Kitre-Pamuk Bebek Yapımı (Analizi)

Folklorik yapma bebek, vücudu belli ölçülerde hazırlanmış tel iskelet ve doldurulmuş vücut parçalarından oluşan, yüz, el, ayak bölümleri, insan ölçülerine uygun olarak kitre yardımı ile pamuktan çalışılan, mahalli giysilerle giydirilen bir bebek türüdür (Bilgin,1990:83).

Kitre-pamuk tekniğiyle bebek yapımında kurşun kalem, fırça (0,2-0,7 no’lu suluboya fırçası), pens, kavanoz, muhtelif renklerde ispirtolu kalem, iğne, iplik, makas, mezru, pense,(tel kıvırma işlemi için), gibi araçlar; kitre, pamuk, tiftik, kalın sert tel ( zil veya soba teli), anten teli, deri, karton, suluboya, naylon kadın çorabı, bir parça fanila, formika zamkı, peligom, derby gibi gereçler kullanılır (Bilgin,1990:83).

İşlem ve İşlem Basamakları 1. İskeletin Hazırlanması

a) Beden yapımı için teller 2 adet 66 cm, 2 adet 60 cm ölçüsünde olmak üzere kesilir ve muntazam bir şekil alana kadar düzeltilir.

Şekil 49: Beden yapımında iskeletin hazırlanması için 2 adet tel

b) 66 cm.lik teller 15 cm.den 90 derecelik bir açı meydana getirecek şekilde bükülür ve 60 cm olan telden 7.5 cm aşağıya ölçü alınarak bu noktaya 1.5 cm.den açı yapılarak kıvrılan teller yerleştirilir ve bağlanır. Gövde oluşturmak için 12 cm iple sıkıca sarılır.

c) Bacak boyu 22 cm hesaplanarak alınan ölçüden arta kalan tel, ayak şekli verilerek oval şekle dönüştürülür ve bacağa paralel olarak sıkıca bağlanır.

Şekil 51: Bacak boyu hesaplanıp ayak şekli oluşturulması

d) Vücudun üzeri iple sıkıca sarılır.

e) Kolların üzeri ince kesilmiş sünger ile sarılır.

Şekil 53: Kolların üzerinin sünger ile sarılması

f) Beden, sünger ile sıkıca sarılır.

Şekil 54: Bedenin sünger ile sarılması

g) Bacaklar sünger ile sarılır.

Şekil 55: Bacakların süngerle sarılması

h) Tüm iskelet sünger ile dolgunlaştırılır ve üzeri iple sıkıca sarılır(Bilgin,1990; Özdemir, 2003).

Şekil 56: Tüm iskeletin sünger ile dolgunlaştırılıp, üzerinin iple sarılması

2. Başın Hazırlanması

Folklorik yapma bebekte baş hazırlama en önemli yerlerden biridir. Verilen beden ölçülerine nispetli bir şekilde uygulanacak baş ölçüsünün değişmemesine dikkat edilmelidir.

a) Baş için 15 cm.lik tel kesilir ve ikiye katlanır.

Şekil 57: Telin kesilip ikiye katlanması

b) Telin üzeri pamukla sarılır ve sarılan pamuğun üzerine bir miktar beyaz iplik sarılarak sağlamlaştırılır.

Şekil 58: Telin üzerinin pamukla sarılması

c) Baş, pamuk ile ortalama ceviz büyüklüğünde oval şekle gelinceye kadar iyice dolgunlaştırılır.

Şekil 59: Başın pamuk ile dolgunlaştırılması

d) Başın üzeri iki kat 55 ölçüsünde ince çorap ile kaplanır ve net bir yumurta şekli alana kadar çorabın fazla kısımları arkaya çevrilir, fazlası kesilerek çırpma dikişle dikilir. Baş, kurşun kalemle enine ve boyuna arkadan ikiye bölünerek işaretlenir. Gözün alt tarafında burun ve ağzın oluşacağı kısım 3 parçaya bölünür. Gözün altındaki birinci 1/3 işaretinin 2 mm altında burun işaretlenir. Burun yerinin altında kalan ikinci 1/3 işareti göz puanları noktasıyla dikey olarak birleştirerek ağzın yeri işaretlenir. Göz ve ağız kısımları iplikle dikilip gerilerek çukurlaştırılır.

e) Yapılan bütün bu şekil verme sırasında yüzün ölçüleri olan 3,5x4,5 cm ölçü değişmemelidir(Bilgin,1990; Özdemir, 2003).

Şekil 60: Başın çorap ile kaplanması, ağız ve göz kısımlarının iplikle dikilip sonra da gerilerek çukurlaştırılması

3. Kitrenin Hazırlanması

Kitre, folklorik yapma bebekte kullanılan bir gereçtir. Kitre doğal olarak temiz bulunmadığı için hazırlanmadan önce içindeki yabancı maddelerden arındırılmalıdır. Kitre ılık suda, kavanoz içinde bekletilerek pelte haline getirilir. Hazırlanan pelte, ince bir tülbentten geçirilir. Kıvamı koyu ise ılık su ile inceltilir (Bilgin,1990:94).

Kitrenin diğer bir hazırlanış şekli de şöyledir; kitre havanda dövülerek inceltilir. Kaynar suya yavaş yavaş katılarak bulamaç haline getirilir. Bu hazırlanış şekli ile yapıştırıcı özelliği kaybolmamakla birlikte kitreden en iyi faydalanma şekli, suda yavaş yavaş erimeye bırakmaktır (Bilgin,1990:94).

Kitreyi pamukla beraber kullanırken pamuk yüzeyine aynı miktarda gelmesine dikkat edilmeli, kitre çok miktarda kullanılmamalıdır (Bilgin,1990:94). 4. Kitreli Pamukla Bebek Yüzünün Çalışılması

a) Hazırlana kitre, şekil verilmiş olan çorap kaplı yüze sürülür ve alın üzerine alın yuvarlaklığı elde edilene kadar kat kat ince pamuk yerleştirilir. Bütün pamukların birbirine değmesine ve arada hava boşluğu kalmamasına dikkat edilir,

b) Göz çukuru bırakılır. Burun üzerine su damlası biçiminde, yandan bakıldığı zaman burun şeklini almış bir parça pamuk hazırlanır. Alınan burun ölçüsü üzerine burun şekli verilerek kitre yardımı ile yerleştirilir,

Şekil 61: Alın yuvarlaklığı elde edilene kadar yüze kitre sürülmesi

c) Çeneye kat kat pamuk yerleştirilerek çene çıkıntısı oluşturulur.

Şekil 62: Çene çıkıntısının oluşturulması

d) Yanaklar için mercimek büyüklüğünde, ortası şişkin kenarlara doğru incelen pamuktan yuvarlak şekiller hazırlanır,

Yanaklara ve buruna pamuk ve de iğne yardımıyla şekil verilir. Yanak, alın ve burnun yerleştirilmesinden sonra gözün yerleştirileceği kısım çukur şeklinde iyice belirginleştirilir. İğne yardımı ile yumuşak pamuk üzerinde gözün yeri olan baş ölçüsünün ½ noktası tekrar kontrol edilir,

Göz kapağına gelecek yer ince pamukla hafifçe bombeleştirilir,

İğne yardımı ile gözün şekli verilir.

Şekil 63: Yanaklar ve burnun oluşturulması, göz kapağı kısmını oluşturulması

e) Gözler ve dudaklar pamuk ve kitre yardımı ile şekillendirilir.

f) Yüzün yandan görünüşü üst dudak çıkıntısı, iki dudak arasında kalan aralık, alt dudak çıkıntısı, çene girintisi, çene çıkıntısı, çene altı ve gıdık tabir edilen yerler baş yana döndürülerek pens ve iğne ile kitre sürmek suretiyle yüzün önden görünüşünü bozmayacak şekilde şekillendirilir,

g) Dudak ve çenenin bitmişi hacimli bir görünüşe sahip ve simetrik olmalıdır,

Şekil 64: Gözler ve dudakların oluşturulması

• Eğer çenenin yuvarlak, dolgun görünüşlü yapılması icap ediyorsa; incecik pamukları kitre yardımıyla yüz üzerine yapıştırarak dilenilen görüntü elde edilebilinir,

• Şişman ve biraz yaşlı olması isteniyorsa; ince pamuk örtülerini, dudak kenarlarında, burun kanadının yanlarında, çene ve çene altında yığmak suretiyle uygulanabilir,

• Sivri çeneli, karakter bir yüz yapılmak isteniyorsa; ince pamuk parçaları çenenin en sivri noktasına kitre yardımı ile yığmak suretiyle istenilen sonuç elde edilebilinir(Bilgin,1990; Özdemir,2003).

5. Ellerin Hazırlanması

a) 10 cm uzunluğunda 10 adet çift kat anten teli 3.5 mm kalınlığında uçları parmak gibi küt aynı incelikle pamuk sarılır.

Şekil 65: Parmaklar için 10 adet tele aynı incelikte pamuk sarılması

b) 1. parmağın 3 mm aşağısına ikinci parmak yerleştirilip bağlanır, karşı tarafına da ortada kalan parmaktan 3 mm aşağısına yüzük parmağı yerleştirilir. Ve yüzük parmağının 5 mm aşağısına serçe parmağı yerleştirilip bağlanır.

Şekil 66: Parmakların birbirine bağlanması

c) Başparmak, işaret parmağının ön tarafına olmak üzere işaret parmağının yarısından itibaren aşağıya doğru bağlanır.

Şekil 67: Başparmağın diğer parmaklara birleştirilmesi

d) Üzerleri ince pamuk ile dolgunlaştırılıp şekil verilir (Bilgin,1990; Özdemir,2003).

Şekil 68: Ellerin pamukla dolgunlaştırılıp şekil verilmesi

6. Ellerin ve Başın İskelete Tutturulması a) Omuzun kola birleştiği yerden parmak ucuna kadar olan uzunluk 17 cm.yi geçmeyecek şekilde hazırlanan eller, iskelete sıkıca bağlanır.

Şekil 69: Ellerin iskelete tutturulması

b) Hazırlanan baş, iskelete iple sıkıca bağlanır; boyun ve omuzlara kadar pamukla dolgunlaştırılır(Bilgin,1990; Özdemir, 2003).

7. Omuz ve Göğsün Hazırlanması a) Bebeğin bel bölgesi ölçüsü belirlenir. Beden üzerine kurşun kalemle işaretlenir(boyun bitimine kadar ölçümün aşağıya doğru iki defa alınması bize bel ölçüsünü verir. Son bölümde verilen patronlu ölçülerle uygulanan bebekteki bel ölçüsünü boyun muhitinden itibaren 8,5-9 cm.dir. b) Başın en üst noktasından omuz başına doğru 7,5 cm.den sonrası omuz yuvarlaklığı kaybedilmeden kitreli pamukla doldurulur. Omuz genişliği takriben 8 cm.dir.

Şekil 71: Bedenin omuz yuvarlaklığı kaybedilmeden, kitreli pamukla doldurulması

c) Bel bölgesi ile omuz çizgisi olan bölge arası iki eşit noktaya bölünür ve kurşun kalemle işaretlenir. Çapı 2 cm olmak üzere yarıdan kesilmiş top şeklinde 2 adet kitreli pamuk hazırlanır ve göğüs şekli verilir, düz yüzeyli tarafı bolca kitrelenir, Baş, kol, vücut ve bacakla olan oranları kontrol edilir, d) Kitreli pamuk yüzde olduğu gibi muntazam bir şekilde yayılır. Göğüs üzerinde hafif esneterek veya pileliyerek yedirilir ve net bir görünüş verilir,

Şekil 72: Beden üzerinde göğüs şeklinin belirginleştirilmesi

• Yaşlı kadın tipinde, giyim görünüşünün etkilediği düşünülerek göğüsler daha sarkık hazırlanmalıdır,

• Erkekte omuzlar kadınlara göre daha geniş çalışılmalıdır. Erkek bebekteki omuz ölçüsü takriben 9,5-10 cm.dir,

• Giyimli bir bebek için hazırlanan patronlarda bel daha kalındır ve kalça geniş değildir (Bilgin,1990; Özdemir,2003).

8. Ayak Hazırlama

• Ayağın hazırlanmasında çok önemli olan bir husus, iskelete verilen ölçülerde geçirilen iskelet telinin doldurulan bacağın tam ortasından geçmesine, bacağı kalçaya diken ipliğin son derece sağlam olmasına, diz çıkıntısının bacağın ön tarafına gelmesine dikkat edilmelidir,

• Bacak boyu 22 cm olarak alınır,

• Alınan ölçüden arta kalan tel ayak şekli verilerek oval şekle dönüştürülür. Ayak şeklini verecek olan kıvrılmış telin boyu 3,5-4 cm.yi geçmemelidir,

• Taban şekli verilmiş telin üzerine kitre pamuk ile ince tabakalar halinde yapıştırarak ayak şekli verilir (Bilgin,1990; Özdemir,2003).

9. Kitre-Pamuk Bebeğin Boyanması

• Yapma bebekte boyamaya geçmeden önce kitreyle çalışılan kısımların iyice kuruması beklenir,

• Bebek kuruduktan sonra makasın elle tutulan yuvarlaklı kısmı, pens ve iğne ile düzeltilir,

• Bu düzeltme sırasında pamuk yüzeyin ipliklenmemesine dikkat edilir(Bilgin,1990; Özdemir,2003).

9.1. Astar Tutkalın Hazırlanması ve Bebeğe Uygulanması

Cam bir kap içine 1 kahve fincanı formika zamkı konduktan sonra içine 1/3 ölçüsünde su ilave edilip köpürtülmeden yavaşça karıştırılır. Böylece astar tutkal hazırlanmış olur.

• Astar tutkal bebeğin kitre pamukla çalışılmış yerlerine, üzerinde hava kabarcığı bırakmadan kalın fırça ile bir defa sürülür (hava kabarcığı olursa ya pens ya iğne yardımı ile ya da ağızdan üfürülerek yok edilir),

• İğne yardımı ile burun delikleri açılır, parmak aralarında ve kulaklarda biriken fazla zamk varsa alınır,

• Sürülen zamkın her tarafta aynı şekilde dağılması düşünülerek, bebek sırt üstü kurumaya bırakılır; ancak yüzey düzeltmeleri, bebek kurumaya bırakılmadan önce yapılmalıdır,

• Astar boya kuruduktan sonra, ilk aşamada olduğu gibi düzeltme makasının elle tutulan yuvarlak kısmıyla pensle veya iğneyle tekrarlanır,

Yapılan bu işlemle bebek boyamaya artık hazırdır. Bu aşamadan sonra hiçbir düzeltme yapılamaz (Bilgin,1990:123).

9.2. Ten Boyasının Hazırlanması

Temiz bir cam kâse içerisinde eşit miktarda kahverengi, sarı, kırmızı ve beyaz guaj boya karıştırılarak yaklaşık koyu soğan kabuğu rengi elde edilir. İçerisine 3 kahve fincanı formika zamkı ve 1 kahve fincanı su katılır ve karıştırılır. Elde edilen bu karışımın rengi açık soğan kabuğu rengidir.

Formika zamkıyla hazırlanan boyalarla renk 2-3 ton açık hazırlanır. Çünkü zamkın özelliğinden zamklı boya kurudukça, renk koyulaşır. Boyayı ten rengi olarak sürmeden önce bebek vücudunun görünmeyen bir yerinde deneyip kuruması beklenmeli, ondan sonra karar verilmelidir. Boyayı hazırladıktan sonra hemen

kullanmak gerekir. Aksi takdirde hızlı donma özelliğinden dolayı, fonksiyonunu kaybeder (Bilgin,1990:124).

9.3. Yüz ve Boynun Boyanması

• Astar boyası kurumuş olan bebek hareketlendirildikten sonra yere paralel olarak tutulur. Ten boyası kalın fırça ile 1 defada olmak üzere hava kabarcıklarına meydan vermeden kalın tabaka halinde sürülür,

• Başın arkası boşlukta kalacak şekilde yere yatırılarak yüzden akan fazla boyalarla başın arka kısmı, ense, omuzlar ve göğüs boyanır,

• Eller ve ayaklar astar boyada olduğu gibi bir defada ve kalın fırça ile hava kabarcıkları oluşmadan boyanır,

• Toplu iğnenin baş tarafı ile burun delikleri açılır, kulağa ve eldeki parmak aralarına dolan fazla boya alınır,

• Tekrar astar boyada olduğu gibi, boyanın, bebeğin boyanan yerlerinde aynı şekilde dağılımı düşünülerek bebek sırt üstü baş, el ve ayakları hiçbir yere değmeyecek şekilde kurumaya bırakılır,

(Hava kabarcığı olursa, aynen astar boyada olduğu gibi pens ve iğne yardımıyla veya ağızla kabarcıkların üzerine üfürülerek yok edilir.)

• Hazırlanan ten rengi boya, zamk cinsinden dolayı alt yapıdaki astar boyayı kapatamamışsa, aynı işlemle ve her defasında kurumasına dikkat ederek boyama, azami üç defa tekrarlanır,

Bu boyanın üzerine kurumadan tekrar boya sürülmez.

Boyanın kuruması esnasında baş altında damla şeklinde biriken boyalar, suyla ıslatılmış ince fırça ile yedirilerek alınır.

Boyanma esnasında yüzde şekil yapacak yabancı cisimlere meydan verilmemelidir. Boyama esnasında yüzde boyama izi kalmamalıdır.

Ten rengiyle boyanan bebeğin kuruması için en ideal yer oda hararetidir. Soba yanı veya radyatör yanı bazen boyanın çatlamasına sebebiyet verebilir (Bilgin,1990:124- 126).

9.4. Ellerin Boyanması

• Yüzde olduğu gibi astar boya sürülen elde parmak aralarındaki fazla boya toplu iğne yardımı ile temizlenir. Zira fırça ile sürülen astar boya parmak aralarına dolar ve böylece kurutulursa ele hareket verilemez,

• Yüz boyama tekniğinde olduğu gibi el boyamada da astar boyanın kuruması beklenir,

• Ele hareket verilir. Üzerine ten rengi boya sürülür. Astar boyada olduğu gibi parmak uçlarına dolan fazla boya toplu iğne yardımıyla temizlenir,

• Hava kabarcıkları yüzde olduğu gibi yok edilir, • El üzerinde fırça izi kalmamalıdır,

• Boyama esnasında yüzeyde şekil yapacak yabancı cisimlere yer verilmemelidir, • Hazırlanan boya, zamktan dolayı astar boyayı kapatamamışsa boya azami 3 defa tekrarlanabilir (Bilgin,1990:126 ).

9.5. Yüz Hatlarının Hazırlanması ve Boyanması (Makyaj)

• Yüz boyası iyice kuruduktan sonra simetrik ölçüleri kontrol edilir, • Kurşun kalemle yüzün tam ortası bulunur ve işaretlenir,

• İki göz arasında bir göz büyüklüğünde ölçü bırakmak suretiyle gözler çizilir, • Gözün alt kapağı hafif kavisli olarak çizilir,

• Göz pınarlarından sıfırdan başlayarak gittikçe kalınlaşan hatla üst göz kapağı çizilir,

• Kaşlar, alın bitimiyle gözden geçen yüzün ½ hattının yaklaşık ¼ ölçüsüne gelir. Göz pınarının başladığı yerden itibaren kaş, göze paralel bir çizgi takip ederek göz kuyruğuna doğru kalemle çizilir,

• Burnu kitreli pamukla şekil almış olduğu için kalemle çizmeye gerek yoktur, • Dudaklar kitreli pamuk çalışmaları sırasında belirlendiği için göz pınarlarından yere dikey olarak inen çizgilerin arası yüze nispetli bir incelikte dudak olarak çizilir(Bilgin,1990; Özdemir,2003).

• Erkek gözü baş tarafta ilgili bölümde belirtildiği gibi daha küçük ve ince görünüşlüdür. Dudaklarda kadına göre daha ince yapılı olarak çizilir(Bilgin,1990:127).

Şekil 73: Kitreli bebeğin yüz hatlarının boyanması

9.6. Kitre-Pamuk Bebeğin Saçını Takma

Saç için en iyi hammadde ham yün ya da tiftiktir. Uzun lifli beyaz yün, yünlü kumaş boyasından kullanılan her tür boya ile boyanabilir. Boyamada istenilen renk elde edildikten sonra tuzlu veya sirkeli suya batırılarak boyanın sabitleşmesi sağlanır. Kuruyan yün, tiftik tarakla taranarak paralel lifler halinde hazırlanır.

a) Demetler halinde hazırlanan yün istenilen uzunlukta kesilir,

b) Başın arkası 0.5 cm. aralıklarla bölünerek kurşun kalemle çizilir,

c) Saçlar yan yana fazla kalınlık yapmayacak şekilde, üzerine yapıştırıcı sürülerek yapıştırılır,

d) Makasla yapıştırıcı sürülen yerler muntazam olarak kesilir,

e) Saç yapıştırma işlemine başın en yüksek yerindeki çizgiye kadar devam edilir.

Şekil 74: Kitreli bebeğin saçının takılması

Yörenin ve giysinin özelliğine göre, saçlar istenilen sayıda gruplara ayrılarak (tek, çift veya kırk örgü) dikkatlice örülüp, uçları siyah iplikle sıkıca bağlanır (Bilgin,1990; Özdemir,2003).

10. Kitre-Pamuk Bebeğin Kıyafetinin Hazırlanması a) İstenilen yörenin özelliğine göre

hazırlanan kalıplar kumaşa uygulanır.

Şekil 75: Hazırlanan kalıpların kumaşa uygulanması

b) Parçalar pay bırakılarak kesilir ve makinede dikilerek birleştirilir.

Şekil 76: Parçaların makinede dikilmesi

c) Kıyafet seçiminde Yöresel Türk Kıyafetleri zengin bir kaynak oluşturmaktadır. Yörenin özelliğine göre çeşitli kumaşlar kullanılmaktadır.

Aslına uygun olarak pul, boncuk, işleme, dantel ve takılarla süslenmektedir(Bilgin,1990; Özdemir, 2003).

B. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

Belgede GAZİ ÜNİVERSİTESİ MESLEKİ EĞİTİM FAKÜLTESİNDE OKUTULAN YAPMA BEBEK TEKNİKLERİ DERS PROGRAMININ İNCELENMESİ (sayfa 102-123)