Yapma Bebek Yapımında Kullanılan Gereçler

6.4.2.1. Kumaşlar: Kumaşlar, giyim eşyası yapımında veya döşemecilikte kullanılan (ipek, yün, pamuk vb. gibi) bitkisel, hayvansal ve sentetik liflerle yapılan, makinede ya da elde dokunan dokumaların genel adı olarak tanımlanmaktadır. Bebek yapımında hemen her türlü kumaş kullanılır. Ancak kumaş seçiminde yapılacak olan bebeğin modeli göz önüne alınmalıdır. Modelle kumaşın yapı, desen ve renk özelliğinin uygun olmasına dikkat edilmelidir (Özdemir,2003:30).

Kumaşlar yapımında kullanılan ham maddelere göre 3 gruba ayrılır. 6.4.2.1.1. Bitkisel Liflerle Üretilen Kumaşlar

• Pamuklu kumaşlar: Pamuk bitkisinin tohumlarının çevresinde oluşan liflerden elde edilen ipliklerle dokunmuş kumaşlardır. Yün ve ipekli kumaşlara nazaran daha az esnektirler. Aşınmaya, sürtünmeye ve sıcağa dayanıklıdırlar. Amerikan bezi, patiska, opal, basma, tülbent, mermerşahi, muslin, organtin, poplin, pazen, divitin ve havlu kumaşlar en çok kullanılan pamuklu kumaşlardır (Özdemir,2003:32).

• Keten: Keten bitkisinin saf liflerinden elde edilir (Coles,1995:43). Su çekme özelliği fazladır, kopmaya karşı çok dirençlidir, doğal bir parlaklığı vardır. Çabuk buruşur ve esnekliği azdır. Düz keten, desenli keten, çuval kumaş gibi çeşitleri vardır (Özdemir,2003:32).

• Kenevir: Ketene benzer ancak daha az esnektir. Isınınca çekmez. Kimyasal maddelere karşı dayanıklıdır. Kenevir lifleri ile kumaş ve bez dokunur (Özdemir,2003:32). Urgan, halat, çuval, yelken bezi gibi mamullerin yapımında kullanılır (Harmancıoğlu ve Yazıcıoğlu,1979:206).

• Jüt: Keten ve kenevir özelliğindedir. Daha çok ip, halat, yular ve paspas ve benzerleri üretilir. İnce lifleri diğer liflerle karıştırılarak döşemecilik ve diğer dekorasyon alanlarında kullanılır (Özdemir,2003:32).

6.4.2.1.2. Hayvansal Liflerle Dokunan Kumaşlar

• Yünlü Kumaşlar: Esnek, dayanıklı, nem çekme özelliği fazla olan kumaşlardır. Buruşmazlar, sıcak suda keçeleşirler. Yün, jorjet, fötr, krep, lastikotin, çuha, süvit, fresko, kastor, gabardin, alpaka yünlü kumaş çeşitleridir (Özdemir,2003:32).

• İpekli Kumaşlar: Tabii ipek, esnek ve parlaktır. Yırtılmaya karşı dayanıklıdır. Sabun ve sodalı su ile kolayca temizlenir. Günümüzde tabii ipek ve karışık ipek bir arada kullanılmaktadır. Tafta, saten, kadife, şifon, fay, fantezi ipek, desenli ipek gibi çeşitleri vardır (Özdemir,2003:32).

6.4.2.1.3. Madensel Liflerle Dokunan Kumaşlar

• Genellikle asbest, cam lifleri ve madensel teller çeşitli kimyasal işlemlerden geçirilerek veya diğer dokuma maddeleri ile karıştırılarak dokumacılıkta kullanılır. Daha çok fantezi giysilerin yapımında kullanılır. Dore, brokar ve lame gibi çeşitleri vardır (Özdemir,2003:32).

• Suni liflerle dokunan kumaşlar: bunlar suni ipek, saten, birman, kilis gibi çeşitlerdir. Suni yün ise viskon olarak bildiğimiz kumaştır (Özdemir,2003:33). • Sentetik Kumaşlar: bu kumaşlar sağlamdır ve buruşmaz. Nem çekmez, ütüye

dayanıklı değildir. Değişik renk ve kalınlıkta olanları vardır (Özdemir,2003:33). 6.4.2.2. Deriler: Deriler hayvanlardan yüzülerek çıkarılır. Deri elde edilmesinde manda, sığır, koyun, keçi, deve gibi hayvanlardan yararlanılır. Manda, malak, domuz, öküz, inek, dana, deve gibi büyükbaş hayvanların derilerinden genellikle kösele yapılır. Koyun, kuzu, keçi, oğlak gibi küçükbaş hayvanların postlarından hem yün hem de ince deri elde edilir (Bilgin,1990:80).

Kesilen hayvanların derileri yüzülür. Özürsüz bütün olarak çıkarılmaya çalışılır. Böylece elde edilen deriye ‘yaş deri’ denilir. Hemen işlenecekse, deri yapım yerlerine gönderilir. Burada deriler sepilemeye hazırlanır. Derinin bünyesinin bozulmaması için tanen yağları, krom ve şaraplar vb. ile sepilenir. Perdah makinelerinden geçirilir (Bilgin,1990:80).

Mamul deriler tabii deri ve suni deri olarak ikiye ayrılır; 6.4.2.2.1. Tabii Deriler:

• Alt deriler: Büyükbaş hayvanların derilerinden elde edilir. Kayış, kösele ve taban astarı yapımında kullanılır (Özdemir,2003:33).

• Yüz deriler:

Vidala: Dana derisinden elde edilir. Glaseden kalın ve settir (Çoğulu ve Baştürk,1989:93). Ayakkabı, çanta ve kemer yapımında kullanılır (Özdemir,2003:33).

Süet: Derilerin terslerinin tüylendirilmesiyle elde edilir.Her türlü giyim eşyası yapımında kullanılır (Çoğulu ve Baştürk,1989:93).

Maroken: Keçi derisinden elde edilir. Yüzeyinin gözenekli bir görünümü vardır (Çoğulu ve Baştürk,1989:93). Giyim eşyası yapımında daha çok döşemecilikte kullanılır (Özdemir,2003:33).

Rugan: Küçükbaş hayvanların derisinden elde edilir. Parlak, yumuşak ve su geçirmeyen bir özelliğe sahiptir; fakat kolay çatlaması en kötü özelliğidir(Çoğulu ve Baştürk,1989:93). Çanta, ayakkabı ve kemer yapımında kullanılır(Özdemir,2003:33).

Glase: Keçi yavrusu ve kuzu derisinden elde edilir. Yumuşak ve çok ince bir deri çeşitidir(Çoğulu ve Baştürk,1989:93). İnce ayakkabı ve eldiven yapımında kullanılır (Özdemir,2003:33).

6.4.2.2.2. Lüks Kullanımlı Deriler: Antilop, ceylan, yılan, timsah, kertenkele ve bazı deniz hayvanları bu grupta incelenir. Kemer, ayakkabı, çanta ve giyim

eşyalarında bazen ana malzeme ve bazen de süs malzemesi olarak kullanılır (Özdemir,2003:33).

6.4.2.2.3. Suni Deriler: Dış görünüşü bakımından tabii deriye benzer inorganik ya da organik madde artıklarının karışımından yapılır. Vinileks ve volkan fiber en çok bilinene suni deri çeşitleridir (Özdemir,2003:33).

6.4.2.3. Kürkler: İşlendiği zaman giyecek eşyası, garnitür ve aksesuar olarak kullanılan ince ve sık tüylü hayvan postudur. Kürkler elde edildikleri hayvanın ismini alır. Sansar, vaşak, şinşila, kurt, tilki, sincap, mink astragan, samur gibi değişik isimler alır (Özdemir,2003:33).

6.4.2.4. Rafya: kimyasal liflerden üretilmektedir. Kalın çileler halinde ve metre ile satılır. Çeşitli renkte, mat ve parlak olan rafyalar mevcuttur (Köklü,2002:21).

6.4.2.5. İplik: Büküm verilerek kullanılmaya hazır duruma getirilmiş lif topluluğudur (Çoğulu ve Baştürk,1989:24). Ham madde özelliğine, incelik, kalınlık ve bükümüne göre yün, orlon, merserize, sicim, floş gibi isimler alırlar (Özdemir,2003:34).

6.4.2.6. Tel: İnce, elastiki bir metaldir. Elle bükülebilecek kalınlıkta olan telden, iplik gibi olanına kadar olanı vardır. Bebek çalışmalarında kullanılan kaplanmış tel demir, kalay veya bakırdan olup etrafına pamuklu veya ipek iplik sarılmıştır. Telin çelikten olmamasına dikkat edilmelidir. Tel kolay bükülemez. Bazı tellerde iplik yerine kağıtla kaplıdır. Bebek yapımında üzeri iplik ile kaplı olan tercih edilir (Özdemir,2003:34).

6.4.2.7. Pamuk: Kitre-pamuk tekniği çalışmaları ile bebeğin yüz, el ve ayağının oluşturulmasında pamuk elyafı, bebeğin giydirilmesinde pamuklu kumaşlar kullanılır. Vücut oluşturulmasında kullanılan elyafın üstün kaliteli olmasına gerek yoktur; ancak bebeğin görünen yerlerinde, özellikle yüzünde iyi kalite pamuk kullanılmalıdır (Bilgin,1990:82).

6.4.2.8. Naylon çorap: Ayağın biçimine göre örülmüş ayak iç giysisidir. Bebek yüzünün yapımında ince naylon kadın çorabı tercih edilir (Özdemir,2003:34).

6.4.2.9. Fanila: Havlu dokuma çeşitlerinden fanila genellikle 0,78-0,80 cm eninde, düz, beyaz veya renkli, bazen de çizgili bir dokuma çeşitidir (Aker ve Bostancıoğlu:1970).

6.4.2.10. Yün: Yün, koyunlardan kırkılmak suretiyle elde edilen bir elyaf çeşididir. Temelde giysi materyali olarak kullanılmaktadır. Folklorik bebek yapımında iplik ve özellikle kumaş olarak giysilerinde kullanılmaktadır (Bilgin,1990:82).

6.4.2.11. Tiftik: İpek gibi parlak, ince ve uzun kıllardır. Orta Anadolu’da yetiştirilen tiftik keçilerinden elde edilen lifler, dünyanın en yüksek kaliteli lifleridir (Bilgin,1990:82).

6.4.2.12. Sünger: Döşemecilikte ve konfeksiyon alanında kullanılan suni süngerdir. Sıcağa, soğuğa, güneşe, az asitli sulara karşı oldukça dayanaklıdır. Bebek yapımında dolgu maddesi olarak kullanılır (Özdemir,2003:34).

6.4.2.13. Yapıştırıcı: Diasetil selülozun, aseton ve eter karışımında eritilmesiyle elde edilen plastik yapıştırıcı maddedir. Eritken maddesinden dolayı kururken alev alabilir (Aker ve Bostancıoğlu, 1970).

6.4.2.14. Formika Zamkı ( Poliasetat Tutkalları): Yapay reçine tutkalları yapay olarak elde edilen reçinelerin kömür, su ve havayla karışmasıyla elde edilir. Yapay reçine tutkalları, bazı maddelerin kimyasal değişiklikleri sonunda oluşur. Elde edilmesinde ürün olarak sirke asidi ve asetilen kullanılan poliasetat tutkalları (polimerisate reçine tutkalları) ( formike zamkı) adı verilir. Poliasetatlı yapay reçine tutkalları çok kullanışlı, kalın, akıcı, hamurumsu ve beyazdır. Sonsuz derecede sağlamdır. %10-%30 (su ile) inceltilerek kullanılır +10 santigrat derecede cam gibi sertleşerek çok üstün bir yapıştırıcı olur (Bilgin,1990:80-81).

6.4.2.15. Deri Yapıştırıcı: Tiner ve benzin (benzol) içinde kauçuk ve 1/4 oranında diasetil selülozun eritilmesiyle elde edilir. Uzun zaman bu yapıştırıcılarla çalışıldığında maske kullanılması zorunludur (Aker ve Bostancıoğlu, 1970).

6.4.2.16. Kitre: Suda erimez fakat şişerek pelte haline gelir. Kitre, geven adı verilen bir bitkinin salgıladığı bir özsudur. Bitkinin köke yakın kısmı çizilecek olursa 1-2 gün içerisinde beyaz veya sarı renkli bir madde toplanır. Yavaş yavaş katılaşan bu

maddeye kitre adı verilir. Kuvvetli bir yapıştırıcıdır. Yapma bebek sanatında kullanılır (Bilgin,1990:81-82).

6.4.2.17. Boyalar: Boyalar kimyasal yapılarına ve boyama özelliklerine göre organik ve anorganik olmak üzere ikiye; organik boyar maddelerde kendi içlerinde doğal organik ve sentetik organik boyar maddeler olarak iki sınıfa ayrılır. Doğal organik boyar maddeler, boyar maddenin elde edildiği yere göre bitkisel ve hayvansal boyar maddeler olarak ayrılırlar. Folklorik yapma bebekte boyama, saçın renklendirilmesinde uygulanmaktadır (Bilgin,1990:81).

6.4.2.18. Vernik: Bilinen cila türlerinden olup, bağlayıcı, eritici ve seyrelticilerden meydan gelen, sürüldüğü yüzeyde parlak, kaygan, yapışkan, sert, suda erimeyen, koruyucu, süsleyici nitelikte ince bir tabaka meydana getiren karmaşık bir maddedir. Piyasada çeşitli isimler altında satılır (Bilgin,1990:81).

6.4.2.19. Karton: Karton, kalın ve kuvvetli kâğıt cinsine denir. Kâğıt yapraklarının, bir kağıdın alt ve üstüne zamkla yapıştırılmasından elde edilir (Bilgin,1990:81). 6.4.2.20. Kurşun kalem: Bebek yapımında ölçü belirlemede ve bebeğin kaş, göz, burun ve ağız yerlerinin belirlenmesinde kullanılır (Özdemir,2003:34).

6.4.2.21. Silgi: Yazılmış ve çizilmiş şeyleri silmeye yarayan kauçuk maddedir (Özdemir,2003:34).

6.4.2.22. Süsleme gereçleri:

6.4.2.22.1. Tüy: Kuş tüylerinden ve küçük yumuşak tüylerden meydana gelir. Bebek yapımında özellikle baş süslemede kullanılır (Özdemir,2003:35).

6.4.2.22.2. Pul; Yuvarlak, ince, yassı, bombeli ya da düz, ortası delik, metal ya da plastik parçalardır. Çeşitli renkleri mevcuttur (Köklü,2002:23). Bebeğin kıyafetlerinin süslenmesinde kullanılır.

6.4.2.22.3. Boncuk: Sedef, cam, kristal, ahşap, plastik, porselen veya çeşitli taşlardan yapılmış, ortası delik, çoğu yuvarlak ve renkli süs taneleridir (Köklü,2002:22).

6.4.2.22.4. İnci: Sert, pürüzsüz, yuvarlak, genellikle gümüş gibi parlak, istiridyenin içinden çıkan bir maddedir (Özdemir,2003:35).

6.4.2.22.5. Kurdele: Çeşitli elde dokunmuş şerit kumaşlardır. İpek, saten, kadife vb. gibi kumaşlardan yapılır. Düz fitilli kenarlı, hafif zigzag kenarlı veya çok çentikli kenarlı olanları vardır (Özdemir,2003:35).

6.5.Yapma Bebek Teknikleri