TARİHİ YAPILARDAN DÖNÜŞTÜRÜLEN MÜZELER: TEKİRDAĞ ARKEOLOJİ VE
A. Esra BÖLÜKBAŞI ERTÜRK 2
3. Tekirdağ Arkeoloji ve Etnografya Müzesi 1. Yapının Tarihçesi ve Konumu
3.3. Yapının Müze Binası Olarak Değerlendirilmesi
Şekil 12: BB Kesiti (Müze arşivinden fotoğraflanan projeler esas alınarak, Esra Şar tarafından düzenlenmiştir, 2021).
3.3. Yapının Müze Binası Olarak Değerlendirilmesi
Konum olarak kültürel amaçlarla işlevlendirilen tarihi binaların gü-zergahında bulunan yapı, kültür yapılarının arasında tamamlayıcı bir gö-rev üstlenmektedir (Şekil 1). Müze, kentin kalabalığından uzak, ancak kolay ulaşılabilen bir konumdadır. Tarihi yapının estetik cazibesinin yanı sıra, teraslarla düzenlenmiş beş kısımdan oluşan geniş bahçesi (Şekil 17) ve deniz manzarası kullanıcıları olumlu yönde etkilemektedir. Binanın
Esra Şar, A. Esra Bölükbaşı Ertürk 136.
bahçe kısmı tamamen sergileme amacıyla kullanılmakta olup, otopark ihtiyacına cevap vermemektedir. Yapının ziyaretçi sirkülasyonunun ve kent trafiğinin yoğun olmaması sebebiyle, şu an için araçlar bina önüne park etmektedir (Fotoğraf 22). Yapı ziyaretçilerinin büyük bir kısmı, böl-ge okullarında düzenlenen böl-gezilerle böl-gelen öğrencilerden oluşmaktadır. Bu durum çoğunlukla sakin halde bulunan binanın, bir anda ciddi bir kalaba-lıkla karşı karşıya gelmesine sebep olmaktadır.
(a) (b) Fotoğraf 22: Bina Önündeki Araç Park Yerleri (Şar, 2020).
(a) Batı Cephe, (b) Kuzey Cephe
Müzede 14726 envanterli eser bulunmakta olup, bu eserlerden 1066 adedi sergilenmektedir (Özyavuz & Gültürk, 2016: 24)5. Yöreden gelen eserlerin bir kısmı satın alma, bir kısmı hibe, bir kısmı bilimsel kazılar sonucunda ve bir kısmı da müsadere yoluyla gelmiştir (Anonim, 1988, 53).
5 Envanter bilgisi 2016 yılı için verilmiştir.
.137
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler
(a) (b) Fotoğraf 23: Bodrum Kat (Şar, 2020).
(a) Bahçe Çıkışı, (b) Merdivenler
İç mekan düzenlemesi incelendiğinde, bodrum katın depo ve kazan dairesi olarak kullanıldığı görülmektedir (Şekil 13). Bu kattan, sergileme teraslarının bulunduğu bahçeye çıkış sağlanmaktadır (Fotoğraf 23). Ze-min katta giriş, giriş holü ve danışma yer almaktadır (Şekil 14, Fotoğraf 25, 26). Giriş holünün alanı, yapının karşılaşabileceği ani ziyaretçi yoğun-luğuna hizmet verebilecek büyüklüktedir. Girişin tam karşısında ise müze müdürünün odasının da yer aldığı idare kısmı bulunmaktadır (Fotoğraf 28). Girişin solunda yer alan danışmanın arkasında güvenlik odası yer al-maktadır. Merdivenle sonlanan geniş holün sol tarafında yer alan personel dinlenme odasından (Fotoğraf 30), doğu cephede bulunan mutfak bölü-müne geçilmektedir. Mutfağın yan tarafında, merdiven arkasına yerleştiri-len ıslak hacimler yer almaktadır. Holün sağ tarafında, Taş Eserler Salonu bulunmaktadır (Fotoğraf 31 a-b). Taş Eserler Salonu’nda Naip Tümülüsü (Fotoğraf 32 a-b), Trak Kralı Kersepleptes’in mumyası (Fotoğraf 33), ba-tıklardan çıkan mozaikler, heykeller (Fotoğraf 35), mezar taşları (Fotoğraf 36) ve benzeri eserler sergilenmektedir.
Esra Şar, A. Esra Bölükbaşı Ertürk 138.
Şekil 13: Bodrum Kat Planı6 (Müze arşivinden fotoğraflanan teşhir tanzim projeleri üzerinden, mevcut durum esas alınarak Esra Şar tarafından
düzenlenmiştir, 2021).
Şekil 14: Zemin Kat Planı7 (Müze arşivinden fotoğraflanan teşhir tanzim projeleri üzerinden, mevcut durum esas alınarak Esra Şar tarafından
düzenlenmiştir, 2021).
6 Çalışma içerisinde aktarılan bodrum kat fotoğraflarının açıları, şekil numaralarıyla plan üzerine işlenmiştir.
7 Çalışma içerisinde aktarılan zemin kat fotoğraflarının açıları, şekil numaralarıyla plan üzerine işlenmiştir.
.139
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler
Fotoğraf 24: Bina Girişi (Şar, 2020). Fotoğraf 25: Danışma (Şar, 2020).
Fotoğraf 26: Giriş Holü (Şar, 2020).
Fotoğraf 27: Yönetim Girişi (Şar, 2020). Fotoğraf 28: İdari Mekanlar (Şar, 2020).
Esra Şar, A. Esra Bölükbaşı Ertürk 140.
Fotoğraf 29: Yönetim Girişi (Şar, 2020). Fotoğraf 30: Personel Odası (Şar, 2020).
(a) (b) Fotoğraf 31: Taş Eserler Salonu (Şar, 2020).
(a) Salon Girişi, (b) Salon Tavanı
.141
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler
(a) (b)
Fotoğraf 32 (a-b): Naip Tümülüsü (Şar, 2020).
Fotoğraf 33: Trak Kralının Mumyası (Şar, 2020). Fotoğraf 34: Şömine Detayı (Şar, 2020).
Esra Şar, A. Esra Bölükbaşı Ertürk 142.
Fotoğraf 35: Heykeller (Şar, 2020). Fotoğraf 36: Mezar Taşları(Şar, 2020).
Şekil 15: Asma Kat Planı8 (Müze arşivinden fotoğraflanan teşhir tanzim projeleri üzerinden, mevcut durum esas alınarak Esra Şar tarafından düzenlenmiştir, 2021).
8 Çalışma içerisinde aktarılan asma kat fotoğraflarının açıları, şekil numaralarıyla plan üzerine işlenmiştir.
.143
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler Bir üst kat olan asma katın holünde bir oturma mekanı (Fotoğraf 37) ve merdivenin sağ tarafında idari personele ait dört adet oda yer almaktadır (Fotoğraf 38). Bu katta bulunan personele ait ıslak hacimler ise yine merdivenin
arkasında konumlandırılmıştır (Şekil 15).
Fotoğraf 37: Oturma Mekanı (Şar, 2020). Fotoğraf 38: İdari Bölüm (Şar, 2020).
Birinci kat sergileme alanlarıyla değerlendirilmektedir (Şekil 16).
Merdivenden çıkıldığında (Fotoğraf 39 a-b, 41) soldaki kapıdan küçük eserler (Fotoğraf 40) ve Etnografya sergi alanına geçilmektedir (Fotoğ-raf 44 a-b). Küçük Eserler Salonu’nda; heykeller, sikkeler (Fotoğ(Fotoğ-raf 42), yöresel kıyafetler, yöresel mekanlar ve fotoğraf sergilerine (Fotoğraf 43) yer verilmektedir. Mekan, merdivenin sol yanından başlayarak merdiven arkasında U biçiminde devam etmekte ve merdivenin sağ tarafında son bulmaktadır. Mekanın sonlandığı kısım, Sünnet Odası olarak sergilen-mektedir (Fotoğraf 46). Merdivenin karşısında bulunan oda ise Tekirdağ Odası olarak adlandırılmış ve eski Tekirdağ evlerinin iç mekanlarına ör-nek teşkil edecek şekilde tasarlanmıştır. (Fotoğraf 45).
Esra Şar, A. Esra Bölükbaşı Ertürk 144.
Şekil 16: Birinci Kat Planı9 (Müze arşivinden fotoğraflanan teşhir tanzim projeleri üzerinden, mevcut durum esas alınarak Esra Şar tarafından
düzenlenmiştir, 2021).
(a) (b)
Fotoğraf 39 a-b: Birinci Kat Holü (Şar, 2020).
9 Çalışma içerisinde aktarılan birinci kat fotoğraflarının açıları, şekil numaralarıyla plan üzerine işlenmiştir.
.145
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler
Fotoğraf 40: Küçük Eserler Salonu (Şar, 2020). Fotoğraf 41: Merdiven (Şar, 2020).
Fotoğraf 42: Sikkeler (Şar, 2020). Fotoğraf 43: Fotoğraf Sergisi (Şar, 2020).
Esra Şar, A. Esra Bölükbaşı Ertürk 146.
(a) (b)
Fotoğraf 44 a-b: Etnografya Bölümü (Şar, 2020).
(a) (b) (c) Fotoğraf 45: Tekirdağ Odası (Şar, 2020).
(a) Oda Girişi, (b) Oda İç Mekanı, (c) Oda Tavanı
.147
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler
Fotoğraf 46: Sünnet Odası (Şar, 2020).
Binanın üç tarafını çevreleyen bahçesi; lahit, heykel, mezar taşı, di-kilitaş, mil taşı ve çeşme (Fotoğraf 51) gibi büyük boyutlu taş eserlerin sergilenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Kot farkı nedeniyle istinatlarla düzenlenmiş teraslardan oluşan yeşil alanların kademelendirilmesi, eser-lerin sınıflandırılarak sergilenmesine imkan sağlamaktadır (Şekil 17).
Bahçe çıkışından güney cephe bahçesine, toplam 21 rıhttan oluşan üç kademeli bir merdiven ve rampayla iniş sağlanmaktadır (Fotoğraf 47, Fotoğraf 48). Güney cepheden, deponun bulunduğu batı cephesine 19 rıht ve rampa ile çıkış sağlanmaktadır (Fotoğraf 50). Batı cephesinde yoldan araç girişini sağlayan rampa bulunmakta olup, bu durum eserlerin depo-nun önüne kadar araçla ulaştırılmasına imkan vermektedir (Fotoğraf 52).
Esra Şar, A. Esra Bölükbaşı Ertürk 148.
Şekil 17: Vaziyet Planı10 (Müze arşivinden fotoğraflanan teşhir tanzim projeleri üzerinden, mevcut durum esas alınarak Esra Şar tarafından düzenlenmiştir,
2021).
Fotoğraf 47: Doğu Cephesi Merdivenleri (Şar, 2020).
10 Çalışma içerisinde aktarılan bahçe fotoğraflarının açıları, şekil numaralarıyla plan üzerine işlenmiştir.
.149
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler
(a) (b) (c) Fotoğraf 48: Doğu Cephesi Sergileme Terasları (Şar, 2020).
(a) Bina Çıkışı Birinci Kademe, (b) İkinci Kademe, (c) Üçüncü Kademe.
Fotoğraf 49: Güney Cephesi Sergileme Terası (Şar, 2020).
Esra Şar, A. Esra Bölükbaşı Ertürk 150.
Fotoğraf 50-51: Batı Cepheye Çıkış Merdivenleri (solda), Güney Cephe Çeşme (sağda) (Şar, 2020).
(a) (b) Fotoğraf 52: Batı Cephesi Sergileme Terası (Şar, 2020).
(a) Araç Girişi, (b) Depo Ek Binası 4. Sonuç
Özgün işlevini yitiren tarihi yapıların işlev değişikliği ile müze bi-nalarına dönüştürülmesi, çağımızda sıklıkla uygulanan bir koruma yön-temidir. Tarihi yapılardan dönüştürülen müze binalarını konu alan bu çalışmada, Vali Konağı binasından dönüştürülen ve kentin uzun zaman-dır eksikliğini hissettiği müze ihtiyacını karşılayan Tekirdağ Arkeoloji
.151
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler
ve Etnografya Müzesi ele alınmıştır. Araştırmalardan elde edilen veriler doğrultusunda, yapının müze binasına dönüşümünde, mekanların işlevsel olarak organizasyonu değerlendirilmiştir.
Müze binasının kültürel faaliyetlerle işlevlendirilen tarihi yapıların arasında yer alması, yapının çevresiyle tamamlayıcı bir işlevle değerlen-dirildiğini göstermektedir. Bu durum yapının sürdürülebilirliği bakımın-dan önemli bir unsurdur. Kentin kalabalığınbakımın-dan uzak olan sahil kısmında yer alan yapıya, kent merkezinden yürüme mesafesiyle ulaşım sağlamak mümkündür. Müzenin bünyesinde, ziyaretçilere hizmet veren bir otopark bulunmamaktadır. Hali hazırda araçlar, ziyaretçilerinin çoğunluğu bölge okullarındaki öğrencilerden oluşan ve yoğun bir sirkülasyona sahip olma-yan müze binasının önüne park edilmektedir.
Sergileme alanları açısından değerlendirildiğinde, iç mekanda, zemin ve birinci katta bazı duvarlar kaldırılarak tek hacim olacak şekilde sergi-leme alanı oluşturulmuştur. Böylece müze iç mekan organizasyonu ser-gilemeye uygun kurgulanmıştır. Bina içerisindeki sergileme alanlarının yanı sıra, yapının deniz manzaralı ve kademeli geniş bahçesinin, hacimce büyük birçok eserin sınıflandırılarak açık alanda da sergilenmesine imkan sağladığı görülmektedir. İhtiyaçlar doğrultusunda ilave edilen depo meka-nı, bina cephesinden ayrı ve bahçe kullanımını etkilemeyecek bir alanda konumlanmıştır. Depo ek binası ile depolama ihtiyacının karşılandığı gö-rülmekte olup, yol cephesinden rampa ile verilen araç girişiyle, eserlerin depoya ulaşımının ana binayı etkilemeden ve rahatlıkla sağlandığı göz-lemlenmektedir.
Değerlendirmeler sonucunda yapının, arkeolojik buluntular bakı-mından zenginlik ve süreklilik taşıyan kentin, uzun yıllardır devam eden koruma ve sergileme sorununu bugün için çözüme kavuşturduğu görül-mektedir. Ancak bölgede yapılan bilimsel kazılardan çıkarılan eserlerin sürekliliği göz önünde bulundurulduğunda, gelecekte yapının depolama ve sergileme alanları için yeterliliği sorgulanmalıdır. Yapının, bu açılar-dan yetersiz kalması durumunda, benliğiyle daha fazla örtüşecek olan etnografya müzesi olarak hizmet vermesi ve arkeolojik eserlerin sergilen-mesi için yeni bir müze binasının tasarlanması yoluna gidilsergilen-mesi, alan ye-tersizliğini çözüme kavuşturacak bir alternatif olarak değerlendirilebilir.
Bu konuda geleceğe yönelik ihtimaller göz önünde bulundurulmalı, yapı-nın tarihsel değerinin sürdürülebilirliğini sağlayacak ve kentin arkeolo-jik eserler bakımından kapasitesini karşılayabilecek çözümler bugünden planlanmalıdır.
Esra Şar, A. Esra Bölükbaşı Ertürk 152.
KAYNAKÇA
Adıyaman, F.; (1996). Tekirdağ Eski Vali Konağı Binasının Arkeoloji ve Etnoğ-rafya Müzesi Olarak Kullanımı Gelişimi ve Önerileri, YTÜ., Sosyal Bi-limler Enstitüsü,Müzecilik ABD., Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Ahunbay, Z., (2009). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, İstanbul: Yem Yayın.
Altıer, S. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi Sanatından Bir Örnek: Tekir-dağ Eski Vali Konağı, Omad, Cilt 6, Sayı 14, s. 49-75., doi.nr:dx.doi.
org/10.17822/omad.2019.111
Aydın, A. ve Şahin, Ö., (2018). Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesi: Isparta Aya Ishotya (Yorgi) Kilisesi’nin Gül Müzesi’ne Dönüşümü, Tübaked, Sayı 17, s. 63-75.
Bölükbaşı Ertürk, A., E., & Ertürk, E. & Gökgöz, G. (2017). Tarihi Yapılarda Yeni İşlev Önerilerinin Sürdürülebilirliği ve Turizm Olgusuna Katkısı:
Kastamonu Örneği, 1st International Sustainable Tourism Congress, 23-25 Kasım, Kastamonu, s. 949-964.
Büktel, Y., (1989). Tekirdağ, Edirne, Çanakkale Müzelerinde Bulunan Bizans Eserleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Tekirdağ Valiliği (1973). Cumhuriyet’in 50. Yılında Tekirdağ, Tekirdağ: Tekirdağ Valiliği Yayınları.
Çevik, H., (1949). Tekirdağ Tarihi Araştırmaları, İstanbul: A. Sait Basımevi.
Çevik, H., (1966). Tekirdağ Müzesi’ne Doğru, İstanbul: Ekin Basımevi.
Dikmen, Ç., B., (2017) Geleneksel Konutların Yeniden İşlevlendirilerek Kul-lanımı: Yozgat Örneği, Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu, 02-04 Kasım, Trabzon, s. 421-431.
Doğan, C., (2016). Tekirdağ Kent Merkezindeki Son Dönem Osmanlı Kamu Ya-pıları (XIX.-XX. yy.), Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
Ertürk, İ., E., (1999). Tarihsel Yapılara Çağdaş Mimari Kurguların Eklenmesi, Yeni İşlevler Kazandırılması Üzerine, Marmara Üniversitesi Güzel Sa-natlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Kurt, S., (2017). Bir Tekirdağ Sevdalısı Mehmet Saim Serez, Tekirdağ: Tekirdağ Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Kuyrukçu, Z., & Kuyrukçu E. Y., (2015). Tarihi Yapıların Yeni İşleve Adaptas-yonunun Sürdürülebilirlik Açısından Değerlendirilmesi: Fuat Anadolu Evi, 2nd International Sustainable Buildings Symposium, 28-30 Mayıs, Ankara, s. 517-525.
.153
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler Tekirdağ Valiliği (2003). Marmara’nın İncisi Tekirdağ, Tekirdağ: Tekirdağ
Vali-liği Yayınları.
Meriç, H., (2011). Osmanlı Devleti’nde İlk Müze/ Müze-i Hümayun: Çinili Köşk, Sigma, Sayı 3, s.308-314.
Onur, B. (2020). Reuse of Industrial Heritage: Karabük Station Building. In: Cul-tural Heritage and Tourism, Ed (Fatih Türkmen). Peter Lang, Berlin.
Onur Işıkoğlu B., & Özeren, Ö. (2020). 21. Yüzyıl Türkiye’sinde Tarihsici Mi-marlığın İzi: Üniversite Giriş (Nizamiye) Kapıları. Euroasia Journal of Social Sciences & Humanities, 7(3):44-54.
Özer, B., (1979). Mimaride Eskiyi Yaşatma, Yapı Dergisi, sayı 32, s. 28-35.
Özyavuz, M., & Şişman E., E., & Gültürk, P., (2016). Tekirdağ İli Rekreasyon ve Turizm Alanlarının Belirlenmesi ve Peyzaj Mimarlığı Açısından De-ğerlendirilmesi, Namık Kemal Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projesi, (Proje No. NKUBAP00. 18. AR. 14. 05)
Serez, M., & Çevik, M., (2005). Geçmişten Günümüze Tekirdağ ve Çevresi Fo-toğrafları, Ankara: Dönmez Ofset.
T.C. Tekirdağ Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü (2014). Tekirdağ Kültür En-vanteri, Tekirdağ: Tekirdağ Valiliği Yayınları.
Tekirdağ Valiliği (1988). Tekirdağ’da Kültür ve Turizm, Tekirdağ: Tekirdağ Va-liliği Yayın Komitesi.
Uğursal, S., (2011). Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesi: İzmir Sümerbank Basma Sanayi Yerleşkesi Örneği, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Yılmaz, G., & Çavuşoğlu, R., & Kulaz, M., (2019). Arkeoloji ve Sanat Tarihi Araştırmaları-Yapılar, Buluntular, Müzeler, İstanbul: Hiperlink Yayın-ları.
URL 1: < https://istanbul.ktb.gov.tr/TR-165578/aya-irini-kilisesi-muzesi.html>, (E.T. 25.05.2020).
URL 2: < https://istanbul.ktb.gov.tr/TR-165594/cinili-kosk.html>, (E.T:
25.05.2020).
URL 3: < https://muze.gov.tr/urun-detay?CatalogNo=WEB-TPK01-01-008>, (E.T:25.05.2020).
Esra Şar, A. Esra Bölükbaşı Ertürk 154.