Yer deneyimi ve Deneyim Çeşitliliği

Deneyim, kullanıcı ile o esnada bulunduğu mekanı oluşturan unsurlar arasında herhangi bir zamanda ve koşulda gerçekleşen eylemdir (Dewey, 1983-1939 s.lw.13-25). ‘İnsanlar, çokluk ihtiyaçlarına, düşüncelerine, be-ğenilerine yani toplumsal geleneklerine uygun bir çevrede yaşamak is-terler.’ (Kuban, 1973) Bundan dolayı bulundukları kentsel açık mekanları sosyal amaçlarına ulaşmak doğrultusunda kullanırlar. Genellikle kullanı-cıların tasarlanan çevrenin özellikleri ile değil, o anki ihtiyaç ve istekle-rini karşılayabileceği kadarını algılayabildikleri bilinmektedir. Yani bu-lundukları çevrenin keşfinin ardından kullanıcılar çevreyi kendi ihtiyaç-ları doğrultusunda manipüle edebilirler. Tasarlanan kentsel açık mekan bireylere esnek bir kullanım imkanı sağlarsa kullanıcılara sunulan olanak çeşitliliğinde büyük bir oranda artış olur. Bunun sonucunda insanların kentsel açık mekanları değişen farklı kullanım amaçları doğrultusunda kullanabileceklerini deneyimlemesi, alana karşı aidiyet duygularının art-masına sebep olur. Aidiyet duygusu ile gelen sahiplenme hissi, insanların bulundukları mekanlarla özdeşleşmesini, mekan üzerinde kontrol sahibi olmasını ve mekana büyük bir özen göstererek, farklı anlamlar yükleyip oraya bağlanmasını sağlar. Esnek tasarımlı kentsel açık mekanlar, kullanı-cıların ihtiyaç ve istekleriyle oluşan kullanımları sonucunda ortaya çıkan kullanıcı deneyimine önem vermektedir. Kullanıcıların kentsel açık me-kanlarda yapmış olduğu etkinlikler ve etkinlikleri mekanı farklı şekillerde kullanarak gerçekleştirmeleri tasarlanan mekana kullanıcılar tarafından farklı anlamlar yükler. Bundan dolayı esnek tasarım kavramına uygun bir şekilde tasarlanan mekanların tanımlanmasına ihtiyaç bulunmamaktadır.

Kısaca esnek tasarımlı mekanlar, kullanıcılarda oluşturduğu deneyimler sayesinde varlıklarını sürdürebilirler. Kentsel açık mekanlar kullanıcılar için ne kadar çok imkan sağlayabilecek şekilde tasarlanırsa o doğrultu-da oluşan deneyimlerde artacaktır. Deneyimlerin artması ise tasarlanmış mekanın her durumda ve zamanda sürekli canlı, üretken ve aktif bir şe-kilde kullanılmasını sağlar (Erbaş Güler, 2016). Sürekli değişim gösteren ve gelişen bu çağda bulunan kentsel açık mekanların geçici ve değişken

Doruk Görkem Özkan, İrem Poskurlu 162.

kullanımlara da imkan tanıması sağlanmalıdır. Sabit ve sınıflandırılmış etkinlikleri olmayan, kullanıcının ihtiyaç ve istekleri doğrultusunda ge-lişen kullanıma ev sahipliği yapabilecek esnek tasarımlar ile mekanların kullanıldığı her zamanda deneyim çeşitliliği sağlanmış olur.

Deneyim çeşitliliğini etkileyen faktörler

Tasarlanan mekanlardaki deneyim çeşitliliğinin artması için kullanı-cıların mekandaki davranışlarını iyi bir şekilde analiz etmek gerekir. Peter Morville’in “Kullanıcı Deneyimi Peteği” adını verdiği deneyimi tanımla-yan 7 faktör vardır bunlar:

Şekil 2. “Kullanıcı Deneyimi Peteği” Morville (2004).

• Faydalılık: Tasarlanan mekanın belirli bir amaca hizmet etmesi ve kullanıcılara fayda sağlamasıdır.

• Kullanılabilirlik: Mekan ile kullanıcı arasında oluşan etkileşim sonucunda kullanıcılarda mekana dair memnuniyet duygularının oluşmasıdır.

• Bulunabilirlik: Mekanların ihtiyaçlar doğrultusunda kullanımlara elverişli ve kolay anlaşılır yapıda olmasıdır.

• Güvenilirlik: Kullanıcının etkinliklerini gerçekleştireceği mekan-da kendisini her açımekan-dan güvende hissetmesi durumudur.

• Arzu Edilebilirlik: Tasarlanan mekanın gerek estetik gerekse fonk-siyonel özellikleri ile kullanıcılarda mekanı kullanmak için istek oluşturması durumudur.

.₁₆₃

Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler

• Erişilebilir: Mekanın her türden kullanıcıya kolay imkanlarla kul-lanım ve ulaşım kolaylığı sağlaması durumudur.

• Değerli: Mekanın kullanıcıların ihtiyaç ve isteklerine karşılık ve-rerek, kullanıcıları memnun etmesiyle oluşan bir durumdur.

Stüdyo çalışmaları ağırlıklı olarak tasarım odaklıyken günümüzde sosyal boyut, deneyimsel mekan ve yer kavramları ön plana taşınmıştır. Bu çalışmanın amacı tasarımda esneklik ve deneyim çeşitliliği kavramlarını KTÜ Peyzaj mimarlığı Bölümü Stüdyo 3 projeleri örnekleminde incele-mektir. Bu kapsamda öncelikle tasarımda esneklik kavramı ve amacı açık-lanarak, yer deneyimi ve deneyim çeşitliliğini ile ilişkisi vurgulanmıştır.

2.Materyal ve Metod

Araştırmanın materyalini COVİD-19 pandemi sürecinde online ola-rak yürütülen KTÜ Peyzaj Mimarlığı Bölümü Stüdyo 3 çevre tasarım pro-jeleri oluşturmaktadır. Stüdyo 3 kapsamında Trabzon ili Ortahisar ilçesi, Boztepe mahallesinde yer alan 989 ada 182 nolu parsel alanında bulunan cephanelik binası çevresine (Şekil 3) yeni öneriler oluşturulmuştur. Pro-jenin temel yaklaşımını, kamuya açık bir yapı ve yakın çevresi arasındaki ilişkinin evrensel ve etik değerlerle tasarlanması oluşturmaktadır. Özel-likle pandemi sürecinde ön plana çıkan esnek tasarım ve deneyim kav-ramları bu projelerin ana temasını oluşturmaktadır. Bu doğrultuda proje-lerde önerilen mekânsal organizasyonların değerlendirilmesi de araştırma yöntemini oluşturmaktadır.

Şekil 3. Cephanelik binası ve yakın çevresi 3.Bulgular

Kentsel açık mekanların oluşum sürecinde, tasarıma veri sağlayan ve tasarlanmış mekanların yaşanabilir olması için en gerekli olan aşama

Doruk Görkem Özkan, İrem Poskurlu 164.

programlama aşamasıdır (Preiser, 1985, Özkan et al.,2017). Cephanelik çevresine yönelik stüdyo çalışmalarında, tasarıma veri sağlayan program-lama aşamasında, problem belirlenmiş, bu doğrultuda kavram ve konsept-ler oluşturulmuştur. Daha sonra tasarım aşamasında alan sentez, alan kul-lanımı, eskiz çalışmaları ve son olarak fikir projeleri hazırlanmıştır. Proje teknik çizimleri ve görselleri hazırlanarak teslim edilmiştir. Bu araştırma kapsamında 2 fikir projesi esnek tasarım ve deneyim çeşitliliği kapsamın-da değerlendirilmiştir.

Araştırma kapsamında değerlendirilen 2 fikir projesi kavram, esnek mekan, etkinlik/mekan/deneyim ve proje görselleri kapsamında değer-lendirilmiştir. Bu değerlendirmeye ait bulgular Tablo 1 ve Tablo 2’de su-nulmuştur. Proje görsellerinde görüldüğü gibi farklı kavramlar ve farklı mekânsal organizasyonlar oluşturulmuştur.

Tablo 1. Kavram, Esnek Mekan ve Deneyim Çeşitliliği Kapsamında Fikir Projesi 1

Öğrenci Adı Kavram Esnek Mekan Etkinlik – Mekan - Deneyim

Hasan DİNÇEL Temas Etmek Geniş Çim Yüzey Yeme İçme Alanı, Dinlenme, Yürüme,

Canlı Müzik Alanı Sergi Alanı Atölye Alanı Çocuk Atölye Alanı Kavramın Temas Etmek olarak belirlendiği projede, sergi ve

atölye alanı olarak hizmet edecek geniş çim yüzey tasarlanmıştır.

Bu alanda öncelikle sanat ve gösterilere olanak sağlayacak mekânsal organizasyon oluşturulmuştur. Proje önerisinde nesnenin işlevselliğinden öte insan ile olan temasına vurgu yapılmıştır.

Dolayısıyla deneyim mekanları oluşturularak kullanıcının yer ile teması önceliklendirilmiştir.

.₁₆₅

Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler Tablo 2. Kavram, Esnek Mekan ve Deneyim Çeşitliliği Kapsamında Fikir Projesi 2

Öğrenci Adı Kavram Esnek Mekan Etkinlik – Mekan - Deneyim

Gizem TARAKÇI Eşduyum Geniş Çim Yüzey Kültürel Enstalasyon,

Sergi Alanı, Oturma Dinlenme, Müzik Dinleme, Kültürel Aktiviteler Tarihi korumanın yanı sıra alanın görünürlüğünü arttırmak ve değerine değer

katmayı amaçlayan tasarımcı, Enstalasyon sanatı ile tarihin bir araya gelmesini kurgulamıştır. Mekansal organizasyonu incelediğimizde açık yeşil alanda nişler oluşturularak deneyim çeşitliliğini arttırmayı amaçlamıştır.