksiz, beyaz, gri, sarımsı, haki, kahverengi, kırmızı, yeşilimsi ve siyahımsı renkleri bulunmaktadır. Opal yunanca upala sözcüğünden gelmekte olup anlamı “ kıymetli taş” tır. Mücevher yapımında kullanılan opaller mineral grubuna giren genellikle açık renkli (süt beyazı ve inci beyazı) ışık altında sedeflenen opal mineralleri ve ender olarak rastlanan siyah opal’dir. Adi opal, ateş opali, süt opal, ağaç opal gibi çeşitleri vardır. ( ERKAPLAN, 2000, S. 53 )

Kehribar(Oltu taşı, Amber)

Kehribar (Amber) soyu tükenmiş bir çam ağacında bulunan reçinenin fosilleşmesiyle oluşan reçine parlaklığında bir taştır. Sarı, kırmızımsı, kahverengi olan renkleri de vardır. Kara kehribar olarak adlandırılan taş da Oltu taşıdır. Siyah, tıkız ve parlak, kavkı biçiminde kırıkları olan parlatılabilir ve tıraşlanabilir linyit türüdür. Gevrek olan Oltu taşı kolayca yontulabilir ve tıraşlanabilir bir özelliğe sahiptir. ( Büyük Larousse Sözlük Ansiklopedisi, T.Y., S. 5533 )

Lületaşı

Beyaz renkli, ekseriyetle yumrular halinde bulunan bir magnezyum hidrosilikatı’dır. Lületaşı’na Eskişehir Taşı, Almancada Denizköpüğü anlamına gelen “Meerschaum” ve “Beyaz Altın” gibi isimler verilmiştir. Lüle taşı iki kalitede olup birinci kaliteden, ağızlık, pipo, süs eşyası, gerdanlık, bilezik, küpe

gibi ziynet eşyası yapılmaktadır. İkinci kalite lületaşı ise ilaç sanayisinde filtrasyon işleminde kullanılmaktadır. ( ERKAPLAN, 2000, S.56 )

Aleksandrit

Şeffaf bir taştır. Eflatun renge sahip olup güneş ışığını gördüğü zaman koyu deniz mavisi, elektrik ışığı altında eflatun renge dönüşür. Ayrıca sentetik olarak imalatı yapılmaktadır. ( ENGİNOVA, 1990, S. 37 )

Feldspatlar

Doğada çok görülen ve çeşitli taşların ana bölümünü meydana getiren bir madendir. Kimyasal bakımdan bunlar kalsiyum, sodyum ve potasyumdan oluşan karışık kristallerdir. Bunlar gökkuşağının renklerini yansıtır. Bu taşlardaki renk oyunları taşa giren ve çıkan ışık dalgalarının çalışmalarından meydana gelir. En değerlileri güneş taşı parlaklığı ile tanınır. Sarı bir fon üzerinde kırılan ışıkları yansıtır. Amozolit veya mikrolin bir cinsi turkuaz renkliden içinde bakır alaşımı olmasından ileri gelir. Başka bir feldspat da ay taşıdır. En güzel cinsleri Seylan adasında çıkar. Şeffaf, beyaz bir taştır. Gece ayın dolunay görünümü gibi ışıldar ve taşlar sağa sola oynatıldığında suyun üzerinde titreşen ay ışığının etkisini yansıtmaktadır. ( BULAT, 2000, 37 – 39 )